دکتر فاطمه فکار قراملکی، دکتر اکبر دارویی، دکتر عباس عبادی، دکتر طلیعه ظریفیان، دکتر حوریه احدی،
دوره ۲۴، شماره ۴ - ( ۱۰-۱۴۰۲ )
چکیده
هدف دستور زبان، عنصر کلیدی دانش زبانی و عامل پیش‌بینی‌کننده یادگیری و موفقیت تحصیلی است. تشخیص زودهنگام اختلالات دستور زبان قبل از ورود به مدرسه بسیار مهم است. تا کنون هیچ ابزاری برای ارزیابی درک دستور زبان ترکی‌آذربایجانی در دنیا طراحی نشده است. پژوهش حاضر با هدف گزارش مراحل مربوط به طراحی آزمون درک دستور زبان ترکی‌آذربایجانی در کودکان ۴-۶ساله به‌همراه بررسی روایی محتوایی و صوری انجام شد.
روش بررسی این پژوهش به روش ترکیبی اکتشافی (کیفی‌ـ‌کمی) و در دو بخش انجام گرفت. پس از بررسی پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف و مرور منابع موجود،۴۲ ساخت دستوری زبان ترکی آذربایجانی استخراج شد که از این تعداد، ۸ ساخت پس از بررسی اولیه توسط متخصصین حذف شدند. سپس در گام بعدی و برای طراحی مجموعه گویه‌ای، ۲۰۴ گویه برای ۳۴ ساخت دستوری باقیمانده طراحی شدند. در مرحله چهارم و پس از آماده‌سازی گویه‌ها برای نسخه اولیه آزمون، روایی محتوایی محاسبه شد. جهت تعیین روایی محتوایی، از افراد متخصص در زمینه دستور زبان ترکی آذربایجانی و آشنا با طراحی آزمون دعوت شد تا به بررسی و تکمیل فرم روایی محتوایی و تبادل نظر بپردازند. در ابتدا جهت محاسبه نسبت روایی محتوایی، ۱۱ نفر از متخصصین، ساخت‌ها و گویه‌ها را ارزیابی کرده و نظرات خود را در این مورد بیان کردند. سپس طراحی تصویر براساس ملاک‌های مهم تیم پژوهشی انجام شد. درنهایت، برای محاسبه شاخص روایی محتوایی، از ۱۱ متخصص دیگر خواسته شد تا ارتباط جمله هدف را با تصویر مربوطه بررسی کنند. سپس طبق نظر اعضای تیم پژوهشی و متخصصین، ۲ گویه مناسب‌تر از بین ۴ گویه برای هر ساخت دستوری انتخاب شد و در نسخه اجرایی برای مطالعه پایلوت قرار گرفت. در مرحله پنجم، نسخه اولیه آزمون بر روی ۳۰ کودک ۴-۶ساله با رشد طبیعی و دارای معیارهای ورود به پژوهش اجرا شد و درنهایت، روایی صوری آزمون به‌صورت کیفی محاسبه شد.
یافته‌ها پس از مرور متون و مطالعات مرتبط و تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها و مفاهیم و با محاسبه نسبت روایی محتوایی، ۲ ساخت دستوری حذف شد و ۳۲ ساخت دستوری با ۱۲۸ گویه که دارای مقادیر نسبت روایی محتوایی بزرگتر یا مساوی ۰/۵۹ بودند، باقی ماندند. پس از ،طراحی تصویر و محاسبه شاخص روایی محتوایی، درصورتی‌که شاخص گویه‌ای، بزرگتر یا مساوی ۰/۷۹ بود، به‌عنوان روایی محتوایی مناسب در نظر گرفته می‌شد. نسخه اولیه آزمون جهت اجرا شامل ۳۲ ساخت دستوری و ۶۴ گویه بود. در مرحله اجرایی آزمون، هیچ‌کدام از گویه‌ها خطادار نبودند و فقط ۱۰ گویه مورد بازبینی قرار گرفت و اصلاح شد. نسبت روایی محتوایی ۰/۹۱ و شاخص روایی محتوایی آزمون ۰/۸۷ محاسبه شد که در محدوده مناسب قرار گرفتند.
نتیجه‌گیری آزمون درک دستور زبان ترکی‌آذربایجانی دارای روایی محتوایی و صوری مناسب است و می‌تواند پس از انجام همه مراحل روایی و پایایی برای ارزیابی درک دستور زبان ترکی‌آذربایجانی در کودکان ۴-۶ساله مورداستفاده قرار گیرد.
