مقدمه
پارگی رباط صلیبی قدامی شایعترین آسیب زانو است. میزان بروز سالانه (1990-2010) پارگی رباط صلیبی قدامی در جمعیت ایالات متحده، با تعدیل سن و جنس، 68/6 نفر در 100000 نفر بیان شده است [
1]. پارگی رباط صلیبی در ورزشکاران 10 برابر افراد عادی گزارش شده است [
2، 3]. بازسازی این رباط نتایج مطلوبی را در 75 تا 97 درصد بیماران به همراه دارد [
4-6]. پیشرفتها در تکنیکهای بازسازی رباط صلیبی قدامی و حفظ پایداری آن، سازگاریهای زیادی را در حفاظت از رباط بازسازیشده با محدود کردن کشش زانو، تحمل وزن و بازگشت به فعالیتهای بعد از جراحی برای بهبود سریعتر را فراهم کرده است. به عبارت دیگر، این پیشرفتها و تکنیکها، توانبخشی سریعتر و بازگشت دامنه حرکتی اولیه و تحمل وزن را ممکن میکند [
7، 8].
گزارشها از تحمل وزن فوری تا تحمل وزن تأخیری تا 8 هفته متغیر است. تحمل وزن آب آوردن زانو را کاهش میدهد و فعالیت ایزومتریک عضلات اطراف مفصل زانو را تسهیل میکند. همچنین فشردگی و تغذیه غضروف مفصلی را افزایش میدهد، استحکام استخوان زیر غضروفی را حفظ میکند و فیبروز اطراف کشکک را کاهش میدهد [
9-12]. بااینحال، تحمل وزن اولیه باعث بیثباتی پیوند و زانو میشود و موجب گسترش تونل استخوانی در مقایسه با تحمل وزن تأخیری پس از بازسازی رباط صلیبی قدامی میشود [
13، 14].
پروتکل توانبخشی بهینه و بهترین زمان تحمل وزن بعد از بازسازی رباط صلیبی قدامی در مرحله حاد بعد از جراحی استانداردشده نیست و همچنان این موارد بین جراحان زانو اختلاف نظر وجود دارد [
15]. مقالات اخیر هیچ مزیتی را در استفاده از بریس بعد از بازسازی رباط صلیبی قدامی دررابطهبا درد و ثبات نشان نداده است [
16-19]. همچنین بررسیهای سیستماتیک قبلی نشان داد توانبخشی سریع، تحمل وزن زودهنگام و افزایش دامنه حرکتی اولیه احتمالاً برای بیمار بیخطر هستند [
20، 21]. باتوجهبه عدم تفاهم در نتایج مطالعات قبلی درمورد وزنگذاری پس از بازسازی رباط صلیبی قدامی، این کارآزمایی بالینی با هدف تعیین اثر زمان تحمل وزن (فوری /تأخیر) بر پیامدهای عملکردی بالینی پس از بازسازی رباط صلیبی قدامی با حجم نمونه بیشتر نسبت به مطالعات قبلی انجام شد.
روشها
این مطالعه یک کارآزمایی بالینی یکسوکور بود که در سال 2022 در بیمارستان پورسینای رشت انجام شد. بیماران 18 تا 50 ساله با پارگی کامل رباط صلیبی قدامی وارد مطالعه شدند. پارگی کامل رباط صلیبی قدامی با تست لاچمن 3+ توسط متخصص ارتوپد تشخیص داده شد و توسط امآرآی زانو تأیید شد. بیماران با سابقه هرگونه جراحی زانو، سابقه پارگی رباط صلیبی قدامی زانوی مقابل، آسیب به رباطهای دیگر، هرگونه ترمیم مینیسک، رادیوگرافی غیرطبیعی زانو و مچ پا یا لگن علامتدار از مطالعه خارج شدند. پس از دریافت رضایت آگاهانه، بیماران بهطور تصادفی به 2گروه تقسیم شدند: 1. بیمارانی که براساس توانایی و تمایل خود مجاز به انجام تحمل وزن کامل پس از جراحی بدون استفاده از بریس بودند. 2. بیمارانی که از آنها خواسته شد به مدت یک ماه با استفاده از بریس و تحمل وزن جزئی داشته باشند و پس از یک ماه، مجاز به تحمل وزن کامل بودند.
دادههای مربوط به سن، جنس، شاخص توده بدنی، سطح ورزش (منظم، نامنظم، هیچکدام)، زمان بازگشت به ورزش و کیفیت بازگشت به ورزش (براساس گزارش خود بیمار) ثبت شد. تست لاچمن، درد قدامی زانو و درد هنگام زانو زدن بهطور دقیق در پرونده بیماران 1 ماه پس از جراحی ثبت شد. عملکرد زانو با استفاده از پرسشنامه بینالمللی کمیته مستندات زانو، پرسشنامه پیامدهای استئوآرتریت و صدمات زانو و نمره لیشولم قبل از جراحی و 1، 3 و 6 ماه پس از جراحی ارزیابی شد.
روش نمونهگیری این مطالعه براساس مراجعات تدریجی بیماران به بخش ارتوپدی بود و تمامی بیمارانی که دارای معیارهای ورود بودند، وارد مطالعه شدند. حجم نمونه، با استفاده از اطلاعات مقاله تاجیما و همکاران [
22] و اطمینان 95 درصد و قدرت آزمون 90 درصد در آزمون 2 دامنه و با انحراف معیار 2 گروه (به ترتیب 3/4، 3/1) با در نظر گرفتن اختلاف آماری 2 نمره مبتنی بر نمره لیشولم، و فرمول شماره 1، 84 بیمار (42 بیمار در هر گروه ) تعیین شد.
افراد واجد شرایط، طی تخصیص تصادفی به روش تصادفی بلوکه به 2 گروه تخصیص یافتند. برای تولید لیست تصادفیسازی افراد، از نرمافزار آنلاین تخصیص تصادفی استفاده و 21 بلوک چهارگانه برای 84 بیمار تولید شد. بعد از تولید لیست، به هر فرد یک کد اختصاصی تخصیص داده شد و در طول مطالعه فرد با این کد شناخته شد. بنابراین براساس لیست توالی تصادفیشده باتوجهبه مراجعات بیماران، 42 بیمار در گروه 1 و 42 بیمار در گروه 2 جایگزینی شدند. این لیست در مرکز تحقیقات ارتوپدی در پاکت لاک و مهرشده قرار گرفت و پس از شروع اجرای مطالعه، باز شد و بهصورت روزانه قرائت شد. در این مطالعه، ارزیابیکننده بیماران شخص سومی بود که از گروه بیماران و نوع مداخله درمانی اطلاعی نداشت.
تجزیه و تحلیل دادهها
برای مقایسه متغیرهای کیفی 2 گروه از آزمون دقیق فیشر و کایاسکوئر استفاده شد. از تحلیل واریانس با اندازهگیریهای مکرر و فریدمن برای بررسی تغییرات نمرات در فواصل زمانی اندازهگیری استفاده شد. سطح معنیداری 0/05>P در نظر گرفته شد. تمامی دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 20 تجزیه و تحلیل شدند.
روش جراحی
در تمام بیماران ابتدا جهت تأیید پارگی رباط صلیبی قدامی و یافتن هرگونه پاتولوژی اینترا آرتیکولار دیگر، آرتروسکوپی تشخیصی روتین انجام شد. سپس یک انسیزیون 3 سانتیمتری انترومدیال روی تیبیا تقریباً 4 سانتیمتر دیستال به سطح مفصل و 3 سانتی متر مدیال به توبروزیته تیبیا داده شد و Pes anserine با دایسکسیون ساب کوتانئوس نمایان شد. دایسکسیون ساب پریوستال تا محل اینسرشن تاندون بر روی کرست تیبیا برای حفظ حداکثر طول انجام شد. تاندونهای سمی تندنسوس و گراسیلیس با تاندون استریپر 10 میلیمتری تاندون از شکم عضله در پرگزیمال جدا شد و گرافت 4 لایه جهت بازسازی رباط صلیبی قدامی استفاده شد. تونل استخوان ران به روش آرتروسکوپیک با تکنیک پورتال آنترومدیال (قدامی داخلی) بازسازی شد و سپس تونل تیبیا تعبیه شد. سمت استخوان ران بهوسیله اندوباتوم و سمت تیبیا بهوسیله پیچ تداخلی قابلجذب MISBIO ثابت شد.
پروتکل توانبخشی
برنامه توانبخشی در طول 2 هفته مبتنی بر ترکیبی از تمرینات دامنه حرکتی، تقویت عضلات، تمرین راه رفتن، روشهای فیزیوتراپی، کشش عضلات و تمرینات تعادل و حس عمقی بود. در هفته اول ورزشهای پا، مچ پا و چهار سر ران انجام شد و در پایان هفته اول به بیمار اجازه خم کردن تا 30 درجه داده شد. در انتهای هفته دوم اجازه خم کردن زانو تا 45 درجه داده شد. در هفته سوم تمرینات چهار سر ران و خم شدن زانو تا 90 درجه و در هفته چهارم اجازه خم شدن زانو تا 120 درجه داده شد. به این صورت که ورزش دوچرخهسواری در هوا در حالت خوابیده (به مدت 5 دقیقه، 3 بار در روز) انجام شد. در هفته پنجم همان تمرینات مذکور با خم کردن بیشتر زانو (بیش از 120 درجه) و در هفته ششم تمرینات با دامنه حرکتی کامل بهصورت اسکات با کمک و به همراه تمرینات چهار سر ران انجام شد.
توانبخشی در 3 ماهگی با چمباتمه زدن و دویدن شروع شد. در ماه 6، بیمار پس از ارزیابی به فعالیت ورزشی بازگشت. بیماران در گروه 1، 24 ساعت بعد از جراحی اجازه وزنگذاری کامل تا حد توان بدون محدودیت داشتند و در گروه 2، به مدت یک ماه وزنگذاری جزئی با استفاده از بریس داشتند و سپس مجاز به وزنگذاری کامل بودند.
یافتهها
اطلاعات جمعیتشناختی بیماران به تفکیک گروه، در
جدول شماره 1 نشان داده شده است. در یافتههای مندرج در این جدول بین سن، جنس، شاخص توده بدنی، فعالیت ورزشی و نوع ورزش در 2 گروه تفاوتی آماری معنیداری وجود نداشت.
میزان درد قدام زانو و درد هنگام زانو زدن در 1 ماه پس از جراحی در 2 گروه تفاوت آماری معنیداری نداشت. تست لاچمن نیز 1 ماه پس از جراحی در 2 گروه مشابه بود (
جدول شماره 2).
ووضعیت نمره لیشولم در 2 گروه موردمطالعه در هیچکدام از زمانهای اندازهگیری تفاوت آماری معنیداری نداشته است (P>0/05). نتایج آزمون فریدمن درزمینه مقایسه نمره لیشولم در زمانهای اندازهگیری در هر گروه معنیدار بوده است (P<0/001) و نمره لیشولم مورد بررسـی در 6 ماه بعد از عمل در مقایسه با سایر زمانها بیشتر بوده است. بهعبارتدیگر، بیماران با گذشت زمان بهبودی داشته اند.
میزان نمره پرسشنامه بینالمللی کمیته مستندات زانو و پرسشنامه پیامدهای استئوآرتریت و صدمات زانو در بازههای زمانی 1، 3 و 6 ماه در
جدول شماره 3 نشان داده شده است. براساس این جدول، روند تغییرات نمره پرسشنامه بینالمللی کمیته مستندات زانو و پرسشنامه پیامدهای استئوآرتریت و صدمات زانو از قبل از عمل تا 6 ماه بعد از عمل در هر دو گروه موردبررسی روند صعودی معنیداری داشته است. بهطوریکه اثر زمان با قدرت 1 و 0/894=Partial ETA اثر قوی در بهبود اسکور پرسشنامه بینالمللی کمیته مستندات زانو و با قدرت 1 و 0/962= Partial ETA اثر قوی در بهبود اسکور پرسشنامه پیامدهای استئوآرتریت و صدمات زانو داشته است و بهاینترتیب با گذر زمان، میانگین اسکور بیشتر شده است به عبارتی دیگر نمرات عملکردی زانو در هر گروه با گذشت زمان بهطور معنیداری بهبود یافته است (PTime<0/001). میانگین نمرات اسکور پرسشنامه بینالمللی کمیته مستندات زانو و پرسشنامه پیامدهای استئوآرتریت و صدمات زانو بین 2 گروه در طول مطالعه ازلحاظ آماری معنیدار نبوده است و این تغییرات در یک زمان بین 2 گروه تفاوتی نداشته است (به ترتیب 0/229= PGroup و 0/385= PGroup). همچنین در تعامل بین گروههای موردبررسی و زمانهای اندازهگیری در میانگین نمرات اسکور پرسشنامه بین المللی کمیته مستندات زانو و پرسشنامه پیامدهای استئوآرتریت و صدمات زانو ارتباط معنیداری دیده نشد. به عبارتی اثر متقابل گروه و زمان ازلحاظ آماری معنیدار نیست (به ترتیب 0/152= PInteraction و 0/136 =PInteraction).
تصویر شماره 1 و
2، تغییرات میانگین نمرات عمکردی زانو را در 3 زمان موردبررسی پس از جراحی نشان میدهد.
تصویر شماره 1 نشان داد در زمان قبل از عمل نمره پرسشنامه بینالمللی کمیته مستندات زانو در 2 گروه به هم نزدیک بوده است و میانگین اسکور پرسشنامه بینالمللی کمیته مستندات زانو در گروه وزنگذاری کامل در زمان 3 ماه بعد از عمل، بیشتر از گروه پارشیال و در سایر زمانها ازلحاظ توصیفی کمتر از گروه پارشیال بوده است و در زمان 6 ماه، 2 گروه ازنظر توصیفی به هم نزدیکتر میشوند و در حد یک نقطه هستند. بهطوریکه 0/1 اختلاف میانگین بین 2 گروه وجود دارد. همچنین شیب نمودار در یک ماه بعد از عمل تندتر است و سپس سرعت کمتری به خود میگیرد.
تصویر شماره 2 نشان داد در زمان قبل از عمل نمره پرسشنامه آسیب و استئوآرتریت زانو در 2 گروه به هم نزدیک بوده است و در حد یک نقطه قرار دارند. میانگین اسکور در زمان 1 ماه بعد از عمل در گروه وزنگذاری کامل به اندازه 0/2 بیشتر از گروه پارشیال است و 2 گروه به هم نزدیک و در حد یک نقطه هستند و سپس با گذشت زمان ازلحاظ توصیفی گروه پارشیال بیشتر از گروه کامل است، اما این اختلاف معنیدار نیست (0/136= 0PInteraction). همچنین شیب نمودار در 1 ماه بعد از عمل تندتر است و سپس سرعت کمتری به خود میگیرد.
بحث
جراحی ترمیم آسیب رباط صلیبی قدامی یکی از شایعترین جراحیها در ورزشکاران است. وزنگذاری و مدت آن پس از جراحی، موضوعی است که هنوز اتفاق نظری بین متخصصان درباره آن وجود ندارد. در این مطالعه به بررسی نتایج وزنگذاری بلافاصله پس از جراحی بدون محدودیت در مقایسه با وزنگذاری پارشیال به همراه بریس در ماه اول پس از جراحی در بیماران با پارگی رباط صلیبی قدامی پرداخته شده است که نتایج مطالعه نشان داد تفاوت معناداری بین 2 گروه ازنظر پارامترهای موردارزیابی (پرسشنامه بینالمللی کمیته مستندات زانو، پرسشنامه پیامدهای استئوآرتریت و صدمات زانو و نمره لیشولم) در بازههای زمانی مختلف وجود نداشت.
بازیابی زودهنگام دامنه حرکتی اکستنشن زانو و تحمل وزن اولیه زودهنگام در حال حاضر بیش از 20 سال است که عملی شده است و استاندارد کنونی مراقبت پس از بازسازی ایزوله رباط صلیبی قدامی است [
23]. توصیههای ثابتی در گایدلاینهای توانبخشی وجود دارد که به این نکته اشاره میکنند که تحرک زانو و تمرینات قدرتی/ عصبیعضلانی باید هرچه زودتر شروع شوند. رایت و همکاران (2015) [
24] و وان ملیک و همکاران (2016) [
25]، گزارش کردند تمرینات اولیه زانو پس از ترمیم رباط صلیبی قدامی باید با وزنگذاری کامل انجام شود. از طرفی دیگر لوگستد و همکاران (2017) پیشنهاد کردند وزنگذاری کامل پس از عمل به همراه تمرینات، بلافاصله پس از عمل در صورت تحمل شروع شود [
23].
نتایج بالینی ترمیم رباط صلیبی قدامی در هریک از گروهها در طی زمانهای موردبررسی، بهطور معنیداری بهبود داشته است و ترمیم رباط صلیبی قدامی در هر دو وضعیت وزنگذاری نتایج خوبی به همراه داشته است و یکسان است. بهعبارتدیگر نمرات بالینی عملکردی (پرسشنامه بینالمللی کمیته مستندات زانو، پرسشنامه پیامدهای استئوآرتریت و صدمات زانو و نمره لیشولم) زانو پس از ترمیم رباط صلیبی قدامی در 2 گروه وزنگذاری کامل و وزنگذاری پارشیال،تفاوتی با یکدیگر نداشتند. در مطالعه ماجد السد و همکاران هیچ تفاوت عملکردی بین تحمل وزن فوری و تأخیری پس از بازسازی رباط صلیبی قدامی وجود نداشت که همسو با مطالعه ما بود [
26]. درحالیکه ریکاردو دی میچلی و همکاران نتیجه گرفتند که بریس و تحمل وزن تأخیری پس از بازسازی رباط صلیبی قدامی تأثیر منفی بر نتایج عملکردی بلندمدت دارد. ریکاردو دی میچلی و همکاران نتیجه گرفتند بریس و تحمل وزن تأخیری پس از بازسازی رباط صلیبی قدامی تأثیر منفی بر نتایج عملکردی بلندمدت دارد و بیماران گروه بازسازی رباط صلیبی قدامی، که بعد از 4 هفته از عمل جراحی تحت تحمل وزن کامل بدون بریس قرار گرفتند در مقایسه با بیمارانی که از بریس استفاده کردند و تحمل وزن کامل را به تأخیر انداخته بودند بهطور قابلتوجهی نمره پرسشنامه بینالمللی کمیته مستندات زانو را بهتر کسب کردند و این غیر همسو با مطالعه ما بود [
27]. تاجیما و همکاران گزارش کردند که مدتزمان عدم تحمل وزن در بیماران پس از ترمیم رباط صلیبی قدامی با نتایج بالینی بیماران تفاوتی ندارد؛ بهعبارتدیگر، در این مطالعه، بین بیمارانی که به مدت 1 هفته پس از جراحی وزنگذاری نداشتند با بیمارانی که 2 هفته وزنگذاری نداشتند، تفاوتی وجود نداشت [
22]. فن و همکاران نشان دادند نمره پرسشنامه بین المللی کمیته مستندات زانو در بیمارانی که تحمل وزن فوری داشتند، بالاتر بوده است، اما هیچ تفاوت آماری برای نمرات لیشولم و پرسشنامه پیامدهای استئوآرتریت و صدمات زانو در یک پیگیری در طی 2 سال وجود نداشت [
14]. تفاوت درحجم نمونه و مدتزمان پیگیری ، روش جراحی و نوع پیوند ممکن است علت اختلاف در نتایج مطالعات باشد. گروه مطالعه چندمرکزی تجدیدنظر رباط صلیبی قدامی گزارش دادند که تحمل وزن کامل بدون حمایت، یک عامل خطر تأثیرگذار بر پیامدهای 2 ساله نیست و وزنگذاری را میتوان بلافاصله پس از عمل شروع کرد [
15]. طبق توصیههای دستورالعملهای بالینی انجمن فیزیوتراپی آمریکا، تحمل وزن اولیه اثرات مضری بر ثبات و عملکرد زانو پس از بازسازی رباط صلیبی قدامی ندارد [
23].
مطالعاتی که مخالف وزنگذاری زودهنگام هستند، اعتقاد دارند که وزنگذاری زودهنگام موجب بی ثباتی زانو میشود. در بررسی نتایج رادیولوژیک گزارش شده که وزنگذاری زودهنگام موجب افزایش سایز تونل فمورال میشود [
22]. تاکتومی بیان کرد که فشار هنگام وزنگذاری بر روی پیوند، موجب عمیق شدن تونل فمورال شده و دیواره نگهدارنده پیوند، به دلیل کشش، نزدیکتر شده و موجب بیثباتی زانو میشود [
28]. بااینحال اغلب مطالعات گذشته بیان کردهاند که بزرگ شدن تونل استخوان ازنظر بالینی موجب ناپایداری پیوند نمیشود [
29، 30]. نتایج یک مرورسیستماتیک که در سال 2022 منتشر شده نشان داده است که وزنگذاری زودهنگام منجر به شلی بیشتر و گشاد شدن تونل استخوانی نسبت به وزنگذاری تأخیری میشود که ازنظر بالینی تأثیری بر نتایج عملکردی ندارد و آنها توصیه کردند که پزشکان باید برنامههای توانبخشی بعد از عمل را با احتیاط انتخاب کنند [
14].
نقاط قوت مطالعه حاضر متدولوژی و نوع مطالعه آن است که از نوع کارازمایی بالینی شاهددار تصادفی است. داشتن گروه کنترل و تصادفیسازی و کورسازی باعث میشود پتانسیل کمتری برای تورش و مخدوش شدن داشته باشد و برای استانداردسازی گزارش در این مطالعه از چکلیست کانسورت استفاده شد.
مطالعه ما محدودیتهایی هم داشت. اگرچه در این مطالعه تمام تلاش بر این بود که کلیه متغیرهای مخدوشکننده و تأثیرگذار بر نتایج در 2 گروه یکسان شود؛ بااینحال بررسی همه این متغیرها نظیر وضعیت ژنتیکی، شدت فعالیت، رعایت نکات توانبخشی و فیزیوتراپی پس جراحی و غیره در یک مطالعه امکانپذیر نبود که این مطالعه را با محدویت مواجه کرده بود. البته باید به این محدودیت نیز توجه کرد که اغلب مطالعات مورد بررسی مانند مطالعه ما، نتایج بالینی در وزنگذاری زود هنگام و تأخیری را در مدت زمان کمتر از 2 سال مورد بررسی قرار دادند؛ اگرچه نتایج بالینی عملکردی زانو پس از بازسازی رباط صلیبی قدامی در 2 گروه مورد مطالعه تفاوتی نداشته است، ولی ممکن است در پیگیریهای طولانیتر، نتایج متفاوتی به دست آید؛ بنابراین تصمیمگیری در این مورد باید با احتیاط صورت گیرد. علاوهبراین، مطالعات در این موضوع بسیار محدود با جامعه آماری کوچک بوده است. انجام مطالعات بیشتر با حجم نمونه بالاتر و پیگیری طولانیتر در آینده پیشنهاد میشود.
نتیجهگیری
نتایج کوتاهمدت بالینی و عملکردی وزنگذاری بلافاصله پس از جراحی بدون محدودیت، در مقایسه با وزنگذاری جزئی به همراه بریس پس از بازسازی رباط صلیبی قدامی تفاوتی با یکدیگر ندارند؛ مطالعه حاضر نشان داد وزنگذاری فوری در یک پروتکل توانبخشی پس از بازسازی رباط صلیبی قدامی مضر نبوده و هیچ اثر نامطلوبی بر نتایج نمیگذارد، بنابراین ضرورتی در استفاده از بریس بلافاصله پس از جراحی نیست و بیماران در صورت تحمل، میتوانند وزنگذاری کامل داشته باشند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه بهصورت کامل برای شرکتکنندگان توضیح داده شد و قبل از شروع مطالعه رضایتنامه کتبی آگاهانه دریافت شد. کلیه روشها مطابق با تأیید اخلاقی و دستورالعملها و مقررات مربوطه در محل مطالعه انجام شد. شرکتکنندگان حق انصراف از ادامه پژوهش را داشتند. همچنین به بیماران اطلاع داده شد که تمام اطلاعات محرمانه خواهد ماند و کسی آن را افشا نخواهد کرد، مگر آنکه به درخواست بیمار باشد. پروتکل مطالعه موردتأیید کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی گیلان (IR.GUMS.REC.1400.493) است و در سامانه کارآزمایی بالینی ایران (IRCT20110809007274N17) ثبت شده است.
حامی مالی
این مقاله حاصل پایاننامه دوره دستیاری تخصصی جراحی استخوان و مفاصل آقای سینا کامرانی مقدم در گروه آموزشی ارتوپدی دانشگاه علومپزشکی گیلان است و توسط معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علومپزشکی گیلان حمایت شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهومسازی، روششناسی و اعتبارسنجی: محسن مردانی کیوی، کامران اسدی و سینا کامرانی مقدم؛ تحقیق و بررسی و جمعآوری دادهها: محسن مردانی کیوی، سینا کامرانی مقدم و امین ایزدی؛ تحلیل دادهها: احسان کاظمنژاد لیلی؛ منابع: محسن مردانی کیوی، کامران اسدی، سینا کامرانیمقدم و امین ایزدی؛ نظارت: محسن مردانی کیوی و کامران اسدی؛ نگارش پیشنویس اصلی و ویراستاری و نهاییسازی نوشته: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.