مقدمه
دوره نوجوانی از دوره‌های بحرانی زندگی است. مشکلات رفتاری از دوره کودکی شروع می‌شود و در ایام نوجوانی و جوانی به اوج خود می‌رسد [۱]. طبق آمار، در ایران نوجوانان و جوانان درصد قابل‌توجهی از جمعیت را به خود اختصاص داده‌اند. بر ‌اساس آمار‌های سر‌شماری سال ۱۳۹۵حدود شش میلیون نفر از جمعیت ایران را نوجوانان ۱۹-۱۴ساله تشکیل داده‌اند که تقریباً معادل ۷ درصد از جمعیت کل کشور است [۲]. با توجه به جوان بودن جمعیت ایران و نا‌آماده بودن نوجوانان از نظر ابزار‌های مورد نیاز برای برخورد با مسائل یا ویژگی‌های دوره نوجوانی که در بسیاری از موارد وی را به سوی رفتارها و کارهای خطرناک و پردردسر می‌کشاند، مسئله سلامت اجتماعی و روانی نوجوانان به عنوان گروه‌های در معرض خطر از اولویت‌های اصلی کشور محسوب می‌شود [3]. 
در این میان، نوجوانان بی‌سرپرست و بد‌سرپرستی که در مراکز شبانه‌روزی بهزیستی زندگی می‌کنند، به عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین اقشار جوامع علاوه بر مشکلات خاص نوجوانی با مسائل ناشی از فقدان خانواده مواجه‌اند و مشکلات مضاعفی نسبت به سایر نوجوانان دارند [4] که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به رفتار‌های پر‌خطر اشاره کرد. رفتار‌های پر‌خطر به رفتار‌هایی همچون سیگار کشیدن، مصرف مواد‌مخدر، الکل، رانندگی خطرناک و فعالیت جنسی زودهنگام گفته می‌شود که سلامت و بهزیستی نوجوانان، جوانان و سایر افراد جامعه را در معرض خطر قرار می‌دهد و احتمال پیامد های منفی و مخرب جسمی، روانشناختی و اجتماعی را برای فرد افزایش می‌دهد [5]. 
مطالعات متعدد نشان می‌دهد که مصرف مواد‌مخدر و شیوع رفتار‌های پر‌خطر از سال ۱۹۹۰ به طور ثابت در میان نوجوانان رو به افزایش بوده است [6، 7]. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ میزان بیماری‌ها و مرگ‌ومیر ناشی از مصرف دخانیات به رقم هشت میلیون نفر در سال برسد. اگر پیامد‌های جسمانی، روانی و اجتماعی سایر رفتار‌های پر‌خطر مانند سوءمصرف مواد، خشونت و ایدز نیز به حساب آورده شود، آسیب‌های وارده چندین برابر می‌شود [8]. نتایج پژوهش‌های ملی در آمریکا در سال ۲۰۱۵ نشان داد که بسیاری از دانش‌آموزان دبیرستانی در اولویت رفتار‌های پر‌خطر قرار می‌گیرند که علل اصلی مرگ‌ومیر در بین افراد ۱۰ تا ۲۴ساله در ایالات‌متحده را تشکیل می‌دهند [9]. 
پژوهش‌های انجام‌شده در ایران نیز بیانگر شیوع رفتار‌های پر‌خطر مانند مصرف سیگار، قلیان، الکل، مواد‌مخدر در بین نوجوانان ۱۹-۱۴ ساله است [10]. از سوی دیگر، پرداختن به مسئله رفتار‌های پر‌خطر به دلیل منجر شدن به مشکلات شخصی، اجتماعی، اقتصادی و احتمالاً مرگ‌ومیر ناشی از حوادث، خشونت و جنایت اهمیت زیادی دارد. مشارکت در یک رفتار پرمخاطره ممکن است فرد را به سمت سایر رفتار های خطرناک نیز سوق دهد؛ بنابراین احتمال آسیب رساندن به خود، قربانی شدن توسط دیگران و سایر عواقب منفی ناشی از این رفتار‌ها را افزایش می‌دهد [11]. رفتار‌های پر‌خطر در سطوح مختلف دارای چندین عامل تعیین‌کننده هستند. در میان این عوامل خانواده، همسالان و مدرسه و برخی از کفایت‌های فردی و اجتماعی مهم هستند [5]. 
در اغلب تحقیقات، بیشتر عوامل تعیین‌کننده رفتار به عنصر خانواده مربوط می‌شود که اولین نهاد اجتماعی است که می‌تواند بر توسعه عزت‌نفس، خود‌کار‌آمدی، و کنترل درونی تأثیر بگذارد [۱۲]. بنابراین با توجه به اهمیت خانواده در رشد فرد می‌توان گفت کودکان و نوجوانان بد‌سرپرست و بی‌سرپرست در طول سال‌ها سکونت در مراکز شبانه‌روزی به علت محرومیت از مادر و عدم تجربه مناسب عاطفی ـ اجتماعی، با مشکلات رفتاری و عاطفی متعدد رشد می‌کنند [۱۳]. مطالعه برخی ویژگی‌ها و مشکلات کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بد‌سرپرست این فرض را مطرح می‌کند که بروز اختلالات عاطفی و رفتاری، مشکلات تحصیلی و گرایش به سمت رفتارهای پرخطر در مقایسه با کودکان ساکن در خانواده به نقص در کفایت‌های عاطفی- اجتماعی مرتبط است [12-16 ،۱]؛ از این رو پیشنهاد‌ات آموزشی مختلفی توسط متخصصان در این زمینه ارائه شده است، که تأکید بر استفاده از آموزش کفایت اجتماعی یکی از آن موارد به شمار می‌رود [۱۷].
کفایت اجتماعی یکی از سازه‌های اصلی بهداشت روانی و یک رویکرد متمرکز بر فرد است که نه‌تنها به توانمند ساختن افراد در زندگی زمان حال می‌اندیشد، بلکه بر توانمندی آنان در آینده نیز تأکید دارد. درواقع، هدف نهایی کفایت اجتماعی این است که افراد، مسئولیت برتری و شایستگی فردی خویش را بپذیرند. این شایستگی فردی شامل سلامت روانی، خودشکوفایی و پذیرش مسئولیت فردی است [1۸]. کفایت ‌اجتماعی ‌در‌ روابط بین‌فردی بر عملکرد ‌روانشناختی‌ و تحصیلی ‌تأثیر‌گذار‌ است و از سوی دیگر، نقص آن با بیماری‌های روان‌شناختی‌ گسترده‌ای مانند افسردگی ارتباط می‌یابد. کفایت اجتماعی نوجوان ترکیبی از توانایی نوجوان برای‌ استفاده از مهارت‌های ‌اجتماعی و رفتار ‌سازگارانه ‌برای‌ تعامل ‌با ‌همسالان و ‌بزرگسالان ‌در ‌محیط به ‌یک ‌شیوه ‌موفقیت‌‌آمیز ‌است [1۹].
فلنر، لیس و فیلیپس معتقدند که کفایت ‌اجتماعی چهار بُعد دارد: الف) مهارت‌های شناختی که شامل مهارت خود‌آگاهی و توانایی تصمیم‌گیری است. ب) مهارت‌های رفتاری که دو مهارت حل مسئله اجتماعی و ارتباطی را دربر‌می‌گیرد. ج) کفایت‌های هیجانی که شامل سه مهارت مدیریت خشم، همدلی و مقابله با هیجانات می‌شود. د) مهارت‌های انگیزشی نیز شامل سطح رشد اخلاقی و احساس خود‌کار‌آمدی است [۲۰]. به نظر می‌رسد آموزش کفایت اجتماعی با اثرگذاری روی سطح مهارتی فرد می‌تواند به بالا بردن میزان مهارت‌های زندگی در نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست برای پیشگیری، کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی کمک کند. بهره‌گیری از چهار مؤلفه کفایت اجتماعی مانع تعمیم‌پذیری گسترده‌ یک الگوی تبادلی منفی به حوزه‌های دیگر زندگی است؛ بنابراین کفایت اجتماعی سبب تقویت عواملی می‌شود که نوجوان را از تجربیات منفی محافظت می‌کند.
در بررسی‌های جامع، پژوهش‌هایی در خصوص آموزش کفایت اجتماعی در سنین و حوزه‌های مختلف انجام شده است. راک هیل و همکاران نقش کفایت اجتماعی و حمایت اجتماعی ۵۲۱ دانش‌آموز دوره متوسطه را بررسی کردند. نتایج تحقیق آن‌ها نشان داد که آموزش کفایت اجتماعی منجر به کاهش پرخاشگری، اضطراب و افسردگی، ناسازگاری اجتماعی و رفتارهای ضداجتماعی نوجوانان می‌شود [۲۱]. فرایرا و همکاران در پژوهشی رابطه کفایت ‌اجتماعی و عاطفی و رفتار‌های پر‌خطر در نوجوانان را بررسی کردند. پژوهش آنان بر ویژگی‌هایی همچون همدلی، همکاری و داشتن اهداف و آرمان‌ها به عنوان واسطه میان کفایت‌اجتماعی و عاطفی و مصرف مواد، دخانیات و الکل تأکید می‌کند. یافته‌های حاصل از این پژوهش نشان داد که بین کفایت‌های اجتماعی و عاطفی نوجوانان و کاهش رفتار‌های پر‌خطر ارتباط معنا‌داری وجود دارد [۶]. لانگلد و همکاران و گاندرسن نیز در پژوهش‌های خود برای کاهش مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان دریافتند که افزایش کفایت اجتماعی با اثر‌گذاری بر فاکتورهایی همچون خودکنترلی، کنترل خشم و همکاری و همدلی موجب کاهش مشکلات رفتاری آن‌ها شده است [22، 23]. 
یافته‌های این پژوهش با نتایج پژوهش کیم و همکاران (۲۰۱۸) همسوست [۲۴]. هایت و همکاران به بررسی تأثیر مداخله سلامت روان روی کودکان و نوجوانان ۷ تا ۱۵ ساله ساکن در مراکز شبانه‌روزی پرداختند؛ نتایج این پژوهش نشان داد که گروه آزمایش که تحت تأثیر مداخلات مددکاری اجتماعی قرار گرفتند، بهبود قابل‌توجهی در سطح سلامت روان و برخی رفتار‌ها نسبت به گروه شاهد داشته است [۲۵]. پژوهش‌هایی در ایران نیز صورت گرفته است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود: کشتمند و واحدی و همکاران به بررسی تأثیر آموزش کفایت اجتماعی بر بهبود رفتارهای اجتماعی و رفتارهای پرخاشگرانه دانش‌آموزان پرداخته‌اند. نتایج حاصل نشان داد که این برنامه موجب کاهش رفتارهای ناسازگارانه و مشکلات رفتاری آن‌ها می‌شود [۲۶، ۲۷]. 
یار‌احمدیان تأثیر آموزش کفایت ‌جتماعی بر ارتقا‌ی توانمندی‌های فردی ـ اجتماعی و سلامت عمومی نوجوانان را ارزیابی کرده است. یافته‌های این پژوهش نشان داد که بر اثر اجرای برنامه آموزش کفایت اجتماعی، توانمندی‌های فردی ـ اجتماعی گروه آزمایش در چهار بُعد شناختی، رفتاری، هیجانی و انگیزشی افزایش یافته و به دنبال آن با کاهش اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی موجب ارتقای سلامت عمومی آنان شده است [۲۸]. رضایی و علیزاده (۱۳۹۶) پژوهشی با عنوان «مقایسه رفتار‌های پرخطر، مهارت‌های ارتباطی و خودکار‌آمدی در نوجوانان ساکن مراکز شبه‌خانواده، خانواده‌های جایگزین و عادی» انجام داده‌اند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بین نوجوانان خانواده‌های عادی با نوجوانان مراکز شبه‌خانواده در رفتار‌‌های پر‌خطر، مهارت‌های ارتباطی و خودکارآمدی تفاوت معنا‌داری وجود دارد. درنهایت با توجه به بالا بودن وقوع رفتارهای پرخطر در نوجوانان شبه‌خانواده می‌توان به این نتیجه رسید که مهارت‌های ارتباطی آنان ضعیف و ادراکشان از خودکارآمدی پایین است [۲۹].
با توجه به پیشینه‌های پژوهشی یافت‌شده، مطالعات زیادی در مورد اثربخشی مؤلفه‌های کفایت اجتماعی (مهارت‌های شناختی، رفتاری، هیجانی و انگیزشی) یا مهارت‌‌های مرتبط با آن‌ها (خود‌‌‌آگاهی، ارتباطات بین‌فردی، مقابله با هیجانات. تصمیم‌گیری و حل‌مسئله اجتماعی) به ‌طور مجزا در نوجوانان عادی و نوجوانان بی‌سرپرست و بد‌سرپرست انجام شده، ولی در مورد اثربخشی آموزش کفایت اجتماعی بر گرایش به رفتار‌های پرخطر نوجوانان بی‌سرپرست و بد‌سرپرست پژوهش‌های کمی انجام شده است؛ از طرفی احتمال می‌رود که آموزش کفایت اجتماعی بر گرایش به رفتار‌های پرخطر نوجوانان بی‌سرپرست و بد‌سرپرست هم تأثیری مثبت داشته باشد؛ بنابراین هدف از این پژوهش بررسی آموزش تأثیر هر چهار مؤلفه کفایت اجتماعی به طور هم‌زمان بر گرایش به رفتار‌های پرخطر نوجوانان بی‌سرپرست و بد‌سرپرست ساکن مراکز شبانه‌روزی وابسته به سازمان بهزیستی در شهر‌های سبزوار و مشهد است. حال این سؤال مطرح می‌شود که آیا آموزش کفایت اجتماعی سبب کاهش گرایش به رفتار‌های پرخطر نوجوانان بی‌سرپرست و بد‌سرپرست می‌شود؟
روش بررسی
این پژوهش از نوع شبه‌آزمایشی با گروه آزمایش و کنترل بود. با توجه به اینکه جامعه آماری نوجوانان پسر مراکز شبانه‌روزی بهزیستی در شهر سبزوار بودند و تنها مرکز شبانه‌روزی پسرانه مرکز سبحان بود، این مرکز به صورت دردسترس برای اجرای مداخله آموزشی در نظر گرفته شد. در مرکز سبحان ۱۵ پسر ۱۲ تا ۱۸ سال بی‌سرپرست و بد‌سرپرست اقامت داشتند که تمامی آن‌ها به عنوان گروه آزمایش برگزیده شدند. گروه کنترل نیز به صورت دردسترس از مرکز گلستان علی (فکور) مشهد برگزیده شد؛ در این مرکز ۲۹ پسر نوجوان اقامت داشتند که به صورت تصادفی ۱۵ نفر از آن‌ها که شرایط ورود به پژوهش را داشتند، به عنوان گروه کنترل وارد پژوهش شدند.
ملاک‌های ورود به فرایند مطالعه عبارت بود از: پسران در بازه سنی ۱۲ تا ۱۸ سال، مایل به شرکت در پژوهش، داشتن وضعیت هوشی نرمال و نداشتن بیماری روانی و اقامت حداقل یک سال در مراکز شبانه‌روزی. ملاک‌های خروج از مطالعه شامل عدم تمایل به ادامه همکاری پس از شروع فرایند پژوهش و جابه‌جایی یا ترخیص نوجوان از مرکز بود.
ابزار سنجش
مقیاس خطرپذیری نوجوانان ایرانی‌: این مقیاس را زاده محمدی و همکاران (۱۳۸۷) برای سنجش آسیب‌پذیری نوجوانان در مقابل رفتارهای پرخطر از قبیل خشونت، سیگارکشیدن، مصرف مواد مخدر، مصرف الکل، رابطه و رفتار جنسی و گرایش به جنس مخالف ساخته‌اند. در این مقیاس ۳۸ گویه، پاسخگویان موافقت یا مخالفت خود را با این گویه‌ها در یک مقیاس پنج‌گزینه‌ای از کاملاً موافق (=5) تا کاملاً مخالف (=1) بیان کردند. برای به دست آوردن امتیاز مربوط به هر بُعد، مجموع امتیازات مربوط به تک تک سؤالات آن بُعد را با هم محاسبه کردند. امتیازات بالاتر در هر بُعد نشان‌دهنده تمایل بالاتر فرد پاسخ‌دهنده به آن بُعد است. روایی سازه این مقیاس از طریق تحلیل عاملی اکتشافی انجام پذیرفت [۳۰]. 
علاوه ‌بر این، نوجوانان به چک‌لیست ویژگی‌های جمعیت‌شناختی از جمله سن، تحصیلات، نوع سرپرستی، علت ورود به مراکز، سن ورود به مراکز و زمان ورود به مراکز پاسخ دادند.
روش اجرای پژوهش: برای انجام پژوهش از سازمان بهزیستی استان خراسان رضوی معرفی‌نامه برای ورود به مراکز شبانه‌روزی بهزیستی دریافت و اهمیت و ضرورت پژوهش حاضر برای کارشناسان مراکز مورد نظر تشریح شد. نمونه‌های پژوهش در این مطالعه افرادی بودند که واجد ویژگی‌های مورد نظر پژوهشگر بودند. این نوجوانان پسر ساکن مراکز شبانه‌روزی بهزیستی شهر سبزوار و مشهد بودند. به دلیل محدود بودن تعداد نمونه‌ها در سبزوار، کل پسران نوجوان دارای معیارهای ورود و ساکن در مرکز سبحان به روش تمام‌شماری و پسران نوجوان مرکز فرزندان فکور مشهد به صورت تصادفی انتخاب و وارد مطالعه شدند. قبل از توزیع پرسش‌نامه‌ها هدف از انجام کار برای پسران نوجوان بی‌سرپرست و بد‌سرپرست توضیح داده و سپس رضایت‌نامه آگاهانه شرکت در پژوهش از آنان اخذ شد. 
در مرحله بعد پرسش‌نامه خطر‌پذیری نوجوانان ایرانی به هر دو گروه ارائه شد و نوجوانان به آن پاسخ دادند. پژوهشگر قوانین موردنظر مراکز مانند عدم عکس‌برداری و فیلم‌برداری از پسران نوجوان را رعایت کرد. زمان تشکیل کلاس‌ها پس از مشورت با مسئول مرکز تعیین شد. سپس طبق برنامه قبلی، بسته آموزشی کفایت اجتماعی در ۱۲ جلسه و به مدت دو ماه به کلیه نوجوانان گروه آزمایش آموزش داده شد و گروه کنترل مداخله‌نما (آموزش کمک های اولیه) را دریافت کردند. محتوای جلسات آموزشی در گروه آزمایشی در جدول شماره ۱ آمده است. پس‌آزمون، یک ماه پس از خاتمه مداخله اجرا و تجربه گرایش به رفتارهای پرخطر در دو گروه کنترل و آزمایش با هم مقایسه شد. به منظور رعایت مسائل اخلاقی به مسئولان مراکز و نوجوانان شرکت‌کننده در این پژوهش اطمینان داده شد که اطلاعات اخذشده محرمانه خواهد ماند.
برنامه مداخله‌ای: برنامه مداخله‌ای مبتنی بر کفایت اجتماعی برنامه‌ای است که محققان بر اساس مدل کفایت اجتماعی فلنر (۱۹۹۰) و با نظارت و تأیید استادان صاحب‌نظر تدوین کردند. شیوه کار بدین صورت بود که با توجه به مدل کفایت اجتماعی فلنر، ابتدا مهارت‌های مورد نظر در چهار حیطه شناختی، رفتاری، هیجانی و انگیزشی استخراج شد و سپس تکالیف و فعالیت‌های مرتبط با این چهار حیطه تدوین شد. این برنامه بر مبنای نیاز‌های نوجوانان بد‌سرپرست و بی‌سرپرست در معرض رفتار‌های پرخطر متناسب‌سازی و طی ۱۲ جلسه آموزش داده شد. در آموزش مهارت‌ها از روش‌های فعال و مبتنی بر تجربه همچون الگودهی، بارش مغزی، بحث، ایفای نقش، تصحیح و بازخورد استفاده شد.
نتایج حاصل از پژوهش در سطح کلی گروه‌ها گزارش شد تا برای پیشبرد اهداف پیشگیرانه در اختیار مددکاران و متخصصان مراکز نگهداری از فرزندان بی‌سرپرست و بدسرپرست قرار گیرد. داده‌های به‌دست‌آمده برای هر دو گروه با استفاده از آزمون آنالیز کوواریانس چند‌متغیره، آزمون تی مستقل و تی زوجی، آزمون شاپیرو ویلک و لون و نسخه‌ ۲۲ نرم‌افزار SPSS تجزیه و تحلیل شد.
یافته‌ها
بررسی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی نمونه موردبررسی نشان داد که میانگین سن در گروه کنترل ۴۰/۱۴ سال و در گروه آزمایش ۴۷/۱۴سال است؛ بیشتر افراد حاضر در مطالعه دارای تحصیلات مقطع راهنمایی بودند؛ همچنین یافته‌ها نشان داد که در گروه آزمایش بیشترین درصد فراوانی مربوط به نوع بدسرپرست ۳/۷۳ درصد و در گروه کنترل هر سه نوع سرپرستی با درصد برابر و حدود ۳۳ درصد بود. و نیز بیشتر افراد حاضر در مطالعه از کودکی  وارد مراکز شبانه‌روزی بهزیستی شده بودند. برای بررسی نرمال بودن توزیع متغیر‌ها از آزمون شاپیرو ویلک استفاده شد. از آنجاکه مقادیر به‌دست‌آمده از آزمون شاپیرو ویلک در دو گروه معنا‌دار نبود (۰۵/۰<P)، می‌توان نتیجه گرفت تمامی متغیر‌ها قبل و بعد از مداخله دارای توزیع نرمال بوده‌اند.
میانگین و انحراف استاندارد نمره‌های گرایش به رفتارهای پرخطر و خرده‌مقیاس‌های آن در دو گروه آزمایش و کنترل در جدول شماره ۲ ارائه شده است. بر اساس میانگین نمره گرایش به رفتار‌های پرخطر و خرده‌مقیاس‌های آن درگروه آزمایش، اثر مداخله بر متغیر‌ها در بخش فرضیه‌های تحقیق بررسی شد که نشان داد نمره‌ها در پس‌آزمون در مقایسه با پیش‌آزمون کاهش یافته است.
با توجه به نتایج جدول شماره ۳، مداخله انجام‌شده اثر معناداری بر نمرات پس‌آزمون خرده‌مقیاس‌های گرایش به رفتارهای پر‌خطر داشت (۰۵/۰>P). بر اساس مجذور اتا مداخله انجام‌شده به‌ترتیب 40، 8/23، 2/20، 1/18، 3/13، 2/29 و 9/20 درصد تغییرات نمرات پس‌آزمون خرده‌مقیاس‌های گرایش به رانندگی خطرناک، گرایش به خشونت، گرایش به مصرف سیگار، گرایش به مصرف مواد مخدر، گرایش به مصرف الکل، گرایش به رابطه و رفتار جنسی و گرایش به جنس مخالف را تبیین می‌کند.
با توجه به نتایج تحلیل کوواریانس (جدول شماره ۳)، مشخص شد که بعد از کنترل نمره پیش‌آزمون، مداخله صورت‌گرفته اثر معنا‌داری بر وضعیت متغیر گرایش به رفتار‌های پر‌خطر در نمونه موردبررسی داشته است (001/0>P، 08/24=F)؛ همچنین بر اساس مجذور اتا می‌توان بیان کرد که 1/47 درصد از تغییر متغیر گرایش به رفتارهای پرخطر (نمره کل) به علت اثر مداخله است. با توجه به نتایج، فرضیه اصلی تحقیق (آموزش کفایت اجتماعی بر گرایش به رفتارهای پرخطر نوجوانان پسر مراکز شبانه‌روزی بهزیستی تأثیر دارد) تأیید شد.

بحث
این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی آموزش کفایت اجتماعی بر گرایش به رفتارهای پرخطر و مؤلفه‌های آن در نوجوانان پسر ساکن مراکز شبانه‌روزی بهزیستی انجام شد. اولین یافته این پژوهش حاکی از آن بود که آموزش کفایت اجتماعی بر کاهش گرایش به رانندگی خطرناک نوجوانان پسر ساکن مراکز شبانه‌روزی تأثیر مثبت دارد. این یافته با نتایج مطالعه شولث و همکاران مبنی بر آموزش کفایت اجتماعی در اصلاح باور‌های نادرست نوجوانان نسبت به رانندگی‌های خطرناک [۳۱] و مطالعه فورمنو همکاران درباره اثر‌بخشی مداخلات مناسب روی دو بُعد رفتاری و شناختی آزمودنی‌ها [۳۲] همسو بود. همچنین با نتایج پژوهش کوردلیاریو همکاران همخوان است [۳۳].
دومین یافته پژوهش مبنی بر این بود که آموزش کفایت اجتماعی سبب کاهش گرایش به خشونت نوجوانان پسر ساکن مراکز شبانه روزی شد. این نتیجه با یافته‌های پیگوت و همکاران (۲۰۱۸) مبنی بر مداخلات مؤثر در جهت کاهش خشونت همسوست [۳۴]؛ همچنین با یافته‌های مطالعات ون، واگت و همکاران، ماتسون و همکارانش، کایو، دی وال، فینکل و دینسون مبنی بر استفاده از اصول اساسی برنامه مهارت‌های اجتماعی و مدیریت هیجانات (مؤلفه‌های رفتاری و هیجانی کفایت اجتماعی) و روابط مثبت با همسالان به عنوان یک عامل حفاظتی در مقابل بروز مشکلات رفتاری به‌ویژه پرخاشگری و رفتارهای مخرب، محبوبیت نزد همسالان، عزت نفس، خودکار‌آمدی و کاهش اضطراب همخوانی دارد [38-35].
از سوی دیگر، نتیجه مطالعه گاتسی نشان داد که مداخلات آموزشی روی نوجوانان به منظور مشارکت در بحث‌ها و تصمیم‌گیری‌ها (به عنوان یکی از مؤلفه‌های شناختی کفایت اجتماعی)، به اشتراک گذاشتن نگرانی‌ها و دیدگاه‌های خود با مراقبان و دوستان خود و مذاکره (به عنوان یکی از مؤلفه‌های رفتاری کفایت اجتماعی) و شناسایی و پاسخ‌دهی مناسب به علائم هیجانی در تعاملات اجتماعی، در آغوش گرفته شدن و روابط حمایتی دو‌جانبه، گوش داده شدن و همدلی، احساس واقعی متعلق به یک خانواده بودن، لبخند و ظرفیت برقراری پیوند مثبت و سازنده با دیگران (به عنوان یکی از مؤلفه‌های هیجانی کفایت اجتماعی) منجر به کاهش خودکشی (یکی از انواع رفتار پرخاشگرانه) در بین این نوجوانان می‌گردد [۱۵]. 
در تبیین این یافته می‌توان بیان کرد که داشتن دانش مربوط به کفایت ‌اجتماعی تا حدودی می‌تواند از رفتار‌های پرخاشگرانه جلوگیری کند و فرد به جای توسل به رفتار‌های خشونت‌آمیز، رفتار‌های مناسب دیگر را به کار می‌گیرد. درمجموع، طبق اظهارات نوجوانانی که گروه مداخله با آن‌ها تشکیل شده است، بسیاری از کار‌های مخالف هنجار و قانونی که انجام داده‌اند، ناشی از عدم توانایی‌شان در کنترل خشم بوده است. 
سومین یافته پژوهش بیانگر آن است که آموزش کفایت اجتماعی سبب کاهش گرایش به مصرف سیگار در نوجوانان پسر ساکن مراکز شبانه‌روزی شد. این نتیجه با یافته‌های پژوهش‌های رتیزل و همکاران، شجاع و همکاران، کای سی. ان و همکاران،  مارگاریت و همکاران مبنی بر اثر‌بخشی آموزش عوارض و مسائل بهداشتی پیش‌آمده حاصل از مصرف سیگار و دخانیات، اصلاح نگرش‌ها بر گرایش به مصرف سیگار همخوانی دارد [42-39]. همچنین با نتایج مطالعات صلحی و همکاران و دلاور و همکاران مبنی بر استفاده از مداخله آموزشی با هدف ارتقای عزت‌نفس، خود‌کنترلی، مهارت‌های ابراز وجود، خودکار‌آمدی و مهارت حل‌مسئله به عنوان لایه‌های پنهان و مؤثرتر در پیشگیری از مصرف سیگار در نوجوانان ساکن مراکز همسوست [۴۳، ۴۴].
چهارمین یافته این پژوهش حاکی از آن است که آموزش کفایت ‌اجتماعی بر کاهش گرایش به مصرف مواد مخدر نوجوانان ساکن مراکز شبانه‌روزی بهزیستی تأثیر مثبت دارد. این نتیجه با یافته‌های پژوهش‌های محمد یزدی و پابور حاجی آقا، خالدیان و همکاران، بحرینی‌بروجنی و همکاران، مک‌دونالد و همکاران، وانگو همکاران و خوشنویس و همکاران، مبنی بر اثر‌بخشی آموزش هر یک از مؤلفه‌های شناختی، رفتاری، هیجانی و انگیزشی کفایت اجتماعی بر کاهش گرایش به مصرف مواد ‌مخدر در نوجوانان و افراد معتاد همخوانی دارد [50-45].
پنجمین یافته پژوهش حاضر بیانگر آن بود که آموزش کفایت‌اجتماعی منجر به کاهش گرایش به مصرف الکل در نوجوانان پسر ساکن مراکز شده است. نتایج مطالعه چپمن و همکاران، نشان داد که آغاز زود‌هنگام مصرف الکل و ماری جوآنا، خطر ابتلا به عوارض ناشی از مصرف را افزایش می‌دهد. بنابراین برای قطع این مسیر، پیشگیری مؤثر در دوران نوجوانی از طریق آگاهی نوجوانان در خصوص الکل و ماری جوآنا، آسیب‌های مرتبط با آنان بسیار مهم است [۵۱]. این یافته همچنین با نتایج پژوهش‌های استروم و همکاران و هادلند و همکاران همسو است[۵۲، ۵۳].
ششمین یافته پژوهش مبنی بر این است که آموزش کفایت ‌اجتماعی سبب کاهش گرایش به رابطه و رفتار جنسی و جنس مخالف در نوجوانان پسر ساکن مراکز شده است. پژوهش‌های پرز کویواس و همکاران و جیونگ و همکاران نشان دادند که آموزش رابطه جنسی امن و افزایش آگاهی نسبت به رفتارهای پرخطر جنسی برای دانش آموزان، بر کاهش گرایش به رابطه جنسی و ابتلا به بیماری‌های جنسی تأثیر مثبت داشته است [۵۴، ۵۵]. از سوی دیگر، یافته‌های مطالعات لو و همکاران و کیان‌پور و همکاران نشان داد که برنامه‌های آموزشی با هدف ارتقاء اهمیت مراقبت از خود موجب ایجاد تغییرات رفتاری و رضایت جنسی، سلامت رفتاری و سلامت جنسی شده است [۵۶، ۵۷]. زارعی و همکاران نیز در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که آموزش مهارت خود‌آگاهی (یکی از مؤلفه‌های شناختی کفایت اجتماعی) بر کاهش گرایش به جنس مخالف مؤثر است [۵۸].
در راستای تبیین این یافته می‌توان این‌گونه استدلال کرد که با توجه به اینکه بسیاری از نوجوانان در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که والدین خود نیز آگاهی چندانی در رابطه با رفتار و رابطه جنسی ندارند و توضیح دادن چنین مسائلی را برای نوجوانان خود تابو می‌دانند و مدارس نیز چنین وظیفه‌ای را بر عهده ندارند، بسیاری از نوجوانان در این زمینه اطلاعات درستی را در اختیار ندارند. آموزش مهارت‌های زندگی و مهارت‌های اجتماعی در زمینه چگونگی رفتار و رابطه با جنس مکمل از ضرورت‌های غیرقابل‌انکار در زندگی نوجوانان به شمار می‌رود. در پژوهش حاضر سعی شد رفتار جنسی به‌عنوان یک تابو مطرح نشود و به نوجوانان چگونگی داشتن رابطه جنسی محافظت‌شده و به تأخیر انداختن این‌گونه روابط تا زمان ازدواج آموزش داده شود.
در پایان به عنوان آخرین یافته پژوهش و درمجموع می‌توان گفت که آموزش کفایت اجتماعی بر کاهش گرایش به رفتار‌های پر‌خطر در نوجوانان پسر ساکن مراکز شبانه‌روزی مؤثر است. همسو با نتایج پژوهش حاضر، وایس و همکاران در مطالعه‌ای گزارش کردند که آموزش مهارت‌های اجتماعی به بهبود عملکرد سلامت روانی، عاطفی و رفتاری در دانش‌آموزان منجر می‌شود [۵۹]. بروس و همکاران نیز در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که مداخلات آموزشی برای افراد آسیب‌پذیر به‌خصوص نوجوانان بد‌سرپرست و بی‌سرپرست ساکن در مراکز می تواند موجب ایجاد آمادگی برای زندگی در بزرگسالی و درنهایت منجر به تغییر رفتار در جهت سلامتی و رفاه درازمدت و کاهش رفتار‌های پر‌خطر در زندگی نوجوان گردد [۶۰]؛ همچنین یافته‌های پژوهش حاضر با نتایج پژوهش‌های خسرو‌شاهی و همکاران و ثنا‌گوی محرر همسو است [۶۱، ۶۲].
در تبیین یافته‌های پژوهش می‌توان بیان کرد که کفایت اجتماعی، توانمندی شخص برای مقابله مؤثر با چالش‌های روزمره زندگی، تلاش برای حفظ بهزیستی روانی و ابراز آن به صورت رفتار سازگارانه و مثبت در تعامل با دیگران، فرهنگ و محیط اطرافش است و نقص در کفایت اجتماعی اغلب پیش‌بینی‌کننده مشکلات روانی و اجتماعی متعددی از قبیل مصرف مواد‌مخدر و الکل، بزهکاری، رفتار‌های ضد‌اجتماعی و خشونت‌آمیز و ناسازگاری‌هاست. با توجه به نتایج، برنامه آموزش کفایت اجتماعی را می‌توان هم به عنوان عامل حمایتی که از پدید ‌آمدن مشکلات روانی و اجتماعی در نوجوانان پیشگیری کند و هم به عنوان اساس و پایه‌ای برای رشد سالم آنان به کار برد.
در این میان نقش مددکار ‌اجتماعی به عنوان رهبر گروه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نحوه رفتار مددکار اجتماعی بر تعاملات گروهی اعضا‌ی گروه تأثیر‌گذار است. طبق نظریه یادگیری بندورا رفتار مددکار ‌اجتماعی در کار گروهی به عنوان یک الگو شناخته می‌شود. آموزش به شکل گروهی خود می‌تواند تأثیر مثبت در افزایش سازگاری داشته باشد؛ زیرا جمع شدن افراد در گروه و این که تک‌تک افراد احساس کنند دیگران نیز مشکلاتی مشابه با آن‌ها دارند، خود در کاهش فشار روانی و کاستن از روحیه منفی و درنتیجه افزایش قبول واقعیت و کنارآمدن با آن مؤثر است؛ زیرا باعث همانند‌سازی با سایر افراد گروه می‌شود و باعث می‌شود که افراد درک صحیحی از مشکلات خود به دست آورند.
وجود محدودیت در هر پژوهش امری بدیهی است. در این پژوهش نیز محدودیت‌هایی وجود داشت. ابزار به‌کاررفته در این پژوهش (مقیاس خطرپذیری نوجوانان ایرانی)، ابزاری خودگزارشی بود، بنابراین احتمال دارد نوجوانان بخواهند خودشان را بهتر یا بدتر نشان دهند و شاید خیلی دقیق نباشد. محدودیت در حجم نمونه و روش نمونه‌گیری و مشکلات ناشی از حساسیت پرسش‌های پژوهش از محدودیت‌های دیگر این پژوهش است. همچنین با توجه به اینکه پژوهش در مورد آزمودنی‌های در‌دسترس صورت گرفته است، لذا پیشنهاد می‌شود که تعمیم نتایج به سایر نوجوانان ساکن در مراکز بهزیستی با احتیاط صورت گیرد.
بر اساس محدودیت‌های این پژوهش و درباره پژوهش‌های بعدی پیشنهاد می‌شود که با توجه به جمعیت کثیر و روزافزون کودکان و نوجوانان بد‌سرپرست و بی‌سرپرست و وجود مراکز مختلف شبانه‌روزی، کارگاه‌ها و تشکیل گروه در راستای کاهش رفتارهای پرخطر در مراکز بهزیستی مداخله در بحران بهزیستی و مراکز نگهداری از فرزندان بدسرپرست و بی سرپرست برگزار گردد.
نتیجه‌گیری
به‌طورکلی یافته‌های این پژوهش نشان داد که آموزش کفایت اجتماعی بر کاهش گرایش به رفتارهای پرخطر نوجوانان بد‌سرپرست و بی‌سرپرست تأثیر درخور توجهی دارد. کودکان و نوجوانان بد‌سرپرست و بی‌سرپرست به دلیل دریافت ناکافی بازخورد مثبت از عملکرد موفقیت‌آمیز خود احساس کفایت و حرمت نفس پایینی دارند و بدین‌ترتیب به دلیل ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر و روابط بین فردی احتمال بیشتری دارد که در معرض رفتا‌های پرخطر قرار داشته باشند؛ بنابراین با آموزش کفایت اجتماعی می توان به آن‌ها آموخت که هر تجربه‌ای آموزنده و مفید نیست و بدون در نظر گرفتن عواقب هر کار نباید به انجام آن کار اقدام کرد. برنامه‌ آموزش کفایت اجتماعی می‌تواند به عنوان عاملی در جهت کاهش گرایش به رفتارهای پرخطر در قشر‌های در معرض خطری همچون نوجوانان پسر بی‌سرپرست و بد‌سرپرست به کار رود.
روشن است اگر رابطه بین آموزش‌های مهارت‌های چندگانه کفایت اجتماعی و میزان گرایش به رفتارهای پرخطر در نوجوانان پسر ساکن مراکز شبانه‌روزی را دریابیم، در پیش‌بینی سلامت گروه هدف و پیشگیری از ابتلای آنان به ‌آسیب‌های اجتماعی، هزینه‌های کلان مادی، روانی و اجتماعی و تأثیرات سوءرفتار‌های پرخطر بر فرد و جامعه موفق‌تر خواهیم بود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش با دریافت کد اخلاقی، مورد تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی بوده است و به منظور رعایت ملاحظات اخلاقی پژوهش، پس از کسب رضایت کتبی از آزمودنی‌ها پژوهش صورت گرفت. همچنین با توجه به حساس بودن موضوع موردمداخله در این پژوهش و رعایت موازین اخلاقی در کنار گروه آزمایش، بسته آموزشی مختصری نیز برای گروه کنترل در نظرگرفته و اجرا شد. به افراد مورد‌مطالعه هم اطمینان داده شد که اطلاعات گردآوری‌شده از آن‌ها به صورت محرمانه حفظ می‌شود.
حامی مالی
این مقاله از پایان‌نامه کارشناسی ارشد خانم سیما علیزاده در گروه مددکاری اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی گرفته شده است.
مشارکت نویسندگان
تحقیق و جمع‌آوری داده‌های پژوهش: سیما علیزاده؛ مفهوم‌سازی، ویراستاری و نهایی‌سازی مقاله: غنچه راهب؛ مشاوره در تنظیم مقاله: زهرا میرزایی؛ مشاوره در تحلیل آماری: سمانه حسن‌زاده. 
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله مراتب سپاس و قدردانی خود را از کلیه کارکنان شاغل و نوجوانان ساکن در مراکز شبانه‌روزی تحت سرپرستی بهزیستی شهرستان سبزوار و مشهد که با اختصاص وقت و مشارکت خود کمال همکاری را در اجرای پژوهش داشتند، اعلام می‌کنند.

References
Rahman W, Mullick M, Pathan MAS, Chowdhury NF, Shahidullah M, Ahmed H, et al. Prevalence of behavioral and emotional disorders among the orphans and factors associated with these disorders. Bangabandhu Sheikh Mujib Medical University Journal. 2012; 5(1):29-34. [DOI:10.3329/bsmmuj.v5i1.10997]
Rashid KH. [Epidemiology of high-risk behaviors among Tehran adolescent girls and boys (Persian)]. Social Welfare. 2015; 15(57):31-55.
Statistical center of iran [Internet]. (Aug 2016) [cited2018]; Available from: https://www.amar.org.ir/
Mirdrikvand F, Ghadampour E, Kavarizadeh M. [The effect of life skills training on psychological capital and adaptability of adolescent girls with irresponsible parents (Persian)]. Quarterly Journal of Social Work. 2016; 5(3):23-30.
Simões C MM, Matos M, Equipa do Projecto Aventura Social. Risk behaviors in adolescents with special needs: Are social and emotional competences important? Procedia - Social and Behavioral Sciences. 2012; 69:2219-27. [DOI:10.1016/j.sbspro.2012.12.191]
Ferreira M, Simoesa C, Matos MG, Ramiro L, Dinez JA, Social Adventure Team. The role of social and emotional competence on risk behaviors in adolescence. International Journal of Emotional Education. 2012; 4(1):43-55.
Slusky, RI. Decreasing high-risk behavior in teens. A theatre program empowers students to reach out to their peers. Health Care Exececutive. 2004; 19(1):48-9.
Ayatmehr F, Khaleghi M, Mohammadkhani S, Ghiasi H. The efficacy of education of adolescent empowerment in prevention of risky behaviors in child labor. Socialworkmag. 2015; 4(1):16-23.
Kann L, McManus T, Harris WA, Shanklin SL, Flint KH, Hawkins J, et al. Youth risk behavior surveillance - United States, 2015. Surveillance Summaries. 2016; 65(6):1-174. [DOI:10.15585/mmwr.ss6506a1] [PMID]
Khavari Z, Heidari P, Maraghi E, Montazeri MB. [Investigating factors related to risky sexual activity based on the theory of planned behavior among Yazd University Students (Persian)]. The Journal of Toloo-e-Behdasht. 2010; 8(3-4):1-18.
Terzian MA, Andrews KM, Moore KA. Preventing multiple risky behaviors among adolescents: Seven strategies. Research-to-Results Brief. Publication; 2011.
Ombuya BD, Yambo JMO, Omolo TM. Effects of orphanhood on girl-child’s access and retention in secondary school education: A case of rongo district, Kenya. International Journal of Academic Research in Progressive Education and Development. 2017. 1(4):114-136. https://pdfs.semanticscholar.org/be3c/6d3d997cc990eb9dba425f615e8b5a6c7c54.pdf
Assefa A. Prevalence and Factors of Behavioral Disorders among Orphansin Selam and SOS children villages. [MS Thesis]. Addis Ababa: Addis Ababa University; 2015.
Dar MM, Hussain SK, Qadri S, Hussain SS, Fatima SS. Prevalence and pattern of psychiatric morbidity among children living in orphanages of Kashmir. International Journal of Health Sciences and Research (IJHSR). 2015; 5(11):53-60.
Gatsi R. Analysis of the impact of existing intervention programmes on psychosocial needs: Teenage orphans’perceptions. Academic Research International. 2014; 5(1):180.
Dorsey S, Lucid L, Murray L, Bolton P, Itemba D, Manongi R, et al. A qualitative study of mental health problems among orphaned children and adolescents in Tanzania. The Journal of Nervous and Mental Disease. 2015; 203(11):864-70. [DOI:10.1097/NMD.0000000000000388] [PMID] [PMCID]
Jalilabkenar S, Ashoori M, Pourmohamadreza Tajrishi M. [The effectiveness social competence instruction on the adaptation behavior in male students with intellectual disability (Persian)]. Journal of Rehabilitation. 2013; 13(5):104-13.
Nestler J, Goldbeck L. A pilot study of social competence group training for adolescents with borderline intellectual functioning and emotional and behavioural problems (SCT-ABI). Journal of Intellectual Disability Research. 2011; 55(2):231-41. [DOI:10.1111/j.1365-2788.2010.01369.x] [PMID] 
Nesayan A, Asadi Gandomani R. [Effectiveness of social skills training on behavioral problems in adolescents with intellectual disability (Persian)]. Journal of Rehabilitation. 2016; 17(2):158-67. [DOI:10.21859/jrehab-1702158]
Felner RD LA, Phillips RS. Social competence and the language of adequacy as a subject matter for psychology: A quadripartite tri-level framework. The Development of Social Competence in Adolescence. 1990; 245-64.
Rockhill CM, Stoep AV, McCauley E, Katon WJ. Social competence and social support as mediators between comorbid depressive and conduct problems and functional outcomes in middle school students. Journal of Adolescence. 2009; 32(3):535-53. [DOI:10.1016/j.adolescence.2008.06.011] [PMID]
Langeveld JH, Gundersen KK, Svartdal F. Social competence as a mediating factor in reduction of behavioral problems. Scandinavian Journal of Educational Research. 2012; 56(4):381-99. [DOI:10.1080/00313831.2011.594614]
Gundersen KK. Reducing behaviour problems in young people through social competence programs. International Journal of Emotional Education. 2010; 2(2):48-62.
Min MO, Minnes S, Kim J-Y, Yoon M, Singer LT. Individual assets and problem behaviors in at-risk adolescents: A longitudinal cross-lagged analysis. Journal of Adolescence. 2018; 64:52-61. [DOI:10.1016/j.adolescence.2018.01.008] [PMID] [PMCID]
Haight W, Black J, Sheridan K. A mental health intervention for rural, foster children from methamphetamine-involved families: Experimental assessment with qualitative elaboration. Children and Youth Services Review. 2010; 32(10):1146-57. [DOI:10.1016/j.childyouth.2010.06.024] [PMID] [PMCID]
Keshtmand Z. [The effectiveness of social competence training on behavioral performance of elementary school girls (Persian)]. [Internet]. 2017[Cited 2020Apr11]. Available from: https://www.civilica.com/Paper-PSCONF05-PSCONF05_130.html
Vahedi SH, Fathiazar S. [The effect of social competence training on decreasing in aggression pre-school boys (Persian)]. The Quarterly Journal of Fundamentals of Mental Health. 2006; 8:131-40.
Yarahmadiyan N. [Improving individual social abilities and general health of adolescents through enhancement of social competence (Persian)]. International Journal of Behavioral Sciences. 2012; 6(3):279-88
Rezaie E, Haji Alizadeh K. [The compare risky behavior, communication skills and self-efficacy between adolescences of orphanage, replacement families and normal families in Bandar Abbas (Persian)]. Journal of Nursing Education. 2017; 6(5):54-61.
Zadehmohammadi A, Ahmadabadi Z, Heidari M. [Construction and assessment of psychometric features of iranian adolescents risk-taking scale (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2011; 17(3):218-25.
Li L, Shults RA, Andridge RR, Yellman MA, Xiang H, Zhu M. Texting/emailing while driving among high school students in 35 States, United States, 2015. Journal of Adolescent Health. 2018; 63(6):701-8. [DOI:10.1016/j.jadohealth.2018.06.010] [PMID] [PMCID]
Hayashi Y, Foreman AM, Friedel JE, Wirth O. Executive function and dangerous driving behaviors in young drivers. Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behaviour. 2018; 52:51-61. [DOI:10.1016/j.trf.2017.11.007] [PMID] [PMCID]
Cordellieri P, Baralla F, Ferlazzo F, Sgalla R, Piccardi L, Giannini AM. Gender effects in young road users on road safety attitudes, behaviors and risk perception. Frontiers in Psychology. 2016; 7:1412. [DOI:10.3389/fpsyg.2016.01412] [PMID] [PMCID]
Piggott T HD, Mann R, Hamilton HA, Donnelly PD, Manson H. Youth violence victims and perpetrators in Ontario: Identifying a high-risk group and a focus for public health prevention. Canadian Journal of Public Health. 2018 ;109(2):195-203. [DOI:10.17269/s41997-018-0061-6] [PMID] [PMCID]
Van Vugt ES, Deković M, Prinzie P, Stams GJJM, Asscher JJ. Evaluation of a group-based social skills training for children with problem behavior. Children and Youth Services Review. 2013; 35(1):162-7. [DOI:10.1016/j.childyouth.2012.09.022]
Matson LJ, Fodstad CJ, Rivert TT. The relationship of social skills and problem behaviors in adults with intellectual disability and autism or PDD-NOS. Research in Autism Spectrum Disorders. 2009; 3(1):258-68. [DOI:10.1016/j.rasd.2008.07.001]
Koiv K. Social skills training as a mean of improving intervention for bullies and victims. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 2012; 45:239-46. [DOI:10.1016/j.sbspro.2012.06.560]
DeWall CN, Finkel EJ, Denson TF. Self-control inhibits aggression. Social and Personality Psychology Compass. 2011; 5(7):458-72. [DOI:10.1111/j.1751-9004.2011.00363.x]
Okuyemi KS, Reitzel LR, Fagan P. Interventions to reduce tobacco-related health disparities. Nicotine & Tobacco Research. 2015; 17(8):887-91. [DOI:10.1093/ntr/ntv096 PMid:26180213 PMCid:PMC4502764] [PMID] [PMCID]
Shuja M, Sarrafzadegan N, Roohafza HR, Sadeghi M, Ghafari M, Mohammadian M, et al. Factors associated with cigarette smoking in central parts of Iran. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 2017; 18(3):647-53.
Onyechi KCN, Eseadi C, Umoke PCI, Ikechukwu-Ilomuanya AB, Otu MS, Obidoa JC, et al. Effects of a group-focused cognitive behavioral health education program on cigarette smoking in a sample of Nigerian prisoners. Medicine. 2017; 96(1):e5158. [DOI:10.1097/MD.0000000000005158] [PMID] [PMCID]
Cousson-Gelie F, Lareyre O, Margueritte M, Paillart J, Huteau ME, Djoufelkit K, et al. Preventing tobacco in vocational high schools: Study protocol for a randomized controlled trial of P2P, a peer to peer and theory planned behavior-based program. BMC Public Health. 2018; 18(1):494. [DOI:10.1186/s12889-018-5226-y PMid:29653527 PMCid:PMC5899383] [PMID] [PMCID]
Solhi M, Abasi H, Hazavehei MM, Roshanaei GH. [Effect of educational intervention on empowerment of high school student in prevention of smoking (Persian)]. Razi Journal of Medical Sciences. 2014; 21(118):52-63.
Delavar A, Rashid KH. The effect of teaching expression and problem solving skills in preventing and reducing smoking in Tehran students. Journal of Psychological Studies. 2012; 1(1):31-40. [DOI:10.22051/PSY.2004.1654]
Mohammadi-Zeydi I, Pakpour-Hagiagha A. [Application of the theory of planned behavior for the prevention of substance abuse among male adolescents (Persian)]. Iranian Journal of Health Education and Health Promotion. 2016; 3(4):298-310.
Khaledian M, kamarzarin M, Jalalian A. [The effectiveness of group cognitive behavior therapy on reduction of addicts’ depression (Persian)]. Quarterly Journal of Research on Addiction 2014; 8(29):77-88.
Bahreini-Borujeni M, Ghaedamini-Harouni GH, Saedzadeh HR, Sepehri-Borujeni K. [Examination of the four effectiveness methods of preventive from drug abuse on changing attitude towards drug abuse in the high schools boys (Persian)]. Journal of Shahrekord University of Medical Sciences. 2014; 16(2):43-51.
Popova L, McDonald EA, Sidhu S, Barry R, Richers Maruyama TA, Sheon NM, et al. Perceived harms and benefits of tobacco, marijuana, and electronic vaporizers among young adults in Colorado: Implications for health education and research. Addiction. 2017; 112(10):1821-9.
Wang YC, Yu JC, Chen JY, Wang ZZ. Factors associated with illicit drug use intention in secondary vocational school students based on theory of triadic influence. Zhonghua liu xing bing xue za zhi = Zhonghua liuxingbingxue zazhi. 2018; 39(7):925-30.
Mohammad-Najar N, Khoshnevis E, Banisi P. Effectiveness of positive thinking skills training on the hope and quality of life of drug-dependent people. Addiction & Health. 2017; 9(3):120-8.
Newton NC, Chapman C, Slade T, Conroy C, Thornton L, Champion KE, et al. Internet-based universal prevention for students and parents to prevent alcohol and cannabis use among adolescents: Protocol for the randomized controlled trial of climate schools plus. JMIR Research Protocols. 2018; 7(8):e10849. [DOI:10.2196/10849] [PMID] [PMCID]
Strom HK, Adolfsen F, Handegard BH, Natvig H, Eisemann M, Martinussen M, et al. Preventing alcohol use with a universal school-based intervention: Results from an effectiveness study. BMC Public Health. 2015; 15(1):337. [DOI:10.1186/s12889-015-1704-7] [PMID] [PMCID]
Hadland SE, Knight JR. Brief interventions for alcohol use: Where, when, and how? Pediatrics. 2015; 136(4):e1002-e1004. [DOI:10.1542/peds.2015-2713] [PMID] [PMCID]
Doubova SV, Martinez-Vega IP, Infante-Castaneda C, Perez-Cuevas R. Effects of an internet-based educational intervention to prevent high-risk sexual behavior in Mexican adolescents. Health Education Research. 2017; 32(6):487-98 [DOI:10.1186/s12889-016-2990-4] [PMID] [PMCID]
Jeong S, Cha C, Lee J. The effects of STI education on Korean adolescents using smartphone applications. Health Education Journal. 2017; 76(7):775-86. [DOI:10.1177/0017896917714288]
Lou CH, Wang XJ, Tu XW, Gao ES. Impact of life skills training to improve cognition on risk of sexual behavior and contraceptive use among vocational school students in Shanghai, China. Journal of Reproduction and Contraception. 2008; 19(4):239-51. [DOI:10.1016/S1001-7844(08)60026-7]
Boroumandfar Z, Kianpour M, Zargham A, Abdoli S, Tayeri K, Salehi M, et al. Changing beliefs and behaviors related to sexually transmitted diseases in vulnerable women: A qualitative study. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research. 2017; 22(4):303-7. [DOI:10.4103/ijnmr.IJNMR_117_16] [PMID] [PMCID]
Zarie F, Khakbaz H, Karami H. [Determining the effectiveness of self-awareness skill training on reducing high-risk behaviors associated with the opposite sex addict (Persian)]. Journal of Research on Addiction. 2010; 15(4):63-70.
Dang HM, Weiss B, Nguyen CM, Tran N, Pollack A. Vietnam as a case example of school-based mental health services in low and middle income countries: Efficacy and effects of risk status. School Psychology International. 2017; 38(1):22-41. [DOI:10.1177/0143034316685595] [PMID] [PMCID]
Burrus BB, Krieger K, Rutledge R, Rabre A, Axelson S, Miller A, et al. Building bridges to a brighter tomorrow: A systematic evidence review of interventions that prepare adolescents for adulthood. American Journal of Public Health. 2018; 108(S1):S25-S31. [DOI:10.2105/AJPH.2017.304175] [PMID] [PMCID]
Bahadorikhosroshahi J, Habibikaleybar R, Farid A. [The effect of education on health-promoting with academic stress, life skills and risky behaviors among students (Persian)]. Education Strategies in Medical. 2017; 10(1):64-73.
Sanagouye Moharer GH, Firozkohi B, Nazari R. [The effectiveness of promoting health education program on opinion and risky behaviors among students (Persian)]. Contemporary Psychology. 2017; 12(Suppl.):451-5; Available from: https://www.civilica.com/Paper-CIPSA06-CIPSA06_323.html