دوره 25، شماره 4 - ( زمستان 1403 )
دوره، شماره، فصل و سال، شماره مسلسل |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Soleimanieh-Naeini T, Sadeghikhah H, Sadati Firoozabadi S S, Movallali G. The Effects of the Faranak Parent-Child Mother Goose Program on the Psychological Well-being of Mothers With Deaf and Hard of Hearing Children. jrehab 2025; 25 (4) :848-863
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-3428-fa.html
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-3428-fa.html
سلیمانیه نائینی طاهره، صادقی خواه حکیمه، ساداتی فیروزآبادی سمیه سادات، موللّی گیتا. تأثیر برنامه والد-کودک فرانک بر بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا و ناشنوا. مجله توانبخشی. 1403; 25 (4) :848-863
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-3428-fa.html
1- مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
2- گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
3- گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران. ،somayehsadati@shirazu.ac.ir
4- گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
2- گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
3- گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران. ،
4- گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 1919 kb]
(255 دریافت)
| چکیده (HTML) (3923 مشاهده)
متن کامل: (189 مشاهده)
مقدمه
کم‌شنوایی و ناشنوایی یکی از چالش‌های سلامت عمومی جهانی است. در حال حاضر حدود 1/6 میلیارد نفر (20/3 درصد جمعیت جهان) با این اختلال زندگی می‌کنند. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده است که تا سال2050، حدود 2/5 میلیارد نفر شامل 34 میلیون کودک در دنیا دچار کم شنوایی باشند [1]. از اثرات کم‌شنوایی در کودکان، آسیب شدید کسب مهارت‌های گفتار و زبان است. این کودکان در استفاده مناسب از زبان و ارتباط برقرار کردن نسبت به همسالان شنوای خود ضعف دارند که فرصت‌های تعامل اجتماعی آنان را محدود می‌کند [2، 3]. کودکانی که به‌دلیل نشنیدن نمی‌توانند پاسخ درستی دهند، پس از مدتی حساس و پرخاشگر می‌شوند و معمولاً وابستگی شدید به اطرافیان نزدیک خود پیدا می‌کنند [4].
ازسوی‌دیگر، مواجه شدن با تشخیص کم‌شنوایی فرزند، برای والدین یک ضربه عاطفی است [5]. والدینی که دغدغه برقراری ارتباط، فرزندپروری و آموزش فرزند خود دارند، دچار هیجان‌‌های منفی مانند شوک، انکار، درماندگی، غم و اندوه، خشم و اضطراب می‌شوند [6، 7]. به این ترتیب، بهزیستی روانشناختی والد و کودک متأثر می‌شود [8]. تنها زمانی می‌توان بهزیستی روانی را به والدین بازگرداند که بتوانند تعامل کارآمد و مؤثر برقرار کنند، عواطف منفی آن‌ها برطرف شوند تا از زندگی خود احساس رضایت داشته باشند و بتوانند نیازهای روانشناختی خویش را تأمین کنند، به جست‌وجوی اهداف درونی بپردازند، با اجتماع رابطه مطلوب برقرار کنند و رشد کنند [9، 10].
امروزه استفاده از برنامه‌های مهارت‌آموزی والدگری برای مادرانی که به‌تازگی صاحب فرزند می‌شوند توصیه می‌شود، چراکه تأثیر این برنامه‌ها در ارتقاء بهزیستی روانشناختی عامه والدین مکرراً گزارش شده است [11-13]. به نظر می‌رسد اجرای چنین برنامه‌هایی برای تأمین بهزیستی روانشناختی والدـکودک کمشنوا و ناشنوا، اهمیت دو چندان داشته باشد. برنامه « والدـکودک مامان غازه»، یکی از این برنامه‌هاست [14]. این برنامه گروهی، شاد و شفاهی است و اجرای آن به آموزش‌های تخصصی نیاز ندارد. هدف اجرای برنامه مامان غازه بهبود مهارت‌های زبانی و گفتاری کودکان و تقویت رابطه و دلبستگی ایمن والدـکودک است [15].
این برنامه که برای عامه والدین و فرزندان آن‌ها استفاده می‌شود، هم اکنون در بعضی از مراکز استرالیا، کانادا و ایالات متحده آمریکا به‌عنوان بخشی از مداخلات حمایتی کودکان کمشنوا و ناشنوا و خانواده به اجرا در می‌آید [15، 16]. نتایج پژوهش‌های متعدد نشان داده است اجرای این برنامه، حس توانمندی، خودکارآمدی، تنظیم هیجانات و اعتمادبه‌نفس والدین را افزایش داده و رضایت آن‌ها را از فرزندپروری بهبود بخشیده است. همچنین با گردهم آمدن والدین و خانواده‌ها، فضا برای ایجاد ارتباط اجتماعی و لذت بردن از تعامل با همدیگر به وجود آمد و بر رشد اجتماعی والدین تأثیر مثبتی داشته است [17-22].
برنامه والدـکودک فرانک، نسخه فارسی برنامه والدـکودک مامان غازه است و برای بهبود رابطه مادر شنوا با کودک کمشنوا [23] و مهارت‌های گفتار و زبان کودکان کمشنوای زیر 3 سال به‌طور موفقیت‌آمیز به کار برده شده است [24]. طی چند مطالعه تأثیر برنامه مامان غازه و فرانک در ارتقاء دلبستگی و رابطه مادرـکودک کمشنوا مشاهده شده است [21-23]. باتوجه‌به دانش نویسندگان این مطالعه، تاکنون پژوهشی که اثر برنامه مامان غازه یا فرانک را بر بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا و ناشنوا سنجیده باشد، منتشر نشده است. بهزیستی روانشناختی مادران در رشد و تکامل همه‌جانبه کودکان، به‌ویژه کودکان با نیازهای ویژه نقش حیاتی دارد. بنابراین مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر برنامه والدـکودک فرانک بر بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا و ناشنوای زیر 6 سال انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری با گروه کنترل بود. در این پژوهش مداخله‌ای به روش نمونه‌گیری در دسترس 53 مادر دارای کودک کمشنوا و ناشنوای زیر 6 سال از دو مرکز خانواده و کودک کمشنوای شهرهای برازجان و گناوه از استان بوشهر شرکت کردند. این مادران پس از آنکه طی جلسه‌ای هدف و روش اجرای پژوهش برای ایشان توضیح داده شد و پس از امضای فرم رضایت آگاهانه، براساس انتخاب تصادفی ساده در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند.
شرکت‌کنندگان
مادران شرکتکننده در این پژوهش، فرزند کمشنوا و ناشنوای زیر 6 سال داشتند و فرزند آن‌ها به‌جز مشکل شنوایی به معلولیت دیگری دچار نبود و تاکنون در کلاس‌‌‌های مداخله‌ای مشابه شرکت نکرده بود. شرکت‌کنندگانی که بیشتر از 3 جلسه آموزشی غیبت داشتند از مطالعه خارج شدند.
حجم نمونه با توان 80 درصد، خطای آلفای 5 درصد، با استفاده از اطلاعات به‌دست‌آمده از پژوهش‌های مشابه و با احتمال ریزش در هر گروه محاسبه شد. به این ترتیب، 27 مادرـکودک کمشنوا و ناشنوا در گروه آزمایش و 26 مادرـکودک کمشنوا و ناشنوا در گروه کنترل جای گرفتند.
سنجش و ابزار سنجش
برای سنجش بهزیستی روانشناختی در دو گروه آزمایش و کنترل، قبل از مداخله و همچنین 1 ماه و 4 ماه بعد از مداخله از نسخه فارسی ابزار مقیاس بهزیستی روانشناختی استفاده شد.
مقیاس بهزیستی روانشناختی
در این پژوهش از نسخه فارسی مقیاس بهزیستی روانشناختی ریف (۱۹۸۹)، فرم 18 سؤالی استفاده شد. این ابزار، بهزیستی روانشناختی را در 6 بعد پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری (استقلال)، تسلط بر محیط، هدفمندی در زندگی و رشد فردی می‌سنجد. هر بعد شامل 3 سؤال می‌باشد و از مجموع نمرات این 6 بعد، دامنه نمره بهزیستی روانشناختی (18-108) به دست می‌آید. جهت نمره‌دهی از مقیاس نمره‌گذاری 6 درجه‌ای لیکرت (1= کاملاً مخالفم، 2= تاحدودی مخالفم، 3= کمی مخالفم، 4= کمی موافقم، 5= تاحدودی موافقم، 6= کاملاً موافقم) استفاده شد [25].
سفیدی و فرزاد در مطالعه روانسنجی نسخه فارسی (1391)، همسانی درونـی سؤالات را بـه روش آلفای کرونباخ بین 0/65 تا 0/75 محاسبه کردند. در تحلیل عاملی، در مجموع 4 عامـل 50/37 درصد کل واریانس را تبیین می‌کردند [26]. همچنین ساداتی فیروزآبادی و ملتفت (1396) پایایی آزمون‌ـ‌بازآزمون این مقیاس را 36/39 درصد واریانس برای 3 عامل محاسبه کردند [27]. در پژوهش حاضر، پایایی ابزار به روش آلفای کرونباخ محاسبه شد. مقدار آلفای کرونباخ برای بهزیستی روانشناختی برابر با 0/802، پذیرش خود برابر با 0/819، روابط مثبت با دیگران برابر با 0/781، خودمختاری برابر با 0/790، تسلط بر محیط برابر با 0/802، هدفمندی در زندگی برابر با 0/779 و رشد فردی برابر با 0/882 محاسبه شد. پرسش‌نامه‌ها توسط مادران هر دو گروه تکمیل شد.
مداخله
برنامه والدـکودک فرانک
برنامه «والدـکودک فرانک»، نسخه فارسی «برنامه والدـکودک مامان غازه» است که بر تقویت تعامل و رابطه مادر و کودک ازطریق شعر و داستان تمرکز دارد. در برنامه فرانک از محتوای شعرها و لالایی‌های موجود در فرهنگ ایرانی و مجموعه شعرهای برنامه فرانک استفاده شد [28]. این برنامه با خوش‌آمدگویی و احوالپرسی آغاز شد و مادران و کودکان بر روی تشکچه دور هم گرد آمدند. این برنامه مبتنی بر خواندن شعر و لالایی آهنگین مادر با کودک است، ضمن آنکه مادر و کودک به هم نگاه می‌کنند، اجرای حرکتی دارند و با هم ارتباط چشمی و لمسی دارند. در هنگام اجرای برنامه از هیچ نوع اسباب‌بازی استفاده نمی‌شود. ویژگی شعرهای برنامه این است که هر جلسه 2 تا 3 شعر و لالایی متفاوت و جدید خوانده شد و به‌تدریج از شعرهای طولانی‌تر استفاده شد. همچنین شعرهای قبلی تکرار شدند تا مادر و کودک آن‌ها را به خاطر بسپارند. برای اجرای برنامه وجود دو مربی ضروری است: مربی اول مسئول خواندن شعرها و لالایی‌های موزون، ساده و کودکانه برای مادران و کودکان بود و مربی دوم در خواندن شعرها همکاری داشت و تسهیل‌گر جلسه‌ها بود.
در این پژوهش گروه آزمایش به‌مدت 30 جلسه 1 ساعته به فواصل 1 هفته، در برنامه والدـکودک فرانک شرکت کردند. در ابتدا برنامه با حضور و مشارکت گروهی مادران و کودکان در دو مرکز خانواده و کودک کم شنوا به‌مدت 6 جلسه برگزار شد. دو مرکز خانواده و کودک کم شنوا و ارتباط آنلاین با مربی اول به‌مدت 6 جلسه برگزار شد. سپس به‌دلیل شیوع کووید‌ـ19، آموزش برنامه به‌صورت مجازی ازطریق واتساپ در 5 گروه کوچک مادرـکودک ادامه یافت و به‌دلیل علاقه کودکان به تکنولوژی، موردتوجه آن‌ها و خانواده‌ها قرارگرفت. گروه کنترل برنامه‌های معمول را دریافت کردند. محتوای برنامه آموزشی در جدول شماره 1 به‌طور مختصر ذکر شده است.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
برای بررسی معنی‌داری تفاوت دو گروه آزمایش و کنترل از روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر با سطح خطای نوع اول 0/05 و از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 استفاده شد.
یافته ها
در این پژوهش جمعاً 53 مادرـکودک کمشنوا و ناشنوا شرکت کردند. میانگین و انحراف‌معیار سن مادران به‌ترتیب 33/55 و 3/72 سال بود. میزان تحصیلات 41 نفر دیپلم (77 درصد) و 12 نفر کارشناسی (23 درصد) بود. بین سن و تحصیلات مادران دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنی‌داری وجود نداشت (P>0/05). ویژگیهای کودکان شرکتکننده در مطالعه در جدول شماره 2 ارائه شده است.
همان‌گونه که در جدول شماره 2 مشاهده می‌شود تقریباً همه کودکان دارای کم‌شنوایی شدید یا عمیق بودند. اختلاف معنیدار آماری بین سن تقویمی و سن شنیداری کودکان و همچنین روش برقراری ارتباط بین مادر و کودک (کلامی/اشاره) وجود نداشت (P>0/05). ترکیب جنسی کودکان در دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنیدار داشت (P=0/01). به این ترتیب که در ّ گروه آزمایش پسران بیش از دختران بودند، اما درگروه کنترل برعکس دختران بیشتر بودند.
کلیه متغیرها از توزیع نرمال برخوردار بودند. قبل از انجام تحلیل واریانس اندازه‌گیری مکرر، کرویت تغییرات ایجادشده درون آزمودنی و بین آزمودنی با استفاده از آزمون گرین هاوس گیسر تأیید شد.
جدول شماره 3 نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌های مکرر را جهت مقایسه اندازه اثر و میانگین نمره بهزیستی روانشناختی و ابعاد آن در مادران دو گروه آزمایش و کنترل در سه سنجش پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری نشان می‌دهد.
نتیجه آزمون نشان داد اختلاف معنیدار آماری بین میانگین نمره بهزیستی روانشناختی مادران در دو گروه آزمایش و کنترل وجود دارد (001/P˂0).
نتیجه آزمون اندازه‌های تکرار بین میانگین نمره بهزیستی روانشناختی نشان داد اختلاف معنیدار آماری بین مادران در سه سنجش مختلف وجود دارد (001/P˂0). در مقایسه‌های دوتایی این اختلاف نشان داد که
1. اختلاف معنیدار آماری بین میانگین نمرات بهزیستی روانشناختی مادران بین دو گروه آزمایش و کنترل، قبل و بعد از مداخله وجود دارد (001/P˂0).
2. اختلاف معنیدار آماری بین میانگین نمرات بهزیستی روانشناختی مادران بین دو گروه آزمایش و کنترل، بعد از مداخله (1 ماه) و پیگیری (4 ماه) وجود ندارد (75/P=0).
همچنین مادران گروه آزمایش در 6 بعد بهزیستی روانشناختی، پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری، تسلط بر محیط، هدفمندی در زندگی و رشد فردی (001/P<0 در همه موارد) در پس‌آزمون و پیگیری عملکرد بهتری داشتند. براساس مجذور ضریب اتا، 54 درصد از تغییرات بین نمرات مادران دو گروه، مربوط به مداخله صورت‌گرفته می‌باشد (جدول شماره 3).
بحث
اجرای برنامه والدـکودک فرانک طی30 جلسه به‌مدت 1 ساعت در هر هفته به افزایش معنیدار نمره بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا و ناشنوای گروه آزمایش در پس‌آزمون و پیگیری، همچنین افزایش معنیدار نمره‌های 6 بعد بهزیستی روانشناختی آن‌ها، پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری، تسلط بر محیط، هدفمندی در زندگی و رشد فردی منجر شد.
استفاده از برنامه‌های مهارت‌آموزی والدگری برای تأمین بهزیستی روانشناختی والدـکودک کمشنوا و ناشنوا ضروری است، زیرا یکی از مهم‌ترین جنبه‌ها برقراری ارتباط بهتر مادرـکودک است. پژوهش حاضر نشان داد برنامه فرانک بر بهزیستی روانشناختی مادران و ابعاد آن تأثیرگذار است و اثر مداخله تا حداقل 4 ماه پس از انجام مداخله باقی ماند. برنامه فرانک که برنامه گروهی والدمحور و شاد است، ارتباط بهتر مادرـکودک و مادران با یکدیگر را نسبت به سایر ابعاد بهزیستی بیشتر میسر کرد که احتمالاً می‌تواند به این دلایل باشد:
- یکی از دلایل احتمالی این بود که این پژوهش در دوره همه‌گیری کووید-19 که برای مردم استرس زیاد، انزوا و خلاء ارتباطی با جامعه درپی داشت، اجرا شد.
-شاید یکی از دلایل دیگر، ملاقات مادرانی که از عهده مشکلاتشان برآمدند، سبب شد احساس تنهایی که ممکن است در برخورد با کودک داشته باشند کمتر شود. آن‌ها همچنین متوجه شدند که مادران دیگر نیز با چالش‌های مشابهی روبه‌رو هستند و می‌توانند با یکدیگر مشورت کنند.
در تبیین تأثیر برنامه فرانک بر ارتباط بهتر مادرـکودک و مادران با یکدیگر که یکی از بعدهای بهزیستی روانشناختی در این پژوهش است، این یافته با نتایج پژوهش‌های کارول [22]، ویس [21]، ترت و همکاران [19] و کوهی و همکاران [23] همسو بوده است. در همه این پژوهش‌ها از شعر و لالایی به‌عنوان وسیله‌ای برای کمک به والدین در برقراری ارتباط بهتر با کودک کمشنوا بهره برده شده است. در پژوهش کوهی و همکاران، اندازه اثر 0/64 از انجام مداخله بر رابطه مادر با کودک کمشنوا وجود داشت که نسبت به اندازه اثر به‌دست‌آمده در پژوهش حاضر (0/44) بیشتر بود. ممکن است مشاهده اثر بیشتر در پژوهش کوهی به‌دلیل برگزاری برنامه فرانک به‌صورت حضوری و نه آنلاین باشد.
به‌منظور ارتقاء بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا، پژوهشگران مختلف اثر راهبردهای مداخله‌ای گوناگونی را بررسی کردند. برای مثال فولادی و همکاران طی مطالعه‌ای از راهبرد مداخله‌ای «روایت درمانی گروهی» برای بهبود بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا استفاده کردند [29]. نتایج پژوهش ایشان حاکی از اندازه اثر 0/66 روایت درمانی گروهی بر بهزیستی روان شناختی مادران کودکان کمشنوا بود که نسبت به اندازه اثر شرکت در برنامه فرانک در پژوهش حاضر (0/54) بیشتر بود. به‌دلیل تفاوت‌های زمانی و مکانی و شیوه‌های اجرای پژوهش در این دو مطالعه نمی‌توان به یقین گفت که راهبرد روایت‌درمانی گروهی مؤثرتر از برنامه فرانک است و لازم است پژوهشی برای مقایسه مقدار اثر بر مادران دارای کودکان کمشنوا و ناشنوا طراحی و اجرا شود.
در این پژوهش، مداخله فرانک باعث ارتقاء رابطه مادرـکودک با اندازه اثر 0/44 شد، اما در مطالعه عباس‌زاده و همکاران که برای ارتقاء رابطه از راهبرد مداخله‌ای «آموزش برنامه والدگری مثبت» استفاده کردند، اثر معنی‌داری گزارش نشد [30]. به نظر می‌رسد عوامل متعددی همچون متفاوت بودن ابزار، کافی نبودن محتوای مداخله، تمرکز کم آن بر راهکارهای مقابله با مشکلات سلامت روان و پذیرش آسیب شنوایی توسط مادران بر نتایج پژوهش ایشان اثر گذاشته است. پژوهش عباس‌زاده در شهر تهران و در وضعیت زمانی و اجتماعی خاص اجرا شد و والدین هنوز روش‌های آنلاین را نپذیرفته بودند، بنابراین جلسات پیوستگی نداشت، درحالی‌که پژوهش حاضر در شهرهای کوچکی بود و در مرکزی که والدین از قبل در آن حضور داشتند و با یکی از مربی‌ها آشنا بودند و در زمانی‌که روش‌های آنلاین آشناتر و همه‌گیرتر شده بود و به همین دلیل جلسات پیوستگی داشت. بنابراین اگرچه دو پژوهش در کووید-19 بود امّا شرایط پژوهش کاملاً متفاوت بود.
نتیجه‌گیری
نتایج این پژوهش، اثر مثبت و قابل‌توجه برنامه والدـکودک فرانک را بر بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا و ناشنوا نشان داد. تعاملات ایجادشده درطی این برنامه زمینه‌ای را فراهم کرد تا دانش مادران درمورد برقراری ارتباط با کودک کمشنوا و ناشنوا از طریق شعر و لالایی افزایش پیدا کند. برنامه فرانک بر رشد فردی، خودمختاری و بهزیستی روانشناختی مادران مؤثر بود. همچنین شرکت در برنامه فرانک، فرصت برقراری ارتباط اجتماعی بین مادران را فراهم کرد. ازآنجاکه مطالعه حاضر حکایت از آن داشت که تقویت ارتباط والدین مخصوصاً مادر با کودک کمشنوا و ناشنوا به سادگی با اجرای برنامه فرانک ممکن است، ضمن اینکه تحقیقات آتی با نمونه‌های بزرگ‌تر ضروری به نظر می‌رسد، پیشنهاد می‌شود مربیان کودکان کمشنوا و ناشنوا و کارشناسان مراکز مداخله زودهنگام از این برنامه در کنار سایر برنامه‌های آموزشی و توانبخشی خود سود جویند. همچنین در شرایطی که به هر دلیل مادران ممکن است نتوانند در جلسه‌های حضوری شرکت کنند، برگزاری برنامه‌های گروهی آنلاین راه‌حلی مناسب برای برخورداری از برنامه فرانک برای آن‌ها ایجاد می‌کند.
در انجام این پژوهش می‌توان به محدودیت‌های زیر اشاره کرد: این پژوهش در دوره همه‌گیری کووید-19 که با خلأ ارتباطی همراه بود انجام شد. ممکن است شرکت در برنامه فرانک که فرصت ارتباط اجتماعی بین مادران را فراهم می‌کرد، در آن مقطع زمانی به‌دلیل ایزوله بودن اجتماعی آحاد مردم ازجمله مادران دارای کودکان کمشنوا و ناشنوا اثر بیشتری نسبت به شرکت در این برنامه در شرایط عادی بعد از همه‌گیری کووید-19 داشته باشد.
همچنین ازآنجاکه به‌دلیل رعایت فاصله اجتماعی، جلسه‌ها آنلاین (صوتی و تصویری) برگزار می‌شد، مقدار اثر اجرای برنامه حضوری ممکن است از آنچه در این پژوهش برآورد شد، متفاوت باشد. ازآنجایی‌که مطالعه در دو شهر کوچک در ایران اجرا شد، بنابراین نتایج را به تمام مادران ایرانی و مادران سراسر دنیا نمی‌توان تعمیم داد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش با کد اخلاق به شماره (SEP.14023.48.4840)در کمیته اخلاق دانشگاه شیراز ثبت شده است. در این پژوهش از شرکت‌کنندگان رضایت آگاهانه دریافت شد.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از بخشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد حکیمه صادقی‌خواه، گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی در دانشگاه شیرازاست. این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: سمیه سادات ساداتی فیروزآبادی، گیتا موللی و حکیمه صادقی‌خواه؛ اجرای برنامه آموزشی، جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها: طاهره سلیمانیه نائینی و حکیمه صادقی خواه؛ نگارش مقاله، ویراستاری و نهایی‌‌سازی: سمیه سادات ساداتی فیروزآبادی، طاهره سلیمانیه نائینی و گیتا موللی؛ تأیید نهایی: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از مشارکت والدین و کودکان کمشنوا و ناشنوا و همکاری مسئولین مراکز خانواده و کودک کمشنوای شهرهای برازجان و گناوه در اجرای این پژوهش تشکر می‌کنند. از راهنمایی‌های ارزشمند اساتید محترم دکتر نیکتا حاتمی‌زاده و دکتر عنایت الله بخشی قدردانی می‌شود.
کم‌شنوایی و ناشنوایی یکی از چالش‌های سلامت عمومی جهانی است. در حال حاضر حدود 1/6 میلیارد نفر (20/3 درصد جمعیت جهان) با این اختلال زندگی می‌کنند. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده است که تا سال2050، حدود 2/5 میلیارد نفر شامل 34 میلیون کودک در دنیا دچار کم شنوایی باشند [1]. از اثرات کم‌شنوایی در کودکان، آسیب شدید کسب مهارت‌های گفتار و زبان است. این کودکان در استفاده مناسب از زبان و ارتباط برقرار کردن نسبت به همسالان شنوای خود ضعف دارند که فرصت‌های تعامل اجتماعی آنان را محدود می‌کند [2، 3]. کودکانی که به‌دلیل نشنیدن نمی‌توانند پاسخ درستی دهند، پس از مدتی حساس و پرخاشگر می‌شوند و معمولاً وابستگی شدید به اطرافیان نزدیک خود پیدا می‌کنند [4].
ازسوی‌دیگر، مواجه شدن با تشخیص کم‌شنوایی فرزند، برای والدین یک ضربه عاطفی است [5]. والدینی که دغدغه برقراری ارتباط، فرزندپروری و آموزش فرزند خود دارند، دچار هیجان‌‌های منفی مانند شوک، انکار، درماندگی، غم و اندوه، خشم و اضطراب می‌شوند [6، 7]. به این ترتیب، بهزیستی روانشناختی والد و کودک متأثر می‌شود [8]. تنها زمانی می‌توان بهزیستی روانی را به والدین بازگرداند که بتوانند تعامل کارآمد و مؤثر برقرار کنند، عواطف منفی آن‌ها برطرف شوند تا از زندگی خود احساس رضایت داشته باشند و بتوانند نیازهای روانشناختی خویش را تأمین کنند، به جست‌وجوی اهداف درونی بپردازند، با اجتماع رابطه مطلوب برقرار کنند و رشد کنند [9، 10].
امروزه استفاده از برنامه‌های مهارت‌آموزی والدگری برای مادرانی که به‌تازگی صاحب فرزند می‌شوند توصیه می‌شود، چراکه تأثیر این برنامه‌ها در ارتقاء بهزیستی روانشناختی عامه والدین مکرراً گزارش شده است [11-13]. به نظر می‌رسد اجرای چنین برنامه‌هایی برای تأمین بهزیستی روانشناختی والدـکودک کمشنوا و ناشنوا، اهمیت دو چندان داشته باشد. برنامه « والدـکودک مامان غازه»، یکی از این برنامه‌هاست [14]. این برنامه گروهی، شاد و شفاهی است و اجرای آن به آموزش‌های تخصصی نیاز ندارد. هدف اجرای برنامه مامان غازه بهبود مهارت‌های زبانی و گفتاری کودکان و تقویت رابطه و دلبستگی ایمن والدـکودک است [15].
این برنامه که برای عامه والدین و فرزندان آن‌ها استفاده می‌شود، هم اکنون در بعضی از مراکز استرالیا، کانادا و ایالات متحده آمریکا به‌عنوان بخشی از مداخلات حمایتی کودکان کمشنوا و ناشنوا و خانواده به اجرا در می‌آید [15، 16]. نتایج پژوهش‌های متعدد نشان داده است اجرای این برنامه، حس توانمندی، خودکارآمدی، تنظیم هیجانات و اعتمادبه‌نفس والدین را افزایش داده و رضایت آن‌ها را از فرزندپروری بهبود بخشیده است. همچنین با گردهم آمدن والدین و خانواده‌ها، فضا برای ایجاد ارتباط اجتماعی و لذت بردن از تعامل با همدیگر به وجود آمد و بر رشد اجتماعی والدین تأثیر مثبتی داشته است [17-22].
برنامه والدـکودک فرانک، نسخه فارسی برنامه والدـکودک مامان غازه است و برای بهبود رابطه مادر شنوا با کودک کمشنوا [23] و مهارت‌های گفتار و زبان کودکان کمشنوای زیر 3 سال به‌طور موفقیت‌آمیز به کار برده شده است [24]. طی چند مطالعه تأثیر برنامه مامان غازه و فرانک در ارتقاء دلبستگی و رابطه مادرـکودک کمشنوا مشاهده شده است [21-23]. باتوجه‌به دانش نویسندگان این مطالعه، تاکنون پژوهشی که اثر برنامه مامان غازه یا فرانک را بر بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا و ناشنوا سنجیده باشد، منتشر نشده است. بهزیستی روانشناختی مادران در رشد و تکامل همه‌جانبه کودکان، به‌ویژه کودکان با نیازهای ویژه نقش حیاتی دارد. بنابراین مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر برنامه والدـکودک فرانک بر بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا و ناشنوای زیر 6 سال انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری با گروه کنترل بود. در این پژوهش مداخله‌ای به روش نمونه‌گیری در دسترس 53 مادر دارای کودک کمشنوا و ناشنوای زیر 6 سال از دو مرکز خانواده و کودک کمشنوای شهرهای برازجان و گناوه از استان بوشهر شرکت کردند. این مادران پس از آنکه طی جلسه‌ای هدف و روش اجرای پژوهش برای ایشان توضیح داده شد و پس از امضای فرم رضایت آگاهانه، براساس انتخاب تصادفی ساده در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند.
شرکت‌کنندگان
مادران شرکتکننده در این پژوهش، فرزند کمشنوا و ناشنوای زیر 6 سال داشتند و فرزند آن‌ها به‌جز مشکل شنوایی به معلولیت دیگری دچار نبود و تاکنون در کلاس‌‌‌های مداخله‌ای مشابه شرکت نکرده بود. شرکت‌کنندگانی که بیشتر از 3 جلسه آموزشی غیبت داشتند از مطالعه خارج شدند.
حجم نمونه با توان 80 درصد، خطای آلفای 5 درصد، با استفاده از اطلاعات به‌دست‌آمده از پژوهش‌های مشابه و با احتمال ریزش در هر گروه محاسبه شد. به این ترتیب، 27 مادرـکودک کمشنوا و ناشنوا در گروه آزمایش و 26 مادرـکودک کمشنوا و ناشنوا در گروه کنترل جای گرفتند.
سنجش و ابزار سنجش
برای سنجش بهزیستی روانشناختی در دو گروه آزمایش و کنترل، قبل از مداخله و همچنین 1 ماه و 4 ماه بعد از مداخله از نسخه فارسی ابزار مقیاس بهزیستی روانشناختی استفاده شد.
مقیاس بهزیستی روانشناختی
در این پژوهش از نسخه فارسی مقیاس بهزیستی روانشناختی ریف (۱۹۸۹)، فرم 18 سؤالی استفاده شد. این ابزار، بهزیستی روانشناختی را در 6 بعد پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری (استقلال)، تسلط بر محیط، هدفمندی در زندگی و رشد فردی می‌سنجد. هر بعد شامل 3 سؤال می‌باشد و از مجموع نمرات این 6 بعد، دامنه نمره بهزیستی روانشناختی (18-108) به دست می‌آید. جهت نمره‌دهی از مقیاس نمره‌گذاری 6 درجه‌ای لیکرت (1= کاملاً مخالفم، 2= تاحدودی مخالفم، 3= کمی مخالفم، 4= کمی موافقم، 5= تاحدودی موافقم، 6= کاملاً موافقم) استفاده شد [25].
سفیدی و فرزاد در مطالعه روانسنجی نسخه فارسی (1391)، همسانی درونـی سؤالات را بـه روش آلفای کرونباخ بین 0/65 تا 0/75 محاسبه کردند. در تحلیل عاملی، در مجموع 4 عامـل 50/37 درصد کل واریانس را تبیین می‌کردند [26]. همچنین ساداتی فیروزآبادی و ملتفت (1396) پایایی آزمون‌ـ‌بازآزمون این مقیاس را 36/39 درصد واریانس برای 3 عامل محاسبه کردند [27]. در پژوهش حاضر، پایایی ابزار به روش آلفای کرونباخ محاسبه شد. مقدار آلفای کرونباخ برای بهزیستی روانشناختی برابر با 0/802، پذیرش خود برابر با 0/819، روابط مثبت با دیگران برابر با 0/781، خودمختاری برابر با 0/790، تسلط بر محیط برابر با 0/802، هدفمندی در زندگی برابر با 0/779 و رشد فردی برابر با 0/882 محاسبه شد. پرسش‌نامه‌ها توسط مادران هر دو گروه تکمیل شد.
مداخله
برنامه والدـکودک فرانک
برنامه «والدـکودک فرانک»، نسخه فارسی «برنامه والدـکودک مامان غازه» است که بر تقویت تعامل و رابطه مادر و کودک ازطریق شعر و داستان تمرکز دارد. در برنامه فرانک از محتوای شعرها و لالایی‌های موجود در فرهنگ ایرانی و مجموعه شعرهای برنامه فرانک استفاده شد [28]. این برنامه با خوش‌آمدگویی و احوالپرسی آغاز شد و مادران و کودکان بر روی تشکچه دور هم گرد آمدند. این برنامه مبتنی بر خواندن شعر و لالایی آهنگین مادر با کودک است، ضمن آنکه مادر و کودک به هم نگاه می‌کنند، اجرای حرکتی دارند و با هم ارتباط چشمی و لمسی دارند. در هنگام اجرای برنامه از هیچ نوع اسباب‌بازی استفاده نمی‌شود. ویژگی شعرهای برنامه این است که هر جلسه 2 تا 3 شعر و لالایی متفاوت و جدید خوانده شد و به‌تدریج از شعرهای طولانی‌تر استفاده شد. همچنین شعرهای قبلی تکرار شدند تا مادر و کودک آن‌ها را به خاطر بسپارند. برای اجرای برنامه وجود دو مربی ضروری است: مربی اول مسئول خواندن شعرها و لالایی‌های موزون، ساده و کودکانه برای مادران و کودکان بود و مربی دوم در خواندن شعرها همکاری داشت و تسهیل‌گر جلسه‌ها بود.
در این پژوهش گروه آزمایش به‌مدت 30 جلسه 1 ساعته به فواصل 1 هفته، در برنامه والدـکودک فرانک شرکت کردند. در ابتدا برنامه با حضور و مشارکت گروهی مادران و کودکان در دو مرکز خانواده و کودک کم شنوا به‌مدت 6 جلسه برگزار شد. دو مرکز خانواده و کودک کم شنوا و ارتباط آنلاین با مربی اول به‌مدت 6 جلسه برگزار شد. سپس به‌دلیل شیوع کووید‌ـ19، آموزش برنامه به‌صورت مجازی ازطریق واتساپ در 5 گروه کوچک مادرـکودک ادامه یافت و به‌دلیل علاقه کودکان به تکنولوژی، موردتوجه آن‌ها و خانواده‌ها قرارگرفت. گروه کنترل برنامه‌های معمول را دریافت کردند. محتوای برنامه آموزشی در جدول شماره 1 به‌طور مختصر ذکر شده است.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
برای بررسی معنی‌داری تفاوت دو گروه آزمایش و کنترل از روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر با سطح خطای نوع اول 0/05 و از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 استفاده شد.
یافته ها
در این پژوهش جمعاً 53 مادرـکودک کمشنوا و ناشنوا شرکت کردند. میانگین و انحراف‌معیار سن مادران به‌ترتیب 33/55 و 3/72 سال بود. میزان تحصیلات 41 نفر دیپلم (77 درصد) و 12 نفر کارشناسی (23 درصد) بود. بین سن و تحصیلات مادران دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنی‌داری وجود نداشت (P>0/05). ویژگیهای کودکان شرکتکننده در مطالعه در جدول شماره 2 ارائه شده است.
جدول شماره 3 نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌های مکرر را جهت مقایسه اندازه اثر و میانگین نمره بهزیستی روانشناختی و ابعاد آن در مادران دو گروه آزمایش و کنترل در سه سنجش پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری نشان می‌دهد.
نتیجه آزمون نشان داد اختلاف معنیدار آماری بین میانگین نمره بهزیستی روانشناختی مادران در دو گروه آزمایش و کنترل وجود دارد (001/P˂0).
نتیجه آزمون اندازه‌های تکرار بین میانگین نمره بهزیستی روانشناختی نشان داد اختلاف معنیدار آماری بین مادران در سه سنجش مختلف وجود دارد (001/P˂0). در مقایسه‌های دوتایی این اختلاف نشان داد که
1. اختلاف معنیدار آماری بین میانگین نمرات بهزیستی روانشناختی مادران بین دو گروه آزمایش و کنترل، قبل و بعد از مداخله وجود دارد (001/P˂0).
2. اختلاف معنیدار آماری بین میانگین نمرات بهزیستی روانشناختی مادران بین دو گروه آزمایش و کنترل، بعد از مداخله (1 ماه) و پیگیری (4 ماه) وجود ندارد (75/P=0).
همچنین مادران گروه آزمایش در 6 بعد بهزیستی روانشناختی، پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری، تسلط بر محیط، هدفمندی در زندگی و رشد فردی (001/P<0 در همه موارد) در پس‌آزمون و پیگیری عملکرد بهتری داشتند. براساس مجذور ضریب اتا، 54 درصد از تغییرات بین نمرات مادران دو گروه، مربوط به مداخله صورت‌گرفته می‌باشد (جدول شماره 3).
بحث
اجرای برنامه والدـکودک فرانک طی30 جلسه به‌مدت 1 ساعت در هر هفته به افزایش معنیدار نمره بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا و ناشنوای گروه آزمایش در پس‌آزمون و پیگیری، همچنین افزایش معنیدار نمره‌های 6 بعد بهزیستی روانشناختی آن‌ها، پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری، تسلط بر محیط، هدفمندی در زندگی و رشد فردی منجر شد.
استفاده از برنامه‌های مهارت‌آموزی والدگری برای تأمین بهزیستی روانشناختی والدـکودک کمشنوا و ناشنوا ضروری است، زیرا یکی از مهم‌ترین جنبه‌ها برقراری ارتباط بهتر مادرـکودک است. پژوهش حاضر نشان داد برنامه فرانک بر بهزیستی روانشناختی مادران و ابعاد آن تأثیرگذار است و اثر مداخله تا حداقل 4 ماه پس از انجام مداخله باقی ماند. برنامه فرانک که برنامه گروهی والدمحور و شاد است، ارتباط بهتر مادرـکودک و مادران با یکدیگر را نسبت به سایر ابعاد بهزیستی بیشتر میسر کرد که احتمالاً می‌تواند به این دلایل باشد:
- یکی از دلایل احتمالی این بود که این پژوهش در دوره همه‌گیری کووید-19 که برای مردم استرس زیاد، انزوا و خلاء ارتباطی با جامعه درپی داشت، اجرا شد.
-شاید یکی از دلایل دیگر، ملاقات مادرانی که از عهده مشکلاتشان برآمدند، سبب شد احساس تنهایی که ممکن است در برخورد با کودک داشته باشند کمتر شود. آن‌ها همچنین متوجه شدند که مادران دیگر نیز با چالش‌های مشابهی روبه‌رو هستند و می‌توانند با یکدیگر مشورت کنند.
در تبیین تأثیر برنامه فرانک بر ارتباط بهتر مادرـکودک و مادران با یکدیگر که یکی از بعدهای بهزیستی روانشناختی در این پژوهش است، این یافته با نتایج پژوهش‌های کارول [22]، ویس [21]، ترت و همکاران [19] و کوهی و همکاران [23] همسو بوده است. در همه این پژوهش‌ها از شعر و لالایی به‌عنوان وسیله‌ای برای کمک به والدین در برقراری ارتباط بهتر با کودک کمشنوا بهره برده شده است. در پژوهش کوهی و همکاران، اندازه اثر 0/64 از انجام مداخله بر رابطه مادر با کودک کمشنوا وجود داشت که نسبت به اندازه اثر به‌دست‌آمده در پژوهش حاضر (0/44) بیشتر بود. ممکن است مشاهده اثر بیشتر در پژوهش کوهی به‌دلیل برگزاری برنامه فرانک به‌صورت حضوری و نه آنلاین باشد.
به‌منظور ارتقاء بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا، پژوهشگران مختلف اثر راهبردهای مداخله‌ای گوناگونی را بررسی کردند. برای مثال فولادی و همکاران طی مطالعه‌ای از راهبرد مداخله‌ای «روایت درمانی گروهی» برای بهبود بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا استفاده کردند [29]. نتایج پژوهش ایشان حاکی از اندازه اثر 0/66 روایت درمانی گروهی بر بهزیستی روان شناختی مادران کودکان کمشنوا بود که نسبت به اندازه اثر شرکت در برنامه فرانک در پژوهش حاضر (0/54) بیشتر بود. به‌دلیل تفاوت‌های زمانی و مکانی و شیوه‌های اجرای پژوهش در این دو مطالعه نمی‌توان به یقین گفت که راهبرد روایت‌درمانی گروهی مؤثرتر از برنامه فرانک است و لازم است پژوهشی برای مقایسه مقدار اثر بر مادران دارای کودکان کمشنوا و ناشنوا طراحی و اجرا شود.
در این پژوهش، مداخله فرانک باعث ارتقاء رابطه مادرـکودک با اندازه اثر 0/44 شد، اما در مطالعه عباس‌زاده و همکاران که برای ارتقاء رابطه از راهبرد مداخله‌ای «آموزش برنامه والدگری مثبت» استفاده کردند، اثر معنی‌داری گزارش نشد [30]. به نظر می‌رسد عوامل متعددی همچون متفاوت بودن ابزار، کافی نبودن محتوای مداخله، تمرکز کم آن بر راهکارهای مقابله با مشکلات سلامت روان و پذیرش آسیب شنوایی توسط مادران بر نتایج پژوهش ایشان اثر گذاشته است. پژوهش عباس‌زاده در شهر تهران و در وضعیت زمانی و اجتماعی خاص اجرا شد و والدین هنوز روش‌های آنلاین را نپذیرفته بودند، بنابراین جلسات پیوستگی نداشت، درحالی‌که پژوهش حاضر در شهرهای کوچکی بود و در مرکزی که والدین از قبل در آن حضور داشتند و با یکی از مربی‌ها آشنا بودند و در زمانی‌که روش‌های آنلاین آشناتر و همه‌گیرتر شده بود و به همین دلیل جلسات پیوستگی داشت. بنابراین اگرچه دو پژوهش در کووید-19 بود امّا شرایط پژوهش کاملاً متفاوت بود.
نتیجه‌گیری
نتایج این پژوهش، اثر مثبت و قابل‌توجه برنامه والدـکودک فرانک را بر بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کمشنوا و ناشنوا نشان داد. تعاملات ایجادشده درطی این برنامه زمینه‌ای را فراهم کرد تا دانش مادران درمورد برقراری ارتباط با کودک کمشنوا و ناشنوا از طریق شعر و لالایی افزایش پیدا کند. برنامه فرانک بر رشد فردی، خودمختاری و بهزیستی روانشناختی مادران مؤثر بود. همچنین شرکت در برنامه فرانک، فرصت برقراری ارتباط اجتماعی بین مادران را فراهم کرد. ازآنجاکه مطالعه حاضر حکایت از آن داشت که تقویت ارتباط والدین مخصوصاً مادر با کودک کمشنوا و ناشنوا به سادگی با اجرای برنامه فرانک ممکن است، ضمن اینکه تحقیقات آتی با نمونه‌های بزرگ‌تر ضروری به نظر می‌رسد، پیشنهاد می‌شود مربیان کودکان کمشنوا و ناشنوا و کارشناسان مراکز مداخله زودهنگام از این برنامه در کنار سایر برنامه‌های آموزشی و توانبخشی خود سود جویند. همچنین در شرایطی که به هر دلیل مادران ممکن است نتوانند در جلسه‌های حضوری شرکت کنند، برگزاری برنامه‌های گروهی آنلاین راه‌حلی مناسب برای برخورداری از برنامه فرانک برای آن‌ها ایجاد می‌کند.
در انجام این پژوهش می‌توان به محدودیت‌های زیر اشاره کرد: این پژوهش در دوره همه‌گیری کووید-19 که با خلأ ارتباطی همراه بود انجام شد. ممکن است شرکت در برنامه فرانک که فرصت ارتباط اجتماعی بین مادران را فراهم می‌کرد، در آن مقطع زمانی به‌دلیل ایزوله بودن اجتماعی آحاد مردم ازجمله مادران دارای کودکان کمشنوا و ناشنوا اثر بیشتری نسبت به شرکت در این برنامه در شرایط عادی بعد از همه‌گیری کووید-19 داشته باشد.
همچنین ازآنجاکه به‌دلیل رعایت فاصله اجتماعی، جلسه‌ها آنلاین (صوتی و تصویری) برگزار می‌شد، مقدار اثر اجرای برنامه حضوری ممکن است از آنچه در این پژوهش برآورد شد، متفاوت باشد. ازآنجایی‌که مطالعه در دو شهر کوچک در ایران اجرا شد، بنابراین نتایج را به تمام مادران ایرانی و مادران سراسر دنیا نمی‌توان تعمیم داد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش با کد اخلاق به شماره (SEP.14023.48.4840)در کمیته اخلاق دانشگاه شیراز ثبت شده است. در این پژوهش از شرکت‌کنندگان رضایت آگاهانه دریافت شد.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از بخشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد حکیمه صادقی‌خواه، گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی در دانشگاه شیرازاست. این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: سمیه سادات ساداتی فیروزآبادی، گیتا موللی و حکیمه صادقی‌خواه؛ اجرای برنامه آموزشی، جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها: طاهره سلیمانیه نائینی و حکیمه صادقی خواه؛ نگارش مقاله، ویراستاری و نهایی‌‌سازی: سمیه سادات ساداتی فیروزآبادی، طاهره سلیمانیه نائینی و گیتا موللی؛ تأیید نهایی: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از مشارکت والدین و کودکان کمشنوا و ناشنوا و همکاری مسئولین مراکز خانواده و کودک کمشنوای شهرهای برازجان و گناوه در اجرای این پژوهش تشکر می‌کنند. از راهنمایی‌های ارزشمند اساتید محترم دکتر نیکتا حاتمی‌زاده و دکتر عنایت الله بخشی قدردانی می‌شود.
References
- WHO. Deafness and hearing loss. Geneva: WHO; 2024. [Link]
- Marriage J, Brown TH, Austin N. Hearing impairment in children. Paediatrics and Child Health. 2017; 27(10):441-6. [DOI:10.1016/j.paed.2017.06.003]
- Szarkowski A, Toe D. Pragmatics in deaf and hard of hearing children: an introduction. Pediatrics. 2020; 146(Supplement_3):S231-6. [DOI:10.1542/peds.2020-0242B] [PMID]
- Theunissen SC, Rieffe C, Netten AP, Briaire JJ, Soede W, Schoones JW, et al. Psychopathology and its risk and protective factors in hearing-impaired children and adolescents: A systematic review. JAMA Pediatrics. 2014; 168(2):170-7. [DOI:10.1001/jamapediatrics.2013.3974] [PMID]
- Russ SA, Kuo AA, Poulakis Z, Barker M, Rickards F, Saunders K, et al. Qualitative analysis of parents’ experience with early detection of hearing loss. Archives of Disease in Childhood. 2004; 89(4):353-8. [DOI:10.1136/adc.2002.024125] [PMID]
- Majorano M, Guerzoni L, Cuda D, Morelli M. Mothers’ emotional experiences related to their child’s diagnosis of deafness and cochlear implant surgery: Parenting stress and child’s language development. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology. 2020; 130:109812. [DOI:10.1016/j.ijporl.2019.109812] [PMID]
- Kobosko J, Geremek-Samsonowicz A, Skarżyński H. [Mental health problems of mothers and fathers of the deaf children with cochlear implants (Polish)]. Otolaryngologia Polska = The Polish Otolaryngology. 2013; 68(3):135-42. [DOI:10.1016/j.otpol.2013.05.005] [PMID]
- Szarkowski A, Birdsey BC, Smith T, Moeller MP, Gale E, Moodie STF, et al. Family-centered early intervention deaf/hard of hearing (FCEI-DHH): Call to Action. Journal of Deaf Studies and Deaf Education. 2024; 29(SI):SI105-1. [DOI:10.1093/deafed/enad041] [PMID]
- Karademas EC. Positive and negative aspects of well-being: Common and specific predictors. Personality and Individual Differences. 2007; 43(2):277-87. [DOI:10.1016/j.paid.2006.11.031]
- Ryan RM, Deci EL. On happiness and human potentials: A review of research on hedonic and eudaimonic well-being. Annual Review of Psychology. 2001; 52:141-66. [DOI:10.1146/annurev.psych.52.1.141] [PMID]
- Sanders MR, Markie-Dadds C, Tully LA, Bor W. The triple P-positive parenting program: A comparison of enhanced, standard, and self-directed behavioral family intervention for parents of children with early onset conduct problems. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 2000; 68(4):624-40.[DOI:10.1037/0022-006X.68.4.624] [PMID]
- Luterman D. Counseling the communicatively disordered and their families. Little Brown: Boston,1984. [Link]
- Sanders MR. Triple P-Positive parenting program: Towards an empirically validated multilevel parenting and family support strategy for the prevention of behavior and emotional problems in children. Clinical Child and Family Psychology Review. 1999; 2(2):71-90. [DOI:10.1023/A:1021843613840] [PMID]
- Sangha K, McLean C, Spark K. Bowness montgomery parent-child mother goose program. California: WordPress Developmen; 2009. [Link]
- Hashmi S MJ, Movallali G, Karakatsanis A, Cho I, Adler M, Jones M A, et al. Parent-Child Mother Goose Program. [Internet]. 2024 [Updated 2024 January 1st]. Available from: [Link]
- Bray K PLC, Fulton S, Tuck J, Davin L, Dann OAM M. Parent-Child Mother Goose Australia. [Internet]. 2024 [Updated 2024 January 1st].
- Weber N. Parent-child mother goose program research. 2018. [Link]
- Weber N. Exploring the impacts of the parent-child mother goose program [MA thesis]. Alberta: University of Alberta; 2017.[Link]
- Terrett G, White R, Spreckley M. A preliminary evaluation of the Parent-Child Mother Goose Program in relation to children’s language and parenting stress. Journal of Early Childhood Research. 2013; 11(1):16-26. [DOI:10.1177/1476718X12456000]
- Scharfe E. Benefits of mother goose. Child Welfare. 2011; 90(5):9-26. [Link]
- Weis DY. Impact of Parent-Child Mother Goose: Mothers’ perceptions and experiences of singing to their infants aged 6-28 months [PhD dissertation]. Victoria: University of Victoria; 2006.[Link]
- Carroll AC. Parents’ perceptions of the effects of the Parent-Child Mother Goose Program (PCMGP) on their parenting practices. Vancouver: University of British Columbia; 2005. [Link]
- Koohi R, Sajedi F, Movallali G, Dann M, Soltani P. Faranak Parent-Child Mother Goose Program: Impact on mother-child relationship for mothers of preschool hearing impaired children. Iranian Rehabilitation Journal. 2016; 14(4):201-10. [DOI:10.18869/nrip.irj.14.4.201]
- Azizzadeh-Parikhani A, Shakeri-Moghanjoghi M, Movallali G. [The effect of Faranak Parent-Child Mother Goose Program on Improving speech and language skills of hearing-impaired children under 0-3 years old (Persian)]. Paper presented at: 3rd National Conference of Applied Studies in Education Processes. 7 October 2023; Minab, Iran. [Link]
- Ryff CD. Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology. 1989; 57(6):1069-81. [DOI:10.1037/0022-3514.57.6.1069]
- Sefidi F, Farzad V. Validated measure of Ryff psychological well-being among students of Qazvin University of Medical Sciences (2009). Journal of Inflammatory Diseases. 2012; 16(1):65-71. [Link]
- Sadati Firoozabai S, Moltafet Gh. [Investigate psychometric evaluation of ryff’s psychological well-being scale in gifted high school students: Reliability, validity and factor structure (Persian)]. Quarterly of Educational Measurement. 2017; 8(27):103-19. [DOI:10.22054/jem.2017.11432.1332]
- Movallali G, Koohi R, Soleimanieh-Naeini T. [Faranak Parent-Child Mother Goose Program (Persian)]. Tehran: Raz-e-Nahan; 2018. [Link]
- Fooladi K, Ahmadi R, Sharifi T, Ghazanfari A. [Effectiveness of group narrative therapy on psychological wellbeing and cognitive emotion regulation of mothers of children with hearing impairment (Persian)]. Empowering Exceptional Children. 2021; 12(2):1-11. [DOI: 10.22034/ceciranj.2021.237671.1410]
- Abbaszadeh A, Movallali G, Pourmohamadreza-Tajrishi M, Vahedi M. [Effect of Baby Triple P or Positive Parenting Program on Mental Health and Mother-child Relationship in Mothers of Hearing-impaired Children (Persian)]. Archives of Rehabilitation. 2021; 22(2):210-27. [DOI:10.32598/RJ.22.2.3258.1]
نوع مطالعه: پژوهشی |
موضوع مقاله:
روانشناسی کودکان استثنایی
دریافت: 1402/10/11 | پذیرش: 1403/3/27 | انتشار: 1403/10/12
دریافت: 1402/10/11 | پذیرش: 1403/3/27 | انتشار: 1403/10/12
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار مجله آرشیو توانبخشی تحت مجوز Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
فصلنامه آرشیو توانبخشی
تلفن دفتر فصلنامه: 02171732812، 09941095452 (زمان تماس شنبه تا چهار شنبه ۸ صبح تا ۱۴ بعد از ظهر)
تلفن ناشر : 02145355555 - 02145355000
ایمیل: rehabilitationj@gmail.com
