مقدمه
منظور از ارتباط از راه دور تکنولوژی‌ ارسال سیگنال‌ها، تصاویر و پیام‌ها در فواصل طولانی توسط رادیو، تلفن، تلویزیون، ماهواره و غیره است. هم‌زمان با این پیشرفت‌ها، در سبک زندگی انسان‌ها نیز به‌طور قابل‌توجهی تغییر ایجاد شده است. یکی از این تغییرات استفاده از تکنولوژی برای ارائه خدمات مراقبت سلامتی است. در سال‌های اخیر باتوجه‌به توسعه فناوری‌های جدید دانش کامپیوتری و تجهیزات پزشکی، کاربرد‌های ارائه خدمات پزشکی از راه دور افزایش یافته است [1].
پزشکی از راه دور روشی جایگزین و مؤثر برای نظارت، سرپرستی، استانداردسازی و اجرای خدمات بهداشتی و نیز تحقیق و توسعه در این حوزه است. مطالعات نشان می‌دهند پزشکی از راه دور روشی مؤثر و مقرون‌به‌صرفه برای ارائه خدمات مراقبت سلامتی مبتنی بر جامعه است [2, 3]. از دیگر مزایای آن، توانمندسازی بیماران و درمانگران، بهبود ارائه خدمات، کاهش زمان انتظار و تأخیر در نوبت‌دهی به بیمار، کوتاه شدن زمان بستری، افزایش آگاهی جوامع روستایی، مراقبان و خانواده فرد، دسترسی و دست‌یابی به اطلاعات حیاتی و مهم، افزایش شبکه‌های آموزش و صرفه‌جویی در هزینه و منابع بیمار، درمانگر و دولت هستند [4-7].
توانبخشی از راه دور به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های مهم پزشکی از راه دور، خدمات توانبخشی را به نقاط دوردست و روستایی [4، 5، 8-16] ارائه می‌کند. این خدمات توسط طیف وسیعی از متخصصین توانبخشی شامل فیزیوتراپیست‌ها [17]، آسیب‌شناسان گفتار و زبان [18]، کاردرمانگران [19]، شنوایی‌شناسان، پزشکان، پرستاران توانبخشی، مهندسین توانبخشی، معلمان، روان‌شناسان و متخصصان تغذیه به بزرگسالان و کودکان دچار ناتوانی ارائه می‌شود. از دیگر مشارکت‌کنندگان در این حوزه می‌توان افراد غیرمتخصص ازجمله خانواده‌ها و مراقبان بیمار را نام برد [10].
انجمن‌های تخصصی مانند انجمن گفتار، زبان و شنوایی آمریکا، انجمن کاردرمانی آمریکا، انجمن فیزیوتراپی آمریکا و کمیسیون صدور گواهی‌نامه مشاوره توانبخشی دیدگاه‌های مختلفی درباره آنچه توانبخشی از راه دور تلقی می‌شود، دارند. این رویکرد برنامه‌ای نسبتاً جدید است و درجه‌ای که هر سازمان از فعالیت‌های از راه دور حمایت یا با آن مشارکت می‌کند، متفاوت است [20].
رضایت به‌عنوان یکی از برون‌داد‌های خدمات بسیار حائز اهمیت است و سنجش رضایت یکی از فاکتور‌های اثربخشی محسوب می‌شود. بنابراین یکی از مقوله‌هایی که در توانبخشی از راه دور نیاز به توجه دارد رضایت‌مندی خانواده‌های دریافت‌کننده خدمات است. به‌طورکلی، تعدادی از مطالعات از دیدگاه بیماران رضایت، پایبندی و پذیرش مداخلات توانبخشی از راه دور را بررسی کرده‌اند و نتایج آن‌ها از گسترش این رویکرد حمایت کرده است [13، 21، 22].
اولین نشریه علمی در زمینه توانبخشی از راه دور در سال 1998 منتشر شده و در چند سال اخیر تعداد مقالات در این زمینه افزایش یافته است [1]. براساس جست‌وجو در بانک‌های اطلاعاتی، پرسش‌نامه مناسب برای سنجش رضایت‌مندی دریافت‌کنندگان گفتاردرمانی از راه دور به‌طور ویژه وجود نداشت و خلأ این ابزار باتوجه‌به افزایش رشد تکنولوژی و شیوع ویروس کرونا احساس می‌شد، همچنین پرسش‌نامه‌های موجود نیز نواقصی داشتند.
هدف از مطالعه حاضر، طراحی و روان‌سنجی پرسش‌نامه رضایت‌مندی از خدمات گفتاردرمانی از راه دور در خانواده‌های کودکان دارای لکنت و اختلال تولید صدای گفتاری در تهران بود. بنابراین اقداماتی در جهت برطرف شدن نقاط ضعف اساسی مطالعات پیشین جهت طراحی پرسش‌نامه محقق‌ساخته در این حیطه صورت گرفت. 

روش‌ها
پژوهش حاضر از نوع ابزارسازی است و به روش توصیفی انجام شد. پیش‌نویس اولیه پرسش‌نامه «بررسی رضایت‌مندی خانواده‌ها از خدمات گفتاردرمانی از راه دور» به‌وسیله ترجمه و تجمیع سؤالات 6 پرسش‌نامه رضایت‌سنجی درمان از راه دور در طی چندین جلسه از سوی تیم پژوهش آماده شد [23-28]و 35 گویه اولیه به دست آمد. سپس 11 فرد باسابقه و مجرب در زمینه گفتاردرمانی و ابزارسازی، روایی محتوایی پرسش‌نامه را بررسی و برای هر گویه پاسخ موردنظر را از بین گزینه‌های «مهم و مرتبط»، «می‌توان استفاده کرد ولی ضرورتی ندارد» و «غیرمرتبط» انتخاب کردند و نمره نسبت روایی محتوا محاسبه شد.
جهت بررسی روایی صوری کمی، 10 والد کودک دارای لکنت و اختلال تولید صدای گفتاری که قبلاً در جلسات گفتاردرمانی از راه دور شرکت کرده بودند، پرسش‌نامه را مطالعه و درمورد وجود ارتباط بین گویه های (کاملاً مرتبط بودن، مرتبط بودن، نسبتاً مرتبط بودن و مرتبط نبودن) اظهارنظر کردند و نمره شاخص روایی محتوا محاسبه شد. 
باتوجه‌به اینکه تعداد گویه‌‌های ما 28 مورد بود و 5 الی 10 نفر برای هر گویه در مطالعات روان‌سنجی پرسش‌نامه کافی است [29]، بنابراین با در نظر گرفتن 5 نمونه برای هر گویه، حداقل 140 نمونه به‌عنوان حجم نمونه در این بخش در نظر گرفته شد. نمونه پژوهش شامل 142 والد کودک دارای لکنت و اختلال تولید صدای گفتاری دریافت‌کننده خدمات گفتاردرمانی از راه دور در تهران بود که با روش نمونه‌گیری دردسترس وارد مطالعه شدند. معیارهای ورود عبارت بودند از: سن کودک زیر 7 سال، شواهدی از وجود اختلال تولید صدای گفتاری یا لکنت در کودک به تشخیص درمانگر، حضور فعال حداقل یکی از والدین در جلسه درمانی، دریافت خدمات گفتاردرمانی از راه دور در تمامی جلسات (برای بررسی رضایت‌مندی، کودک باید حداقل 10 جلسه گفتاردرمانی از راه دور دریافت کرده باشد).
فرم آنلاین پرسش‌نامه در پرس‌لاین ساخته و از طریق لینک در شبکه‌های اجتماعی (اینستاگرام، واتساپ، تلگرام، بله، روبیکا و غیره) برای خانواده‌ها و گفتاردرمانگران کودکان دارای لکنت یا اختلال تولید صدای گفتاری دریافت‌کننده درمان از راه دور ارسال شد و تکرارپذیری پرسش‌نامه به روش آزمون ـ بازآزمون، با تکمیل پرسش‌نامه توسط 30 نفر از افراد موردمطالعه در 2 نوبت و به فاصله 2 هفته موردبررسی قرار گرفت. 
روایی محتوایی با محاسبه CVR بررسی شد و باتوجه‌به اینکه 11 متخصص در این پژوهش همکاری داشتند، حداقل نمره تأیید هر گویه 0/59 بود [30]. روایی ساختاری پرسش‌نامه از طریق تحلیل عاملی اکتشافی بررسی شد و در این زمینه از روش فاکتورینگ محور اصلی با چرخش پروماکس برای تعیین عوامل پنهان در پرسش‌نامه استفاده شد. برای تعیین پایایی خرده‌مقیاس‌ها و کل پرسش‌نامه، همسانی درونی با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ و تکرارپذیری آزمون ـ بازآزمون با محاسبه ضریب همبستگی درون‌رده‌ای به دست آمد. تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه 24 انجام شد.

یافته‌ها
همان‌طور که در جدول شماره 1 مشاهده می‌کنید، درمجموع 142 والد کودک دارای صلاحیت ورود به پژوهش، پرسش‌نامه را تکمیل کردند که 135 نفر آن‌ها (95 درصد) زن و حدود نیمی از آنان دارای تحصیلات لیسانس (63 نفر؛ 44 درصد) بودند و میانگین سنی آن‌ها نیز 36 سال بود.


تقریباً سه‌چهارم خانواده‌ها کودک پسر (111 نفر؛78 درصد) و اکثراً 5 ساله (49 نفر؛ 34/5 درصد) داشتند. 51 درصد (73 نفر) کودکان تهرانی موردپژوهش دارای مشکل تولید صدای گفتاری بودند. نوع جلسه صوتی‌ـ‌تصویری (56 درصد)، شکل جلسه آنلاین (78 درصد) و پیام‌رسان واتساپ (62 درصد) درمجموع بیشترین آمار را به خود اختصاص دادند. بیشتر خانواده‌های شرکت‌کننده قبل از آخرین گفتاردرمانی از راه دور، جلسه گفتاردرمانی نداشتند (92 نفر؛ 65 درصد) و در بین شرکت‌کنندگانی که سابقه گفتاردرمانی داشتند، 94 درصد درمان‌شان به‌صورت حضوری بود.
روایی محتوایی 35 گویه اولیه توسط 11 فرد باسابقه و مجرب در زمینه گفتاردرمانی و ابزارسازی، سنجیده شد و میانگین CVR گویه‌های پذیرفته‌شده 0/903 به دست آمد. 6 گویه که نمره کمتر از 0/059 داشتند، از پرسش‌نامه حذف شدند و درنهایت 29 گویه باقی ماند.
6 گویه که حذف شدند:
- کودک من به‌راحتی با گفتاردرمانگر خود در ارتباط بود.
- از سطح تعامل/ ارتباط خود با گفتاردرمانگر راضی بودم.
- ازسطح تعامل/ ارتباط کودک خود با گفتاردرمانگر راضی بودم.
- خدمات گفتاردرمانی از راه دور نیاز درمانی کودک من را تأمین می‌کرد.
- با سیستم استفاده‌شده در گفتاردرمانی از راه دور احساس می‌کردیم در محیط درمان حضوری هستیم.
- در حین استفاده از خدمات گفتاردرمانی از راه دور دچار سرگیجه یا حالت تهوع شدم.
به‌منظور بررسی روایی محتوایی 29 گویه باقیمانده، 10 والد کودک دارای لکنت و اختلال تولید صدای گفتاری که قبلاً در جلسات گفتاردرمانی از راه دور شرکت کرده بودند، به پرسش‌نامه پاسخ دادند و میانگین CVI در سؤالات پذیرفته‌شده، 0/935 به دست آمد که یک گویه با نمره کمتر از 0/7 از پرسش‌نامه حذف شد و درنهایت 28 گویه باقی ماند.
گویه حذف‌شده:
- در حین استفاده از خدمات گفتاردرمانی از راه دور دچار ناراحتی چشمی شدم. 
در روایی ساختاری از روش PAF با چرخش پروماکس استفاده شد و شاخص کیسر ـ مایر ـ اولکین برابر 0/815 به دست آمد که چون مقدار آن بیشتر از 0/7 است نشان از کفایت داده‌ها در انجام تحلیل عاملی اکتشافی دارد. نتیجه آزمون بارتلت نیز نشان داد گویه‌‌ها همبستگی دارند و امکان تحلیل عاملی وجود دارد (3698/59=X2 و 378=df و P<0/05). 
طبق جدول شماره 2، ابتدا 4 عامل پیشنهاد شد ولی درصد واریانس تبیین‌شده در عامل چهارم کمتر از 5 درصد بود؛ درنتیجه عامل چهارم حذف و در کل 3 عامل در نظر گرفته شد.


بعد از تحلیل عاملی اکتشافی از 28 گویه، 4 گویه به‌دلیل هم‌پوشانی چند عامل به‌طور هم‌زمان، از سؤالات پرسش‌نامه حذف و 3 عامل نام‌گذاری شدند: اثربخشی، کاربرپسند بودن، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی درمانگر. درصد کل واریانس تبیین‌شده در این 3 عامل حدود 57/1 درصد بود و بارهای عاملی هر گویه مرتبط با هر عامل پنهان نیز به دست آمد (جدول شماره 3). 


سؤالات حذف‌شده:
- گویه 3: از برقراری ارتباط با گفتاردرمانگر کودکم احساس راحتی می‌کردم.
- گویه 12: گفتاردرمانگر از طریق خدمات مجازی، درک کافی از پیشرفت کودکم داشت.
- گویه 27: توجه و تمرکز کودکم در خدمات گفتاردرمانی از راه دور کافی بود.
- گویه 28: به‌طورکلی، از خدمات گفتاردرمانی از راه دور رضایت داشتم.
ضریب آلفای کرونباخ کل پرسش‌نامه (0/938) و هر 3 عامل از 0/7 بیشتر شد که نشان‌دهنده همسانی درونی مناسب پرسش‌نامه بود. حذف هیچ گویه‌ای در پرسش‌نامه، مقدار آلفای کرونباخ را بهبود نبخشید، بنابراین همگی گویه‌‌ها در پرسش‌نامه باقی ماندند. ICC جهت بررسی آزمون ـ بازآزمون محاسبه شد و برای هر 3 عامل و کل پرسش‌نامه بیشتر از 0/9 به دست آمد که مقدار بالای 0/8 نشان‌دهنده پایایی خوب پرسش‌نامه بود (جدول شماره 4).


همبستگی گویه‌ها با کل پرسش‌نامه همگی از 0/4 بیشتر شد که نشان داد نیاز به حذف گویه‌ای نیست.

بحث 
همان‌طور که قبلاً اشاره شد، بررسی میزان رضایت والدین از گفتاردرمانی از راه دور ضروری است، زیرا والدین، محققین و متخصصین توانبخشی را قادر می‌سازند تا براساس آمار به‌دست‌آمده برای استفاده از این نوع خدمات درمانی تصمیم‌گیری بهتری کنند. بنابراین استفاده از پرسش‌نامه ساده، روا و پایا برای این منظور ضروری است و پرسش‌نامه محقق‌ساخته در این راستا تدوین شده است.
یافته‌های مربوط به روایی محتوایی و صوری نشان داد پرسش‌نامه محقق‌ساخته، ابزاری روا در سنجش رضایت‌مندی خانواده‌های کودکان دارای لکنت و اختلال تولید صدای گفتاری از خدمات گفتاردرمانی از راه دور است و نتایج، قابل‌قبول و همسو با نتایج مطالعات گذشته [26، 27] است. تنها در پژوهش العوجی و همکاران [26]، CVR به‌میزان 0/81 (سطح قابل‌قبول) و CVI به‌میزان 0/84 به دست آمد. در پژوهش ییپ و همکاران [27]، روایی محتوا موردبررسی قرار گرفت، ولی بررسی انجام‌گرفته به‌صورت کمی نبود. در پژوهش‌های کنستانتینسکو [28]، تنفورد و همکاران [25]، گیل ـ گومز و همکاران در سال 2013 [23] و پژوهشی دیگر از گیل ـ گومز و همکاران در سال 2017 [24]، به روایی محتوایی و صوری پرسش‌نامه پرداخته نشده بود. درنهایت، یافته‌ها نشان دادند پژوهش حاضر CVR بالاتری نسبت به تمام مطالعات قبلی داشته است.
نتایج روایی ساختاری در پژوهش حاضر با پژوهش‌های پیشین [24، 27] همسو بود. در مطالعه حاضر، روایی ساختاری از طریق تحلیل عاملی اکتشافی بررسی شد. در این زمینه از روش PAF با چرخش پروماکس برای تعیین عوامل پنهان در پرسش‌نامه استفاده شد. در این چرخش ابتدا 4 عامل پیشنهاد شد، ولی درصد واریانس تبیین‌شده در عامل چهارم کمتر از 5 درصد بود؛ درنتیجه عامل چهارم حذف شد و در کل 3 عامل باقی ماندند (این 3 عامل دارای بار عاملی بیشتر از یک بودند). درصد کل واریانس تبیین‌شده در این 3 عامل حدود 57/1 درصد بود. به‌علاوه، 4 سؤال نیز از28 گویه حذف شدند. در مطالعه ییپ و همکاران [27]، در تحلیل عاملی از چرخش واریمکس استفاده شد و 3 عامل استخراج شدند. 3 مؤلفه یا عامل انتخاب‌شده 68 درصد از تغییرات رضایت بیمار را توضیح دادند. پرسش‌نامه، 15 سؤالی بود و یک سؤال بعد از روایی ساختاری حذف شد. همچنین در پژوهش گیل ـ گومز و همکاران [24]، تحلیل عاملی اکتشافی و یک بازرسی پلات‌اسکری انجام شد و اجزایی با مقادیر ویژه بیشتر از یک حفظ شدند. برای همبستگی بین گویه‌‌ها و عامل، از بار عاملی چرخش‌نشده بالای 0/3 استفاده شد و چون همه مقادیر بالای 0/3 بودند، همه گویه‌‌ها به‌خوبی با مقیاس کلی همبستگی داشتند. در پژوهش فوق تأکید شده بود که هیچ پرسش‌نامه قابل‌استفاده یا پرسش‌نامه رضایت‌مندی با سازگاری داخلی معتبر برای سیستم‌های توانبخشی مجازی وجود ندارد. درنهایت، به‌طورکلی در سایر پژوهش‌ها [23، 25، 26، 28] به روایی ساختاری پرسش‌نامه پرداخته نشده بود.
در پژوهش حاضر، ضریب آلفای کرونباخ کل پرسش‌نامه (0/938) و 3 عامل از 0/7 بیشتر بود که نشان‌دهنده همسانی درونی مناسب پرسش‌نامه است. حذف هیچ گویه‌ای در پرسش‌نامه، مقدار آلفای کرونباخ را بهبود نبخشید، بنابراین همگی گویه‌‌ها در پرسش‌نامه باقی ماندند. مقدار ICC برای هر 3 عامل و کل پرسش‌نامه بیشتر از 0/9 بود که مقدار بالای 0/8 نشان‌دهنده پایایی خوب ابزار در نظر گرفته می‌شود. همبستگی گویه‌‌ها با کل پرسش‌نامه همگی بیشتر از 0/4 به دست آمد که نشان داد نیازی به حذف ‌‌گویه‌ای نیست. در پژوهش قبلی [27]، همسانی درونی 0/93 گزارش شد (این عدد با میزان همسانی درونی پژوهش حاضر تقریباً مشابه است) و ICC معادل 0/43 به دست آمد که اعلام کردند این مقدار باتوجه‌به جدید بودن پزشکی از راه دور کافی است، البته از پژوهش حاضر مقدار ICC خیلی کمتری داشت. ضریب آلفای کرونباخ برای «پرسش‌نامه ارزیابی رضایت کاربران» [24] 0/716 بود که نشان‌دهنده سازگاری داخلی کافی است [31]؛ با این وجود عدد به‌دست‌آمده از مقدار آلفای کرونباخ پژوهش حاضر کمتر بود. در پژوهش گیل ـ گومز و همکاران در سال 2013 [23]، تعداد افرادی که پرسش‌نامه را پر کردند 13 نفر بودند که برای ارزیابی مناسب همسانی درونی پرسش‌نامه کافی نیست. بااین‌حال، نتایج اولیه همسانی درونی قابل‌قبول «پرسش‌نامه ارزیابی مناسب بودن» را نشان داد (ضریب آلفای کرونباخ 0/7) و تکرار پذیری پرسش‌نامه نیز موردبررسی قرار نگرفت. به‌علاوه، در سایر پژوهش‌های ارزیابی رضایت‌مندی خانواده‌‌های کودکان دارای لکنت و اختلال تولید صدای گفتاری از خدمات گفتاردرمانی از راه دور [25، 26، 28] به پایایی پرسش‌نامه پرداخته نشده بود. 

نتیجه‌گیری
پرسش‌نامه «رضایت‌مندی از خدمات گفتاردرمانی از راه دور در خانواده‌های کودکان دارای لکنت و اختلال تولید صدای گفتاری در تهران» با 24 گویه و 3 عامل اثربخشی، کاربرپسند بودن و مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی درمانگر، به‌دلیل تعداد بالای شرکت‌کنندگان (142 نفر)، تأیید روایی (محتوایی، صوری و ساختاری) و پایایی (همسانی درونی و تکرار پذیری) می‌تواند جزء یکی از کامل‌ترین پرسش‌نامه‌های رضایت‌سنجی توانبخشی از راه دور به حساب آید (پیوست شماره 1).

پیوست 1
پرسش‌نامه نهایی
((به نام خدا))
والد گرامی
با سلام
بعد از افزایش شیوع کووید-19، درمان‌های از راه دور بیش از پیش در کل جهان رونق گرفت. بااین‌حال، در ایران هنوز هم بسیاری از خانواده‌ها نمی‌توانند به گفتاردرمانی از راه دور اعتماد کنند و فکر می‌کنند که نمی‌تواند به‌خوبی گفتاردرمانی حضوری باعث پیشرفت کودکشان شود. برای همین، ما تصمیم گرفتیم میزان رضایت والدین کودکان دارای لکنت یا مشکل تلفظی که حداقل 10 جلسه گفتاردرمانی از راه دور دریافت کرده‌اند را بررسی کنیم.
این پژوهش با عنوان «طراحی و روان‌سنجی پرسش‌نامه رضایت‌مندی خانواده‌ها از خدمات گفتاردرمانی از راه دور و کاربرد آن برای کودکان دارای لکنت و اختلال تولید صدای گفتاری در تهران» طراحی شده است. بنابراین از شما درخواست داریم با دقت در تکمیل این پرسش‌نامه، ما را در ارائه خدمات گفتاردرمانی از راه دور یاری کنید.
امیدواریم این پژوهش به ارتقای کیفیت زندگی و درمان افراد دارای اختلال گفتاری منجر شود. 
پیشاپیش از عنایت و همکاری شما کمال تشکر و قدردانی را داریم.
لطفاً پس از پاسخ به آخرین سؤال، گزینه ارسال را انتخاب کنید، تا پاسخ شما برای درمانگر ارسال شود.
با احترام 
- اطلاعات زمینه‌ای: 
سن کودک: .....
جنسیت کودک: 1- دختر     2- پسر 
سن والد: .....
جنسیت والد: 1- مؤنث    2- مذکر 
سطح تحصیلات والد:
1- زیر دیپلم    2- دیپلم    
3- لیسانس    4- فوق‌لیسانس یا بالاتر 
استان‌ محل سکونت: ..................
آیا تا به حال (قبل از آخرین گفتاردرمانی از راه دور) گفتاردرمانی داشته‌اید؟
1- بله     2- خیر
در صورتی که پاسخ مثبت است حضوری یا مجازی؟
1- حضوری    2- مجازی
در صورتی که پاسخ مثبت است، چه مدت ؟ ..........
مشکل گفتاری کودک:
1- لکنت
2- مشکل تلفظی (اختلال تولید صدای گفتاری)
3-مدت ابتلا به اختلال: ........
نوع جلسه درمانی از راه دور فعلی:
1- صوتی    2-تصویری   3- هر دو
شکل جلسه درمانی از راه دور فعلی:
1- آنلاین   2- آفلاین    3- هر دو
پیام‌رسان ارتباط از راه دور:
1- واتساپ    2- اسکایپ   3- روبیکا
4- سروش    5- سایر
در صورتی‌که از پیام‌رسان دیگری استفاده کردید نام ببرید: .....
نام خانوادگی آخرین گفتاردرمانگر از راه دور: .....



گفتاردرمانگرانی که خدمات از راه دور ارائه می‌دهند، می‌توانند از طریق این پرسش‌نامه، رضایت خانواده‌های کودکان دارای لکنت یا اختلال تولید صدای گفتاری را مورد ارزیابی قرار دهند و خانواده‌ها نیز می‌توانند از این طریق ارزش‌یابی دقیق‌تری راجع به جلسات گفتاردرمانی از راه دور داشته باشند. 
پژوهش حاضر محدودیت‌هایی نیز داشت؛ اولاً باتوجه‌به تعداد گویه‌‌های پرسش‌نامه، دسترسی به نمونه‌های زیاد والدین با کودک دارای لکنت و اختلال تولید صدای گفتاری که از خدمات گفتاردرمانی از راه دور استفاده کردند ،جهت تکمیل پرسش‌نامه، دشوار بود. به‌علاوه، قطعی اینترنت در زمانی ‌که درمانگران می‌توانستند به پژوهشگر در پخش لینک پرسش‌نامه بین مراجعین و مخاطبان‌شان در پیام‌رسان‌های فیلترشده مثل واتساپ و اینستاگرام کمک کنند، از چالش‌های پیش رو بود. درنهایت باید در نظر داشته باشیم به‌دلیل اینکه نمونه پژوهش حاضر صرفاً از 142 والد کودک دارای لکنت و اختلال تولید صدای گفتاری ساکن تهران استخراج شده است، بنابراین تعمیم یافته‌های مطالعه به دیگر کودکان یا جامعه محدود می‌شود.
پیشنهاد می‌شود در تحقیقات آینده این موضوع برای خانواده‌های کودکان با اختلالات دیگر (ازجمله اوتیسم، تأخیر گفتار و زبان و غیره) و کودکان با سن بالاتر موردبررسی قرار گیرد. همچنین رضایت‌مندی خدمات گفتار درمانی از راه دور با خدمات حضوری مقایسه شود یا از طریق پاردایم کیفی به شناسایی چالش‌های خدمات گفتاردرمانی از راه دور از طریق مصاحبه یا گروه اسمی متمرکز با خانواده‌ها پرداخته شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
به منظور انجام پژوهش، از والد مراجعین رضایت‌نامه آگاهانه دریافت و همچنین در راستای صیانت از اصول اخلاقی در مورد حفظ اطلاعات خصوصی و محرمانه بودن آن به افراد اطمینان داده شد. پاسخ‌دهندگان برای شرکت در این تحقیق مختار بودند و در صورت عدم رضایت در هر لحظه، خروج آن‌ها از مطالعه امکان‌پذیر بود. این پژوهش توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی به شماره IR.USWR.REC.1401.127 تأیید شده است.

حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه شکیبا هادیان دهکردی تصویب‌شده در گروه مدیریت توانبخشی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران است.

مشارکت نویسندگان
 روش‌شناسی، اعتبارسنجی، تحلیل و ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: شکیبا هادیان دهکردی، کیانوش عبدی و سمانه حسین‌زاده؛ بصری‌سازی، نظارت و مدیریت پروژه : شکیبا هادیان دهکردی، کیانوش عبدی؛ تأمین مالی: شکیبا هادیان دهکردی؛ مفهوم‌سازی، تحقیق و بررسی، منابع، نگارش پیش‌نویس: تمام نویسندگان.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
 

Refrences
1.Peretti A, Amenta F, Tayebati SK, Nittari G, Mahdi SS. Telerehabilitation: Review of the state-of-the-art and areas of application. JMIR Rehabilitation and Assistive Technologies. 2017; 4(2):e7. [DOI:10.2196/rehab.7511] [PMID]
2.Zahid Z, Atique S, Saghir MH, Ali I, Shahid A, Malik RA. A commentary on telerehabilitation services in Pakistan: Current trends and future possibilities. International Journal of Telerehabilitation. 2017; 9(1):71-6. [DOI:10.5195/ijt.2017.6224] [PMID]
3.Cason J. A pilot telerehabilitation program: Delivering early intervention services to rural families. International Journal of Telerehabilitation. 2009; 1(1):29-38. [DOI:10.5195/ijt.2009.6007] [PMID]
4.Brennan DM, Mawson S, Brownsell S. Telerehabilitation: Enabling the remote delivery of healthcare, rehabilitation, and self management. In: Advanced technologies in rehabilitation. Amsterdam: IOS Press; 2009. [Link]
5.Torsney K. Advantages and disadvantages of telerehabilitation for persons with neurological disabilities. NeuroRehabilitation. 2003; 18(2):183-5. [DOI:10.3233/NRE-2003-18211] [PMID]
6.Tan J. E-health care information systems: An introduction for students and professionals. New Jersey: John Wiley & Sons; 2005.[Link]
7.Keaton L, Pierce LL, Steiner V, Lance K, Masterson M, Rice MS, Smith JL. An E-rehabilitation team helps caregivers deal with stroke. Internet Journal of Allied Health Sciences and Practice. 2004; 2(4):1-9. [DOI:10.46743/1540-580X/2004.1057]
8.Tan KK, Narayanan AS, Koh GC, Kyaw KK, Hoenig HM. Development of telerehabilitation application with designated consultation categories. Journal of Rehabilitation Research & Development. 2014; 51(9):1383-96. [DOI:10.1682/JRRD.2014.02.0052] [PMID]
9.Spindler H, Leerskov K, Joensson K, Nielsen G, Andreasen JJ, Dinesen B. Conventional rehabilitation therapy versus telerehabilitation in cardiac patients: a comparison of motivation, psychological distress, and quality of life. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2019; 16(3):512. [DOI:10.3390/ijerph16030512] [PMID]
10.Brennan D, Tindall L, Theodoros D, Brown J, Campbell M, Christiana D, et al. A blueprint for telerehabilitation guidelines. International Journal of Telerehabilitation. 2010; 2(2):31-4.[DOI:10.5195/ijt.2010.6063] [PMID]
11.Tsai LLY, McNamara RJ, Dennis SM, Moddel C, Alison JA, McKenzie DK, et al. Satisfaction and experience with a supervised home-based real-time videoconferencing telerehabilitation exercise program in people with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). International Journal of Telerehabilitation. 2016; 8(2):27-38. [DOI:10.5195/ijt.2016.6213] [PMID]
12.LoPresti EF, Jinks A, Simpson RC. Consumer satisfaction with telerehabilitation service provision of alternative computer access and augmentative and alternative communication. International Journal of Telerehabilitation. 2015; 7(2):3-14. [DOI:10.5195/ijt.2015.6180] [PMID]
13.Hoaas H, Andreassen HK, Lien LA, Hjalmarsen A, Zanaboni P. Adherence and factors affecting satisfaction in long-term telerehabilitation for patients with chronic obstructive pulmonary disease: A mixed methods study. BMC Medical Informatics and Decision Making. 2016; 16:26. [DOI:10.1186/s12911-016-0264-9] [PMID]
14.Barriga A, Conejero JM, Hernández J, Jurado E, Moguel E, Sánchez-Figueroa F. A vision-based approach for building telecare and telerehabilitation services. Sensors. 2016; 16(10):1724. [DOI:10.3390/s16101724] [PMID]
15.Cassel SG, Edd AJ. A pedagogical note: Use of telepractice to link student clinicians to diverse populations. International Journal of Telerehabilitation. 2016; 8(1):41-8. [DOI:10.5195/ijt.2016.6190] [PMID]
16.Parmanto B, Saptono A. Telerehabilitation: State-of-the-art from an informatics perspective. International Journal of Telerehabilitation. 2009; 1(1):73-84. [DOI:10.5195/ijt.2009.6015] [PMID]
17.Lawford BJ, Bennell KL, Kasza J, Hinman RS. Physical therapists’ perceptions of telephone-and internet video-mediated service models for exercise management of people with osteoarthritis. Arthritis Care & Research. 2018; 70(3):398-408. [DOI:10.1002/acr.23260] [PMID]
18.Theodoros D. Speech-language pathology and telerehabilitation. In: Kumar S, Cohn E, editors. Telerehabilitation. Health informatics. London: Springer; 2013. [Link]
19.Burrage MM. Telehealth and rehabilitation: Extending occupational therapy services to Rural Mississippi [PhD dissertation]. Mississippi: University of Southern Mississippi; 2019. [Link]
20.Schmeler MR, Schein RM, McCue M, Betz K. Telerehabilitation clinical and vocational applications for assistive technology: Research, opportunities, and challenges. International Journal of Telerehabilitation. 2009; 1(1):59-72. [DOI:10.5195/ijt.2009.6014] [PMID]
21.Vatnøy TK, Thygesen E, Dale B. Telemedicine to support coping resources in home-living patients diagnosed with chronic obstructive pulmonary disease: Patients’ experiences. Journal of Telemedicine and Telecare. 2017; 23(1):126-32. [DOI:10.1177/1357633X15626854] [PMID]
22.Dinesen B, Andersen SK, Hejlesen O, Toft E. Interaction between COPD patients and healthcare professionals in a cross-sector tele-rehabilitation programme. In: Moen A, Andersen SK, Aarts J, Hurlen P, editors. User centred networked health care. Amsterdam: IOS Press; 2011. [Link]
23.Gil-Gómez JA, Gil-Gómez H, Lozano-Quilis JA, Manzano-Hernández P, Albiol-Pérez S, Aula-Valero C, et al. SEQ: Suitability evaluation questionnaire for virtual rehabilitation systems. Application in a virtual rehabilitation system for balance rehabilitation. Paper presented at: Pervasive Computing Technologies for Healthcare (PervasiveHealth), 2013 7th International Conference. May 2013; Venice, Italy. [Link]
24.Gil-Gómez JA, Manzano-Hernández P, Albiol-Pérez S, Aula-Valero C, Gil-Gómez H, Lozano-Quilis JA. USEQ: A short questionnaire for satisfaction evaluation of virtual rehabilitation systems. Sensors. 2017; 17(7):1589. [DOI:10.3390/s17071589] [PMID]
25.Tenforde AS, Borgstrom H, Polich G, Steere H, Davis IS, Cotton K, et al. Outpatient physical, occupational, and speech therapy synchronous telemedicine: A survey study of patient satisfaction with virtual visits during the COVID-19 pandemic. American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation. 2020; 99(11):977-81. [DOI:10.1097/PHM.0000000000001571] [PMID]
26.Al Awaji NN, Almudaiheem AA, Mortada EM. Assessment of caregivers’ perspectives regarding speech-language services in Saudi Arabia during COVID-19. Plos One. 2021; 16(6):e0253441. [DOI:10.1371/journal.pone.0253441] [PMID]
27.Yip MP, Chang AM, Chan J, MacKenzie AE. Development of the Telemedicine Satisfaction Questionnaire to evaluate patient satisfaction with telemedicine: A preliminary study. Journal of Telemedicine and Telecare. 2003; 9(1):46-50. [DOI:10.1258/135763303321159693] [PMID]
28.Constantinescu G. Satisfaction with telemedicine for teaching listening and spoken language to children with hearing loss. Journal of Telemedicine and Telecare. 2012; 18(5):267-72. [DOI:10.1258/jtt.2012.111208] [PMID]
29.Newman DA. Missing data: Five practical guidelines. Organizational Research Methods. 2014; 17(4):372-411. [DOI:10.1177/1094428114548590]
30.Lawshe CH. A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology. 1975; 28(4):563-75. [DOI:10.1111/j.1744-6570.1975.tb01393.x]
31.Cronbach LJ. Coefficient alpha and the internal structure of tests. Psychometrika. 1951; 16:297-334. [DOI:10.1007/BF02310555]