دوره 26، شماره 2 - ( تابستان 1404 )                   دوره، شماره، فصل و سال، شماره مسلسل | برگشت به فهرست نسخه ها

Ethics code: SEP/14023/48/4840

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Sadeghikhah H, Sadati Firoozabadi S S, Soleimanieh-Naeini T, Movallali G. The Effects of the Faranak Parent-child Mother Goose Program on the Development of Auditory and Vocalization Skills of Deaf and Hard-of-hearing Children Under Six Years Old. jrehab 2025; 26 (2) :188-205
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-3574-fa.html
صادقی خواه حکیمه، ساداتی فیروزآبادی سمیه سادات، سلیمانیه نائینی طاهره، موللّی گیتا. تأثیر برنامه والد‌ـ‌کودک فرانک بر رشد مهارت‌های شنیداری و آواسازی کودکان کم‌شنوا و ناشنوای زیر 6 سال. مجله توانبخشی. 1404; 26 (2) :188-205

URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-3574-fa.html

تأثیر برنامه والد‌ـ‌کودک فرانک بر رشد مهارت‌های شنیداری و آواسازی کودکان کم‌شنوا و ناشنوای زیر 6 سال
حکیمه صادقی خواه1 ، سمیه سادات ساداتی فیروزآبادی*2 ، طاهره سلیمانیه نائینی3 ، گیتا موللّی4
1- گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
2- مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ، somayehsadati@shirazu.ac.ir
3- مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
4- گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
واژه‌های کلیدی: کم‌شنوایی، ناشنوایی پیش‌زبانی، ارتباط اجتماعی، والدـ‌کودک، مداخله زودهنگام
متن کامل [PDF 2349 kb]   (51 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (630 مشاهده)
متن کامل:   (5 مشاهده)
مقدمه
کم‌شنوایی و ناشنوایی یکی از چالش‌های سلامت عمومی جهانی است و درحال حاضر حدود 6/1 میلیارد نفر (3/20 درصد جمعیت جهان) با این اختلال زندگی می‌کنند [1]. در ایران، میزان بروز کم‌شنوایی حدود 3 تا 5 تولد در هر 1000 نفر است [2]. کم‌شنوایی به اختلال در رشد و تکامل مهارت‌های پیش‌زبانی، گفتار و زبان و ارتباطی کودکان منجر می‌شود. کودکان کم‌شنوا و ناشنوا در تمام سطوح رشد و تحول زبان تأخیر دارند. آن‌ها نه‌تنها در تلفظ، ترکیب و ساخت واژه‌ها و جمله‌هایی که بیانگر افکار می‌باشد بلکه در استفاده مناسب از زبان برای برقراری ارتباط با مشکلاتی مواجه هستند. این امر سبب می‌شود تا آن‌ها فرصت‌های تعامل اجتماعی محدودتری نسبت به همسالان شنوای خود داشته باشند [3، 4]. 
مراحل رشد ارتباط، گفتار و زبان در کودکان به‌ترتیب شامل سه مرحله پیش‌زبانی، ظهور زبان و رشد زبان پیشرفته می‌باشد. در مرحله پیش‌زبانی سه مهارت مهم آواسازی، ایماء و اشاره و ظهور واژگان تکامل می‌یابند که برای تسهیل رشد گفتار و زبان ضروری هستند. در همین مرحله، مهارت شنیداری کودک همچون واکنش به صداهای محیطی و پاسخ به نام خودش و پاسخ به مکالمه به‌تدریج رشد می‌کنند [5]. از بدو تولد تا 5 سالگی که کودکان شنوا و طبیعی مهارت‌های زبانی و ارتباطی را گسترش می‌دهند، کودکان کم‌شنوا و ناشنوا به‌دلیل اینکه درحال دریافت وسایل کمک شنوایی و تربیت شنیداری هستند، فرصت‌های یادگیری در دوره حساس زبان‌آموزی را از دست می‌دهند [6]. 
ازآنجایی‌که اولین ارتباط کودک با والدین به‌ویژه مادر است، این ارتباط به‌تدریج با ظهور آواسازی کودک در تعامل با مادر تکامل می‌یابد. درصورت تقویت نشدن، صداسازی‌های کودک به‌تدریج خاموش می‌شود، درحالی‌که این مهارت پایه بیان و تولید آواها است[7، 8]. بنابراین، افزایش تعامل و ارتباط مادر با کودک با اجرای مداخله زودهنگام برنامه‌هایی همچون مهارت‌آموزی والدگری به کاهش تأثیر کم‌شنوایی بر مهارت‌های گفتار و زبان و ارتباط اجتماعی کودکان منجر می‌شود [9].  
پژوهش‌ها نشان داده‌اند اجرای برنامه‌های مهارت‌آموزی والدگری به‌منظور برقراری ارتباط والدـ‌کودک بر رشد گفتار و زبان کودکان کم‌شنوا و ناشنوا مؤثر هستند [10-12]. برنامه «والدـ‌کودک فرانک» که نسخه فارسی «والدـ‌کودک مامان غازه» است، یکی از این برنامه‌هاست که با خواندن شعرها، لالایی‌ها و داستان‌های کودکانه همراه با حرکات بیانگر و تکرار آن‌ها توانسته است به برقراری ارتباط مؤثر والد و کودک کمک کند [13، 14]. این برنامه که برای عامه والدین و فرزندان آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، هم اکنون به‌عنوان بخشی از مداخلات حمایتی کودکان کم‌شنوا و ناشنوا و خانواده اجرا می‌شود [13-15].
برنامه والدـ‌کودک فرانک برای بهبود مهارت‌های زبان و گفتار کودکان کم‌شنوای زیر 3 سال [16]، رابطه مادر شنوا با کودک کم‌شنوا [17] و بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کم‌شنوا و ناشنوا [18] به‌طور موفقیت‌آمیز به کار برده شده است. طی چند مطالعه، تأثیر برنامه مامان غازه و فرانک در ارتقای دلبستگی ایمن و رابطه مادرـ‌کودک کم‌شنوا و ناشنوا مشاهده شده است [17-21]. نتایج پژوهش‌های والدـ‌کودک نشان داده است اجرای برنامه مامان غازه، دامنه لغات و مهارت‌های گفتاری [22]، مهارت‌های زبانی (زبان بیانی و دریافتی) [21، 23]، رابطه والدـ‌کودک ازطریق زبان اشاره آمریکایی [24]، سامان دادن هیجان‌ها بین مادر و کودک [20، 25، 26]، ابراز احساسات و اعتماد‌به‌نفس بیشتر در موقعیت‌های اجتماعی [19] و توانایی ارتباطی کودکان را افزایش داده است [22].   
بهره‌گیری از برنامه فرانک به‌دلیل سهولت اجرا و مشارکت مادرـ‌کودک در جلسات آموزشی آنلاین در زمان شیوع کوویدـ19 به‌ویژه در دوره حساس 1 تا 5 سالگی کودک می‌تواند گامی مهم برای ظهور و رشد مهارت‌های شنیداری و آواسازی و بهبود رابطه والد ـ کودک باشد. پژوهش‌های پیشین اثربخشی برنامه فرانک یا مامان غازه را بر مهارت‌های زبانی (زبان دریافتی و بیانی) [21، 23]، گفتاری و ارتباطی [22] بررسی کرده‌اند، امّا جست‌وجوی انجام‌شده در بانک‌های اطلاعاتی مختلف نشان داد تاکنون پژوهش منتشرشده‌ای که اثربخشی برنامه مامان غازه یا فرانک را بر رشد مهارت‌های مرحله پیش‌زبانی: شنیداری و آواسازی کودکان کم‌شنوا و ناشنوا سنجیده باشد، یافت نشد. بنابراین مطالعه حاضر با هدف تعیین اثر برنامه والدـ‌کودک فرانک بر رشد مهارت شنیداری شامل شنیداری ـ شفاهی، آگاهی شنیداری و مهارت‌های ارتباطی/اجتماعی، و مهارت آواسازی کودکان کم‌شنوا و ناشنوای زیر 6 سال در مقایسه با گروه کنترل انجام شده است. 

روش بررسی
این پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل کودکان کم‌شنوا و ناشنوای دارای والدین شنوا و همچنین والدین آن‌ها بودند که از دو مرکز خانواده و کودک کم‌شنوای شهرهای برازجان و گناوه از استان بوشهر در سال 1400-1401 خدمات دریافت می‌کردند. 
معیارهای ورود به این مطالعه شامل مادران شنوای دارای فرزند کم‌شنوا و ناشنوای زیر 6 سال و فاقد معلولیت‌های همراه دیگری بودند که تاکنون در کلاس‌‌های مداخله‌ای مشابه شرکت نکرده باشند. همچنین همگی این کودکان باید از ابزارهای کمک شنیداری نظیر سمعک یا کاشت حلزون استفاده می‌کردند.
 ملاک خروج شامل کودکانی بود که میانگین طول جمله بالاتر از دو کلمه و سن شنیداری بیش از 3 سال داشتند. حجم نمونه با توان 80 درصد، با خطای 5 درصد، با استفاده از اطلاعات به‌دست‌آمده از پژوهش‌های مشابه و با احتمال ریزش در هر گروه 25 نفر محاسبه شد. پس از آنکه طی جلسه‌ای هدف و روش اجرای پژوهش برای 53 مادر توضیح داده شد، رضایت آگاهانه جهت شرکت در مطالعه از ایشان دریافت گردید. به این ترتیب 53 مادرـ‌کودک کم‌شنوا و ناشنوا به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل ( 27 مادرـ‌کودک در گروه آزمایش و 26 مادر ـ کودک در گروه کنترل ) قرارگرفتند. 
برای سنجش رشد شنیداری و آواسازی در دو گروه آزمایش و کنترل قبل از مداخله، پس از مداخله و 4 ماه بعد از مداخله از نسخه فارسی پرسش‌نامه‌های رفتار شنیداری در زندگی روزمره پوردی و همکاران [27] و ارزیابی مقیاس تولید آوایی (2004، 2005) استفاده شد. برای بررسی معناداری تفاوت دو گروه آزمایش و کنترل از روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر با سطح خطای نوع اول 05/0 و از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 استفاده شد.

ابزارهای پژوهش 

پرسش‌نامه رفتار شنیداری در زندگی روزمره 
در این پژوهش از نسخه فارسی پرسش‌نامه رفتار شنیداری در زندگی روزمره پوردی و همکاران در سال 2002، فرم 23 سؤالی استفاده شد. این ابزار، رشد شنیداری کودکان فارسی زبان کم‌شنوا و ناشنوا را از طریق سه عامل «شفاهی ـ شنیداری، آگاهی شنیداری و مهارت‌های ارتباطی/اجتماعی» می‌سنجد. این سه عامل به‌ترتیب شامل 10، 8 و 5 سؤال می‌باشند و از مجموع نمرات این سه عامل، نمره رفتار شنیداری در زندگی روزمره (0-92) به دست می‌آید. برای نمره‌دهی از مقیاس نمره‌گذاری ۵ درجه‌ای لیکرت (هرگز= صفر، بعضی از اوقات= 1، تقریباً نیمی از اوقات= 2، خیلی از اوقات= 3، همیشه= 4) استفاده ‌شد [27]. اوریادی زنجانی و همکاران در مطالعه روانسنجی نسخه فارسی (2018)، همبستگی کلی ابزار را به روش آلفای کرونباخ 95/0 محاسبه کردند [28]. در پژوهش حاضر، پایایی ابزار به روش آلفای کرونباخ محاسبه شد. مقدار آلفای کرونباخ برای مهارت شنیداری 765/0 محاسبه شد. البته پرسش‌نامه‌ها توسط مادران هر دو گروه تکمیل شد.
پرسش‌نامه ارزیابی مقیاس تولید آوایی کودک 
در این پژوهش از نسخه فارسی پرسش‌نامه ارزیابی مقیاس تولید آوایی کیشون‌ـ‌رابین و همکاران (2004، 2005)، فرم 11 سؤالی استفاده شد. این ابزار رشد آواسازی پیش‌کلامی کودکان فارسی زبان کم‌شنوا و ناشنوا را می‌سنجد [29، 30]. جهت نمره‌دهی از مقیاس نمره‌گذاری ۵ درجه‌ای لیکرت (هرگز= صفر، بعضی از اوقات= 1، تقریباً نیمی از اوقات= 2، خیلی از اوقات= 3، همیشه = 4) استفاده ‌شد و از مجموع نمره تولید آوایی کودک (0-44) به دست می‌آید [30]. اوریادی زنجانی در مطالعه روان‌سنجی نسخه فارسی (2018)، همبستگی درونـی را بـه روش آلفای کرونباخ 88/0 محاسبه کردند. همچنین همبستگی مثبت و بالایی بین نمرات کل پرسش‌نامه و سن کودک (791/0=r) وجود داشت [31]. در پژوهش حاضر، پایایی ابزار به روش آلفای کرونباخ محاسبه شد. مقدار آلفای کرونباخ برای مهارت آواسازی برابر با 732/0 محاسبه شد. پرسش‌نامه‌ها توسط مادران هر دو گروه تکمیل شد.

مداخله 

برنامه والدـ‌کودک فرانک 
برنامه «والد‌ـ‌کودک فرانک» که نسخه فارسی برنامه «والد‌ـ‌کودک مامان غازه» است که بر افزایش رابطه مادر و کودک ازطریق شعر و داستان تمرکز دارد. در برنامه فرانک از محتوای شعرها و لالایی‌های موجود در فرهنگ ایرانی و مجموعه شعرهای برنامه فرانک استفاده شد [32]. این برنامه با خوش‌آمدگویی و احوال‌پرسی آغاز شد و مادران و کودکان بر روی تشکچه دور هم گرد آمدند. این برنامه مبتنی بر خواندن شعر و لالایی آهنگین همراه با حرکات بیانگر و ارتباط چشمی و لمسی مادر با کودک است. در هنگام اجرای برنامه از هیچ نوع اسباب بازی استفاده نمی‌شود. ویژگی شعرهای برنامه این است که هر جلسه 2 تا 3 شعر و لالایی متفاوت و جدید خوانده شد و به‌تدریج از شعرهای طولانی‌تر استفاده شد. همچنین شعرهای قبلی تکرار می‌شدند تا مادر و کودک آن‌ها را به خاطر بسپارند. برای اجرای برنامه وجود دو مربی ضروری است: مربی اول مسئول خواندن شعرها و لالایی‌های موزون، ساده و کودکانه برای مادران و کودکان بود و مربی دوم در خواندن شعرها همکاری داشت و تسهیل‌گر جلسه‌ها بود.
در این پژوهش گروه آزمایش به‌مدت 30 جلسه 1 ساعته به فواصل 1 هفته، در برنامه والد‌ـ‌کودک فرانک شرکت کردند. در ابتدا برنامه با حضور و مشارکت گروهی مادران و کودکان در دو مرکز خانواده و کودک کم‌شنوا و ارتباط آنلاین با مربی اول به‌مدت 6 جلسه برگزار شد. سپس به‌دلیل شیوع کوویدـ19، اجرای برنامه به‌صورت مجازی گروهی ازطریق واتساپ (تصویری و صوتی) در 5 گروه کوچک مادرـ‌کودک ادامه یافت و برنامه‌های معمول هر دو گروه به‌دلیل شیوع کوویدـ19متوقف شد. محتوای برنامه آموزشی در جدول شماره 1 به‌طور مختصر ذکر شده است.



یافته‌ها
در این پژوهش جمعاً 53 مادرـ‌کودک کم‌شنوا و ناشنوا شرکت کردند. میانگین و انحراف‌معیار سن مادران به‌ترتیب 55/33 و 72/3 سال بود. میزان تحصیلات 41 نفر دیپلم (77 درصد) و 12 نفر کارشناسی (23 درصد) بود. بین سن و تحصیلات مادران دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنی‌داری وجود نداشت (05/0 همان‌گونه که در جدول شماره 2 مشاهده می‌شود تقریباً همه کودکان دارای کم‌شنوایی شدید یا عمیق بودند. اختلاف معنی‌دار آماری بین سن تقویمی و سن شنیداری کودکان و همچنین روش برقراری ارتباط بین مادر و کودک (کلامی/اشاره) وجود نداشت (05/0



جدول شماره 3، نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌های مکرر را جهت مقایسه اندازه اثر و میانگین نمره رشد مهارت شنیداری و سه عامل آن در کودکان دو گروه آزمایش و کنترل در سه سنجش پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری نشان می‌دهد.
نتیجه آزمون اندازه‌های تکراری نشان داد اختلاف معنی‌دار آماری بین میانگین نمره رشد مهارت شنیداری کودکان در دو گروه آزمایش و کنترل وجود دارد (001/P˂0). همچنین تحلیل بیشتر نشان داد بین میانگین نمره رشد شنیداری‌ـ‌شفاهی در گروه آزمایش بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون اختلاف معنی‌دار وجود دارد. درواقع میانگین از 48/8 به 89/20 افزایش یافت و بین پس‌آزمون با پیگیری اختلاف آماری دیده نشد (05/P>0). این اختلاف در گروه کنترل مشاهده نگردید (05/P>0).
بین میانگین نمره رشد آگاهی شنیداری در گروه آزمایش بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون اختلاف معنی‌دار وجود دارد. درواقع میانگین از 55/8 به 67/23 افزایش یافت و بین پس‌آزمون با پیگیری اختلاف آماری دیده نشد (05/P>0). این اختلاف در گروه کنترل مشاهده نگردید (05/P>0).



بین میانگین نمره رشد مهارت‌های ارتباطی‌ـ‌اجتماعی در گروه آزمایش بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون اختلاف معنی‌دار وجود دارد. درواقع میانگین از 55/1 به 85/6 افزایش یافت و بین پس‌آزمون با پیگیری اختلاف آماری دیده نشد (05/P>0). این اختلاف در گروه کنترل مشاهده نگردید (05/P>0).
بین میانگین نمره رشد مهارت شنیداری در گروه آزمایش بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون اختلاف معنی‌دار وجود دارد. درواقع میانگین از 59/18 به 18/51 افزایش یافت و بین پس‌آزمون با پیگیری اختلاف آماری دیده نشد (05/P>0). این اختلاف در گروه کنترل مشاهده نگردید (05/P>0).
همچنین براساس مجذور ضریب اتا، 30 درصد از تغییرات بین نمرات رشد مهارت شنیداری کودکان دوگروه مربوط به مداخله می‌باشد (جدول شماره 3). 
جدول شماره 4 نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌های مکرر را جهت مقایسه اندازه اثر و میانگین نمره رشد مهارت آواسازی در کودکان دو گروه آزمایش و کنترل در سه سنجش پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری نشان می‌دهد. 
نتیجه آزمون اندازه‌های تکرار نشان داد اختلاف معنی‌دار آماری بین میانگین نمره رشد مهارت آواسازی کودکان در دو گروه آزمایش و کنترل وجود دارد (001/P˂0). همچنین تحلیل بیشتر نشان داد بین میانگین نمره رشد مهارت آواسازی در گروه آزمایش بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون اختلاف معنی‌دار آماری وجود دارد. درواقع میانگین از 52/17 به 33/32 افزایش یافت و بین پس‌آزمون با پیگیری اختلاف آماری دیده نشد (05/P>0). این اختلاف در گروه کنترل مشاهده نگردید (05/P>0).
همچنین براساس مجذور ضریب اتا، 32 درصد از تغییرات بین نمرات رشد مهارت آواسازی کودکان دو گروه مربوط به مداخله می‌باشد (جدول شماره 4).



بحث 
اجرای برنامه والد‌ـ‌کودک فرانک طی30 جلسه به‌مدت 1 ساعت در هر هفته به افزایش معنی‌دار نمرات مهارت‌های آواسازی و شنیداری کودکان کم‌شنوا و ناشنوای گروه آزمایش در پس‌آزمون و پیگیری، همچنین افزایش معنی‌دار نمرات سه عامل مهارت شنیداری آن‌ها شامل شنیداری‌ـ‌‌شفاهی، آگاهی شنیداری و مهارت‌های ارتباطی/اجتماعی منجر شد. پژوهش حاضر نشان داد برنامه فرانک بر رشد مهارت‌های شنیداری و آواسازی تأثیرگذار است و اثر مداخله تا حداقل 4 ماه پس از انجام مداخله باقی ماند.
استفاده از برنامه‌های مهارت‌آموزی والدگری برای رشد مهارت شنیداری کودکان کم‌شنوا و ناشنوا به‌دلیل رشد جنبه‌های مهم مهارت‌های پیش‌زبانی ازجمله مهارت‌های شنیداری‌ـ‌‌شفاهی و آگاهی شنیداری ضروری است. در این پژوهش نیز این دو مهارت بیشتر از مهارت‌های ارتباطی/اجتماعی افزایش یافت که احتمالاً افزایش می‌تواند به برنامه گروهی فرانک با شعر آهنگین همراه با حرکات بیانگر که به آگاهی و واکنش مناسب کودک نسبت به صدای محیط و صدای خودش در برقراری ارتباط موفق منجر شد، نسبت داده شود. همچنین ممکن است کودک با واکنش به اسم خود، پچ‌پچ کردن، با صدای عادی حرف زدن و سؤال کردن درمورد صداهای محیطی اطرافش به رشد معنادار در مهارت شنیداری برسد. 
این برنامه همچنین به رشد معنادار و قابل‌ملاحظه‌ای در مهارت آواسازی کودکان کم‌شنوا و ناشنوا منجر گردید و باعث شد آن‌ها با تمرکز بر چهره مادر و نحوه گفتار او در فرآیند برقراری ارتباط روزمره و تکرار شعرها در درازمدت، به ادراک و تولید آواها و هجاهای دوتایی، تقلید و تکرار کلمات و تولید ریتم‌ها برسند که پایه و اساس درک و بیان زبانی است. 
جست‌وجوی انجام‌شده در بانک‌های اطلاعاتی مختلف نشان داد تاکنون پژوهش منتشرشده‌ای که اثربخشی برنامه مامان غازه یا فرانک را بر رشد مهارت‌های مرحله پیش‌زبانی: شنیداری و آواسازی کودکان کم‌شنوا و ناشنوا سنجیده باشد، یافت نشد، امّا پژوهش‌هایی وجود دارند که اثربخشی برنامه فرانک یا مامان غازه را بر مهارت‌های زبانی (زبان دریافتی و بیانی) ترت و همکاران [21]، شارف [23] و عزیززاده-پریخانی و همکاران [16] و مهارت‌های سوادآموزی اسنودون [24] بررسی کرده‌اند. در همه این پژوهش‌ها از شعر و لالایی به‌عنوان روشی برای برقراری ارتباط بهتر والدین با کودک کم‌شنوا و ناشنوا استفاده شده است.  نتایج پژوهش‌های فوق نشانگر تأثیر این برنامه بر تسهیل رشد زبان در سال‌های اولیه کودکی می‌باشد که پایه رشد مهارت‌های سوادآموزی است. برای‌مثال اسنودن [24] در پژوهش خود با والدین شنوای نوزادان ناشنوا در برنامه والد‌ـ‌کودک مامان غازه مصاحبه کرد و والدین گزارش کردند وقتی نوزادان درمعرض شعرهای آهنگین و موزون همراه با اشاره‌های زبان آمریکایی قرار ‌گرفتند، تغییرات فوری را در رفتار نوزاد خود همچون حرکات دست، حالت‌های چهره، خندیدن و غان و غون مشاهده کردند [24].  
در بررسی مداخلات مؤثر دیگر بر مرحله پیش‌کلامی می‌توان به نتایج تحقیقات پژوهشگران دیگر همچون رزمی و همکاران  [33] و قنواتی‌نژاد و همکاران [34] اشاره کرد. برای‌مثال، رزمی و همکاران طی مطالعه‌ای از راهبرد مداخله‌ای «کتابخوانی گفت‌و‌گویی والد‌ـ‌کودک از راه دور» برای بهبود مهارت‌های پیش‌کلامی و شنیداری کودکان ناشنوا زیر 3 سال استفاده کردند. نتایج ایشان نشان داد مداخله بر مهارت‌های شنیداری و پیش‌کلامی شامل تقلید، توجه مشترک، اشاره کردن و نوبت گرفتن کودکان ناشنوا تأثیر معنی‌داری داشت [33]. نتایج هر دو پژوهش بر اهمیت نقش تعامل مادر با کودک کم‌شنوا و ناشنوا در سال‌های اولیه کودکی برای رشد مهارت‌های شنیداری و ارتباطی در کودکان ناشنوا تأکید می‌کنند. 
در پژوهش دیگری، قنواتی‌نژاد و همکاران از برنامه آموزشی « لالایی و ترانه‌های حرکتی و ریتمیک» برای رشد مهارت‌های ارتباطی شامل درک شنیداری و وضوح کلامی (تولید گفتار) کودکان ناشنوای کاشت حلزون زیر 3 سال استفاده کردند [34]. در این پژوهش، به‌ترتیب اندازه اثر 45/0 و 48/0 از انجام مداخله بر درک شنیداری و وضوح تولید گفتار وجود داشت. در پژوهش حاضر، اندازه اثر برنامه فرانک بر مهارت‌های شنیداری و آواسازی به‌ترتیب 30/0 و32/0 بود. علی‌رغم استفاده از شعر و ترانه و لالایی همراه با حرکات بیانگر در هر دو مطالعه، ممکن است علت اختلاف قابل‌توجه در اندازه اثر پژوهش قنواتی‌نژاد با پژوهش حاضر، اجرای برنامه مداخله به‌صورت حضوری در پژوهش قنواتی‌نژاد باشد. 

نتیجه‌گیری
نتایج این پژوهش، اثر مثبت و قابل‌توجه برنامه والدـ‌کودک فرانک را بر رشد مهارت‌های پیش‌زبانی: شنیداری و آواسازی کودکان کم‌شنوا و ناشنوا نشان داد. تعاملات ایجادشده در طی برنامه فرانک از طریق شعر و لالایی آهنگین همراه با حرکات بیانگر به برقراری ارتباط شنیداری موفق کودک با والدین و محیط پیرامونش، همچنین تولید آواها و تقلید و تکرار کلمات منجر گردید. برنامه فرانک زمانی اثرگذاری بیشتری دارد که مداخله برای کودکان کم‌شنوا و ناشنوا، زودهنگام باشد و به‌صورت پیوسته و مداوم اجرا شود. ازآنجاکه مطالعه حاضر حکایت از آن داشت که رشد مهارت‌های آگاهی شنیداری، شنیداری‌ـ‌شفاهی کودک کم‌شنوا و ناشنوا و تقویت مهارت‌های ارتباطی والدین مخصوصاً مادر با کودک به سادگی با اجرای برنامه فرانک امکان‌پذیر است، ضمن اینکه انجام تحقیقات آتی با نمونه‌های بزرگ‌تر به‌صورت حضوری و در فضای مناسب با کمترین میزان محرک محیطی ضروری به نظر می‌رسد، پیشنهاد می‌شود مربیان کودکان کم‌شنوا و ناشنوا و کارشناسان مراکز مداخله زودهنگام از این برنامه در کنار سایر برنامه‌های آموزشی و توانبخشی خود سود جویند. 
برگزاری دوره‌های آموزشی در جهت افزایش آگاهی والدین از حرکات و رفتارهای کودک کم‌شنوا و ناشنوا به‌منظور ارائه پاسخ مناسب به رفتار و زبان کودک نیز پیشنهاد می‌شود. همچنین در شرایطی که به هر دلیل مادران و کودکان ممکن است نتوانند در جلسات حضوری شرکت کنند، برگزاری برنامه‌های گروهی آنلاین راه‌‌حلی مناسب برای برخورداری از برنامه فرانک برای آن‌ها ایجاد می‌کند. 
در انجام این پژوهش می‌توان به محدودیت‌های زیر اشاره کرد: با‌توجه‌به هم‌زمانی اجرای این پژوهش در دوره همه‌گیری کوویدـ19 که با خلأ ارتباط اجتماعی همراه بود و به‌دلیل تعطیلی مراکز، دسترسی به نمونه‌ها با حجم بالا با مشکل مواجه شد. ممکن است شرکت در برنامه فرانک که فرصت برقراری ارتباط بین مادران و مادران‌ـ‌کودکان را فراهم می‌کرد، در آن مقطع زمانی به‌دلیل ایزوله بودن اجتماعی آحاد مردم ازجمله مادران دارای کودکان کم‌شنوا و ناشنوا اثر بیشتری نسبت به شرکت در این برنامه در شرایط عادی بعد از همه‌گیری کووید ـ19 داشته باشد. همچنین ازآنجاکه به‌دلیل رعایت فاصله اجتماعی، جلسه‌ها آنلاین (صوتی و تصویری) برگزار می‌شد، مقدار اثر اجرای برنامه حضوری ممکن است از آنچه در این پژوهش برآورد شد، متفاوت باشد. ازآنجایی‌که مطالعه در دو شهر کوچک در ایران اجرا شد، بنابراین نمی‌توان نتایج را به تمامی کودکان ایرانی و کودکان سراسر دنیا تعمیم داد.  

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش با کد اخلاق در دانشگاه شیراز ثبت شده است. در این پژوهش از شرکت‌کنندگان رضایت آگاهانه دریافت شد.

حامی مالی
 این مقاله بخشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد حکیمه صادقی‌خواه، گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی در دانشگاه شیراز است و هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، سمیه سادات ساداتی فیروزآبادی، گیتا موللّی و حکیمه صادقی‌خواه؛ اجرای برنامه آموزشی، جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها: طاهره سلیمانیه نائینی و حکیمه صادقی‌خواه؛ نگارش مقاله، ویراستاری و نهایی‌‌سازی، سمیه سادات ساداتی فیروزآبادی، طاهره سلیمانیه نائینی و گیتا موللّی؛ تأیید نهایی، همه نویسندگان.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
نویسندگان از مشارکت والدین دارای کودکان کم‌شنوا و ناشنوا، و همکاری مسئولین مراکز خانواده و کودک کم‌شنوای شهرهای برازجان و گناوه در اجرای این پژوهش قدردانی می‌کنند. از راهنمایی‌های ارزشمند اساتید محترم نیره مهدی‌پور شهریور و دکتر عنایت الله بخشی قدردانی می‌گردد.



 
References
  1. WHO. Deafness and hearing loss [Internet]. 2024 [Updated 2024 November 25]. Available from: [Link]
  2. Miri A, Haji Ghasemalian A, Mohajeri Iravani M, Orandi A, Navidi Z, Pakzad Moghadam H, et al. [Prevalance of hearing impairments in neonates in Iran: A systematic review and meta-analysis (Persian)]. Studies in Medical Sciences. 2024; 35(11):893-909. [Link]
  3. Bradham TS, Houston KT. Assessing listening and spoken language in children with hearing loss. San Diego: Plural Publishing Inc; 2014. [Link]
  4. Bongioletti J, Doble M, Purcell A. Conversation and pragmatics in children who are hard-of-hearing: A scoping review. Journal of Deaf Studies and Deaf Education. 2024; 29(4):456-66. [DOI:10.1093/deafed/enae011] [PMID]
  5. Mehdipour Shahrivar N. [Early Intervention for Children with Developmental Language Disorders (Persian)]. Tehran: University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences; 2022. [Link]
  6. Hasanzadeh S, Nikkhoo F. [Efficiency of navayesh parent-based comprehensive rehabilitation program on development of early language and communication skills of deaf children aged 0-2 years (Persian)]. Journal of Rehabilitation. 2017; 17(4):326-37. [DOI:10.21859/jrehab-1704326]
  7. Yadegri F, Soleimani F, Ashtari A, Aghajani A, Fotuhi M. [Guide to Early Intervention for Children with Communication Disorders in the Pre-linguistic Period (Persian)]. Tehran: University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences; 2022. [Link]
  8. Desjardin JL. Maternal perceptions of self-efficacy and involvement in the auditory development of young children with prelingual deafness. Journal of Early Intervention. 2005; 27(3):193-209. [DOI:10.1177/105381510502700306]
  9. Szarkowski A, Moeller MP, Gale E, Smith T, Birdsey BC, Moodie STF, et al. Family-centered early intervention deaf/hard of hearing (FCEI-DHH): Support principles. The Journal of Deaf Studies and Deaf Education. 2024; 29(SI):SI64-85. [DOI:10.1093/deafed/enad039] [PMID]
  10. Luterman D. Counseling the communicatively disordered and their families, 1st ed. Boston: Little Brown.1984. [Link]
  11. Clark TC, Watkins S. The SKI-HI model: Programming for hearing impaired infants through home intervention, home visit curriculum. Budapest: Eric; 1985. [Link]
  12. Glanemann R, Reichmuth K, Matulat P, Am Zehnhoff-Dinnesen A. Muenster parental programme empowers parents in communicating with their infant with hearing loss. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology. 2013; 77(12):2023-9. [DOI:10.1016/j.ijporl.2013.10.001] [PMID]
  13. Sangha K, McLean C, Spark K. Bowness montgomery parent-child mother goose program.Indianapolis: CHST Community Based Research; 2009. [Link]
  14. Hashmi SMJ, Movallali G, Karakatsanis A, Cho I, Adler M, Jones MA, et al. Parent-child mother goose program [Internet]. 2024 [Updated 2024 November 25]. Available from: [Link]
  15. Bray KPLC, Fulton S, Tuck J, Davin L, Dann OAM M. Parent-child mother goose Australia. [Internet]. 2024 [Updated 2024 Jan 1st]. Available from: [Link]
  16. Azizzadeh-Parikhani A, Shakeri-Moghanjoghi M, Movallali G. [The effect of Faranak Parent-Child Mother Goose Program on improving speech and language skills of hearing impaired children under 0-3 years old (Persian)]. Paper presented at: 3rd National Conference of Applied Studies in Education Processes.  7 October2023; Hormozgan, Iran. [Link]
  17. Koohi R, Sajedi F, Movallali G, Dann M, Soltani P. Faranak Parent-Child Mother Goose Program: Impact on mother-child relationship for mothers of preschool hearing impaired children. Iranian Rehabilitation Journal. 2016; 14(4):201-10. [DOI:10.18869/nrip.irj.14.4.201]
  18. Soleimanieh-Naeini T, Sadeghikhah H, Sadati Firoozabai SS, Movallali G. [The effects of the faranak parent-child mother goose program on the psychological well-being in mothers of deaf and hard of hearing children (Persian)]. Archives of Rehabilitation. 2025; 25(4):848-63. [DOI:10.32598/RJ.25.4.3856.1]
  19. Carroll AC. Parents’ perceptions of the effects of the parent-child mother goose program (PCMGP) on their parenting practices [doctoral dissertation]. Vancouver: University of British Columbia; 2005. [Link]
  20. Weis DY. Impact of Parent-Child Mother Goose: Mothers’ perceptions and experiences of singing to their infants aged 6-28 months [doctoral dissertation]. Victoria: University of Victoria; 2006. [Link]
  21. Terrett G, White R, Spreckley M. A preliminary evaluation of the parent-child mother goose program in relation to children’s language and parenting stress. Journal of Early Childhood Research. 2013; 11(1):16-26. [DOI:10.1177/1476718X12456000]
  22. Qaddos M, Saleem N, Khan M. Role of Animated vs. Oral mother goose songs in language acquisition of pre-school kids. Global Mass Communication Review. 2020; 4(5):1-12. [DOI:10.31703/gmcr.2020(V-IV).01]
  23. Scharfe E. Benefits of mother goose. Child Welfare. 2011; 90(5):9-26. [Link]
  24. Snoddon K. Action research with a family ASL literacy program. Writing & Pedagogy. 2011; 3(2):265-88. [DOI:10.1558/wap.v3i2.265]
  25. Weber N. Exploring the impacts of the parent-child mother goose program [master thesis]. Edmonton: University of Alberta; 2017. [Link]
  26. Weber N. Parent-child mother goose program research. Toronto: Parent-Child Mother Goose; 2018. [Link]
  27. Purdy SC, Farrington DR, Moran CA, Chard LL, Hodgson SA. A parental questionnaire to evaluate children’s auditory behavior in everyday life (ABEL). American Journal of Audiology. 2002; 11(2):72-82. [DOI:10.1037/t86871-000]
  28. Oryadi-Zanjani MM, Vahab M, Purdy SC. The Persian version of the auditory behavior in everyday life questionnaire. International Journal of School Health. 2018; 5(1):1-5. [DOI:10.5812/intjsh.55952]
  29. Kishon-Rabin L, Taitelbaum-Swead R, Ezrati-Vinacour R, Kronnenberg J, Hildesheimer. Pre-first word vocalizations of infants with normal hearing and cochlear implants using the PRISE. International Congress Series. 2004; 1273:360-3. [DOI:10.1016/j.ics.2004.08.022]
  30. Kishon-Rabin L, Taitelbaum-Swead R, Ezrati-Vinacour R, Hildesheimer M. Prelexical vocalization in normal hearing and hearing-impaired infants before and after cochlear implantation and its relation to early auditory skills. Ear and Hearing. 2005; 26(4):17S-29. [DOI:10.1097/00003446-200508001-00004] [PMID]
  31. Oryadi-Zanjani MM. Production of Infant Scale Evaluation (PRISE) in Persian normal hearing children: A validation study. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology. 2018; 113:76-81. [DOI:10.1016/j.ijporl.2018.07.036] [PMID]
  32. Movallali G, Koohi R, Soleimanieh-Naeini T. [Faranak Parent-Child Mother Goose Program (Persian)] Tehran: Raz Nahan; 2018. 
  33. Razmi S, Movallali G, Zarifian T, Ahmadi S. The effect of online dialogic parent-child book reading on preverbal and listening skills of deaf children under three years old. Archives of Rehabilitation. 2023; 24(3):436-57. [DOI:10.32598/RJ.24.3.3432.1]
  34. Ghanavatinejad M, Hasanzadeh S, Movallali G. [Developing a “rhythmic and movement songs and educational lullabies” program for under three years old deaf children with cochlear implants and studying its effectiveness on communication skills and parent-child interaction (Persian)]. Middle Eastern Journal of Disabilitiy Studies. 2022; 12:93-102. [DOI:10.29252/mejds.0.0.29]
نوع مطالعه: پژوهشی | موضوع مقاله: روانشناسی کودکان استثنایی
دریافت: 1403/9/6 | پذیرش: 1403/11/28 | انتشار: 1404/4/10
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به فصلنامه آرشیو توانبخشی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Archives of Rehabilitation

Designed & Developed by : Yektaweb