مقدمه
وابستگی به آمفتامین یک نگرانی مهم بهداشتی است که به بار جهانی بیماری کمک می‌کند [1]. در جامعه ایران نیز وابستگی به مت‌آمفتامین یک مشکل بهداشتی جدید قلمداد می‌شود [2]. بر اساس گزارش اداره جرم و داروی سازمان ملل، ایران در میان کشورهای با بیشترین میزان مصرف آمفتامین، در رده پنجم قرار دارد [3]. علم مهرجردی و همکاران در بررسی مطالعات و گزارشات مرتبط با وابستگی به مت‌آمفتامین از سال 2005 تا 2017 در ایران نشان دادند شیوع وابستگی به مت‌آمفتامین از 3/9 درصد در بین دو جنس در سال 2007 به 60/3 درصد در بین مردان در سال 2014 و 89/5 درصد در بین زنان در سال 2015 تا 2016 افزایش یافته است. شیوع وابستگی به مت‌آمفتامین در بیماران زن بیشتر از همتایان مرد بود [4].
اگرچه برخی آسیب‌های اجتماعی همواره در طول تاریخ بشر وجود داشته‌اند، اما صنعتی شدن و تغییر ساختار زندگی انسان‌ها سبب شده که شاهد بروز شدید برخی از این آسیب‌ها باشیم. اختلال مصرف مواد امروزه به یکی از معضلات بزرگ جوامع بشری تبدیل شده و کمتر کشوری را می‌توان یافت که به نوعی با این پدیده درگیر نباشد [5]. امروزه مصرف مواد از مشکلات بزرگ پزشکی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که با وجود عدم مقبولیت از نظر اجتماعی، طبقات مختلف افراد با این مسئله به صورت جدی درگیر هستند [6]. در واقع اعتیاد یک بیماری مزمن و عود‌کننده است که عوامل مختلف ژنتیکی، روانی، اجتماعی و محیطی در تعامل با یکدیگر منجر به شروع و تداوم این بیماری می‌شوند. وابستگی به مواد به انحاء مختلف مانع از رشد و بالندگی انسان‌ها شده و موجب تباهی زندگی فردی و اجتماعی آنان می‌شود. آثار و نتایج منفی، زیان‌بار و مخرب فردی، خانوادگی، اجتماعی، اخلاقی، معنوی و فرهنگی سوء مصرف، وابستگی و اعتیاد به مواد سبب شده است تا افراد معتاد و خانواده‌های آنان و مسئولان جامعه برای پیشگیری و ترک اقدام کنند [7]. افراد برای فرار از فشارهای روانی، ممکن است به انکار وجود آن‌ها به هر وسیله ممکن بپردازند. در این صورت با آگاهی و اصرار، به انجام رفتارهای پرخطر (از قبیل مصرف مواد و تزریق آن در افراد معتاد) گرایش پیدا می‌کنند. عدم توانایی در حل مشکلات و درگیری‌های هیجانی، منجر به بروز رفتارهای پرخطر در افراد معتاد می‌شود [8].  
برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند بین ویژگی شخصیتی مردان وابسته به مواد افیونی و مت‌آمفتامین تفاوت وجود دارد. بنابراین شناخت شخصیت و ویژگی‌های آن می‌تواند در پیشگیری و درمان مؤثر باشد [9]. تکانشگری به صورت یک بعد شناختی، مفهوم‌پردازی می‌شود. به این معنی که تکانشگری با عدم بازداری شناختی و روند تصمیم‌گیری کند و ناقص در افراد همراه است. تکانشگری یکی از مشخصه‌های انواع اعتیاد است. مشکلات عملکردی ناشی از تکانشگری مثل بازداری، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی ضعیف می‌تواند یک مانع عمده در مسیر درمان افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد در شروع، پیشروی و تداوم درمان باشد. کاهش کنترل محرک یا تکانشوری به عنوان ویژگی شاخص اعتیاد شناخته شده است [10].
دوستیان و همکاران با بررسی رابطه پرخاشگری و تکانشگری با آمادگی به اعتیاد در دانشجویان دانشگاه علامه‌طباطبایی نشان دادند پرخاشگری و تکانشگری به ‌طور معنی‌داری توانایی پیش‌بینی آمادگی به اعتیاد را دارند. همچنین آن‌ها نشان دادند متغیرهای پرخاشگری و تکانشگری، پیش‌بینی‌کننده‌های خوبی برای پراکنش آمادگی به اعتیاد هستند [11]. نتایج پژوهش بیکل و همکاران نشان داد به خاطر آسیب پیش‌پیشانی، عملکردهای اجرایی و توانایی کنترل تکانه در افراد تکانشور به شدت ضعیف است [12]. به همین دلیل این افراد به طور گسترده در رفتارهای هدفمند و خودتنظیم‌گری دچار مشکل هستند و تکانشوری موجب پیامدهای ضعیف درمانی در افراد مصرف‌کننده مواد می‌شود [13 ،5]. عده‌ای از افراد در تمامی موقعیت‌ها به صورت تکانشگری عمل می‌کنند (وابسته به صفت)، در حالی که عده‌ای دیگر در موقعیت‌های به خصوص به این شیوه عمل می‌نمایند، همانند مواجه شدن با نشانه‌های ایجاد‌کننده ولع مصرف (وابسته به موقعیت). 
سبک‌های مقابله‌ای معتادان در مقایسه با غیرمعتادان نیز از مهم‌ترین عوامل تکانشی بودن آن‌ها و هیجانی عمل کردن آن‌هاست. به دلیل اینکه افراد معتاد بیش از افراد غیرمعتاد از سبک مقابله‌ای همسان‌مدارانه و تکانشی استفاده می‌کنند، بنابراین جهت‌گیری عقلانی و کارآمدی نسبت به مشکلات و مسائل ندارند و غالباً در برخورد با مشکلات و افراد از شیوه‌های ناکارآمد و اغلب پرخاشگرانه استفاده می‌کنند. بنابراین در اینجا خلأ وجود درمان‌های روان‌شناختی برای کاهش آلام افراد دارای اختلال مصرف مت‌آمفتامین و خانواده‌های آنان بسیار احساس می‌شود که از میان درمان‌های روان‌شناختی مفید و کارآمد می‌توان به درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد اشاره کرد. فروزانفر در پژوهش خود به این نتیجه دست یافت که بر اساس مبانی نظری و پژوهشی، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد یک مداخله امیدبخش برای اختلالات مصرف مواد است [14]. خاکباز و همکاران پژوهشی را با هدف بررسی اثربخشی درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تنظیم هیجانی افراد وابسته به مت‌آمفتامین بازتوانی‌شده انجام دادند که یافته‌ها بیانگر اثربخشی این درمان بر بهبود تنظیم هیجانی افراد وابسته به مت‌آمفتامین بازتوانی‌شده بود [15]. در پژوهشی دیگر قوچانی و همکاران به بررسی تأثیر ACT بر پرخاشگری و سلامت عمومی بیماران مبتلا به تشخیص سایکوز ناشی از مصرف مت‌آمفتأمین پرداختند. نتایج نشان داد درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش باعث بهبود سلامت عمومی و کاهش پرخاشگری در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل شده است [16]. پژوهش‌ها نشان می‌دهند درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، در درمان روان‌شناختی طیف گسترده‌ای از مشکلات از جمله وابستگی به مواد مخدر، درد مزمن، صرع، افسردگی، اختلال اضطراب اجتماعی و استرس کار مؤثر است [17]. در پژوهش زرلینگ، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث کاهش رفتار پرخاشگری فیزیکی و روان‌شناختی در گروه آزمایش شده بود [18]. استوتز و همکاران در پژوهشی نشان دادند درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به نشانه‌های تعهد به سم‌زدایی با شبه‌افیون‌ها کمک می‌کند. این تحقیق نشان داد ترس از سم‌زدایی، به خصوص ترس از علائم ترک در ACT کاهش می‌یابد [19].
تمرکز اصلی پژوهش حاضر روی افراد دارای اختلال مصرف آمفتامین است که دچار تکانشگری هستند، جایی که عملکردهای اجرایی و توانایی کنترل تکانه در آن‌ها به شدت ضعیف شده است. از طرف دیگر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد نوعی از رفتاردرمانی است که با استفاده از راهبردهای پذیرش و ذهن‌آگاهی به جای تمرکز بر انواع نشانه‌ها بر تغییر عملکرد تمرکز می‌کند. بنابراین فرض بر این است که این درمان می‌تواند اختلال در عملکرد افراد دارای اختلال مصرف مت‌آمفتامین با ویژگی‌های تکانشی بودن را هدف قرار دهد. همچنین با توجه به اینکه تا کنون تحقیق منسجم و تخصصی در زمینه اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تکانشگری بیماران مبتلا به اختلال مصرف مواد بهبودیافته (مت‌آمفتامین) انجام نشده است، بنابراین با این پیش‌فرض که این درمان موجب کاهش تکانشگری بیماران مبتلا به اختلال مصرف مواد بهبودیافته (مت‌آمفتامین) می‌شود، این پژوهش درصدد پاسخ به این سؤال است که «آیا درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تکانشگری بیماران بهبودیافته مبتلا به اختلال مصرف مواد بهبودیافته (مت‌آمفتامین) اثربخش است؟».
روش بررسی
این پژوهش به روش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون ـ پس‌آزمون با گروه کنترل انجام شد. جامعه آماری، تمام مردان مبتلا به اختلال مصرف مت‌آمفتامین در سال 1397 بودند که در مرحله پرهیز از مصرف مواد قرار داشتند و در جلسات انجمن معتادان گمنام شهرستان یزد شرکت می‌کردند. با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند، 24 نفر انتخاب شده و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. به منظور جمع‌آوری داده‌ها از پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی و پرسش‌نامه تکانشگری بارت (1994) استفاده شد.
مقیاس تکانشوری بارت
مقیاس تکانشوری بارت توسط پروفسور ارنست بارت ساخته شده است [20]. نمرات آن رابطه بسیار خوبی با پرسش‌نامه تکانشگری آیزنک دارد و ساختار پرسش‌های موجود در آن نشان‌دهنده ابعادی از تصمیم‌گیری شتاب‌زده و فقدان دوراندیشی است. این آزمون، سی‌گویه‌ای است و شیوه‌های اندیشیدن و عمل کردن افراد را در اندازه‌های چهاردرجه‌ای لیکرت برحسب سه زیرمقیاس بی‌برنامگی، تکانشوری حرکتی و تکانشوری شناختی می‌سنجد. از مجموع نمره سه زیرمقیاس آزمون، نمره کل فرد محاسبه می‌شود که سطح کلی تکانشوری وی را تعیین می‌کند. بالاترین نمره آن 120 است. ضرایب آلفای کرونباخ زیرمقیاس‌های بی‌برنامگی، تکانشوری حرکتی، تکانشوری شناختی و نمره کل تکانشوری به ترتیب 0/87، 0/90، 0/79 و 0/91 برای جمعیت عمومی و 0/81، 0/83، 0/75 و 0/88 برای نمونه بیمار محاسبه شده است که نشان‌دهنده همسانی درونی خوب مقیاس است. نادری و حق‌شناس در پژوهشی در ایران به روایی‌یابی این مقیاس پرداختند. در این تحقیق برای روایی همگرا از نمرات مقیاس هیجان‌خواهی زاکرمن استفاده شد که نتایج حاکی از رابطه معنی‌دار نمرات بود. همچنین ضریب اعتبار به روش تنصیف 0/60 و همسانی درونی 0/72 گزارش شد [21]. همچنین در پژوهش اختیاری و همکاران، ضرایب اعتبار این پرسش‌نامه در بین افراد بهنجار و معتاد به ترتیب برای عامل تکانشگری شناختی 0/788 و 0/781 برای عامل تکانشگری حرکتی 0/631 و 0/741، برای عامل بی‌برنامگی 0/476 و 0/437 و برای تکانشگری کل 0/831 و 0/845 به دست آمده است [20].
پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی 
چک‌لیست اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سیزده سؤال جهت سنجش اطلاعاتی اعم از سن، تحصیلات، شغل و غیره بود. 
روش کار
در ابتدا با اخذ معرفی‌نامه از دانشگاه و مراجعه به انجمن معتادان گمنام، اقدام به اخذ مجوزهای لازم شد و سپس با انجام هماهنگی‌های لازم با مدیر انجمن برای اجرای فرایند پژوهش، از افرادی که مایل به شرکت در پژوهش بودند مصاحبه لازم به عمل آمد. پس از توضیح اهداف پژوهش و اخذ رضایت آگاهانه اقدام به نمونه‌گیری شد. تعیین حجم نمونه بر اساس پژوهش‌های مشابه قبلی با احتمال خطای 0/5 و توان آزمون 0/8 و همچنین منطبق با تعداد افراد مناسب برای جلسات گروه‌درمانی یعنی جلسات هشت تا دوازده‌نفره صورت گرفت. بدین‌ترتیب از میان افرادی که بر اساس پرسش‌نامه تکانشگری بارت نمره بالاتر از نقطه برش را کسب کرده بودند و همچنین دارای معیارهای ورود به مطالعه بودند، به طور تصادفی دوازده نفر در گروه آزمایش و دوازده نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. سپس متغیر مستقل (گروه‌درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد) طی هشت جلسه 60 دقیقه‌ای روی گروه آزمایش اعمال شد. در حالی که گروه کنترل این هشت جلسه آموزش را دریافت نکردند، اما جهت رعایت کردن ملزومات اخلاقی یک جلسه هم برای گروه کنترل جهت آشنایی با مفاهیم درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش گذاشته شد. لازم به یادآوری است که پیشرفت اعضای گروه قبل از مداخله و بعد از مداخله از طریق پرسشنامه تکانشگری سنجیده شد. 
معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: توان برقراری ارتباط کلامی مناسب، حداقل تحصیلات در حد خواندن و نوشتن (افرادی که قادر به درک و پاسخ‌گویی به سؤالات پرسش‌نامه‌ها باشند)، پرهیز کامل و عدم مصرف مواد حداقل در شش ماه گذشته، گذشت شش ماه از اتمام زمان دریافت درمان، سن بین هیجده تا شصت سال و نداشتن ناتوانی‌های ذهنی و جسمی (به طوری که مانعی برای مشارکت در پژوهش و ارزیابی نباشد). معیارهای خروج از مطالعه نیز شامل عود و مصرف مجدد مواد در زمان مشارکت در پژوهش و ابتلا به بیماری ایدز و هپاتیت بود. 
به منظور تجزیه ‌و تحلیل داده‌های پژوهش از روش‌های آماری توصیفی همچون فراوانی، درصد نسبی، میانگین، واریانس و انحراف استاندارد و همچنین از روش‌های آماری استنباطی مانند آزمون تحلیل کوواریانس و آزمون کولموگروف ـ اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزیع متغیرهای پژوهش استفاده شد. برنامه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، از پژوهش خاکباز و همکاران [15] اقتباس شد که خلاصه بسته مداخله در جدول شماره 1 ارائه شده است. 


یافته‌ها
بررسی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی مردان دارای اختلال مصرف مت‌آمفتامین نشان داد میانگین سنی گروه آزمایش 38/66 سال و میانگین سنی گروه کنترل 38/00 سال بود. بیشتر آزمودنی‌های گروه آزمایش دارای تحصیلات ابتدایی و راهنمایی (25 درصد) و بیشتر افراد گروه کنترل دارای تحصیلات ابتدایی (33/3 درصد) بودند. از نظر شغلی بیشتر آزمودنی‌های گروه آزمایش و کنترل در بخش خصوصی فعالیت داشتند که به ترتیب 33/3 درصد و 41/7 درصد بود. در بررسی وضعیت محل سکونت نشان داده شد بیشتر آزمودنی‌های گروه آزمایش و کنترل دارای وضعیت سکونت اجاره‌ای هستند که به ترتیب معادل 83/3 درصد و 41/7 درصد بود.
جدول شماره 2 میانگین و انحراف‌معیار نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون دو گروه آزمایش و کنترل در متغیر تکانشگری و ابعاد آن را نشان می‌دهد. 


به طور کلی نتایج حاکی از کاهش نمرات مقیاس تکانشوری کلی و زیرمقیاس‌های آن بود.
جهت بررسی فرضیه نرمال بودن توزیع متغیرها از آزمون کولموگروف ـ اسمیرنوف استفاده شد. همان‌گونه که در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود، سطح معنی‌داری کلیه ابعاد تحقیق بزرگ‌تر از 0/05 شد، بنابراین فرض صفر برای نرمال بودن توزیع نمرات دو گروه در کلیه متغیرها تأیید می‌شود. 


یعنی پیش‌فرض نرمال بودن توزیع نمرات در پیش‌آزمون و در هر دو گروه آزمایش و کنترل تأیید شد.
از آزمون لوین برای بررسی پیش‌فرض برابری واریانس‌ها استفاده شد. همان‌گونه که در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود، پیش‌فرض تساوی واریانس‌های نمرات در دو گروه آزمایش و کنترل تأیید شد. 


برای بررسی همگنی شیب رگرسیون، تعامل متغیر مستقل با متغیرهای هم‌پراش، مورد بررسی قرار گرفت. همان‌گونه که در جدول شماره 5 مشاهده می‌شود، مقادیر آماره F برای هیچ‌یک از متغیرهای تحقیق معنی‌دار نبود، بنابراین پیش‌فرض همگنی شیب رگرسیون رعایت شده است. 


در حالی که این فرض وجود دارد که در تحلیل کوواریانس متغیرها در کل داده‌ها باید خطی باشند، این فرض نیز مطرح است که خطوط رگرسیون برای هر گروه باید یکسان باشد. اگر خطوط رگرسیون ناهمگن باشند، آن گاه تحلیل رگرسیون تحلیل مناسبی نخواهد بود. فرض همگنی رگرسیون یک موضوع کلیدی در کوواریانس است. لازم به توضیح است که در این پژوهش پس‌آزمون‌های تکانشگری حرکتی، تکانشگری شناختی و بی‌برنامگی به عنوان متغیر وابسته و پیش‌آزمون‌های آن‌ها به عنوان متغیرهای کمکی تلقی شدند. زمانی فرض همگنی شیب‌ها برقرار خواهد بود که میان متغیرهای کمکی (پیش‌آزمون‌ها) و متغیرهای وابسته (در این پژوهش پس‌آزمون‌ها) در همه سطوح عامل (گروه‌های آزمایش و کنترل) برابری برقرار باشد. آنچه مورد نظر است تعامل غیرمعنی‌دار بین متغیرهای کواریته‌ها (پیش‌آزمون) و گروه است. جدول شماره 5 پراکنش نمره‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون تکانشگری حرکتی، تکانشگری شناختی و بی‌برنامگی را در سطوح عامل در گروه‌های آزمایش و کنترل نشان می‌دهد. به عبارت دیگر اگر تعامل بین پیش‌آزمون و گروه (آزمایش و کنترل) برای متغیرهای وابسته (پس‌آزمون‌ها) معنی‌دار نباشد، بنابراین شیب‌های رگرسیون در دو گروه آزمایش و کنترل همسان است.
با توجه به این که مقدار F مربوط به تعامل گروه با پیش‌آزمون برای متغیرهای پژوهش معنی‌دار نیست، بنابراین شیب‌های رگرسیون مربوط به متغیرهای پژوهش همگن هستند. درنتیجه مفروضه همگنی شیب‌های رگرسیون نیز رعایت شده است.
فرضیه تحقیق به این شرح است که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)، تکانشگری بیماران بهبودیافته مبتلا به اختلال مصرف مت‌آمفتامین را کاهش می‌دهد. به منظور بررسی و اثبات فرضیه از آزمون تحلیل کوواریانس استفاده شد که نتایج این بررسی در جدول شماره 6 نشان داده شده است. 


همان‌طوری که در جدول شماره 6 مشاهده می‌شود، مقدار پارامتر F متعلق به متغیر پیش‌آزمون برابر 4/19 و معنی‌دار است، بنابراین همبستگی متغیر پیش‌آزمون و متغیر گروه (مستقل) رعایت شده است. در ادامه، با توجه به مقدار F متغیر گروهی که برابر 5/13 و معنی‌دار است، بنابراین همواره اختلاف معنی‌داری بین میانگین نمرات تکانشگری بیماران بهبودیافته مبتلا به اختلال مصرف مت‌آمفتامین در بین دو گروه کنترل و آزمایش در مرحله پس‌آزمون پس از خارج شدن اثر پیش‌آزمون وجود دارد. همچنین مقدار آماره F متغیر پس‌آزمون معنی‌دار شده است. بنابراین فرضیه تحقیق مورد تأیید قرار گرفته است. همچنین اثر مداخله درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر ابعاد سه‌گانه تکانشگری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این بررسی نیز در جدول شماره 6 نشان داده شده است. مقدار پارامتر F متعلق به متغیر پیش‌آزمون (ابعاد تکانشوری) معنی‌دار شده است و با توجه به سطح معنی‌داری 0/0001 که کمتر از 0/05 است، همبستگی متغیر پیش‌آزمون (ابعاد تکانشوری) و متغیر گروه رعایت شده است. در ادامه با توجه به مقدار F متعلق به متغیر گروهی کلیه ابعاد تکانشوری که معنی‌دار است و با توجه به سطح معنی‌داری 0/0001 که کمتر از 0/05 است، بنابراین همواره اختلاف معنی‌داری بین میانگین نمرات ابعاد سه‌گانه تکانشوری در بین دو گروه کنترل و آزمایش در مرحله پس‌آزمون پس از خارج شدن اثر پیش‌آزمون وجود دارد.
بحث
پس از اجرای درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برای بیماران بهبودیافته مبتلا به اختلال مصرف مت‌آمفتامین در قالب هشت جلسه 60دقیقه‌ای و اجرای پرسش‌نامه تکانشگری در پیش‌آزمون و پس‌آزمون، ملاحظه شد که یافته‌های حاصل از تحلیل کوواریانس نشان‌دهنده تفاوت معنی‌دار نمرات گروه آزمایش و گروه کنترل است. با توجه به خنثی کردن اثر نمره تکانشگری در پیش‌آزمون، می‌توان گفت که این تفاوت ناشی از اثر اجرای متغیر مستقل در گروه آزمایش است. به بیان دیگر، چون درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، فقط در گروه آزمایش به کار گرفته شد و گروه کنترل هیچ‌‌گونه آموزشی دریافت نکرد، آموزش این درمان باعث کاهش نمره تکانشگری در بیماران بهبودیافته مبتلا به اختلال مصرف مت‌آمفتامین در گروه آزمایش شده است. همچنین این افزایش معنی‌دار در خرده‌مقیاس‌های تکانشگری (تکانشگری حرکتی، بی‌برنامگی، تکانشوری شناختی) نیز مشاهده شد؛ بنابراین فرضیه اختصاصی اول پژوهش تأیید می‌شود. همچنین به منظور بررسی ثبات زمانی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش تکانشگری بیماران بهبودیافته مبتلا به اختلال مصرف مت‌آمفتامین در طی جلسات سوم، ششم و هشتم از آزمون تحلیل واریانس یک‌راهه (تکرارشونده) استفاده شد که نتایج نشان داد زمان، تأثیر آماری معنی‌داری دارد به عبارت دیگر در مقادیر تکانشگری بیماران بهبودیافته مبتلا به اختلال مصرف مت‌آمفتامین در بین جلسات سوم، ششم و هشتم تفاوت و تغییری وجود داشته است.
هرچند پیشینه مربوط به کارآمدی درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش در کاهش تکانشگری بسیار اندک بوده است، اما با احتساب درمان‌های مشابه و برخاسته از موج سوم رفتاردرمانی، نتایج پژوهش حاضر در راستای نتایج پژوهش‌های موریسون و همکاران [22]، گومز و همکاران [23]، ندیمی [24]، برجعلی و همکاران [25] و اعظمی و همکاران [26] بود. در تمام پژوهش‌های ذکرشده نشان داده شد درمان‌های موج سوم رفتاردرمانی از جمله درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش می‌توانند در کاهش تکانشگری و رفتارهای تکانشی تأثیرگذار باشند. افراد وابسته به مت‌آمفتامین در کنترل تکانه مشکل دارند. بهبود کنترل تکانه می‌تواند منجر به کاهش پرخاشگری و ابعاد آن توسط ACT شود. این ادعا توسط محمدی و همکاران مطرح شده است [27]. همچنین پژوهش خاکباز و همکاران در تأیید یافته‌های پژوهش نشان داد درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش می‌تواند باعث بهبود تنظیم هیجانی افراد وابسته به مت‌آمفتامین بازتوانی‌شده شود [15]. 
تکانشگری به عنوان یک ویژگی شاخص در اعتیاد شناخته شده است؛ به طوری که با جنبه‌های مختلفی از رفتارهای پرخطر و پیامدهای درمانی ضعیف در افراد مصرف‌کننده مواد رابطه دارد [13 ،10]. افراد معتاد با توجه به اینکه جهت‌گیری عقلانی و کارآمدی نسبت به مشکلات و مسائل ندارند، غالباً در برخورد با مشکلات و افراد از شیوه‌های ناکارآمد و اغلب پرخاشگرانه استفاده می‌کنند [28]. اما آنچه مسلم است این است که با کاهش تکانشگری، احتمال اختلال مصرف مواد و مشکلات وابسته به آن نیز کاهش می‌یابد [29]. تکانشگری به صورت یک بعد شناختی مفهوم‌پردازی می‌شود؛ به این معنا که تکانشگری، با عدم بازداری شناختی، روند کند و ناقص تصمیم‌گیری و بی‌ثباتی هیجانی در افراد همراه است [30].
به عنوان یکی از دلایل تأثیرگذاری ACT بر کاهش تکانشگری می‌توان به مفهوم مهم ذهن‌آگاهی به عنوان یکی از فرایند‌های مهم ACT اشاره کرد. ذهن‌آگاهی و تکانشگری با وجود اینکه ویژگی‌های مشترکی دارند، در عین حال تفاوت‌های اساسی در عملکرد دارند [31]. در حالی که هر دو بر زمان حال تمرکز دارند، اما نحوه تمرکزشان با هم متفاوت است. ذهن‌آگاهی بر ماهیت گذرای همه چیز و نیز بر نقش ارزش آگاهی از اقدامات که شامل توجه، مشاهده و توصیف یک تجربه بدون قضاوت است تأکید دارد. تکانشگری نشان‌دهنده تمرکز بیش از حد در زمان حال است که به افراد اجازه نمی‌دهد به ‌اندازه کافی پیامد اقدامات خود را ملاحظه کنند. بنابراین ذهن‌آگاهی به منظور افزایش آگاهی از ارزش‌ها و ترویج اقدامات مطابق با ارزش‌های دنبال‌شده عمل می‌کند. در حالی که تکانشگری به این امر می‌پردازد که یک فرد بدون فکر کردن درباره عواقب طولانی‌مدت، چه احساساتی را تجربه می‌کند. ذهن‌آگاهی می‌تواند به افزایش آگاهی از افکار خودکار کمک کند، بنابراین توانایی فرد را برای در نظر گرفتن پیامدهای بالقوه اقدامات قبل از درگیر شدن در آن‌ها افزایش می‌دهد. علاوه بر این، افزایش آگاهی ممکن است منجر به بهبود خودنظم‌دهی شود که هنگام مواجه شدن با تکانه‌های ناگهانی شدید برای درگیر شدن در رفتارهایی که ممکن است پیامد منفی داشته باشند، ضروری است.
همچنین در تبیین یافته‌های پژوهش حاضر می‌توان گفت که درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش بر این فرض استوار است که تحریف فرایندهای شناختی باعث افزایش احساسات ناخوشایند می‌شود. این موضوع باعث می‌شود افراد در رفتارهای مشکل‌ساز درگیر شوند که منجر به کاهش یا اجتناب از احساسات ناخوشایند می‌شود. یک نمونه ساده از اجتناب، مصرف الکل، سوء مصرف مواد یا رفتارهای جنسی پرخطر است [32]. افراد در رویارویی با احساسات منفی نمی‌توانند بر فعالیت‌های هدفمند خود تمرکز کنند؛ یعنی افرادی که احساسات منفی را تجربه می‌کنند، با مشکلات بیشتری از جمله از دست دادن تمرکز یا حل مسئله کارآمد روبه‌رو می‌شوند. اما در درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، با پذیرش و تجربه مستقیم احساسات ناخوشایند، فرد به جای تغییر شناختی یا کاهش شدت عواطف، بر داشتن یک زندگی ارزشمند متمرکز می‌شود [33]. آشفتگی‌های هیجانی منجر به از دست دادن کنترل می‌شوند و افراد مستعد انجام کارهایی می‌شوند که معمولاً انجام نمی‌دهند. بنابراین می‌توان گفت افرادی که این حالت‌ها را گزارش می‌دهند به سوء مصرف مواد کشیده می‌شوند. در میان افراد وابسته به مت‌آمفتامین بازتوانی‌شده، سوء مصرف مواد انتخاب محدودی است که به عنوان پاسخ به سختی‌ها و مشکلات مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مسئله با هدف افزایش هیجانات مثبت و اجتناب از هیجانات منفی قابل طرح است. از دیدگاه درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش، محدود شدن گزینه‌های رفتاری، قلب روان‌درمانی است. در این پژوهش افراد وابسته به مت‌آمفتامین گزینه‌های منعطف‌تر و بادوام‌تری را برای رفتار خود که مبتنی بر ارزش‌هایشان است، انتخاب کردند [34]. بنابراین استراتژی‌هایی نظیر ذهن‌آگاهی و پذیرش در درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش می‌تواند باعث کاهش تکانشگری و به‌ویژه رفتارهایی نظیر سوء مصرف مواد شود.
نتیجه‌گیری
در پژوهش حاضر پس از اجرای برنامه مداخله‌ای درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد ملاحظه شد که این درمان تأثیر معنی‌داری بر کاهش تکانشگری دارد. در پایان می‌توان نتیجه گرفت که درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش به عنوان یک درمان نوپا و برخاسته از موج سوم رفتاردرمانی یک روش مداخله سودمند برای بیماران بهبودیافته مبتلا به اختلال مصرف مت‌آمفتامین در زمینه کاهش رفتارهای تکانشی است. بنابراین به‌کارگیری مفاهیم و عناصر اصلی ACT در بیماران بهبودیافته مبتلا به اختلال مصرف مت‌آمفتامین، نقش مهم و انکارناپذیری در افزایش سلامت روانی و همچنین بهبود کیفیت زندگی و سبک زندگی آن‌ها دارد.
از محدودیت‌های پژوهش حاضر، انتخاب آزمودنی‌های مرد بود. همچنین با توجه به اینکه روش پژوهش حاضر از نوع نیمه‌آزمایشی بود، امکان کنترل تمامی متغیرهای مزاحم وجود نداشت و ممکن است آزمودنی‌ها تحت تأثیر شرایطی که از کنترل پژوهشگر خارج بوده است قرار گرفته باشند. پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی اثربخشی این روش بر مصرف‌کنندگان سایر مواد مخدر و محرک بین زنان و مردان در مقایسه با دیگر درمان‌ها مورد بررسی قرار گیرد. همچنین پیشنهاد می‌شود با استفاده از درمان پذیرش و تعهد، برنامه‌هایی به ‌منظور بهبود روابط زوجین مبتلا به سوء مصرف مواد و خانواده‌های این افراد تدوین و اجرا شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کلیه‌ی ملاحظات اخلاقی طبق شماره IR.USWR.REC.1397.110 و بر مبنای کدهای 31گانه و با تصویب معاونت پژوهشی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی تأیید شد.

حامی مالی
این مقاله مستخرج از پایان‌نامه کارشناسی ارشد مهدی یوسفی است که در گروه آموزشی مشاوره، دانشکده علوم رفتاری، دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی تهران و با حمایت معاونت پژوهشی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان مقاله در طراحی، اجرا، تحلیل داده‌ها و نوشتن نسخه اولیه و نهایی مقاله نقش داشته‌اند. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این پژوهش تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله بر خود لازم می‌دارند از تمامی افراد شرکت کننده و  معاونت پژوهشی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی مراتب قدردانی خود را اعلام نمایند.
 

References
1.Degenhardt L, Baxter AJ, Lee YY, Hall W, Sara GE, Johns N, et al. The global epidemiology and burden of psychostimulant dependence: Findings from the Global Burden of Disease Study 2010. Drug and Alcohol Dependence. 2014; 137:36-47. [DOI:10.1016/j.drugalcdep.2013.12.025] [PMID]
2.Noori R, Daneshmand R, Farhoudian A, Ghaderi S, Aryanfard S, Moradi A. Amphetamine-type stimulants in a group of adults in Tehran, Iran: A rapid situation assessment in twenty-two districts. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences. 2016; 10(4):e7704. [DOI:10.17795/ijpbs-7704]
3.Hadadi R, Ghorbani M, Rostami R, Keshavarz G, Farahani E. [The outcome of matrix model of therapy on quality of life in methamphetamine abusers (Persian)]. Research on Addiction. 2016; 10(39):95-108. http://etiadpajohi.ir/article-1-943-en.html
4.Alammehrjerdi Z, Ezard N, Dolan K. Methamphetamine dependence in methadone treatment services in Iran: The first literature review of a new health concern. Asian Journal of Psychiatry. 2018; 31:49-55. [DOI:10.1016/j.ajp.2018.01.001] [PMID]
5.Stevens L, Verdejo-García A, Goudriaan AE, Roeyers H, Dom G, Vanderplasschen W. Impulsivity as a vulnerability factor for poor addiction treatment outcomes: A review of neurocognitive findings among individuals with substance use disorders. Journal of Substance Abuse Treatment. 2014; 47(1):58-72. [DOI:10.1016/j.jsat.2014.01.008] [PMID]
6.Siyam Sh. [Drug abuse prevalence between male students of different universities in Rasht in 2005 (Persian)]. Zahedan Journal of Research in Medical Sciences. 2006; 8(4):e94869. https://sites.kowsarpub.com/zjrms/articles/94869.html
7.Farnam A. [The effectiveness of matrix model in relapse prevention and coping skills enhancement in participants with substance dependency (Persian)]. Research on Addiction. 2013; 7(25):25-38. http://etiadpajohi.ir/article-1-298-en.html
8.Najafi M, Farhoudian A, Alivandi-Vafa M, Ekhtiari H, Massah O. [Comparing emotion regulation in methamphetamine abuser with and without risky behavior (Persian)]. Archives of Rehabilitation. 2014; 14(S1):9-14. http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-1452-en.html
9.A'rab A, Azkhosh M, Farhoudian A, Dolatshahi B, Farzi M. [The Comparison of Personality Traits of Two Groups of Men Who Are Dependent to Opiates or Methamphetamine (Persian)]. Archives of Rehabilitation. 2012; 12:14-20. http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-993-en.html
10.Maraz A, Andó B, Rigó P, Harmatta J, Takách G, Zalka Z, et al. The two-faceted nature of impulsivity in patients with borderline personality disorder and substance use disorder. Drug and Alcohol Dependence. 2016; 163:48-54. [DOI:10.1016/j.drugalcdep.2016.03.015] [PMID]
11.Doustian Y, Bahmani B, A'zami Y, Godini AA. [The relationship between aggression and impulsiveness with susceptibility for addiction in male student (Persian)]. Archives of Rehabilitation. 2013; 14(2):102-9. http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-1220-en.html
12.Bickel WK, Jarmolowicz DP, Mueller ET, Gatchalian KM, McClure SM. Are executive function and impulsivity antipodes? A conceptual reconstruction with special reference to addiction. Psychopharmacology. 2012; 221(3):361-87. [DOI:10.1007/s00213-012-2689-x] [PMID] [PMCID]
13.Loree AM, Lundahl LH, Ledgerwood DM. Impulsivity as a predictor of treatment outcome in substance use disorders: Review and synthesis. Drug and Alcohol Review. 2015; 34(2):119-34. [DOI:10.1111/dar.12132] [PMID]
14.Forouzanfar A. [Acceptance and Commitment Therapy (ACT) and substance abuse disorders: A theoretical and research review (Persian)]. Social Health & Addiction. 2016; 3(9):131-60. http://ensani.ir/fa/article/364648/
15.Khakbaz H, Farhoudian A, Azkhosh M, Dolatshahi B, Karami H, Massah O. The effectiveness of group acceptance and commitment therapy on emotion regulation in methamphetamine-dependent individuals undergoing rehabilitation. International Journal of High Risk Behaviors and Addiction. 2016; 5(4):e28329. [DOI:10.5812/ijhrba.28329]
16.Ghouchani Sh, Molavi N, Massah O, Sadeghi M, Mousavi SH, Noroozi M, et al. Effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy (ACT) on aggression of patients with psychosis due to methamphetamine use: A pilot study. Journal of Substance Use. 2018; 23(4):402-7. [DOI:10.1080/14659891.2018.1436602]
17.Gaudiano BA, Herbert JD, Hayes SC. Is it the symptom or the relation to it? Investigating potential mediators of change in acceptance and commitment therapy for psychosis. Behavior Therapy. 2010; 41(4):543-54. [DOI:10.1016/j.beth.2010.03.001] [PMID] [PMCID]
18.Zarling AN. A preliminary trial of ACT skills training for aggressive behavior [PhD. dissertation]. Iowa City, IA: University of Iowa; 2013. [DOI:10.17077/etd.vevz0zh6]
19.Stotts AL, Green C, Masuda A, Grabowski J, Wilson K, Northrup TF, et al. A stage I pilot study of acceptance and commitment therapy for methadone detoxification. Drug and Alcohol Dependence. 2012; 125(3):215-22. [DOI:10.1016/j.drugalcdep.2012.02.015] [PMID] [PMCID]
20.Ekhtiari H, Safaei H, Shirzad H, Mokri A, Mahintorabi S. [Is there any relationship between demographics and impulsive behavior indices with HIV infection in homeless heroin injectors? (Persian)]. Social Welfare Quarterly. 2009; 9(34):207-23. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1845-en.html
21.Naderi F, Haghshenas F. [The relationship between impulsivity, loneliness and the mobile phone usage rate in male and female students of Ahvaz Islamic Azad University (Persian)]. Journal of Social Psychology (New Findings in Psychology). 2009; 4(12);111-21. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=124263
22.Morrison KL, Smith BM, Ong CW, Lee EB, Friedel JE, Odum A, et al. Effects of acceptance and commitment therapy on impulsive decision-making. Behavior Modification. 2020; 44(4):600-23. [DOI:10.1177/0145445519833041] [PMID]
23.Gómez MJ, Luciano C, Páez-Blarrina M, Ruiz FJ, Valdivia-Salas S, Gil-Luciano B. Brief ACT protocol in at-risk adolescents with conduct disorder and impulsivity. International Journal of Psychology and Psychological Therapy. 2014; 14(3):307-32. https://psycnet.apa.org/record/2014-47636-001
24.Nadimi M. [Effectiveness of dialectical behavior therapy (based on skills training) on reduce impulsivity and increase emotional regulation in women dependent on methamphetamine (Persian)]. Rooyesh-e-Ravanshenasi Journal. 2016; 5(1):47-74. http://frooyesh.ir/article-1-310-en.html
25.Borjali A, Bagiyan MJ, Yazdanpanah MA, Rajabi M. [The effectiveness of group mindfulness-based cognitive therapy on obsessive-compulsive disorder, metacognition beliefs and rumination (Persian)]. Clinical Psychology Studies. 2015; 5(20):133-61. https://jcps.atu.ac.ir/article_1867.html
26.Aazam Y, Sohrabi F, Borjali A, Chopan H. [The effectiveness of teaching emotion regulation based on gross model in reducing impulsivity in drug-dependent people (Persian)]. Research on Addiction. 2014; 8(30):127-41. http://etiadpajohi.ir/article-1-648-fa.html
27.Mohammadi M, Farhoudian A, Shoaee F, Younesi SJ, Dolatshahi B. Aggression in juvenile delinquents and mental rehabilitation group therapy based on acceptance and commitment. Iranian Rehabilitation Journal. 2015; 13(2):5-9. http://irj.uswr.ac.ir/article-1-419-en.html
28.Nutt D. Drugs-without the hot air: Minimising the harms of legal and illegal drugs. Tijdschrift voor Psychiatrie. 2012; 54(12):1060-1. https://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/en/issues/460/articles/9630
29.King KM, Fleming CB, Monahan KC, Catalano RF. Changes in self-control problems and attention problems during middle school predict alcohol, tobacco, and marijuana use during high school. Psychology of Addictive Behaviors. 2011; 25(1):69-79. [DOI:10.1037/a0021958] [PMID] [PMCID]
30.Gullo MJ, Dawe Sh. Impulsivity and adolescent substance use: Rashly dismissed as “all-bad”? Neuroscience & Biobehavioral Reviews. 2008; 32(8):1507-18. [DOI:10.1016/j.neubiorev.2008.06.003] [PMID]
31.Murphy C, MacKillop J. Living in the here and now: Interrelationships between impulsivity, mindfulness, and alcohol misuse. Psychopharmacology. 2012; 219(2):527-36. [DOI:10.1007/s00213-011-2573-0] [PMID] [PMCID]
32.Blackledge JT, Hayes SC. Emotion regulation in acceptance and commitment therapy. Journal of Clinical Psychology. 2001; 57(2):243-55. [DOI:10.1002/1097-4679(200102)57:2<243::aid-jclp9>3.0.co;2-x] [PMID]
33.Hayes SC, Strosahl KD, editors. A practical guide to acceptance and commitment therapy. Boston, MA: Springer; 2004. [DOI:10.1007/978-0-387-23369-7]
34.Eifert GH, Forsyth JP. The application of acceptance and commitment therapy to problem anger. Cognitive and Behavioral Practice. 2011; 18(2):241-50. [DOI:10.1016/j.cbpra.2010.04.004]