دوره 24، شماره 3 - ( پاییز 1402 )
دوره، شماره، فصل و سال، شماره مسلسل |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Razmi S, Movallali G, Zarifian T, Ahmadi S. The Effect of Online Dialogic Parent-child Book Reading on Preverbal and Listening Skills of Deaf Children Under Three Years Old. jrehab 2023; 24 (3) :436-457
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2990-fa.html
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2990-fa.html
رزمی سیما، مولّلی گیتا، ظریفیان طلیعه، احمدی سینا. تأثیر کتاب‌خوانی‌گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت‌های پیش‌کلامی و مهارت‌های شنیداری کودکان ناشنوای زیر 3 سال. مجله توانبخشی. 1402; 24 (3) :436-457
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2990-fa.html
سیما رزمی1 
، گیتا مولّلی1 ، طلیعه ظریفیان* 2، سینا احمدی1
، گیتا مولّلی1 ، طلیعه ظریفیان* 2، سینا احمدی1
1- گروه روانشناسی کودکان استثنائی، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
2- گروه گفتاردرمانی، مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال، دانشکده علوم توانبخشی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ،ta.zarifian@uswr.ac.ir
2- گروه گفتاردرمانی، مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال، دانشکده علوم توانبخشی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ،
واژه‌های کلیدی: کتاب‌خوانی گفت‌وگویی، کودکان ناشنوا، مهارت‌های شنیداری، مهارت‌های پیش‌کلامی، کتاب‌خوانی از راه دور
متن کامل [PDF 2589 kb]
(531 دریافت)
| چکیده (HTML) (5556 مشاهده)
پیوست 1رضایت‌نامه شرکت در پایان‌نامه
تأثیر کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور، بر روی مهارت‌های پیش‌کلامی و مهارت‌های شنیداری کودکان ناشنوای زیر سه سال
1. من آگاه شدم که اهداف این پژوهش عبارت‌اند از:
اهداف کلی
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان ناشنوا زیر3سال؛
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت‌های شنیداری کودکان ناشنوا زیر3سال.
اهداف اختصاصی
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت اشاره‌کردن کودکان ناشنوا زیر3سال؛
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت نوبت‌گیری کودکان ناشنوا زیر3سال؛
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت تقلید کودکان ناشنوا زیر3سال؛
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت توجه‌مشترک کودکان ناشنوا زیر3سال.
اهداف کاربردی
آشنایی کارشناسان مراکز توانبخشی و مربیان کودکان ناشنوا و کم‌شنوا با روش کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک؛
آشنایی والدین کودکان ناشنوا با روش کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک و به‌کارگیری این روش در منازل؛
کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک می‌تواند در برنامه‌های آموزشی و توانبخشی کودکان ناشنوا و کم‌شنوا مورد استفاده قرار گیرد.
2. من آگاه شدم که شرکت من در این پژوهش کاملا داوطلبانه است و مجبور به شرکت در این پژوهش نیستم. به من اطلاع داده شد که اگر حاضر به شرکت در پژوهش نباشم، از مراقبت‌های معمول تشخیصی و درمانی محروم نخواهم شد.
3. من آگاه شدم که حتی پس از موافقت با شرکت در پژوهش می‌توانم هر وقت که بخواهم، از پژوهش خارج شوم. خروج من از پژوهش باعث محرومیت از دریافت خدمات مراقبتی، تشخیصی و درمانی معمول برای من نخواهد شد و مستلزم پرداخت جریمه یا خسارتی نخواهد بود.
4. نحوه همکاری این‌جانب در این پژوهش به این صورت است:
اجرای کتاب‌خوانی برای کودک در منزل
در دسترس بودن در زمان‌های مشخص شده برای برقراری ارتباط انلاین تیم پژوهش
5. منافع احتمالی شرکت این‌جانب در این مطالعه به این شرح است:
افزایش مهارت‌های پیش‌کلامی کودک
افزایش مهارت های شنیداری کودک
6. آسیب‌ها و عوارض احتمالی شرکت در این مطالعه به این شرح است:
من آگاه شدم که در صورت شدید بودن عوارض احتمالی ناشی از شرکت من در پژوهش، دارو و روش موردپژوهش قطع می‌گردد و مجری پژوهش مسئولیت جبران آسیب‌ها و هزینه آن را بر عهده خواهد داشت.
من آگاه شدم که برنامه‌ریزان این پژوهش، کلیه اطلاعات مربوط به من را نزد خود به‌صورت محرمانه نگه‌داشته و فقط اجازه دارند نتایج کلی و گروهی این پژوهش را بدون ذکر نام و مشخصات این‌جانب منتشر کنند.
من آگاه شدم که هیچ‌یک از هزینه‌های انجام مداخلات پژوهشی به شرح ذیل بر عهده من نخواهد بود:
-مداخلات پژوهشی شامل ارزیابی مهارت‌های پیش‌کلامی و مهارت‌های شنیداری کودک و برگزاری جلسه آموزشی برای والدین.
من آگاه شدم که چنانچه در فرایند پژوهش تغییری حاصل گردد که بر سلامت و تصمیم‌گیری من جهت تداوم شرکت در طرح تأثیرگذار باشد به اطلاع رسانده خواهد شد.
من آگاه شدم که در برخی شرایط نظیرغیبت بیش از دو هفته در برنامه ممکن است شرکت من در مطالعه خاتمه یابد.
من آگاه شدم که مجریان نتایج حاصل از این طرح را پس از اتمام مراحل انجام پژوهش به اطلاع من خواهند رساند.
من آگاه شدم که کمیته اخلاق در پژوهش به آدرس: اوین، بلوار دانشجو، کوچه کودکیار، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی باهدف نظارت بر رعایت حقوق این‌جانب می‌تواند به اطلاعات من دسترسی داشته باشد.
من آگاه شدم اگر اشکال یا اعتراضی نسبت به برنامه‌ریزان یا روند پژوهش داشته باشم می‌توانم با کمیته اخلاق در پژوهش به آدرس: اوین، بلوار دانشجو، کوچه کودکیار، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تماس گرفته و مشکل خود را مطرح نمایم.
خانم سیما رزمی به‌عنوان مجری طرح جهت پاسخ‌گویی به این‌جانب معرفی گردیدند و به من گفته شد هر وقت مشکل، سؤال یا عوارض ناخواسته‌ای درزمینه شرکت در پژوهش مذکور پیش آمد با ایشان در میان بگذارم و راهنمایی بخواهم.
لذا بدین‌وسیله این‌جانب فرزند با شماره شناسنامه و کد ملی باتوجهبه موارد بالا و کسب آگاهی کافی، مراتب رضایت آگاهانه و داوطلبانه خویش را جهت شرکت در طرح پژوهشی فوق اعلام می‌دارم.
نشانی و شماره تماس:
امضای شرکت‌کننده و اثرانگشت:
تاریخ:
متن کامل: (747 مشاهده)
مقدمه
کسب مهارت‌های شنیداری (گوش کردن) و گفتاری مناسب، با برخورداری از سیستم شنوایی کاملاً سالم امکان‌پذیر است. آسیب حسی‌عصبی در سیستم شنوایی در دوره کودکی که دوره یادگیری زبان و مهارت‌های ارتباطی است، می‌تواند آسیب‌های بسیار جدی در فهم زبان، رشدگفتار، رشد مهارت‌های شنیداری و مهارت‌های ارتباطی کودکان ایجاد کند. کم‌شنوایی می‌تواند در فرایند رشد کودک سبب ایجاد مشکلات زیادی شود که می‌توان به مشکلات تحصیلی، مشکلات عاطفی‌روان‌شناختی، مشکلات اجتماعی و مشکلات شغلی اشاره کرد [1]. با وجود تمامی مشکلات کودکان ناشنوا، می‌توان با اقدامات بهموقع (مداخلات به‌هنگام) و توانبخشی شنیداری، از بروز آن‌ها پیشگیری کرد. در بین مجموعه اقدامات مداخله‌ای، توانبخشی شنیداری و زبانی از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است [2]. اگر مداخلات شنیداری به‌‌درستی و بهموقع اجرا شود، نه‌تنها مهارت‌های شنیداری را در کودک کم‌شنوا افزایش می‌دهد (مانند رشد مهارت‌های کشف، تمایز‌گذاری، شناسایی و درک اصوات گفتار)، بلکه تأثیرات مثبت و تسریع‌کننده‌ای بر دیگر آموزش‌ها مثل آموزش زبان، گفتار و یادگیری‌ها خواهد داشت [3].
کسب بهینه مهارت‌های شنیداری و زبانی در زمان‌های خاصی امکان‌پذیر است که به آن دوره‌های حساس رشد گفتار، زبان و مهارت‌های شنیداری گفته میشود که معمولاً این دوره حساس از بدو تولد تا 3 سالگی است و گفته میشود دوران یادگیری آن تا 5 سالگی هم ادامه می‌یابد [4]. در همین راستا تأکید دستورالعمل‌های اصول بالینی جهانی مداخله زودهنگام، بر 6 ماه نخست زندگی به‌ویژه 3 ماه نخست است [5]. اجرای برنامه توانبخشی به کودکان کمک می‌کند تا در محدوده حساس سن زبان‌آموزی به حداکثر اطلاعات شنیداری موردنیاز برای رشد زبان و مهارت‌های اجتماعی دست یابند. سال‌های نخستین زندگی کودک، دوران اصلی یادگیری زبان و گفتار محسوب میشود [1]. در طی این دوران کودک زمان زیادی را با اعضای خانواده سپری می‌کند. بنابراین والدین نقش اصلی در امر آموزش کودک ناشنوا بر عهده دارند. از طرفی تشخیص ناشنوایی، مرحله‌ای حساس و استرس‌زا برای والدین است و تأثیر هیجانی ناشنوایی ممکن است بر الگوی تعاملی والد‌ـ‌‌فرزند تأثیر منفی بگذارد [3].
به‌طور مثال والدین ممکن است با تصور اینکه کودک آن‌ها قادر به شنیدن نیست، کمتر کودک خود را در معرض محرک‌های شنیداری قرار دهند. این امر به از دست رفتن فرصت یادگیری زبان در سال‌های نخستین زندگی کودک که مهم‌ترین و حساس‌ترین سال‌های زندگی کودک برای یادگیری است، منجر میشود. این در حالی است که بخش مهمی از رشد زبان و مهارت‌های شنیداری در کودکان ناشنوا به کمیت و کیفیت داده‌هایی که از بزرگسالان دریافت میکنند، بستگی دارد و همچنین در دوره حساس زبان‌آموزی اگر کودکان توسط مراقبین اصلی خود در معرض آموزش زبان قرار بگیرند، این امر باعث اثربخشی بسیاری در رشد مهارت‌های کلامی آن‌ها خواهد شد [2].
براساس پژوهش‌ها، رفتار والدین کودکان ناشنوا درخصوص فرایند زبان‌آموزی فرزند خود، تفاوت‌هایی با والدین کودکان شنوا دارد و عموماً به‌طور طبیعی ارتباط مؤثری با نوزاد ناشنوا از سوی والدین برقرار نمی‌شود [6]. توسعه زبان، فرایندی است که ازطریق آن کودک یک زبان بیانگر و گیرنده را می‌آموزد و همچنین فرایندی است که توسط آن کودکان از زبان برای ارتباط، احساسات و بیان ایده‌ها استفاده میکنند [6]. اکثر کودکان ناشنوا به‌طور معمول تأخیر زبان دارند و ممکن است در آینده در فرایند مراحل رشدی خود، در خطر ناکامی خواندن قرار گیرند. اهمیت تجربه سواد ادبی برای کودکان، با سطوح متفاوت و قابل‌توجهی از اختلالات شنوایی به‌خوبی مشخص شده است [7]. مهارت‌های پیش‌کلامی، می‌توانند پیش‌بینی‌کننده طبیعی رشد زبان در کودکان باشد [8]. درواقع نظام ارتباطی پیش‌کلامی که پیش‌نیاز رشد زبان گفتاری است، ماهیتی اجتماعی دارد و هدف آن برقراری ارتباط با دیگران است که در تعامل کودک و بزرگسال در سال‌های اولیه زندگی کودک شکل می‌گیرد. برخی از مهارت‌های پیش‌کلامی شامل ارتباط چشمی، توجه مشترک، نوبت‌گیری، اشاره کردن و تقلید هستند [2].
ازاینرو توجه به ارتباطات و مهارت‌های پیش‌کلامی در دوران اولیه کودکی (دوره حساس زبان‌آموزی)، قبل از رشد زبان شفاهی و کاربرد کلمات واقعی، ضروری است. در مطالعات اخیر تأکید بسیار زیادی بر تقویت مهارت‌های پیش‌کلامی در کودکان کم‌شنوا شده است [1]. زیرا مهارت‌های پیش‌کلامی مبنای اطلاعات بینایی موجود در چهره گوینده و یا اشارات به‌‌کاربرده‌شده در حین مکالمه است. به‌عنوان مثال در توجه مشترک که یکی از مؤلفه‌های مهارت پیش‌کلامی است، کودکان ناشنوا که ازطریق زبان اشاره در تعامل هستند، باید یاد بگیرند که به‌طور مداوم توجه بصری بین افراد و اشیا را جا‌به‌جا کنند تا بتوانند به مهارت توجه مشترک دست پیدا کنند [9, 10]. مهارت‌های پیش‌کلامی در کودکانی که کم‌شنوایی آن‌ها در سنین پایین تشخیص داده شده است و از خدمات توانبخشی و مداخله‌ای مناسب بهره می‌گیرند، رشد سریع‌تری نسبت به کودکانی دارد که خدمات مداخله مناسب در سنین پایین دریافت نکرده‌اند [2]. ,
رشد مهارت‌های شنیداری از دوران جنینی آغاز میشود و تقریباً از ماه ششم بارداری (هفته 26)، جنین قادر به کشف صدا و واکنش نسبت با آن است و حتی می‌توان گفت توانایی ذخیره اطلاعات شنیداری را نیز داراست. پس از تولد، کودک قادر است به صداهای آشنا پاسخ دهد و قادر به تمایز صدای مادر از سایر صداهای موجود در محیط است. مهارت‌های شنیداری به‌صورت کلی به 4 سطح تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از کشف صدا، تمایز صدا، شناسایی و درک مطلب که تقویت هرکدام از این سطوح در سنین نوزادی در رشد مهارت‌های زبانی و اجتماعی کودکان ناشنوا مؤثر و دارای اهمیت است و مهارت‌های شنیداری (مهارت گوش کردن) با آموزش ویژه می‌تواند افزایش یابد [11].
پیستااکمسی [12] معتقد بود نوع و کیفیت ارتباط با کودک کم‌شنوا بر نتایج زبان و همچنین مهارت‌های شنیداری (مهارت گوش کردن) آن‌ها اثرگذار است و کودکانی که آموزش مناسب و با‌کیفیتی دریافت میکنند، نمرات زبانی بالاتری نسبت به هم‌نوعان بدون آموزش مناسب خود، کسب میکنند. هرچند با وجود همه پیشرفت‌ها در این زمینه، باز هم تقریباً نیمی از کودکانی که در بدو تولد غربالگری شنوایی نمی‌شوند. اغلب کودکان به‌علت اینکه دسترسی به یک متخصص برایشان دشوار میشود مورد پیگیری و برنامه‌های درمانی قرار نمی‌گیرند. این مسئله برای خانواده‌هایی که در شهر‌های کوچک یا مناطق محروم بدون امکانات -ساعت‌ها با یک متخصص در حوزه اختلالات کودکان فاصله دارد- زندگی میکنند، مشکل بزرگتری است. درواقع 80 تا 90 درصد خانواده‌هایی که فرزندانشان به‌عنوان کودکانی که به‌عنوان کم‌شنوا یا ناشنوا شناسایی می‌شوند، رویکرد ارتباطی تقویت مهارت‌های زبان و شنیداری را وقتی چنین درمانگران متخصصی در دسترس باشد، انتخاب میکنند [2].
کمبود متخصصین آموزش‌دیده برای ارائه خدمات تخصصی، مانند توسعه مهارت‌های شنیداری و تکنولوژی شنوایی برای خانواده‌هایی که این رویکرد ارتباطی را انتخاب کردند، وجود ندارد. باتوجهبه این واقعیت که بسیاری از خانواده‌ها نیاز به چنین خدماتی دارند و فاصله زیادی با مناطق شهری دارای امکانات دارند و همچنین باتوجهبه کمبود متخصصین آموزش‌دیده در این حیطه، جلسات مداخله از راه دور نقش بسیار مهمی در ارائه خدمات زودهنگام به خانواده‌های کودکان ناشنوا دارد. مداخله از راه دور یا ارائه خدمات از راه دور ازطریق تکنولوژی می‌تواند پنجره‌ای جدید در عرصه مداخله بهنگام به روی کودکان و خانواده‌های دارای فرزند ناشنوا یا کم‌شنوا بگشاید. مداخله از راه دور، به استفاده از فناوری ارتباطی راه دور برای ارائه آسیب‌شناسی گفتار و زبان و خدمات حرفه‌ای شنوایی‌شناسی از راه دور با اتصال متخصص به مراجع برای ارزیابی، مداخله و یا مشاوره اشاره می‌کند [5].
از سال 1970 میلادی، برنامه‌های مداخله زودهنگام خانواده‌محور به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و اثربخش‌ترین راهبردها برای توانبخشی کودکان کم‌شنوا و ناشنوا مورد توجه قرار گرفته است. کودکان کم‌شنوا و ناشنوا می‌توانند در صورت انجام مداخله بهنگام با شیوه‌های درست و در زمان مناسب، به همه توانایی‌های زبانی خود دست یابند. در این برنامه‌ها بر اهمیت نقش کلیدی خانواده در بهبود مهارت‌های زبانی، ارتباطی و اجتماعی و درنهایت کیفیت زندگی کودکان کم‌شنوا تأکید زیادی میشود [13]. براساس راهنمای تشخیصی آماری مداخله زودهنگام، سن تشخیص و مداخله در چند سال اخیر مورد توجه زیادی قرارگرفته است. کاهش سن تشخیص به هفته اول پس از تولد و همچنین کاشت حلزون شنوایی به حدود 7 ماهگی، گواه این امر است.بنابراین والدین بایستی به‌عنوان والد‌ـ‌درمانگر در توانبخشی فرزندشان نقش اصلی را به عهده گیرند [6].
به نظر می‌رسد باگذشت زمان، کودک نسبت به ویژگی‌های آوایی زبان حساس‌تر میشود. در تحقیقی دکاسپر و اسپنس [14] انجام دادند، از مادران باردار خواسته شد کتاب داستانی را در زمان‌هایی که احساس میکنند جنین بیدار است، بخوانند. پس از تولد، نوزادانی که این داستان را در دوره جنینی شنیده بوده‌اند، در هنگام خواندن دوباره آن توسط مادر در مقایسه با داستان جدیدی که قبلاً در آن دوره نشنیده بودند، توجه بیشتری نشان دادند. خواندن کتاب داستان یک فرصت مهم برای یادگیری زبان است [7]. خواندن کتاب داستان کمک به تکامل زبان و گفتار و فراهم آوردن یک فرصت یادگیری اساسی در ارتباط با توانایی خواندن است. تعاملات کتاب‌خوانی والدـکودک در زمینه‌های مختلف به‌ویژه به‌صورت گفت‌وگویی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل کمک به رشد سواد ادبی کودک است [15]. کودکان معمولاً زبان را برای ارتباط و احساسات و بیان ایده استفاده میکنند [7].
خواندن کتاب به‌صورت گفت‌وگویی باعث تقویت مهارت‌های شنیداری (مهارت گوش کردن) کودکان و درک آن‌ها از کلمات میشود [9]. خواندن کتاب‌های تصویری برای نوزادان مهم است، زیرا کودکان دیرتر زبان را به شکل کلمات فرا می‌گیرند و احتمال به‌کارگیری آن را دارند [16]. یکی از قوی‌ترین قسمت‌های خواندن گفت‌وگویی والدـکودک، آنچه در مکث بین صفحات اتفاق می‌افتد، یعنی دقیقاً همان گفت‌وگوهایی که بین مادر و کودک در بین کتاب‌خوانی صورت می‌گیرد و حتی بعد از اینکه کتاب بسته شده است [17]. بنابراین تعامل کودک با والدین باعث فراهم آوردن سواد ادبی غنی برای محیط خانه و مدرسه میشود و البته کتاب‌خوانی تعاملی، یکی از فعالیت‌های مهم برای حمایت از رشد زبان کودکان نوپاست [18]، زیرا مطالعات نشان می‌دهند، کتاب‌خوانی والدـکودک با مواردی از قبیل، رشد زبان، بهبود سواد ادبی، موفقیت در خواندن کتاب همراه است [19] و نیز کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک، باعث تقویت مهارت‌های شنیداری و زبانی کودکان و درک آن‌ها از کلمات ناشناخته میشود [20].
همچنین کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک نتایج مثبتی در‌مورد توسعه سواد ادبی کودکان ناشنوا و به‌طورکلی برای افراد ناشنوا نشان می‌دهد [8]. در پژوهشی که کادرویک و پاکولسکی تعاملات کتاب‌خوانی مادر و کودک با کم‌شنوایی را بررسی کردند، نشان داده شد کودکان برای افزایش تعاملات خود در حین کتاب‌خوانی باید بیش از یک فرصت برای کشف و تعامل با کتاب و والد داشته باشند [7]. رضائیان و مولّلی در بررسی اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی آنلاین بر مهارت واژگان کودکان کم‌شنوا نشان دادند مهارت‌های واژگان، تصویر‌خوانی و واژگان شفاهی (مهارت‌های کلامی) در فرایند کتاب‌خوانی والدـکودک در کودکان کم‌شنوا بهبود یافته است [20].
گرین‌هوت و همکاران نشان دادند استفاده از تصاویر و تعامل با والدین در هنگام کتاب خواندن، باعث افزایش تعاملات بیشتر در طی کتاب‌خوانی میشود. همچنین برای بهبود سواد اولیه رفتاری والدین و کودکان استفاده از تصاویر در هنگام خواندن کتاب، کاربردی و قابل استفاده است و درنهایت تصاویر باعث افزایش یادآوری داستان در کودکان درزمینه کتاب خواندن تعاملی میشود. این شاید به این دلیل است که توجه مشترک ایجادشده در این زمینه از پردازش تصاویر توسط کودک پشتیبانی می‌کند [6]. بنابراین اهمیت تحریک محیطی و مداخلات بهنگام برای سازمان‌دهی مدالیته‌‌های حسی اولیه در رشد کودک کم‌شنوا و رشد سواد ادبی بسیار مورد توجه است. باتوجهبه نقش اثرگذار خانواده در امور تربیتی، آموزشی و درمانی در روند رشدی کودکان با نیازهای ویژه، به‌خصوص کودکان ناشنوا و کم‌شنوا، این پژوهش با هدف تقویت محرک‌های پیش‌کلامی و شنیداری در قالب یک برنامه کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور به تناسب نیازهای کودکان کم‌شنوا و ناشنوا و والدین آن‌ها صورت گرفت.
روش‌ها
پژوهش حاضر از نوع نیمه‌آزمایشی تک‌گروهی با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون است. جامعه آماری این پژوهش را تمامی کودکان ناشنوای زیر 3 سال فارسی‌زبان که دارای والد شنوا هستند و در انجمن ناشنوایان خانواده ایران و کانون ناشنوایان ایران عضو بودند، تشکیل دادند. براساس مصاحبه انجام‌شده به نظر رسید جامعه آماری مطالعه حاضر با وجود شیوع ویروس کوویدـ19 و نیز با اعمال معیارهای ورود، بسیار محدود است. در این راستا تیم تحقیق تمام افراد دارای شرایط ورود به مطالعه را شناسایی کردند و پس از توضیح اهداف مطالعه و کسب رضایت آگاهانه از آن‌ها، در مطالعه شرکت داده شدند (پیوست شماره 1) که باتوجهبه بررسی‌های صورت‌گرفته 13 (والد و کودک) دارای معیارهای ورود و حاضر به همکاری در این پژوهش بودند و برای شرکت در مداخله در نظر گرفته شدند. در پژوهش حاضر، نمونه‌ها ابتدا به‌صورت هدفمند (دارای معیارهای ورود به مطالعه) شناسایی و سپس از بین خانواده‌ها، والدینی که برای شرکت در مطالعه همراه با کودک خود اعلام آمادگی کرده بودند، به‌عنوان نمونه‌های مطالعه انتخاب شدند. این کودکان در دامنه سنی زیر 1 سال تا 3 سال قرار داشتند. در ادامه فرایند انجام مداخله 3 مورد از نمونه‌ها به‌دلیل عدم حضور در جلسات مداخله به‌مدت 2 هفته متوالی از مطالعه خارج شدند و با 10 نفر اجرای برنامه مداخله صورت گرفت و پرسش‌نامه‌ها در 2 مرحله قبل از شروع برنامه مداخله (پیش‌آزمون) و پس از انجام مداخله (پس‌آزمون) به‌صورت آنلاین در اختیار والدین قرار گرفت تا آن‌ها را تکمیل کنند.
ملاک‌های ورود به پژوهش: کودکان با کم‌شنوایی شدید و عمیق (کم‌شنوایی بالاتر از70 دسی بل)، زیر 3 سال، فارسی‌زبان، دسترسی والدین به نرم‌افزار واتساپ، دارای والد شنوا و عدم وجود همبودی با سایر اختلالات در کودک (کم‌بینایی، مشکلات توجه و تمرکز و چندمعلولیتی از جمله مشکلات حرکتی، انواع سندرم‌ها).
ملاک‌های خروج: غیبت در جلسات آموزشی (2 جلسه و بیشتر)، عدم تمایل والدین برای ادامه فرایند مداخله و حضور درکلاس‌های مداخله‌ای مشابه.
آزمون‌های مورد‌استفاده در پژوهش
مصاحبه محقق‌ساخته اولیه
شامل سؤالاتی از قبیل سن، میزان تحصیلات والدین، وضعیت اقتصادی و جنسیت است.
پرسش‌نامه سنجش مهارت‌های پیش‌کلامی
این پرسش‌نامه باتوجهبه مقاله هینز و همچنین برنامه ارتباط پیش‌کلامی طراحی شده است. پرسش‌نامه سنجش مهارت‌های پیش‌کلامی دارای 27 سؤال است که 4 مؤلفه (مهارت اشاره کردن، نوبت‌گیری، توجه مشترک و تقلید) را اندازه‌گیری می‌کند. در این پرسش‌نامه سؤالات از والدین کودکان پرسیده میشود. در پرسش‌نامه مهارت‌های پیش‌کلامی نحوه پاسخ‌گویی به سؤالات به‌صورت بلی و خیر (صفر و 1) است. امتیاز 27 درمجموع نمرات بیشترین نمره و امتیاز صفر کمترین نمره را در این مقیاس دربر می‌گیرد. سؤالات 1، 2، 4، 5، 7، 10، 12، 13، 14، 18، 19 شامل مؤلفه اشاره کردن، سؤالات 6، 8، 9، 11 شامل مؤلفه نوبت‌گیری، سؤالات 17، 20، 21، 25، 26 شامل مؤلفه تقلید و سؤالات 3، 15، 16، 22، 23، 24، 27 مؤلفه توجه مشترک است که هرکدام را به‌صورت جداگانه اندازه‌گیری میکنند. براساس این پرسش‌نامه مؤلفه اشاره کردن با 11 سؤال، مؤلفه نوبت‌گیری با 4 سؤال، مؤلفه تقلید با 5 سؤال و مؤلفه توجه مشترک با 7 سؤال مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد. روایی صوری پرسش‌نامه مهارت‌های پبش‌کلامی طبق ضریب توافق مصححان 82/5 درصد است. ضریب آلفای کرونباخ که جهت تعیین ثبات درونی انجام شد و اعتبار آزمون باز‌آزمون در سطح 0/01 معنادار بود [22].
پرسش‌نامه مهارت‌های شنیداری گوش‌های کوچولو
این پرسش‌نامه را کنیکس و همکاران طراحی کرده‌اند که در این پژوهش، از نسخه ترجمه‌شده به زبان فارسی در ایران توسط موللی، ظریفیان و نیکخو (تحت لیسانس شرکت MED-EL اتریش) استفاده شد. این پرسش‌نامه برای بررسی رفتارهای رشد شنیداری متناسب با هر محدوده سنی در مرحله پیش‌کلامی باتوجهبه سن شنیداری کودکان به کار برده میشود. پرسش‌نامه شنیداری گوش کوچولو، پرسش‌نامه‌ای ساختاریافته است که تحلیل و اجرای آن بسیار ساده است و توسط والدین تکمیل میشود.
پرسش‌نامه بدین شکل تکمیل میشود که به همه سؤالات باید پاسخ بلی یا خیر داده شود. پاسخ بلی زمانی است که پاسخ مورد‌نظر را حداقل 1 بار در کودک مشاهده کرده باشند و پاسخ خیر زمانی است که هرگز چنین رفتاری را در کودک مشاهده نکرده باشند و یا اطمینان نداشته باشند که باید به این سؤال چه پاسخی بدهد. در این پرسش‌نامه سؤال‌های 1 تا 16 رفتار شنوایی دریافتی را ارزیابی می‌کند. سؤال‌هایی مانند 10، 12، 17، 27 رفتار شنوایی معناشناختی را مورد بررسی قرار می‌دهند و رفتار آوایی بیانی هرچند به‌عنوان یک هدف اصلی مورد نظر پرسش‌نامه نیست، اما از جهت ارزیابی دوره غان و غون به‌عنوان شاخصی از رشد گفتار و زبان آورده شده است و سؤالات 25، 29، 27، 32 این بخش را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. طی یک مطالعه آزمایشی انجام‌شده که مقدمه‌ای بود بر اعتبارسنجی پرسش‌نامه‌ای که استاندارد شد. 218 کودک در سنین بین 5 روز (صفر ماه) و 24 ماه، به شکل مقطعی آزمون شدند. 87 کودک پسر و 100 کودک دختر و جنسیت 31 کودک مشخص نبود. مهم‌ترین مایلستون‌‌های (گام‌نماهای) رشد شنوایی در 2 سال اول زندگی باید در مطالعه اعتبارسنجی در نظر گرفته شوند. روند انتخاب پرسش‌ها (موردها) باتوجهبه نظریه کلاسیک روان‌سنجی بود: همبستگی با سن، شاخص دشواری، شاخص تمییز و پارامتر انتخاب (گزینش) براساس محاسبه.
پرسش‌نامه مهارت‌های شنیداری گوش کوچولو در تعدادی از زبان‌ها انطباق یافته است. ازجمله یک مطالعه مقطعی که طی آن شنوایی 3309 نوزاد و نوپا از 15 زبان متفاوت با این پرسش‌نامه ارزیابی شدند. طی این مطالعه داده‌های حاصل از زبان‌های مختلف محاسبه و یک منحنی رگرسیون رسم شد، اعتبار مطالعه انجام‌شده تعیین و با اعتبار مطالعه انجام‌شده در آلمان مقایسه شد. بدین‌ترتیب منحنی هنجار مرجع هر زبان به دست آمد و نتایج نشان داد منحنی رگرسیون اصولاً در زبان‌های انطباق‌یافته هم‌ارز (منطبق) می‌باشند و تفاوت معناداری مشاهده نمی‌شود [25].
روش اجرا
پس از اخذ معرفی‌نامه جهت ورود به انجمن خانواده و کودکان کم‌شنوا، ملاقات با مسئولین مراکز صورت گرفت و همچنین به دلیل شیوع ویروس کوویدـ19 و امکان انجام مراحل پژوهش به‌صورت مجازی، پژوهشگر در گروه‌های مجازی انجمن‌های والدین کودکان کم‌شنوا عضو شد و با معرفی راهنمای پژوهش و با نشر پوستری از موضوع پژوهش از والدین دعوت به همکاری شد و اطلاعات موردنیاز دررابطه‌با هدف پژوهش و روش اجرای پژوهش ارائه شد. سپس برای والدینی که اعلام آمادگی کرده بودند، جلسه توجیهی برگزار شد و کودکان جهت تعیین احراز معیارهای ورود مورد ارزیابی قرار گرفتند. سپس از آن دسته از والدینی که از مشارکت فرزندان خود در مطالعه رضایت داشتند، رضایت‌نامه کتبی اخذ شد.
والدین و کودکانی که واجد شرایط ورود به مطالعه بودند، ابتدا پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی را تکمیل کردند. سپس اجرای پیش‌آزمون با استفاده از پرسش‌نامه سنجش مهارت‌های پیش‌کلامی، جهت ارزیابی مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان کم‌شنوا و همچنین پرسش‌نامه مهارت‌های شنیداری گوش‌های کوچولو جهت ارزیابی مهارت شنیداری کودکان کم‌شنوا انجام شد که این 2 ارزیابی به‌صورت مجازی در قالب تماس تصویری و صوتی توسط پژوهشگر و تحت نظر کارشناسان گفتاردرمانی فعال در حوزه تخصصی کودکان ناشنوا و کم‌شنوا انجام شد. نمونه‌ها (کودکان کم‌شنوای زیر 3 سال همراه با مادران خود) پس از ارزیابی اولیه برای تهیه کتاب‌ها و آگاهی کامل از شرایط برگزاری جلسات توسط محقق راهنمایی شدند.
یک جلسه کارگاه آموزش کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگو برای مادران کودکان کم‌شنوای گروه در قالب گروه‌های 3 تا 4 نفره اجرا شد. به این صورت که با دعوت از والدین برای حضور در کارگاه در بستر اسکای روم و تماس تصویری در واتساپ توضیحات کامل در‌مورد این روش، کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگو و فعالیت‌های قبل، حین و بعد از کتاب‌خوانی گفت‌وگویی و بیان مزایای کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگو و همچنین معرفی تحقیقات مشابه، توضیحات کامل و عینی ارائه شد. مادران کودکان ناشنوا جهت تبادل اطلاعات و ارائه محتواها به عضویت در یک گروه واتساپی، تحت عنوان گروه کتاب‌خوانی قصه والدـکودک درآمدند.
در این گروه علاوه‌بر پژوهشگر و مادران، اساتید متخصص و نیز یک گفتار‌درمانگر فعال در حوزه کودکان کم‌شنوا حضور داشتند. اجرای جلسات کتاب‌خوانی به‌صورت آنلاین بود. به‌مدت 20 جلسه و هر هفته 3 روز والدین در ساعتی مشخص (ساعت 10صبح روزهای زوج) به‌مدت 20 دقیقه آنلاین می‌شدند و هر روز 1 کتاب همراه با تصاویر و محتوا‌های مرتبط با داستان، توضیحات و سؤالات مربوط به کتاب و فعالیت‌های اضافی در گروه واتساپی ایجادشده قرار می‌گرفت و والدین اگر سؤالی داشتند مطرح می‌کردند و درنهایت تصاویر، فیلم‌ها یا صداهای ضبط‌شده از کتاب‌خوانی و فعالیت‌های اضافی جلسه قبل را در گروه به اشتراک می‌گذاشتند و در پایان جلسه لیست افراد حاضر در جلسه آن روز در گروه قرار داده می‌شد و والدین تا جلسه بعدی وقت داشتند که کتاب‌خوانی را برای کودک خود انجام دهند و در جلسه بعدی بازخوردهای خود را به پژوهشگر اعلام کنند. همچنین به‌صورت هفتگی والدین از کتاب‌خوانی خود با کودکان صوت و یا فیلم گرفتند و به‌عنوان گزارش کار ارسال کردند. اجرای پس‌آزمون به‌وسیله پرسش‌نامه سنجش مهارت‌های پیش‌کلامی جهت ارزیابی مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان کم‌شنوا و همچنین پرسش‌نامه مهارت‌های شنیداری گوش‌های کوچولو، به‌صورت مجازی در قالب تماس تصویری و صوتی در واتساپ تحت نظر کارشناسان گفتاردرمانی انجام شد. پس از انجام همه این مراحل داده‌های جمع‌آوری‌شده به‌وسیله نرم‌افزار SPSS نسخه 24 بررسی و در 2 بخش آمار توصیفی و استنباطی تحلیل شدند. آزمون‌های به‌کار‌رفته شامل آزمون کولموگروف‌اسمیرنوف و آزمون تی زوجی بودند.
نحوه طراحی محتوای مداخله
پژوهشگر به توصیه اساتید راهنما 1 سال قبل از شروع پژوهش به یادگیری روش‌های کتاب‌خوانی برای کودکان در کارگاه‌های مختلفی پرداخت. ازجمله آن‌ها می‌توان به کارگاه آموزش مهارت‌های کتاب‌خوانی برای کودکان کم‌شنوا در دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، کارگاه‌های شناخت ادبیات کودکان و روش‌های کتاب‌خوانی در مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان و شرکت مستمر در برنامه کتاب‌خوانی مرکز فرانک به نام یکی بود یکی نبود اشاره کرد. پس از تسلط پژوهشگر بر روش‌های کتاب‌خوانی برای کودکان و آگاهی از چگونگی اجرای جلسات کتاب‌خوانی، طی جلسات متعددی که با اساتید حاضر در پژوهش، در‌مورد نحوه تدوین محتوای مداخله برگزار شد و بررسی و مطالعه مقالات بسیاری درزمینه کتاب‌خوانی برای کودکان و استخراج مطالبی درزمینه نحوه برگزاری، زمان،کیفیت برگزاری و تعداد جلسات کتاب‌خوانی گفت‌وگویی از وبگاه‌های معتبر کتاب‌خوانی کودکان همچون سازمان آموزش بین‌المللی، سرانجام جدول محتوایی جلسات مداخله پژوهش منطبق با اهداف پژوهش زیر نظر اساتید راهنما و مشاور طرح‌ریزی شد. جدول مداخله برنامه‌ریزی‌شده مذکور که در بخش‌های بعدی به تفصیل توضیح داده شده است، قبل از اجرای مداخله اصلی به‌مدت 2 هفته آزمایشی با 5 والد و کودک اجرا شد و مجدداً نقاط قابل‌اصلاح محتوایی و اجرایی پژوهش بررسی و جهت اجرای اصلی آماده شدند.
کتاب‌های استفاده‌شده در جلسات کتاب‌خوانی براساس لیست‌های موجود در کانون پرورش فکری کودکان و مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان که برای کودکان زیر 3 سال معرفی شده بود و طبق بررسی‌ها محتوای کتب و مشورت با اساتید راهنما و مشاور، کتاب‌هایی که برای رسیدن به اهداف پژوهش مناسب‌تر بودند، انتخاب شدند. به‌طورکلی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک در 3 سطح مختلف انجام شد. براساس جدول شماره 1، محتوای جلسات به تفکیک موضوع، عنوان کتاب‌ها و فعالیت‌های تعریف‌شده برای هر جلسه مشخص شده است.
یافته‌ها
همان‌طور که در جدول شماره 2 نشان داده شده است، آزمون کولموگروف‌اسمیرنوف برای گروه موردمطالعه در هیچ‌یک از متغیرها معنادار نیست.
عدم معناداری این آزمون نشان‌دهنده این است که داده‌ها دارای توزیع پراکندگی نرمال هستند. بنابراین باتوجهبه نرمال بودن توزیع داده‌ها به منظور تحلیل فرضیه‌های تحقیق از آزمون تی‌زوجی به‌عنوان یکی از آزمون‌های بررسی مقایسه میانگین در 2 گروه وابسته استفاده شد.
براساس جدول شماره 3 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت‌های پیش‌کلامی آزمودنی‌ها 4/26 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 5/66 بود.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت‌های پیش‌کلامی آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش داشته است.
براساس جدول شماره 4 برای مقایسه نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون مهارت‌های پیش‌کلامی کودک ناشنوا از آزمون تی‌زوجی استفاده شد که بر‌این‌اساس سطح معناداری آزمون تی‌زوجی (0/001=P) از 0/05 کمتر بود.
بنابراین می‌توان گفت کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور باعث افزایش مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان ناشنوا شده است
براساس جدول شماره 5 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت اشاره کردن آزمودنی‌ها 7/200 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 8/900 بود.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت اشاره کردن آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش داشته است.
براساس جدول شماره 6 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت نوبت‌گیری آزمودنی‌ها 2/100 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 3/600 است.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت نوبت‌گیری آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش داشته است
براساس جدول شماره 7 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت تقلید آزمودنی‌ها 3/500 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 4/500 بود.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت تقلید آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش داشته است
براساس جدول شماره 8 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت توجه مشترک آزمودنی‌ها 4/400 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 5/700 است.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت توجه مشترک آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش داشته است
براساس جدول شماره 9 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت‌های شنیداری آزمودنی‌ها 11/50 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 15 است.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت‌های شنیداری آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشته است.
براساس جدول شماره 10 سطح معناداری آزمون تی‌زوجی (0/001=P) از 0/05 کمتر است.
بنابراین می‌توان گفت کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور، باعث افزایش مهارت‌های شنیداری کودکان ناشنوا میشود.
بحث
این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت‌های شنیداری و مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان ناشنوای زیر 3 سال صورت گرفت. نتایج نشان داد کتاب‌خوانی والدـکودک برای کودکان ناشنوا در مقایسه پیش‌آزمون و پس‌آزمون تفاوت چشمگیری داشته است. به‌عبارت‌دیگر برنامه کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک سبب افزایش معنادار مهارت‌های شنیداری و مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان ناشنوای زیر 3 سال شد. کودکان ناشنوا اگر در سن رشدی حساس کلامی و شنیداری، مداخلات زودهنگام و مناسب را دریافت نکنند، نسبت به همسالان شنوای خود دچار مشکلات ارتباطی و کلامی می‌شوند. یکی از روش‌هایی که می‌تواند به کودکان ناشنوا برای بهبود این مهارت‌ها کمک کند، کتاب‌خوانی گفت‌وگویی است. شاید بتوان گفت کودکان ناشنوا در سنین حساس رشدی خود با اولین و نزدیک‌ترین افراد که والدین آن‌ها هستند، ارتباط دارند. پس اگر والدین بتوانند روش‌های مداخله‌ای مناسب کودک خود را آموزش ببینند و به کارگیرند، در فرایند رشدی کودک خود بسیار اثرگذارترند. پژوهش‌هایی که عیناً مشابه پژوهش حاضر باشند، یافت نشد، اما پژوهش‌هایی وجود دارد که اثربخشی مداخلات زودهنگام و برنامه‌های کتاب‌خوانی و قصه‌گویی بر کودکان در سنین پیش از مدرسه و مدرسه را بررسی کرده‌اند. ازجمله آنان می‌توان به پژوهش‌های گرین هوت و بییر [6]، رضاییان و همکاران [20] و کادرویک و پاکولسکی [7] اشاره کرد.
استفاده از تصاویر در هنگام کتاب خواندن، باعث افزایش تعاملات بیشتر در طی کتاب‌حوانی میشود و همچنین برای بهبود سواد اولیه رفتاری والدین و کودکان استفاده از تصاویر در هنگام خواندن کتاب، کاربردی و قابل استفاده است [7]. کودکان کم‌شنوا قبل از کتاب‌خوانی باید بیش از یک فرصت برای کشف و تعامل با کتاب و والد را داشته باشند تا بتوانند ارتباط مؤثری با داستان برقرار کنند و همچنین ارتباط و تعامل و گفت‌وگوی کودک و والدین در حین کتاب‌خوانی سبب افزایش سواد ادبی و مهارت‌های کلامی کودکان میشود که می‌توان آن را در راستای اهداف پژوهش حاضر نیز دانست [6]. رضاییان و موللی در پژوهشی نشان دادند، مهارت‌های واژگان، تصویر‌خوانی و واژگان شفاهی کودکان کم‌شنوا پس از شرکت در جلسات قصه‌گویی گفت‌وگویی آنلاین به‌طور قابل‌توجهی بهبود یافت. این پژوهش اثربخشی روش‌های مبتنی بر گفت‌وگو ازجمله قصه‌گویی مبتنی بر گفت‌وگوی مادر و کودک کم‌شنوا را نیز تأیید می‌کند [20].
در تبیین یافته‌های این پژوهش باید عنوان کرد کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک به‌دلیل استفاده از تکنیک‌های مؤثر تسهیل زبان در کتاب‌خوانی و ارتباط نزدیک والد و کودک برای ایجاد ارتباط و افزایش مهارت‌های کودکان ناشنوای نوپا بسیار کمک‌کننده است. تحقیقات متعدد حاکی از تأثیر شگرف قصه‌گویی و کتاب‌خوانی گفت‌وگویی و ارتباط دوطرفه والدـکودک ناشنوا بر مهارت‌های زبانی، سواد پایه، گنجینه واژگان، دانش وی به دستور زبان و گرامر و آگاهی‌های فرا‌زبانشناختی کودک ناشنواست [21]. در پژوهشی که توسط هیسام [22] صورت گرفت، نتایج نشان داد استفاده از روش‌های کتاب‌خوانی سبب بهبود گفتار دانش‌آموزان با نیازهای ویژه ازطریق تلفظ کلمات بیانی شده است. اصل اساسی در کتاب‌خوانی گفت‌وگویی، بهبود مهارت‌های زبانی کودک و تبدیل کودک به یک کتاب‌خوان فعال و فرد تعامل‌کننده به‌جای یک گوش‌دهنده منفعل است [23]. کتاب‌خوانی گفت‌وگویی خانواده‌محور بیش از انواع کتاب‌خوانی‌های مرسوم سبب بهبود مهارت‌های زبانی کودکان میشود و این امر در بررسی‌های متعدد نشان داده شده است. کتاب‌خوانی گفت‌وگویی، یک تکنیک خواندن مشترک است که شامل سؤالات و گفت‌وگو‌های استراتژیک در طی فرایند خواندن است که می‌تواند باعث افزایش رشد زبان شفاهی و بهبود مهارت‌های پایه‌ای سواد ادبی در کودکان شود [24]. کتاب‌خوانی گفت‌وگویی باعث فراگیری و رشد زبان میشود. رشد زبان فرایندی است که کودک ازطریق آن، زبان رسا و پذیرا را می‌آموزد. اکتساب زبان فرایندی است که ازطریق آن کودکان به برقراری ارتباط، بیان احساسات و ابراز عقاید به‌وسیله زبان دست می‌یابند [25]. تحقیقات نشان می‌دهند واج‌شناسی زبان گفتاری یکی از مهارت‌های سواد‌آموزی است که دانش‌آموزان باید برای یادگیری خواندن داشته باشند [24]. یادگیری معنی کلمات و ایده‌ها ازطریق تجربیات کتاب‌خوانی به کودک در زبان‌آموزی کمک می‌کند و باعث توسعه درک شنیداری میشود که بخش مهمی از توسعه سواد ادبی پایه است. نوزادان و کودکان نوپای زیر 3 سال باید در ادبیات به‌ویژه در کتاب غوطه‌ور شوند. به‌ویژه کتاب‌هایی با قافیه، ریتم و قابلیت تکرار تا پایه‌های محکمی در شکل‌گیری زبان ایجاد کنند.
نتیجه‌گیری
یافته‌های این مطالعه نشان دادند که مداخله کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگو والدـکودک باتوجهبه سهولت روش اجرا در منزل، می‌تواند به والدین در فرایند توانبخشی کودک خود کمک کند. آموزش و استفاده از تکنیک‌های کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگوی والدـکودک می‌تواند به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم ازطریق محیط‌های متفاوتی که کودکان و والدین حضور دارند، مانند مدارس، مراکز توانبخشی و شبکه‌های اجتماعی مختلف صورت‌گیرد. کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگوی والدـکودک زمانی اثرگذاری بیشتری دارد که مداخلات برای کودکان کم‌شنوا زودهنگام باشند و به‌صورت پیوسته و مداوم اجرا شوند.
ازاینرو استفاده از روش کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگو در آموزش‌های کودکان ناشنوا در مراکز توانبخشی و مداخله زودهنگام و مدارس می‌تواند بسیار مؤثر و در روند توانبخشی این کودکان مفید باشد. یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های پژوهش باتوجهبه هم‌زمانی اجرای مطالعه با شیوع ویروس کوویدـ19بود و به‌دلیل تعطیلی مراکز و انجمن‌ها، دسترسی به نمونه‌ها با حجم بالا با مشکل مواجه شد، محدودیت دیگر درزمینه دوره پیگیری بود که به‌دلیل عدم همکاری والدین کامل صورت نگرفت. پیشنهاد میشود کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک با زبان اشاره برای کودکان دارای ناشنوایی کاربر زبان اشاره انجام شود، پیشنهاد میشود در ایران پژوهش‌های دیگری درزمینه مداخلات زودهنگام و از راه دور نه‌تنها برای کودکان ناشنوا، بلکه برای دیگر کودکان دارای اختلال‌های مختلف صورت گیرد.
پیشنهاد میشود کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک با زبان اشاره برای کودکان ناشنوای دارای والد ناشنوا انجام شود. همچنین پیشنهاد میشود مطالعه در پژوهشی با سطح شواهد قوی‌تر مانند کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده اجرا شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این تحقیق با کد اخلاق به شماره IR.USWR.REC.1399.076 در دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی ثبت شده است. در این تحقیق رضایت‌نامه آگاهانه نیز از شرکت‌کنندگان دریافت شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد خانم سیما رزمی یزدان‌آباد گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان در دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی (با شماره ثبت 971273005) آن را ارائه کرده‌اند.
مشارکت نویسندگان
نگارش: سیما رزمی یزدان‌آباد؛ نظارت: گیتا موللی؛ تهیه محتوای جلسات اجرا و ویرایش نهایی: طلیعه ظریفیان؛ آمار: سینا احمدی، تأیید نهایی: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از کودکان، والدین محترم و مؤسساتی که در امر نمونه‌گیری و انجام مداخلات مشارکت داشتند، قدردانی میکنند.
کسب مهارت‌های شنیداری (گوش کردن) و گفتاری مناسب، با برخورداری از سیستم شنوایی کاملاً سالم امکان‌پذیر است. آسیب حسی‌عصبی در سیستم شنوایی در دوره کودکی که دوره یادگیری زبان و مهارت‌های ارتباطی است، می‌تواند آسیب‌های بسیار جدی در فهم زبان، رشدگفتار، رشد مهارت‌های شنیداری و مهارت‌های ارتباطی کودکان ایجاد کند. کم‌شنوایی می‌تواند در فرایند رشد کودک سبب ایجاد مشکلات زیادی شود که می‌توان به مشکلات تحصیلی، مشکلات عاطفی‌روان‌شناختی، مشکلات اجتماعی و مشکلات شغلی اشاره کرد [1]. با وجود تمامی مشکلات کودکان ناشنوا، می‌توان با اقدامات بهموقع (مداخلات به‌هنگام) و توانبخشی شنیداری، از بروز آن‌ها پیشگیری کرد. در بین مجموعه اقدامات مداخله‌ای، توانبخشی شنیداری و زبانی از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است [2]. اگر مداخلات شنیداری به‌‌درستی و بهموقع اجرا شود، نه‌تنها مهارت‌های شنیداری را در کودک کم‌شنوا افزایش می‌دهد (مانند رشد مهارت‌های کشف، تمایز‌گذاری، شناسایی و درک اصوات گفتار)، بلکه تأثیرات مثبت و تسریع‌کننده‌ای بر دیگر آموزش‌ها مثل آموزش زبان، گفتار و یادگیری‌ها خواهد داشت [3].
کسب بهینه مهارت‌های شنیداری و زبانی در زمان‌های خاصی امکان‌پذیر است که به آن دوره‌های حساس رشد گفتار، زبان و مهارت‌های شنیداری گفته میشود که معمولاً این دوره حساس از بدو تولد تا 3 سالگی است و گفته میشود دوران یادگیری آن تا 5 سالگی هم ادامه می‌یابد [4]. در همین راستا تأکید دستورالعمل‌های اصول بالینی جهانی مداخله زودهنگام، بر 6 ماه نخست زندگی به‌ویژه 3 ماه نخست است [5]. اجرای برنامه توانبخشی به کودکان کمک می‌کند تا در محدوده حساس سن زبان‌آموزی به حداکثر اطلاعات شنیداری موردنیاز برای رشد زبان و مهارت‌های اجتماعی دست یابند. سال‌های نخستین زندگی کودک، دوران اصلی یادگیری زبان و گفتار محسوب میشود [1]. در طی این دوران کودک زمان زیادی را با اعضای خانواده سپری می‌کند. بنابراین والدین نقش اصلی در امر آموزش کودک ناشنوا بر عهده دارند. از طرفی تشخیص ناشنوایی، مرحله‌ای حساس و استرس‌زا برای والدین است و تأثیر هیجانی ناشنوایی ممکن است بر الگوی تعاملی والد‌ـ‌‌فرزند تأثیر منفی بگذارد [3].
به‌طور مثال والدین ممکن است با تصور اینکه کودک آن‌ها قادر به شنیدن نیست، کمتر کودک خود را در معرض محرک‌های شنیداری قرار دهند. این امر به از دست رفتن فرصت یادگیری زبان در سال‌های نخستین زندگی کودک که مهم‌ترین و حساس‌ترین سال‌های زندگی کودک برای یادگیری است، منجر میشود. این در حالی است که بخش مهمی از رشد زبان و مهارت‌های شنیداری در کودکان ناشنوا به کمیت و کیفیت داده‌هایی که از بزرگسالان دریافت میکنند، بستگی دارد و همچنین در دوره حساس زبان‌آموزی اگر کودکان توسط مراقبین اصلی خود در معرض آموزش زبان قرار بگیرند، این امر باعث اثربخشی بسیاری در رشد مهارت‌های کلامی آن‌ها خواهد شد [2].
براساس پژوهش‌ها، رفتار والدین کودکان ناشنوا درخصوص فرایند زبان‌آموزی فرزند خود، تفاوت‌هایی با والدین کودکان شنوا دارد و عموماً به‌طور طبیعی ارتباط مؤثری با نوزاد ناشنوا از سوی والدین برقرار نمی‌شود [6]. توسعه زبان، فرایندی است که ازطریق آن کودک یک زبان بیانگر و گیرنده را می‌آموزد و همچنین فرایندی است که توسط آن کودکان از زبان برای ارتباط، احساسات و بیان ایده‌ها استفاده میکنند [6]. اکثر کودکان ناشنوا به‌طور معمول تأخیر زبان دارند و ممکن است در آینده در فرایند مراحل رشدی خود، در خطر ناکامی خواندن قرار گیرند. اهمیت تجربه سواد ادبی برای کودکان، با سطوح متفاوت و قابل‌توجهی از اختلالات شنوایی به‌خوبی مشخص شده است [7]. مهارت‌های پیش‌کلامی، می‌توانند پیش‌بینی‌کننده طبیعی رشد زبان در کودکان باشد [8]. درواقع نظام ارتباطی پیش‌کلامی که پیش‌نیاز رشد زبان گفتاری است، ماهیتی اجتماعی دارد و هدف آن برقراری ارتباط با دیگران است که در تعامل کودک و بزرگسال در سال‌های اولیه زندگی کودک شکل می‌گیرد. برخی از مهارت‌های پیش‌کلامی شامل ارتباط چشمی، توجه مشترک، نوبت‌گیری، اشاره کردن و تقلید هستند [2].
ازاینرو توجه به ارتباطات و مهارت‌های پیش‌کلامی در دوران اولیه کودکی (دوره حساس زبان‌آموزی)، قبل از رشد زبان شفاهی و کاربرد کلمات واقعی، ضروری است. در مطالعات اخیر تأکید بسیار زیادی بر تقویت مهارت‌های پیش‌کلامی در کودکان کم‌شنوا شده است [1]. زیرا مهارت‌های پیش‌کلامی مبنای اطلاعات بینایی موجود در چهره گوینده و یا اشارات به‌‌کاربرده‌شده در حین مکالمه است. به‌عنوان مثال در توجه مشترک که یکی از مؤلفه‌های مهارت پیش‌کلامی است، کودکان ناشنوا که ازطریق زبان اشاره در تعامل هستند، باید یاد بگیرند که به‌طور مداوم توجه بصری بین افراد و اشیا را جا‌به‌جا کنند تا بتوانند به مهارت توجه مشترک دست پیدا کنند [9, 10]. مهارت‌های پیش‌کلامی در کودکانی که کم‌شنوایی آن‌ها در سنین پایین تشخیص داده شده است و از خدمات توانبخشی و مداخله‌ای مناسب بهره می‌گیرند، رشد سریع‌تری نسبت به کودکانی دارد که خدمات مداخله مناسب در سنین پایین دریافت نکرده‌اند [2]. ,
رشد مهارت‌های شنیداری از دوران جنینی آغاز میشود و تقریباً از ماه ششم بارداری (هفته 26)، جنین قادر به کشف صدا و واکنش نسبت با آن است و حتی می‌توان گفت توانایی ذخیره اطلاعات شنیداری را نیز داراست. پس از تولد، کودک قادر است به صداهای آشنا پاسخ دهد و قادر به تمایز صدای مادر از سایر صداهای موجود در محیط است. مهارت‌های شنیداری به‌صورت کلی به 4 سطح تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از کشف صدا، تمایز صدا، شناسایی و درک مطلب که تقویت هرکدام از این سطوح در سنین نوزادی در رشد مهارت‌های زبانی و اجتماعی کودکان ناشنوا مؤثر و دارای اهمیت است و مهارت‌های شنیداری (مهارت گوش کردن) با آموزش ویژه می‌تواند افزایش یابد [11].
پیستااکمسی [12] معتقد بود نوع و کیفیت ارتباط با کودک کم‌شنوا بر نتایج زبان و همچنین مهارت‌های شنیداری (مهارت گوش کردن) آن‌ها اثرگذار است و کودکانی که آموزش مناسب و با‌کیفیتی دریافت میکنند، نمرات زبانی بالاتری نسبت به هم‌نوعان بدون آموزش مناسب خود، کسب میکنند. هرچند با وجود همه پیشرفت‌ها در این زمینه، باز هم تقریباً نیمی از کودکانی که در بدو تولد غربالگری شنوایی نمی‌شوند. اغلب کودکان به‌علت اینکه دسترسی به یک متخصص برایشان دشوار میشود مورد پیگیری و برنامه‌های درمانی قرار نمی‌گیرند. این مسئله برای خانواده‌هایی که در شهر‌های کوچک یا مناطق محروم بدون امکانات -ساعت‌ها با یک متخصص در حوزه اختلالات کودکان فاصله دارد- زندگی میکنند، مشکل بزرگتری است. درواقع 80 تا 90 درصد خانواده‌هایی که فرزندانشان به‌عنوان کودکانی که به‌عنوان کم‌شنوا یا ناشنوا شناسایی می‌شوند، رویکرد ارتباطی تقویت مهارت‌های زبان و شنیداری را وقتی چنین درمانگران متخصصی در دسترس باشد، انتخاب میکنند [2].
کمبود متخصصین آموزش‌دیده برای ارائه خدمات تخصصی، مانند توسعه مهارت‌های شنیداری و تکنولوژی شنوایی برای خانواده‌هایی که این رویکرد ارتباطی را انتخاب کردند، وجود ندارد. باتوجهبه این واقعیت که بسیاری از خانواده‌ها نیاز به چنین خدماتی دارند و فاصله زیادی با مناطق شهری دارای امکانات دارند و همچنین باتوجهبه کمبود متخصصین آموزش‌دیده در این حیطه، جلسات مداخله از راه دور نقش بسیار مهمی در ارائه خدمات زودهنگام به خانواده‌های کودکان ناشنوا دارد. مداخله از راه دور یا ارائه خدمات از راه دور ازطریق تکنولوژی می‌تواند پنجره‌ای جدید در عرصه مداخله بهنگام به روی کودکان و خانواده‌های دارای فرزند ناشنوا یا کم‌شنوا بگشاید. مداخله از راه دور، به استفاده از فناوری ارتباطی راه دور برای ارائه آسیب‌شناسی گفتار و زبان و خدمات حرفه‌ای شنوایی‌شناسی از راه دور با اتصال متخصص به مراجع برای ارزیابی، مداخله و یا مشاوره اشاره می‌کند [5].
از سال 1970 میلادی، برنامه‌های مداخله زودهنگام خانواده‌محور به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و اثربخش‌ترین راهبردها برای توانبخشی کودکان کم‌شنوا و ناشنوا مورد توجه قرار گرفته است. کودکان کم‌شنوا و ناشنوا می‌توانند در صورت انجام مداخله بهنگام با شیوه‌های درست و در زمان مناسب، به همه توانایی‌های زبانی خود دست یابند. در این برنامه‌ها بر اهمیت نقش کلیدی خانواده در بهبود مهارت‌های زبانی، ارتباطی و اجتماعی و درنهایت کیفیت زندگی کودکان کم‌شنوا تأکید زیادی میشود [13]. براساس راهنمای تشخیصی آماری مداخله زودهنگام، سن تشخیص و مداخله در چند سال اخیر مورد توجه زیادی قرارگرفته است. کاهش سن تشخیص به هفته اول پس از تولد و همچنین کاشت حلزون شنوایی به حدود 7 ماهگی، گواه این امر است.بنابراین والدین بایستی به‌عنوان والد‌ـ‌درمانگر در توانبخشی فرزندشان نقش اصلی را به عهده گیرند [6].
به نظر می‌رسد باگذشت زمان، کودک نسبت به ویژگی‌های آوایی زبان حساس‌تر میشود. در تحقیقی دکاسپر و اسپنس [14] انجام دادند، از مادران باردار خواسته شد کتاب داستانی را در زمان‌هایی که احساس میکنند جنین بیدار است، بخوانند. پس از تولد، نوزادانی که این داستان را در دوره جنینی شنیده بوده‌اند، در هنگام خواندن دوباره آن توسط مادر در مقایسه با داستان جدیدی که قبلاً در آن دوره نشنیده بودند، توجه بیشتری نشان دادند. خواندن کتاب داستان یک فرصت مهم برای یادگیری زبان است [7]. خواندن کتاب داستان کمک به تکامل زبان و گفتار و فراهم آوردن یک فرصت یادگیری اساسی در ارتباط با توانایی خواندن است. تعاملات کتاب‌خوانی والدـکودک در زمینه‌های مختلف به‌ویژه به‌صورت گفت‌وگویی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل کمک به رشد سواد ادبی کودک است [15]. کودکان معمولاً زبان را برای ارتباط و احساسات و بیان ایده استفاده میکنند [7].
خواندن کتاب به‌صورت گفت‌وگویی باعث تقویت مهارت‌های شنیداری (مهارت گوش کردن) کودکان و درک آن‌ها از کلمات میشود [9]. خواندن کتاب‌های تصویری برای نوزادان مهم است، زیرا کودکان دیرتر زبان را به شکل کلمات فرا می‌گیرند و احتمال به‌کارگیری آن را دارند [16]. یکی از قوی‌ترین قسمت‌های خواندن گفت‌وگویی والدـکودک، آنچه در مکث بین صفحات اتفاق می‌افتد، یعنی دقیقاً همان گفت‌وگوهایی که بین مادر و کودک در بین کتاب‌خوانی صورت می‌گیرد و حتی بعد از اینکه کتاب بسته شده است [17]. بنابراین تعامل کودک با والدین باعث فراهم آوردن سواد ادبی غنی برای محیط خانه و مدرسه میشود و البته کتاب‌خوانی تعاملی، یکی از فعالیت‌های مهم برای حمایت از رشد زبان کودکان نوپاست [18]، زیرا مطالعات نشان می‌دهند، کتاب‌خوانی والدـکودک با مواردی از قبیل، رشد زبان، بهبود سواد ادبی، موفقیت در خواندن کتاب همراه است [19] و نیز کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک، باعث تقویت مهارت‌های شنیداری و زبانی کودکان و درک آن‌ها از کلمات ناشناخته میشود [20].
همچنین کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک نتایج مثبتی در‌مورد توسعه سواد ادبی کودکان ناشنوا و به‌طورکلی برای افراد ناشنوا نشان می‌دهد [8]. در پژوهشی که کادرویک و پاکولسکی تعاملات کتاب‌خوانی مادر و کودک با کم‌شنوایی را بررسی کردند، نشان داده شد کودکان برای افزایش تعاملات خود در حین کتاب‌خوانی باید بیش از یک فرصت برای کشف و تعامل با کتاب و والد داشته باشند [7]. رضائیان و مولّلی در بررسی اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی آنلاین بر مهارت واژگان کودکان کم‌شنوا نشان دادند مهارت‌های واژگان، تصویر‌خوانی و واژگان شفاهی (مهارت‌های کلامی) در فرایند کتاب‌خوانی والدـکودک در کودکان کم‌شنوا بهبود یافته است [20].
گرین‌هوت و همکاران نشان دادند استفاده از تصاویر و تعامل با والدین در هنگام کتاب خواندن، باعث افزایش تعاملات بیشتر در طی کتاب‌خوانی میشود. همچنین برای بهبود سواد اولیه رفتاری والدین و کودکان استفاده از تصاویر در هنگام خواندن کتاب، کاربردی و قابل استفاده است و درنهایت تصاویر باعث افزایش یادآوری داستان در کودکان درزمینه کتاب خواندن تعاملی میشود. این شاید به این دلیل است که توجه مشترک ایجادشده در این زمینه از پردازش تصاویر توسط کودک پشتیبانی می‌کند [6]. بنابراین اهمیت تحریک محیطی و مداخلات بهنگام برای سازمان‌دهی مدالیته‌‌های حسی اولیه در رشد کودک کم‌شنوا و رشد سواد ادبی بسیار مورد توجه است. باتوجهبه نقش اثرگذار خانواده در امور تربیتی، آموزشی و درمانی در روند رشدی کودکان با نیازهای ویژه، به‌خصوص کودکان ناشنوا و کم‌شنوا، این پژوهش با هدف تقویت محرک‌های پیش‌کلامی و شنیداری در قالب یک برنامه کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور به تناسب نیازهای کودکان کم‌شنوا و ناشنوا و والدین آن‌ها صورت گرفت.
روش‌ها
پژوهش حاضر از نوع نیمه‌آزمایشی تک‌گروهی با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون است. جامعه آماری این پژوهش را تمامی کودکان ناشنوای زیر 3 سال فارسی‌زبان که دارای والد شنوا هستند و در انجمن ناشنوایان خانواده ایران و کانون ناشنوایان ایران عضو بودند، تشکیل دادند. براساس مصاحبه انجام‌شده به نظر رسید جامعه آماری مطالعه حاضر با وجود شیوع ویروس کوویدـ19 و نیز با اعمال معیارهای ورود، بسیار محدود است. در این راستا تیم تحقیق تمام افراد دارای شرایط ورود به مطالعه را شناسایی کردند و پس از توضیح اهداف مطالعه و کسب رضایت آگاهانه از آن‌ها، در مطالعه شرکت داده شدند (پیوست شماره 1) که باتوجهبه بررسی‌های صورت‌گرفته 13 (والد و کودک) دارای معیارهای ورود و حاضر به همکاری در این پژوهش بودند و برای شرکت در مداخله در نظر گرفته شدند. در پژوهش حاضر، نمونه‌ها ابتدا به‌صورت هدفمند (دارای معیارهای ورود به مطالعه) شناسایی و سپس از بین خانواده‌ها، والدینی که برای شرکت در مطالعه همراه با کودک خود اعلام آمادگی کرده بودند، به‌عنوان نمونه‌های مطالعه انتخاب شدند. این کودکان در دامنه سنی زیر 1 سال تا 3 سال قرار داشتند. در ادامه فرایند انجام مداخله 3 مورد از نمونه‌ها به‌دلیل عدم حضور در جلسات مداخله به‌مدت 2 هفته متوالی از مطالعه خارج شدند و با 10 نفر اجرای برنامه مداخله صورت گرفت و پرسش‌نامه‌ها در 2 مرحله قبل از شروع برنامه مداخله (پیش‌آزمون) و پس از انجام مداخله (پس‌آزمون) به‌صورت آنلاین در اختیار والدین قرار گرفت تا آن‌ها را تکمیل کنند.
ملاک‌های ورود به پژوهش: کودکان با کم‌شنوایی شدید و عمیق (کم‌شنوایی بالاتر از70 دسی بل)، زیر 3 سال، فارسی‌زبان، دسترسی والدین به نرم‌افزار واتساپ، دارای والد شنوا و عدم وجود همبودی با سایر اختلالات در کودک (کم‌بینایی، مشکلات توجه و تمرکز و چندمعلولیتی از جمله مشکلات حرکتی، انواع سندرم‌ها).
ملاک‌های خروج: غیبت در جلسات آموزشی (2 جلسه و بیشتر)، عدم تمایل والدین برای ادامه فرایند مداخله و حضور درکلاس‌های مداخله‌ای مشابه.
آزمون‌های مورد‌استفاده در پژوهش
مصاحبه محقق‌ساخته اولیه
شامل سؤالاتی از قبیل سن، میزان تحصیلات والدین، وضعیت اقتصادی و جنسیت است.
پرسش‌نامه سنجش مهارت‌های پیش‌کلامی
این پرسش‌نامه باتوجهبه مقاله هینز و همچنین برنامه ارتباط پیش‌کلامی طراحی شده است. پرسش‌نامه سنجش مهارت‌های پیش‌کلامی دارای 27 سؤال است که 4 مؤلفه (مهارت اشاره کردن، نوبت‌گیری، توجه مشترک و تقلید) را اندازه‌گیری می‌کند. در این پرسش‌نامه سؤالات از والدین کودکان پرسیده میشود. در پرسش‌نامه مهارت‌های پیش‌کلامی نحوه پاسخ‌گویی به سؤالات به‌صورت بلی و خیر (صفر و 1) است. امتیاز 27 درمجموع نمرات بیشترین نمره و امتیاز صفر کمترین نمره را در این مقیاس دربر می‌گیرد. سؤالات 1، 2، 4، 5، 7، 10، 12، 13، 14، 18، 19 شامل مؤلفه اشاره کردن، سؤالات 6، 8، 9، 11 شامل مؤلفه نوبت‌گیری، سؤالات 17، 20، 21، 25، 26 شامل مؤلفه تقلید و سؤالات 3، 15، 16، 22، 23، 24، 27 مؤلفه توجه مشترک است که هرکدام را به‌صورت جداگانه اندازه‌گیری میکنند. براساس این پرسش‌نامه مؤلفه اشاره کردن با 11 سؤال، مؤلفه نوبت‌گیری با 4 سؤال، مؤلفه تقلید با 5 سؤال و مؤلفه توجه مشترک با 7 سؤال مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد. روایی صوری پرسش‌نامه مهارت‌های پبش‌کلامی طبق ضریب توافق مصححان 82/5 درصد است. ضریب آلفای کرونباخ که جهت تعیین ثبات درونی انجام شد و اعتبار آزمون باز‌آزمون در سطح 0/01 معنادار بود [22].
پرسش‌نامه مهارت‌های شنیداری گوش‌های کوچولو
این پرسش‌نامه را کنیکس و همکاران طراحی کرده‌اند که در این پژوهش، از نسخه ترجمه‌شده به زبان فارسی در ایران توسط موللی، ظریفیان و نیکخو (تحت لیسانس شرکت MED-EL اتریش) استفاده شد. این پرسش‌نامه برای بررسی رفتارهای رشد شنیداری متناسب با هر محدوده سنی در مرحله پیش‌کلامی باتوجهبه سن شنیداری کودکان به کار برده میشود. پرسش‌نامه شنیداری گوش کوچولو، پرسش‌نامه‌ای ساختاریافته است که تحلیل و اجرای آن بسیار ساده است و توسط والدین تکمیل میشود.
پرسش‌نامه بدین شکل تکمیل میشود که به همه سؤالات باید پاسخ بلی یا خیر داده شود. پاسخ بلی زمانی است که پاسخ مورد‌نظر را حداقل 1 بار در کودک مشاهده کرده باشند و پاسخ خیر زمانی است که هرگز چنین رفتاری را در کودک مشاهده نکرده باشند و یا اطمینان نداشته باشند که باید به این سؤال چه پاسخی بدهد. در این پرسش‌نامه سؤال‌های 1 تا 16 رفتار شنوایی دریافتی را ارزیابی می‌کند. سؤال‌هایی مانند 10، 12، 17، 27 رفتار شنوایی معناشناختی را مورد بررسی قرار می‌دهند و رفتار آوایی بیانی هرچند به‌عنوان یک هدف اصلی مورد نظر پرسش‌نامه نیست، اما از جهت ارزیابی دوره غان و غون به‌عنوان شاخصی از رشد گفتار و زبان آورده شده است و سؤالات 25، 29، 27، 32 این بخش را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. طی یک مطالعه آزمایشی انجام‌شده که مقدمه‌ای بود بر اعتبارسنجی پرسش‌نامه‌ای که استاندارد شد. 218 کودک در سنین بین 5 روز (صفر ماه) و 24 ماه، به شکل مقطعی آزمون شدند. 87 کودک پسر و 100 کودک دختر و جنسیت 31 کودک مشخص نبود. مهم‌ترین مایلستون‌‌های (گام‌نماهای) رشد شنوایی در 2 سال اول زندگی باید در مطالعه اعتبارسنجی در نظر گرفته شوند. روند انتخاب پرسش‌ها (موردها) باتوجهبه نظریه کلاسیک روان‌سنجی بود: همبستگی با سن، شاخص دشواری، شاخص تمییز و پارامتر انتخاب (گزینش) براساس محاسبه.
پرسش‌نامه مهارت‌های شنیداری گوش کوچولو در تعدادی از زبان‌ها انطباق یافته است. ازجمله یک مطالعه مقطعی که طی آن شنوایی 3309 نوزاد و نوپا از 15 زبان متفاوت با این پرسش‌نامه ارزیابی شدند. طی این مطالعه داده‌های حاصل از زبان‌های مختلف محاسبه و یک منحنی رگرسیون رسم شد، اعتبار مطالعه انجام‌شده تعیین و با اعتبار مطالعه انجام‌شده در آلمان مقایسه شد. بدین‌ترتیب منحنی هنجار مرجع هر زبان به دست آمد و نتایج نشان داد منحنی رگرسیون اصولاً در زبان‌های انطباق‌یافته هم‌ارز (منطبق) می‌باشند و تفاوت معناداری مشاهده نمی‌شود [25].
روش اجرا
پس از اخذ معرفی‌نامه جهت ورود به انجمن خانواده و کودکان کم‌شنوا، ملاقات با مسئولین مراکز صورت گرفت و همچنین به دلیل شیوع ویروس کوویدـ19 و امکان انجام مراحل پژوهش به‌صورت مجازی، پژوهشگر در گروه‌های مجازی انجمن‌های والدین کودکان کم‌شنوا عضو شد و با معرفی راهنمای پژوهش و با نشر پوستری از موضوع پژوهش از والدین دعوت به همکاری شد و اطلاعات موردنیاز دررابطه‌با هدف پژوهش و روش اجرای پژوهش ارائه شد. سپس برای والدینی که اعلام آمادگی کرده بودند، جلسه توجیهی برگزار شد و کودکان جهت تعیین احراز معیارهای ورود مورد ارزیابی قرار گرفتند. سپس از آن دسته از والدینی که از مشارکت فرزندان خود در مطالعه رضایت داشتند، رضایت‌نامه کتبی اخذ شد.
والدین و کودکانی که واجد شرایط ورود به مطالعه بودند، ابتدا پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی را تکمیل کردند. سپس اجرای پیش‌آزمون با استفاده از پرسش‌نامه سنجش مهارت‌های پیش‌کلامی، جهت ارزیابی مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان کم‌شنوا و همچنین پرسش‌نامه مهارت‌های شنیداری گوش‌های کوچولو جهت ارزیابی مهارت شنیداری کودکان کم‌شنوا انجام شد که این 2 ارزیابی به‌صورت مجازی در قالب تماس تصویری و صوتی توسط پژوهشگر و تحت نظر کارشناسان گفتاردرمانی فعال در حوزه تخصصی کودکان ناشنوا و کم‌شنوا انجام شد. نمونه‌ها (کودکان کم‌شنوای زیر 3 سال همراه با مادران خود) پس از ارزیابی اولیه برای تهیه کتاب‌ها و آگاهی کامل از شرایط برگزاری جلسات توسط محقق راهنمایی شدند.
یک جلسه کارگاه آموزش کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگو برای مادران کودکان کم‌شنوای گروه در قالب گروه‌های 3 تا 4 نفره اجرا شد. به این صورت که با دعوت از والدین برای حضور در کارگاه در بستر اسکای روم و تماس تصویری در واتساپ توضیحات کامل در‌مورد این روش، کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگو و فعالیت‌های قبل، حین و بعد از کتاب‌خوانی گفت‌وگویی و بیان مزایای کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگو و همچنین معرفی تحقیقات مشابه، توضیحات کامل و عینی ارائه شد. مادران کودکان ناشنوا جهت تبادل اطلاعات و ارائه محتواها به عضویت در یک گروه واتساپی، تحت عنوان گروه کتاب‌خوانی قصه والدـکودک درآمدند.
در این گروه علاوه‌بر پژوهشگر و مادران، اساتید متخصص و نیز یک گفتار‌درمانگر فعال در حوزه کودکان کم‌شنوا حضور داشتند. اجرای جلسات کتاب‌خوانی به‌صورت آنلاین بود. به‌مدت 20 جلسه و هر هفته 3 روز والدین در ساعتی مشخص (ساعت 10صبح روزهای زوج) به‌مدت 20 دقیقه آنلاین می‌شدند و هر روز 1 کتاب همراه با تصاویر و محتوا‌های مرتبط با داستان، توضیحات و سؤالات مربوط به کتاب و فعالیت‌های اضافی در گروه واتساپی ایجادشده قرار می‌گرفت و والدین اگر سؤالی داشتند مطرح می‌کردند و درنهایت تصاویر، فیلم‌ها یا صداهای ضبط‌شده از کتاب‌خوانی و فعالیت‌های اضافی جلسه قبل را در گروه به اشتراک می‌گذاشتند و در پایان جلسه لیست افراد حاضر در جلسه آن روز در گروه قرار داده می‌شد و والدین تا جلسه بعدی وقت داشتند که کتاب‌خوانی را برای کودک خود انجام دهند و در جلسه بعدی بازخوردهای خود را به پژوهشگر اعلام کنند. همچنین به‌صورت هفتگی والدین از کتاب‌خوانی خود با کودکان صوت و یا فیلم گرفتند و به‌عنوان گزارش کار ارسال کردند. اجرای پس‌آزمون به‌وسیله پرسش‌نامه سنجش مهارت‌های پیش‌کلامی جهت ارزیابی مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان کم‌شنوا و همچنین پرسش‌نامه مهارت‌های شنیداری گوش‌های کوچولو، به‌صورت مجازی در قالب تماس تصویری و صوتی در واتساپ تحت نظر کارشناسان گفتاردرمانی انجام شد. پس از انجام همه این مراحل داده‌های جمع‌آوری‌شده به‌وسیله نرم‌افزار SPSS نسخه 24 بررسی و در 2 بخش آمار توصیفی و استنباطی تحلیل شدند. آزمون‌های به‌کار‌رفته شامل آزمون کولموگروف‌اسمیرنوف و آزمون تی زوجی بودند.
نحوه طراحی محتوای مداخله
پژوهشگر به توصیه اساتید راهنما 1 سال قبل از شروع پژوهش به یادگیری روش‌های کتاب‌خوانی برای کودکان در کارگاه‌های مختلفی پرداخت. ازجمله آن‌ها می‌توان به کارگاه آموزش مهارت‌های کتاب‌خوانی برای کودکان کم‌شنوا در دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، کارگاه‌های شناخت ادبیات کودکان و روش‌های کتاب‌خوانی در مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان و شرکت مستمر در برنامه کتاب‌خوانی مرکز فرانک به نام یکی بود یکی نبود اشاره کرد. پس از تسلط پژوهشگر بر روش‌های کتاب‌خوانی برای کودکان و آگاهی از چگونگی اجرای جلسات کتاب‌خوانی، طی جلسات متعددی که با اساتید حاضر در پژوهش، در‌مورد نحوه تدوین محتوای مداخله برگزار شد و بررسی و مطالعه مقالات بسیاری درزمینه کتاب‌خوانی برای کودکان و استخراج مطالبی درزمینه نحوه برگزاری، زمان،کیفیت برگزاری و تعداد جلسات کتاب‌خوانی گفت‌وگویی از وبگاه‌های معتبر کتاب‌خوانی کودکان همچون سازمان آموزش بین‌المللی، سرانجام جدول محتوایی جلسات مداخله پژوهش منطبق با اهداف پژوهش زیر نظر اساتید راهنما و مشاور طرح‌ریزی شد. جدول مداخله برنامه‌ریزی‌شده مذکور که در بخش‌های بعدی به تفصیل توضیح داده شده است، قبل از اجرای مداخله اصلی به‌مدت 2 هفته آزمایشی با 5 والد و کودک اجرا شد و مجدداً نقاط قابل‌اصلاح محتوایی و اجرایی پژوهش بررسی و جهت اجرای اصلی آماده شدند.
کتاب‌های استفاده‌شده در جلسات کتاب‌خوانی براساس لیست‌های موجود در کانون پرورش فکری کودکان و مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان که برای کودکان زیر 3 سال معرفی شده بود و طبق بررسی‌ها محتوای کتب و مشورت با اساتید راهنما و مشاور، کتاب‌هایی که برای رسیدن به اهداف پژوهش مناسب‌تر بودند، انتخاب شدند. به‌طورکلی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک در 3 سطح مختلف انجام شد. براساس جدول شماره 1، محتوای جلسات به تفکیک موضوع، عنوان کتاب‌ها و فعالیت‌های تعریف‌شده برای هر جلسه مشخص شده است.
یافته‌ها
همان‌طور که در جدول شماره 2 نشان داده شده است، آزمون کولموگروف‌اسمیرنوف برای گروه موردمطالعه در هیچ‌یک از متغیرها معنادار نیست.
عدم معناداری این آزمون نشان‌دهنده این است که داده‌ها دارای توزیع پراکندگی نرمال هستند. بنابراین باتوجهبه نرمال بودن توزیع داده‌ها به منظور تحلیل فرضیه‌های تحقیق از آزمون تی‌زوجی به‌عنوان یکی از آزمون‌های بررسی مقایسه میانگین در 2 گروه وابسته استفاده شد.
براساس جدول شماره 3 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت‌های پیش‌کلامی آزمودنی‌ها 4/26 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 5/66 بود.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت‌های پیش‌کلامی آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش داشته است.
براساس جدول شماره 4 برای مقایسه نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون مهارت‌های پیش‌کلامی کودک ناشنوا از آزمون تی‌زوجی استفاده شد که بر‌این‌اساس سطح معناداری آزمون تی‌زوجی (0/001=P) از 0/05 کمتر بود.
بنابراین می‌توان گفت کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور باعث افزایش مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان ناشنوا شده است
براساس جدول شماره 5 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت اشاره کردن آزمودنی‌ها 7/200 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 8/900 بود.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت اشاره کردن آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش داشته است.
براساس جدول شماره 6 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت نوبت‌گیری آزمودنی‌ها 2/100 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 3/600 است.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت نوبت‌گیری آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش داشته است
براساس جدول شماره 7 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت تقلید آزمودنی‌ها 3/500 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 4/500 بود.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت تقلید آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش داشته است
براساس جدول شماره 8 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت توجه مشترک آزمودنی‌ها 4/400 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 5/700 است.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت توجه مشترک آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش داشته است
براساس جدول شماره 9 میانگین پیش‌آزمون متغیر مهارت‌های شنیداری آزمودنی‌ها 11/50 و میانگین پس‌آزمون این متغیر 15 است.
بنابراین می‌توان گفت ازنظر توصیفی میانگین مهارت‌های شنیداری آزمودنی‌ها در پس‌آزمون افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشته است.
براساس جدول شماره 10 سطح معناداری آزمون تی‌زوجی (0/001=P) از 0/05 کمتر است.
بنابراین می‌توان گفت کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور، باعث افزایش مهارت‌های شنیداری کودکان ناشنوا میشود.
بحث
این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت‌های شنیداری و مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان ناشنوای زیر 3 سال صورت گرفت. نتایج نشان داد کتاب‌خوانی والدـکودک برای کودکان ناشنوا در مقایسه پیش‌آزمون و پس‌آزمون تفاوت چشمگیری داشته است. به‌عبارت‌دیگر برنامه کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک سبب افزایش معنادار مهارت‌های شنیداری و مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان ناشنوای زیر 3 سال شد. کودکان ناشنوا اگر در سن رشدی حساس کلامی و شنیداری، مداخلات زودهنگام و مناسب را دریافت نکنند، نسبت به همسالان شنوای خود دچار مشکلات ارتباطی و کلامی می‌شوند. یکی از روش‌هایی که می‌تواند به کودکان ناشنوا برای بهبود این مهارت‌ها کمک کند، کتاب‌خوانی گفت‌وگویی است. شاید بتوان گفت کودکان ناشنوا در سنین حساس رشدی خود با اولین و نزدیک‌ترین افراد که والدین آن‌ها هستند، ارتباط دارند. پس اگر والدین بتوانند روش‌های مداخله‌ای مناسب کودک خود را آموزش ببینند و به کارگیرند، در فرایند رشدی کودک خود بسیار اثرگذارترند. پژوهش‌هایی که عیناً مشابه پژوهش حاضر باشند، یافت نشد، اما پژوهش‌هایی وجود دارد که اثربخشی مداخلات زودهنگام و برنامه‌های کتاب‌خوانی و قصه‌گویی بر کودکان در سنین پیش از مدرسه و مدرسه را بررسی کرده‌اند. ازجمله آنان می‌توان به پژوهش‌های گرین هوت و بییر [6]، رضاییان و همکاران [20] و کادرویک و پاکولسکی [7] اشاره کرد.
استفاده از تصاویر در هنگام کتاب خواندن، باعث افزایش تعاملات بیشتر در طی کتاب‌حوانی میشود و همچنین برای بهبود سواد اولیه رفتاری والدین و کودکان استفاده از تصاویر در هنگام خواندن کتاب، کاربردی و قابل استفاده است [7]. کودکان کم‌شنوا قبل از کتاب‌خوانی باید بیش از یک فرصت برای کشف و تعامل با کتاب و والد را داشته باشند تا بتوانند ارتباط مؤثری با داستان برقرار کنند و همچنین ارتباط و تعامل و گفت‌وگوی کودک و والدین در حین کتاب‌خوانی سبب افزایش سواد ادبی و مهارت‌های کلامی کودکان میشود که می‌توان آن را در راستای اهداف پژوهش حاضر نیز دانست [6]. رضاییان و موللی در پژوهشی نشان دادند، مهارت‌های واژگان، تصویر‌خوانی و واژگان شفاهی کودکان کم‌شنوا پس از شرکت در جلسات قصه‌گویی گفت‌وگویی آنلاین به‌طور قابل‌توجهی بهبود یافت. این پژوهش اثربخشی روش‌های مبتنی بر گفت‌وگو ازجمله قصه‌گویی مبتنی بر گفت‌وگوی مادر و کودک کم‌شنوا را نیز تأیید می‌کند [20].
در تبیین یافته‌های این پژوهش باید عنوان کرد کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک به‌دلیل استفاده از تکنیک‌های مؤثر تسهیل زبان در کتاب‌خوانی و ارتباط نزدیک والد و کودک برای ایجاد ارتباط و افزایش مهارت‌های کودکان ناشنوای نوپا بسیار کمک‌کننده است. تحقیقات متعدد حاکی از تأثیر شگرف قصه‌گویی و کتاب‌خوانی گفت‌وگویی و ارتباط دوطرفه والدـکودک ناشنوا بر مهارت‌های زبانی، سواد پایه، گنجینه واژگان، دانش وی به دستور زبان و گرامر و آگاهی‌های فرا‌زبانشناختی کودک ناشنواست [21]. در پژوهشی که توسط هیسام [22] صورت گرفت، نتایج نشان داد استفاده از روش‌های کتاب‌خوانی سبب بهبود گفتار دانش‌آموزان با نیازهای ویژه ازطریق تلفظ کلمات بیانی شده است. اصل اساسی در کتاب‌خوانی گفت‌وگویی، بهبود مهارت‌های زبانی کودک و تبدیل کودک به یک کتاب‌خوان فعال و فرد تعامل‌کننده به‌جای یک گوش‌دهنده منفعل است [23]. کتاب‌خوانی گفت‌وگویی خانواده‌محور بیش از انواع کتاب‌خوانی‌های مرسوم سبب بهبود مهارت‌های زبانی کودکان میشود و این امر در بررسی‌های متعدد نشان داده شده است. کتاب‌خوانی گفت‌وگویی، یک تکنیک خواندن مشترک است که شامل سؤالات و گفت‌وگو‌های استراتژیک در طی فرایند خواندن است که می‌تواند باعث افزایش رشد زبان شفاهی و بهبود مهارت‌های پایه‌ای سواد ادبی در کودکان شود [24]. کتاب‌خوانی گفت‌وگویی باعث فراگیری و رشد زبان میشود. رشد زبان فرایندی است که کودک ازطریق آن، زبان رسا و پذیرا را می‌آموزد. اکتساب زبان فرایندی است که ازطریق آن کودکان به برقراری ارتباط، بیان احساسات و ابراز عقاید به‌وسیله زبان دست می‌یابند [25]. تحقیقات نشان می‌دهند واج‌شناسی زبان گفتاری یکی از مهارت‌های سواد‌آموزی است که دانش‌آموزان باید برای یادگیری خواندن داشته باشند [24]. یادگیری معنی کلمات و ایده‌ها ازطریق تجربیات کتاب‌خوانی به کودک در زبان‌آموزی کمک می‌کند و باعث توسعه درک شنیداری میشود که بخش مهمی از توسعه سواد ادبی پایه است. نوزادان و کودکان نوپای زیر 3 سال باید در ادبیات به‌ویژه در کتاب غوطه‌ور شوند. به‌ویژه کتاب‌هایی با قافیه، ریتم و قابلیت تکرار تا پایه‌های محکمی در شکل‌گیری زبان ایجاد کنند.
نتیجه‌گیری
یافته‌های این مطالعه نشان دادند که مداخله کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگو والدـکودک باتوجهبه سهولت روش اجرا در منزل، می‌تواند به والدین در فرایند توانبخشی کودک خود کمک کند. آموزش و استفاده از تکنیک‌های کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگوی والدـکودک می‌تواند به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم ازطریق محیط‌های متفاوتی که کودکان و والدین حضور دارند، مانند مدارس، مراکز توانبخشی و شبکه‌های اجتماعی مختلف صورت‌گیرد. کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگوی والدـکودک زمانی اثرگذاری بیشتری دارد که مداخلات برای کودکان کم‌شنوا زودهنگام باشند و به‌صورت پیوسته و مداوم اجرا شوند.
ازاینرو استفاده از روش کتاب‌خوانی مبتنی بر گفت‌وگو در آموزش‌های کودکان ناشنوا در مراکز توانبخشی و مداخله زودهنگام و مدارس می‌تواند بسیار مؤثر و در روند توانبخشی این کودکان مفید باشد. یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های پژوهش باتوجهبه هم‌زمانی اجرای مطالعه با شیوع ویروس کوویدـ19بود و به‌دلیل تعطیلی مراکز و انجمن‌ها، دسترسی به نمونه‌ها با حجم بالا با مشکل مواجه شد، محدودیت دیگر درزمینه دوره پیگیری بود که به‌دلیل عدم همکاری والدین کامل صورت نگرفت. پیشنهاد میشود کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک با زبان اشاره برای کودکان دارای ناشنوایی کاربر زبان اشاره انجام شود، پیشنهاد میشود در ایران پژوهش‌های دیگری درزمینه مداخلات زودهنگام و از راه دور نه‌تنها برای کودکان ناشنوا، بلکه برای دیگر کودکان دارای اختلال‌های مختلف صورت گیرد.
پیشنهاد میشود کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک با زبان اشاره برای کودکان ناشنوای دارای والد ناشنوا انجام شود. همچنین پیشنهاد میشود مطالعه در پژوهشی با سطح شواهد قوی‌تر مانند کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده اجرا شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این تحقیق با کد اخلاق به شماره IR.USWR.REC.1399.076 در دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی ثبت شده است. در این تحقیق رضایت‌نامه آگاهانه نیز از شرکت‌کنندگان دریافت شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد خانم سیما رزمی یزدان‌آباد گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان در دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی (با شماره ثبت 971273005) آن را ارائه کرده‌اند.
مشارکت نویسندگان
نگارش: سیما رزمی یزدان‌آباد؛ نظارت: گیتا موللی؛ تهیه محتوای جلسات اجرا و ویرایش نهایی: طلیعه ظریفیان؛ آمار: سینا احمدی، تأیید نهایی: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از کودکان، والدین محترم و مؤسساتی که در امر نمونه‌گیری و انجام مداخلات مشارکت داشتند، قدردانی میکنند.
References
1.Yoshinaga-Itano C, Sedey AL, Wiggin M, Chung W. Early hearing detection and vocabulary of children with hearing loss. Pediatrics. 2017; 140(2):e20162964. [DOI:10.1542/peds.2016-2964] [PMID]
2.Hassanzadeh S, Nikkhoo F. [Effect of Navayesh parent-based comprehensive rehabilitation program on the development of early language and communication skills in deaf children aged 0-2 years (Persian)]. Archives of Rehabilitation. 2017; 17 (4):326-37. [Link]
3.Joint Committee on Infant Hearing, Muse C, Harrison J, Yoshinaga-Itano C, Grimes A, Brookhouser PE, Epstein S, et al. Supplement to the JCIH 2007 position statement: Principles and guidelines for early interventoin after confirmation that a child is deaf or hard of hearing. Pediatrics. 2013; 131(4):e1324-49. [Link]
4.Northern JL, Downs MP. Hearing in children. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2002. [Link]
5.ASHA. Type, degree and configuration of hearing loss. Rockville: American Speech and Hearing Association; 2011; [Link]
6.Greenhoot AF, Beyer AM, Curtis J. More than pretty pictures? How illustrations affect parent-child story reading and children's story recall. Frontiers in Psychology. 2014; 22(5):738. [DOI: 10.3389/fpsyg.2014.00738]
7.Kaderavek JN, Pakulski LA. Mother-child story book interaction: Literacy orientation of pre-schoolers with hearing impairment Journal of Early Childhood Literacy. 2007; 7(1):49–72.[DOI:10.1177/1468798407074835]
8.Jong PF, Leseman PPM. Lasting effects of home literacy on reading achievement in school. Journal of School Psychology. 2001; 39(5):389-414. [DOI:10.1016/S0022-4405(01)00080-2]
9.Tait M, De Raeve L, Nikolopoulos TP. Deaf Children with cochlear implants before the age of 1 years: Comparsion of preverbal communication normally hearing children. Journal of Pediatric Otorhinolsryngology. 2007; 71(10):1605-11. [DOI:10.1016/j.ijporl.2007.07.003] [PMID]
10.Lieberman AM, Hatrak M, Mayberry RI. Learning to Look for language: Development of joint attention in young deaf children. Language Learning and Development. 2014; 10(1):10.1080/15475441.2012.760381. [DOI:10.1080/15475441.2012.760381] [PMID]
11.Owens RE. Language development : An introduction. London: Pearson Education Limited; 2013. [Link]
12.Piştav-Akmeşe P, Sezgin D, Öğüt F. Investigation of early literacy skills in preschool children with deaf and hard of hearing. International Electrinic Journal of Elementery Education. 2019; 12(2):137-43. [DOI:10.26822/iejee.2019257659]
13.American Speech–Language–Hearing Association. My audiologist says i need hearing Aids... Now what? Maryland: American Speech–Language–Hearing Association; 2016. [Link]
14.DeCasper AJ, Spence MJ. Prental maternal speech influences newborns perception of speech sound. Infant Behavior and Development. 1986; 9(2):133-50 [DOI:10.1016/0163-6383(86)90025-1]
15.Bus AG. Joint Caregiver-child story book reading: a route to literacy development. In Neuman SB and Dickinson DK, editors. Handbook of early literacy research. New York: Guilford Publications; 2001; 179-91. [Link]
16.Massaro DW. Two different communication genres and implications for vocabulary development and learning to read. Journal of Literacy Research. 2015; 47(4):505–27.[DOI:10.1177/1086296X15627528]
17.Duursma E, Augustyn M, Zuckerman B. Reading aloud to children: The evidence. Archives of Disease in Childhood. 2008; 93(7):554-7. [DOI:10.1136/adc.2006.106336] [PMID]
18.Berke M. Reading books with young deaf children :Strategies for mediating between American Sign Language and English. Journal of Deaf Studies and Deaf Education. 2013; 18(3):299-311. [PMID]
19.Bus AG, van IJzendoorn MH, Pellegrini AD. Joint book reading makes for success in learning to read: A meta-analysis on intergenerational transmission of literacy. Review of Educational Research.1995; 65(1):1-21. [DOI:10.3102/00346543065001001]
20.Rezaiyan F, Movallali G, Adibsereshki N, Bakhshi E. The effectiveness of online dialigic storytelling on vocabulary skills of hard of hearing children. Iranian Rehabililtation Journal. 2020; 18(3):319-28. [DOI:10.32598/irj.18.3.949.1]
21.Snow C. Literacy and language: Relationships during the preschool years. Harvard Educational Review. 1983; 53(2):165–89.[DOI:10.17763/haer.53.2.t6177w39817w2861]
22.Badrul Hisam NAB. To improve speaking skill of students with special needs by mentioning the word heard using multisensory story telling. Paper presented at: International Conference on Special Education In South East Asia Region 10th Series 2020. 29 - 30 March 2020; Bangi, Malaysia. [Link]
23.Doyle BG, Bramwell W. Promoting emergent literacy and social-emotional learning through dialogic reading. The Reading Teacher. 2006; 59(6):554-64. [DOI:10.1598/RT.59.6.5]
24.Vukelich C, Enz B, Roskos KA, Kristie J. Helping young children learn language and literacy: Birth through kindergarten. New York: Pearson; 2012. [Link]
2.Hassanzadeh S, Nikkhoo F. [Effect of Navayesh parent-based comprehensive rehabilitation program on the development of early language and communication skills in deaf children aged 0-2 years (Persian)]. Archives of Rehabilitation. 2017; 17 (4):326-37. [Link]
3.Joint Committee on Infant Hearing, Muse C, Harrison J, Yoshinaga-Itano C, Grimes A, Brookhouser PE, Epstein S, et al. Supplement to the JCIH 2007 position statement: Principles and guidelines for early interventoin after confirmation that a child is deaf or hard of hearing. Pediatrics. 2013; 131(4):e1324-49. [Link]
4.Northern JL, Downs MP. Hearing in children. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2002. [Link]
5.ASHA. Type, degree and configuration of hearing loss. Rockville: American Speech and Hearing Association; 2011; [Link]
6.Greenhoot AF, Beyer AM, Curtis J. More than pretty pictures? How illustrations affect parent-child story reading and children's story recall. Frontiers in Psychology. 2014; 22(5):738. [DOI: 10.3389/fpsyg.2014.00738]
7.Kaderavek JN, Pakulski LA. Mother-child story book interaction: Literacy orientation of pre-schoolers with hearing impairment Journal of Early Childhood Literacy. 2007; 7(1):49–72.[DOI:10.1177/1468798407074835]
8.Jong PF, Leseman PPM. Lasting effects of home literacy on reading achievement in school. Journal of School Psychology. 2001; 39(5):389-414. [DOI:10.1016/S0022-4405(01)00080-2]
9.Tait M, De Raeve L, Nikolopoulos TP. Deaf Children with cochlear implants before the age of 1 years: Comparsion of preverbal communication normally hearing children. Journal of Pediatric Otorhinolsryngology. 2007; 71(10):1605-11. [DOI:10.1016/j.ijporl.2007.07.003] [PMID]
10.Lieberman AM, Hatrak M, Mayberry RI. Learning to Look for language: Development of joint attention in young deaf children. Language Learning and Development. 2014; 10(1):10.1080/15475441.2012.760381. [DOI:10.1080/15475441.2012.760381] [PMID]
11.Owens RE. Language development : An introduction. London: Pearson Education Limited; 2013. [Link]
12.Piştav-Akmeşe P, Sezgin D, Öğüt F. Investigation of early literacy skills in preschool children with deaf and hard of hearing. International Electrinic Journal of Elementery Education. 2019; 12(2):137-43. [DOI:10.26822/iejee.2019257659]
13.American Speech–Language–Hearing Association. My audiologist says i need hearing Aids... Now what? Maryland: American Speech–Language–Hearing Association; 2016. [Link]
14.DeCasper AJ, Spence MJ. Prental maternal speech influences newborns perception of speech sound. Infant Behavior and Development. 1986; 9(2):133-50 [DOI:10.1016/0163-6383(86)90025-1]
15.Bus AG. Joint Caregiver-child story book reading: a route to literacy development. In Neuman SB and Dickinson DK, editors. Handbook of early literacy research. New York: Guilford Publications; 2001; 179-91. [Link]
16.Massaro DW. Two different communication genres and implications for vocabulary development and learning to read. Journal of Literacy Research. 2015; 47(4):505–27.[DOI:10.1177/1086296X15627528]
17.Duursma E, Augustyn M, Zuckerman B. Reading aloud to children: The evidence. Archives of Disease in Childhood. 2008; 93(7):554-7. [DOI:10.1136/adc.2006.106336] [PMID]
18.Berke M. Reading books with young deaf children :Strategies for mediating between American Sign Language and English. Journal of Deaf Studies and Deaf Education. 2013; 18(3):299-311. [PMID]
19.Bus AG, van IJzendoorn MH, Pellegrini AD. Joint book reading makes for success in learning to read: A meta-analysis on intergenerational transmission of literacy. Review of Educational Research.1995; 65(1):1-21. [DOI:10.3102/00346543065001001]
20.Rezaiyan F, Movallali G, Adibsereshki N, Bakhshi E. The effectiveness of online dialigic storytelling on vocabulary skills of hard of hearing children. Iranian Rehabililtation Journal. 2020; 18(3):319-28. [DOI:10.32598/irj.18.3.949.1]
21.Snow C. Literacy and language: Relationships during the preschool years. Harvard Educational Review. 1983; 53(2):165–89.[DOI:10.17763/haer.53.2.t6177w39817w2861]
22.Badrul Hisam NAB. To improve speaking skill of students with special needs by mentioning the word heard using multisensory story telling. Paper presented at: International Conference on Special Education In South East Asia Region 10th Series 2020. 29 - 30 March 2020; Bangi, Malaysia. [Link]
23.Doyle BG, Bramwell W. Promoting emergent literacy and social-emotional learning through dialogic reading. The Reading Teacher. 2006; 59(6):554-64. [DOI:10.1598/RT.59.6.5]
24.Vukelich C, Enz B, Roskos KA, Kristie J. Helping young children learn language and literacy: Birth through kindergarten. New York: Pearson; 2012. [Link]
پیوست 1رضایت‌نامه شرکت در پایان‌نامه
تأثیر کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور، بر روی مهارت‌های پیش‌کلامی و مهارت‌های شنیداری کودکان ناشنوای زیر سه سال
1. من آگاه شدم که اهداف این پژوهش عبارت‌اند از:
اهداف کلی
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت‌های پیش‌کلامی کودکان ناشنوا زیر3سال؛
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت‌های شنیداری کودکان ناشنوا زیر3سال.
اهداف اختصاصی
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت اشاره‌کردن کودکان ناشنوا زیر3سال؛
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت نوبت‌گیری کودکان ناشنوا زیر3سال؛
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت تقلید کودکان ناشنوا زیر3سال؛
تعیین اثربخشی کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک از راه دور بر مهارت توجه‌مشترک کودکان ناشنوا زیر3سال.
اهداف کاربردی
آشنایی کارشناسان مراکز توانبخشی و مربیان کودکان ناشنوا و کم‌شنوا با روش کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک؛
آشنایی والدین کودکان ناشنوا با روش کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک و به‌کارگیری این روش در منازل؛
کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والدـکودک می‌تواند در برنامه‌های آموزشی و توانبخشی کودکان ناشنوا و کم‌شنوا مورد استفاده قرار گیرد.
2. من آگاه شدم که شرکت من در این پژوهش کاملا داوطلبانه است و مجبور به شرکت در این پژوهش نیستم. به من اطلاع داده شد که اگر حاضر به شرکت در پژوهش نباشم، از مراقبت‌های معمول تشخیصی و درمانی محروم نخواهم شد.
3. من آگاه شدم که حتی پس از موافقت با شرکت در پژوهش می‌توانم هر وقت که بخواهم، از پژوهش خارج شوم. خروج من از پژوهش باعث محرومیت از دریافت خدمات مراقبتی، تشخیصی و درمانی معمول برای من نخواهد شد و مستلزم پرداخت جریمه یا خسارتی نخواهد بود.
4. نحوه همکاری این‌جانب در این پژوهش به این صورت است:
اجرای کتاب‌خوانی برای کودک در منزل
در دسترس بودن در زمان‌های مشخص شده برای برقراری ارتباط انلاین تیم پژوهش
5. منافع احتمالی شرکت این‌جانب در این مطالعه به این شرح است:
افزایش مهارت‌های پیش‌کلامی کودک
افزایش مهارت های شنیداری کودک
6. آسیب‌ها و عوارض احتمالی شرکت در این مطالعه به این شرح است:
من آگاه شدم که در صورت شدید بودن عوارض احتمالی ناشی از شرکت من در پژوهش، دارو و روش موردپژوهش قطع می‌گردد و مجری پژوهش مسئولیت جبران آسیب‌ها و هزینه آن را بر عهده خواهد داشت.
من آگاه شدم که برنامه‌ریزان این پژوهش، کلیه اطلاعات مربوط به من را نزد خود به‌صورت محرمانه نگه‌داشته و فقط اجازه دارند نتایج کلی و گروهی این پژوهش را بدون ذکر نام و مشخصات این‌جانب منتشر کنند.
من آگاه شدم که هیچ‌یک از هزینه‌های انجام مداخلات پژوهشی به شرح ذیل بر عهده من نخواهد بود:
-مداخلات پژوهشی شامل ارزیابی مهارت‌های پیش‌کلامی و مهارت‌های شنیداری کودک و برگزاری جلسه آموزشی برای والدین.
من آگاه شدم که چنانچه در فرایند پژوهش تغییری حاصل گردد که بر سلامت و تصمیم‌گیری من جهت تداوم شرکت در طرح تأثیرگذار باشد به اطلاع رسانده خواهد شد.
من آگاه شدم که در برخی شرایط نظیرغیبت بیش از دو هفته در برنامه ممکن است شرکت من در مطالعه خاتمه یابد.
من آگاه شدم که مجریان نتایج حاصل از این طرح را پس از اتمام مراحل انجام پژوهش به اطلاع من خواهند رساند.
من آگاه شدم که کمیته اخلاق در پژوهش به آدرس: اوین، بلوار دانشجو، کوچه کودکیار، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی باهدف نظارت بر رعایت حقوق این‌جانب می‌تواند به اطلاعات من دسترسی داشته باشد.
من آگاه شدم اگر اشکال یا اعتراضی نسبت به برنامه‌ریزان یا روند پژوهش داشته باشم می‌توانم با کمیته اخلاق در پژوهش به آدرس: اوین، بلوار دانشجو، کوچه کودکیار، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تماس گرفته و مشکل خود را مطرح نمایم.
خانم سیما رزمی به‌عنوان مجری طرح جهت پاسخ‌گویی به این‌جانب معرفی گردیدند و به من گفته شد هر وقت مشکل، سؤال یا عوارض ناخواسته‌ای درزمینه شرکت در پژوهش مذکور پیش آمد با ایشان در میان بگذارم و راهنمایی بخواهم.
لذا بدین‌وسیله این‌جانب فرزند با شماره شناسنامه و کد ملی باتوجهبه موارد بالا و کسب آگاهی کافی، مراتب رضایت آگاهانه و داوطلبانه خویش را جهت شرکت در طرح پژوهشی فوق اعلام می‌دارم.
نشانی و شماره تماس:
امضای شرکت‌کننده و اثرانگشت:
تاریخ:
نوع مطالعه: پژوهشی |
موضوع مقاله:
روانشناسی کودکان استثنایی
دریافت: 1400/6/9 | پذیرش: 1402/1/14 | انتشار: 1402/7/1
دریافت: 1400/6/9 | پذیرش: 1402/1/14 | انتشار: 1402/7/1
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار مجله آرشیو توانبخشی تحت مجوز Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
فصلنامه آرشیو توانبخشی
تلفن دفتر فصلنامه: 02171732812، 09941095452 (زمان تماس شنبه تا چهار شنبه ۸ صبح تا ۱۴ بعد از ظهر)
تلفن ناشر : 02145355555 - 02145355000
ایمیل: rehabilitationj@gmail.com
