مقدمه
غربالگری و ارزیابی مهارت‌های زبانی کودکان در سنین کم اهمیت خاصی دارد، زیرا مهارت‌های اولیه زبان، پیش‌بینی‌کننده مهارت‌های زبان و سوادآموزی در آینده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد مهارت‌های زبان در طول زمان با هم ارتباط دارند [1]. ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲﻛﻪدر3 ﺳﺎ لاولﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ،اﻧﺪازه ﺧﺰاﻧﻪ واژﮔﺎن ﺑﻴﺎﻧﻲآن‌ها ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ سنشان ﻧﺒﺎﺷﺪ، در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪی رﺷﺪ زﺑﺎن ﺑﻪﻛﻨﺪی و ﺑﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﭘﻴﺶ می‌روند [2]. همچنین خزانه واژگان در 3‌ سالگی می‌تواند به شکل معناداری، کفایت زبان در 9 و 10 سالگی را پیش‌بینی کند [3].
بر‌اساس مطالعات، شیوع مشکلات ارتباطی و اختلال تکاملی زبان به ترتیب 6/34 و 7/58 درصد است [4 ,5]. سرشماری سال 1395 در ایران نشان می‌دهد بیش از 9700000 نفر از کل جمعیت را کودکان زیر 6 سال تشکیل می‌دهند [6]. با توجه به آمارهای ارائه‌شده می‌توان برآورد کرد که تعداد قابل‌توجهی از کودکان نیاز به غربالگری گفتار و زبان پیش از سن مدرسه و حتی دریافت مداخله دارند.
پیش‌نیاز مداخله زودهنگام و مؤثر تأخیر زبان در کودکان، شناسایی زودهنگام تأخیر زبان است. غربالگری جامع برای کودکان، بهترین استراتژی برای شناسایی زودهنگام کودکان در معرض خطر تأخیر زبان در تمام گروه‌های سنی است. این غربالگری باید کوتاه و هزینه-اثربخش باشد و به‌راحتی بتوان آن را اجرا و تفسیر کرد [7]. 
برای غربالگری و ارزیابی زبان کودکان از آزمون‌های رسمی و آزمون‌های مبتنی بر گزارش والدین استفاده می‌شود. آزمون‌های رسمی برای ارزیابی تکامل زبان کودکان، سخت و زمان‌بر هستند. درحالی‌که گزارش‌های والدین مناسب‌ترند و در مطالعات تکامل زبان در مقیاس‌های بزرگ در راستای اهداف بالینی و پژوهشی برای نوزادان و نوپایان اصتفاده شده‌اند [7, 8]. همچنین در دهه‌های گذشته، استفاده از گزارش والدین، یک روش رایج برای ارزیابی مهارت‌های ارتباطی اولیه برای کودکان کوچک‌تر از 3 سال بوده است [9]. ابزارهای مبتنی بر گزارش والدین به علت اینکه نیازی به حضور گفتاردرمانگر یا سایر متخصصان ندارند، از نظر هزینه-اثربخشی نیز گزینه مناسبی هستند [10]. 
با توجه به اهمیت ارزیابی رشد گفتار و زبان و هزینه-اثربخش بودن فرم‌های مبتنی بر گزارش والدین برای ارزیابی مهارت‌های زبانی کودکان پیش از سن مدرسه، مطالعات برای ساخت این فرم‌ها از حدود 40 سال گذشته آغاز شده است. یکی از پرکاربردترین این ابزارها «فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز» است. این ابزار علاوه بر روا و پایا بودن، نسبت به سایر روش‌های ارزیابی مقرون‌به‌صرفه‌تر است [9, 10]. 
فرم‌های فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز ابتدا در زبان‌های انگلیسی آمریکایی و ایتالیایی و سپس در حدود 100 زبان دیگر توسعه داده شدند. این مجموعه شامل فرم‌های بلند برای ارزیابی زبان و فرم‌های کوتاه برای غربالگری زبان کودکان است. مجموعه ابزارهای فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز انگلیسی شامل فرم بلند و کوتاه WG-CDI‌ برای ارزیابی ژست‌ها و کلمات ویژه کودکان 8 تا 16 ماهه، فرم بلند و کوتاه WS-CDI‌ برای ارزیابی کلمه و جملات ویژه کودکان 16 تا 30 ماهه است [11 ،8]. در سال 2007 کتاب راهنمای استفاده از فرم‌های فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور‌-بیتز منتشر شد. در این کتاب فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-‌بیتز (‌CDI-III‌) معرفی شده است. این فرم فقط نسخه کوتاه دارد و برای غربالگری کودکان 30 تا 37 ماهه انگلیسی‌زبان طراحی شده است و شامل زیربخش‌های واژگان بیانی، رشد نحو و استفاده از زبان است [12].
هرچند به نسبت فرم‌های بلند مطالعات کمتری بر روی فرم‌های کوتاه فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-‌بیتز انجام شده است. اما مطالعات مختلف بر روی صحت، حساسیت و ویژگی این فرم نتایج قابل‌ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد. مانند مطالعه‌ای که در سال 2009 برای بررسی صحت تشخیصی فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-‌بیتز در زبان انگلیسی انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد این فرم، می‌تواند تفاوت بین کودکان دارای آسیب زبانی و کودکان با رشد زبانی طبیعی را نشان دهد [13].
هم‌اکنون در غربالگری‌هایی که در مراکز بهداشت کشور ما اجرا می‌شود، پرسش‌نامه سنین و مراحل به‌منظور غربالگری مشکلات تکاملی استفاده می‌شود که دارای یک زیربخش «حیطه ارتباطی» نیز هست و همین زیربخش برای غربالگری مشکلات زبانی کودکان نیز استفاده می‌شود. این در حالی است که در مطالعات نشان داده شده که پرسش‌نامه سنین و مراحل در غربالگری مشکلات ارتباطی و به‌خصوص گفتار و زبان کافی نیست. برای مثال، مطالعه انجام‌شده در زبان کره‌ای با مقایسه اطلاعات به‌دست‌آمده از پرسش‌نامه سنین و مراحل و فرم کوتاه چک‌لیست برقراری ارتباط کودکان مربوط به 206 کودک با میانگین سنی 29 ماه و 7 روز که آسیب زبانی داشتند، نشان داد که حساسیت فرم کوتاه چک‌لیست برقراری ارتباط کودکان در شناسایی تأخیر تکاملی زبان برابر 95/9 و حساسیت حیطه ارتباطی پرسش‌نامه سنین و مراحل برابر 76/7 است. درنتیجه توانایی غربالگری پرسش‌نامه سنین و مراحل برای شناسایی کودکان دارای تأخیر تکاملی زبان کافی نیست و نیاز است که در کنار آن از فرم کوتاه چک‌لیست برقراری ارتباط کودکان استفاده شود [14]. با توجه به آنچه گفته شد، تهیه ابزارهای اختصاصی برای غربالگری گفتار و زبان کودکان می‌تواند به افزایش دقت در شناسایی کودکان در معرض خطر آسیب‌های گفتار و زبان کمک کرده و سطح سلامت و کیفیت زندگی کودکان را ارتقا دهد.
علی رغم اهمیت استفاده از فرم‌های کوتاه غربالگری زبان کودکان و مقرون‌به‌صرفه بودن استفاده از این فرم‌ها، تاکنون مطالعه‌ای بر روی فرم‌های کوتاه (ازجمله فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز)، اختصاصاً به قصد غربالگری زبان و گفتار در زبان فارسی انجام نشده است. فرم‌های بلند فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز با هدف ارزیابی رشد زبان کودکان در زبان فارسی مطالعه شده‌اند اما باتوجه به زیاد بودن آیتم‌ها، این فرم‌ها برای غربالگری، زمان‌بر هستند.مطالعات انجام شده در زبان فارسی برای بومی‌سازی فرم‌های بلند فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور‌-‌بیتز در ادامه مرور می‌شوند. اولین بار در سال 1387 فرم WG-CDI به زبان فارسی ترجمه شد و روایی و پایایی آن برای کودکان 8 تا 16 ماهه فارسی‌زبان مطالعه شد. یافته‌های این مطالعه نشان داد ثبات درونی در بخش ژست‌ها 0/43 و در بخش کلمات درکی 0/98 بوده است [15].
با توجه به کم بودن مقدار ثبات درونی بخش ژست‌ها در مطالعه قبلی در سال 1393 مطالعه دیگری برای بررسی روایی صوری، محتوایی و ثبات درونی بخش ژست‌های WG-CDI در شهر اصفهان انجام شد. نسبت روایی محتوایی 0/91 نشان داد که این بخش از فرم از روایی محتوایی برخوردار است. همچنین با توجه ‌به مقدار آلفای کرونباخ 0/962، گویه‌های این بخش دارای همبستگی درونی مناسبی با یکدیگر بودند [16].
در سال 1389 مطالعه‌ای بر روی بخش واژگان فرم WS-CDIبا هدف شناسایی پربسامدترین واژگان بیانی کودکان 18 تا 34 ماهه اجرا شد. مقاله منتشر‌شده از این مطالعه در دسترس نیست و صرفاً در مقالات فارسی که به تاریخچه فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور‌-‌بیتز در زبان فارسی پرداخته‌اند، به این مطالعه اشاره شده است [17, 18].
پژوهش دیگری در سال 1393 برای بررسی روایی محتوایی و پایایی بازآزمون بخش دستور زبان فرم دوم فهرست مک‌آرتور-بیتز در کودکان نوپای فارسی‌زبان شهر اصفهان انجام شد. در نتایج این مطالعه آمده است که بخش دستور زبان WS-CDIتطبیق‌یافته با زبان فارسی، ارزیابی اکثر مهارت‌های دستوری کودکان فارسی‌زبان را به‌خوبی پوشش می‌دهد و با ثبات درونی بیش از 0/72 و پایایی 0/79 شرایط مطلوبی برای ارزیابی دستور زبان کودکان نوپا و نیز استفاده در سایر مطالعات دارد [19].
با توجه به اهمیت غربالگری رشد زبان کودکان و نبود فرم مناسب برای غربالگری زبانی کودکان 30 تا 37 ماهه فارسی‌زبان مطالعه حاضر با هدف تدوین فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز برای کودکان 30 تا 37 ماهه فارسی‌زبان اجرا شده است و به تعیین ویژگی‌های روان‌سنجی شامل روایی صوری، محتوایی و ثبات درونی این ابزار پرداخته است.
روش بررسی
توصیف نمونه
مطالعه حاضر یک مطالعه مقطعی روش‌شناختی از نوع اعتبارسنجی ابزارها است. براساس دستورالعمل فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز انگلیسی [12]، این مطالعه بر روی 356 کودک30 تا 37 ماهه اجرا شد. کودکان تک‌زبانه فارسی زبان در محدوده سنی 30 تا 37 ماه که هیچ‌گونه اختلال عصبی‌تکاملی واضحی برای آن‌ها تشخیص داده نشده بود می‌توانستند در این مطالعه شرکت کنند. در صورت عدم تکمیل و تحویل فرم و یا تکمیل ناقص فرم، کودک از نمونه حذف می‌شد.
نمونه‌های این مطالعه از میان کودکان 30 تا 37 ماهه تحت پوشش مراکز بهداشت شهر اصفهان انتخاب شدند. شیوه انتخاب نمونه تصادفی خوشه‌ای چندمرحله‌ای بود. خوشه‌های مرحله اول، مراکز بهداشت شماره 1 و 2 شهر اصفهان بودند. سپس از میان بیش از 100 مرکز بهداشت، 12 مرکز به عنوان خوشه های دوم انتخاب شدند. سپس با مراجعه به مراکز، شماره تمام خانواده‌های دارای کودک 30 تا 37 ماهه فارسی زبان از سامانه سیب در هر مرکز استخراج شد و به‌صورت تصادفی سیستماتیک از میان لیست‌ها، تعدادی کودک متناسب با حجم کودکان تحت پوشش هر مرکز انتخاب شد. حجم نمونه بر‌اساس فرمول شماره 1 [20] برای داشتن برآوردی حداقل به مقدار 0/6=CA1 (مقدار CA0 برابر صفر در نظر گرفته شد که معادل نبود پایایی درونی بود) در نظر گرفته شد. ضریب آلفای کرونباخ در سطح خطای نوع اول 5 درصد و توان آماری 80 درصد و برای تعداد آیتم‌های کلمه، 100=K و جمله، 12=K در نظر گرفته شد.


خواص روان‌سنجی ابزار
مطالعه حاضر برگرفته از مطالعه فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز در زبان انگلیسی است که در سال 2007 منتشر شد. فرم انگلیسی شامل بخش‌های واژگان با 100 کلمه، جملات با 12 جفت جمله و بخش استفاده از جملات با 12 سؤال بله / خیر بود [12]. براساس توصیه توسعه‌دهندگان فرم و همچنین به این خاطر که فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز یک ابزار وابسته به زبان است، این فرم نیاز به ترجمه و بازترجمه ندارد. در مرحله تدوین فرم فارسی، فرم انگلیسی صرفاً برای مشخص شدن بخش‌های فرم و اهداف هر بخش، به فارسی ترجمه شد.
فرم فارسی همانند فرم انگلیسی در 3 بخش واژگان، جملات و استفاده از جملات تدوین شد. برای انتخاب کلمات بخش واژگان، با توجه به اینکه حدود 50 درصد از کلمات فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز و WS-CDI در زبان انگلیسی مشترک است، ابتدا بسامد بیان هر کلمه از فرم WS-CDI فارسی [19] براساس داده‌های این مطالعه محاسبه شد. بخشی از کلمات نیز از مطالعه طولی جلیله‌وند [21] انتخاب شدند و درمجموع 132 کلمه برای بخش واژگان فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز فارسی انتخاب شد. برای تدوین گویه‌های بخش جملات و استفاده از جملات از مطالعه طولی جلیله‌وند، در ارتباط با امتیازدهی رشد جمله در زبان فارسی‌‌ [22] و برای بخش دستور زبان از فرم WS-CDI استفاده شد و در‌نهایت 28 جفت جمله برای بخش جملات و 21 سؤال برای بخش استفاده از جملات طراحی شد.
پس از تدوین فرم اولیه روایی صوری و محتوایی فرم بررسی شد. برای بررسی روایی صوری و محتوایی از نظرات 10 نفر از آسیب‌شناسان گفتار و زبان استفاده شد که به‌عنوان اعضای پنل تخصصی برای تعیین روایی صوری و محتوایی آیتم‌ها با توسعه‌دهندگان فرم همکاری داشتند. هریک از اعضای پنل تخصصی حداقل 3 سال سابقه کار در حوزه رشد و اختلالات زبان کودکان داشتند.
روایی صوری به این مطلب اشاره می‌کند که سؤالات آزمون در ظاهر شبیه به موضوعی هستند که برای اندازه‌گیری آن تهیه ‌شده‌اند [22]. در این پژوهش روایی صوری به‌صورت کیفی بررسی شد. روایی محتوایی به این مطلب اشاره می‌کند که نمونه سؤال‌های مورداستفاده در یک آزمون تا چه حد معرف کل جامعه سؤال‌های ممکن است که می‌توان از محتوا یا موضوع موردنظر تهیه کرد [22]. در این پژوهش از مقادیر نسبت روایی محتوایی و  شاخص روایی محتوایی‌ برای تعیین روایی محتوایی هر گویه براساس نظرات اعضای پنل تخصصی استفاده شد. اعضای پنل تخصصی درباره واضح بودن، ضروری بودن و مرتبط بودن هر گویه با فرم، نظراتشان را ثبت کردند. براساس تعداد اعضای پنل تخصصی که 10 نفر بودند در فرم نهایی، گویه‌هایی که نسبت روایی محتوایی کمتر از 0/62 و شاخص روایی محتوایی کمتر از 0/7 داشتند حذف یا براساس نظرات اعضای پنل تخصصی و سازندگان فرم بازبینی شدند و شکل نهایی فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز تدوین شد.
پس از تدوین فرم نهایی، این فرم برای 356 کودک 30 تا 37 ماهه فارسی‌زبان جهت بررسی ثبات درونی تکمیل شد. ثبات درونی به یکنواختی ماده‌ها یا اجزای تشکیل‌دهنده یک آزمون اشاره دارد و قابل‌قبول بودن ثبات درونی به این موضوع اشاره دارد که با تکرار این مطالعه در شرایط مشابه به نتایج یکسانی دست پیدا می‌کنیم [23]. 
روش اجرا
به علت شیوع بیماری کرونا، نمونه‌گیری و تکمیل فرم به‌صورت غیرحضوری انجام شد. به همین منظور فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز فارسی و فرم تاریخچه‌گیری فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز برای بررسی معیارهای ورود، در سایت پرسلاین طراحی شد. فرم تاریخچه‌گیری فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز پیش از این به فارسی ترجمه شده و در مطالعات دیگر استفاده شده است [19]. در این مطالعه نیز به‌منظور بررسی معیارهای ورود و شناسایی کودکان دارای تکامل طبیعی از کودکان دارای تکامل مشکوک یا غیرطبیعی از همین فرم استفاده شد. در این فرم سؤالاتی مرتبط با شرایط تکاملی کودک از والدین پرسیده می‌شود، ازجمله اینکه آیا کودک در حین تولد دارای وزن بسیار کم بوده؟ یا اینکه آیا والدین نسبت به شنوایی کودک شک دارند؟ یا آیا پزشک، بیماری رشد و تکاملی خاصی را برای کودک تشخیص داده است؟ سپس ازطریق شماره ثابت مرکز صدیقه طاهره دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان با خانواده‌ها تماس گرفته می‌شد و در صورت تمایل خانواده به شرکت در مطالعه، لینک فرم غربالگری ازطریق واتساپ برای آن‌ها ارسال می‌شد.
باتوجه به کم بودن نرخ پاسخ‌دهی، برای تشویق هرچه بیشتر خانواده‌ها، نتایج فرم کودکشان به‌صورت مختصر و براساس درصد پاسخ‌ها در هر بخش از فرم، برای والدین ارسال شد. همچنین برای جلب همکاری خانواده‌هایی که کودکانشان از نظر گفتار و زبان بسیار بهتر از همسالانشان بودند، ارزش همکاری در تدوین فرم غربالگری کودکان توضیح داده شد. برای فراهم کردن امکان شرکت در مطالعه برای تمام افراد تحت پوشش مراکز بهداشت منتخب، از خانواده‌هایی که تلفن همراه هوشمند نداشتند خواسته شد تا در صورت تمایل برای تکمیل فرم، به‌صورت حضوری به مرکز صدیقه طاهره مراجعه کنند.
این طرح با کد اخلاق IR.MUI.MED.REC.1399.375 در دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان به تصویب رسیده است. برای رعایت اصول اخلاقی، هنگام تماس با والدین، توضیح مختصری درباره طرح داده می‌شد تا در صورت تمایل، در طرح شرکت کنند. همچنین در پیام ارسالی ازطریق واتساپ به‌طور کامل اهداف اجرای طرح نوشته شده بود. در ابتدای فرم الکترونیکی، شرایط تکمیل فرم، مجریان طرح و زمان مورد‌نیاز برای تکمیل فرم نوشته شده بود و از والدین خواسته می‌شد تا در صورت تمایل، فرم را پرکرده و ارسال کنند. به‌علاوه برای خانواده توضیح داده می‌شد که این طرح ارتباطی با مراکز بهداشت ندارد و عدم همکاری خانواده هیچ ارتباطی با ادامه دریافت خدمات آن‌ها نخواهد داشت.
تحلیل داده‌ها
تحلیل داده‌های این مطالعه با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 26 صورت گرفت. داده‌های کمّی با میانگین و انحراف معیار گزارش شدند و برای گزارش داده‌های کیفی از درصد استفاده شد. به‌علاوه نمرات هنجار نمونه (صدک‌های مختلف) به تفکیک هر بخش از فرم برای کل نمونه و به تفکیک جنس گزارش شده است. ثبات درونی فرم برای کل فرم و هر بخش از فرم به تفکیک جنس و گروه سنی محاسبه شد. به علت دووجهی بودن پاسخ‌ها، ثبات درونی با استفاده از ضریب کودر-ریچاردسون محاسبه شد. مقدار ضریب کودر-ریچاردسون بیش از 0/7 نشان‌دهنده ثبات درونی قابل‌قبول است [24]. 
همچنین همبستگی نمرات دو‌به‌دوی بخش‌ها و همبستگی نمرات هر بخش با سن محاسبه شد که با توجه به نرمال نبودن توزیع داده‌ها از ضریب اسپیرمن استفاده شد. 
یافته‌ها
356 کودک 30 تا 37 ماهه با میانگین سنی 34/03 ماه و انحراف معیار 2/12 ماه وارد مطالعه شدند. براساس دستورالعمل فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز انگلیسی، داده‌ها به تفکیک 4 گروه سنی در بازه 2 ماهه 30 و 31، 32 و 33، 34 و 35 و 36 و 37 دسته‌بندی شدند. به‌طور میانگین 60 درصد از نمونه‌ها پسران بودند و بیشترین تعداد شرکت‌کنندگان مربوط به بازه سنی 36 و 37 ماهه بود. در جدول شماره 1 توزیع نمونه‌ها براساس جنس به تفکیک گروه سنی آورده شده است.


روایی
براساس نظر 9 نفر از اعضای پنل تخصصی، روایی صوری فرم مورد تأیید بود. 1 نفر از اعضای پنل تخصصی پیشنهاداتی در راستای شکل ظاهری فرم مطرح کرد که در تدوین فرم نهایی در نظر گرفته شد. در بررسی روایی محتوایی در فرم نهایی گویه‌هایی که نسبت روایی محتوایی کمتر از 0/62 و شاخص روایی محتوایی کمتر از 0/7 داشتند حذف یا براساس نظر اعضای پنل تخصصی بازبینی شدند و درنهایت در بخش «واژگان» 100 گویه، در بخش «جملات» 22 گویه و در بخش «استفاده از جملات» 16گویه باقی ماندند.
در جدول شماره 2 نمرات هنجار کل نمونه برای 3 بخش فرم محاسبه شده است.


نتایج نشان داد در بخش واژگان میانگین 80/74 بوده است. 5 درصد کودکان حداکثر تا 20 کلمه را بیان کرده‌اند و 10 درصد حداکثر 49 کلمه را از مجموع 100 کلمه بیان کرده‌اند و میانه نمرات نیز 90 بوده است. براساس یافته‌ها 1/1 درصد از کودکان هیچ‌کدام از کلمات فرم را بیان نکرده‌اند. 
در بخش جملات با میانگین 12/40، صدک 5 و 10 و میانه نمرات، به ترتیب 1، 2 و 14 از مجموع 22 جفت جمله بوده است. در بخش استفاده از جملات میانگین 11/38 به دست آمده است. 5 درصد والدین حداکثر 2 پاسخ بله و 10 درصد حداکثر 5 پاسخ بله در این بخش ثبت کرده‌اند. میانه نمرات نیز 13 بوده است. در تمام بخش‌های فرم، کمینه صفر و بیشینه به ترتیب در بخش واژگان 100 در بخش جملات 22 و در بخش استفاده از جملات 16 بوده است.
در جدول شماره 3 نمرات هنجار بخش‌های فرم، به تفکیک جنس آورده شده است.


در هر 3 بخش فرم، میانگین و میانه نمرات دختران بیشتر از پسران بوده است. همچنین پراکندگی نمرات در دختران کمتر بوده است. در صدک‌های 2/5، 5 و 10 در هر 3 بخش فرم نمرات دختران بیشتر بوده است، ولی در صدک 95 تمام مقادیر در 2 جنس یکسان است.
ثبات درونی
ضریب ثبات درونی برای کل فرم برابر 0/97 بود که بیشتر از حداقل قابل‌قبول یعنی 0/7 است. همچنین این ضریب در بخش واژگان با 100 سؤال برابر 0/98، در بخش جملات با 22 سؤال برابر 0/88 و در بخش استفاده از جملات برابر 0/88 بوده است. 
ضریب ثبات درونی هر بخش از فرم به تفکیک جنس و به تفکیک گروه سنی به ترتیب در جدول‌های شماره 4 و 5 گزارش شده است.




ضریب ثبات درونی به تفکیک جنس، بین حداقل 0/845 تا 0/985 است و می‌توان گفت ثبات درونی در هر 3 بخش فرم برای دو جنس مطلوب است. این ضرایب به تفکیک گروه سنی از حداقل 0/857 تا حداکثر 0/986 است. با توجه به اینکه مقادیر ضریب ثبات درونی بیش از 0/7 است، می‌توان گفت بخش‌های فرم برای تمام گروه‌های سنی موردمطالعه از ثبات درونی قابل‌قبولی برخوردار است. نتایج جدول‌های شماره 4 و 5 نشان می‌دهد قابل‌قبول بودن ثبات درونی فرم برای کل نمونه، به علت بالا بودن ضریب ثبات درونی یک جنس یا گروه سنی خاص نیست و ثبات درونی در تمام گروه‌های سنی و هر 2 جنس قابل‌قبول است.
با توجه به نرمال نبودن توزیع داده‌ها، برای بررسی همبستگی نمرات دو‌به‌دوی بخش‌های فرم و همچنین همبستگی نمرات هر بخش با سن از ضریب اسپیرمن استفاده شد. مثبت و معنادار بودن مقدار همبستگی 3 بخش فرم نشان می‌دهد که کل فرم برای غربالگری زبان کودکان 30 تا 37 ماهه هماهنگ عمل می‌کند و با افزایش نمره در یک بخش، نمره کودک در سایر بخش‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند. 
جدول شماره 6 مربوط به مقادیر همبستگی اسپیرمن بین نمرات بخش‌های فرم با هم و هر بخش با سن است.


این مقادیر نشان می‌دهد بین بخش‌های سه‌گانه فرم، همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود دارد. این مقادیر نشان می‌دهد با افزایش تعداد واژگان بیانی، پیچیدگی دستوری جملات کودک نیز افزایش‌یافته است. همچنین بین سن و نمرات هر 3 بخش فرم همبستگی مثبت و معنی‌داری مشاهده‌ شده است. مثبت و معنادار بودن همبستگی هر بخش با سن نشان می‌دهد با افزایش سن تعداد واژگان بیانی کودک، پیچیدگی جملات و استفاده مناسب از جملات به شکل معناداری بیشتر شده است.
بحث
هدف از این مطالعه تعیین ویژگی‌های روان‌سنجی فرم سوم از فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-‌بیتز در کودکان 30 تا 37 ماهه فارسی‌زبان بود. 
ویژگی‌های روان‌سنجی
با توجه به یافته‌ها، روایی صوری و محتوایی مورد تأیید اعضای پنل تخصصی بود. همچنین روایی محتوایی فرم با استناد به همبستگی مثبت و معنی‌دار هر بخش از فرم، با سن به‌عنوان یک متغیر کمی پیوسته قابل‌قبول است، زیرا نتایج نشان داد بخش‌های مختلف فرم به افزایش سن حساس است. این نتایج مشابه نتایج مطالعه فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور- بیتز در زبان سوئدی است که بر روی کودکان 2/6 تا 4 سال اجرا شده است. در بخش نتیجه‌گیری این مطالعه آمده است که روایی این فرم به علت همبستگی زیاد نتایج با سن، نشان دادن تفاوت بین دو جنس که معمولاً برای کودکان پیش‌دبستانی مشاهده می‌شود و همبستگی زیاد بین نمرات بخش واژگان و نحوکه مشابه بسیاری از مطالعات است، مورد تأیید است [25].
نمرات هنجار
بررسی نمرات هنجار نظیر دهک‌ها و صدک‌ها در کودکان طبیعی می‌تواند به شناسایی کودکان دارای اختلال کمک کند. مطالعه‌ای در سال 2018 بر روی 34 کودک 29 ماهه ایتالیایی زبان انجام شد. در این مطالعه طولی ابتدا کودکان با فرم کوتاه WS-CDI مورد غربالگری قرار می‌گرفتند. کودکان بعد از 5 ماه یعنی در 34 ماهگی مجدداً از نظر شناخت، مهارت‌های ارتباطی و مهارت‌های زبانی ارزیابی می‌شدند. بررسی‌ها نشان داد 89 درصد از کودکانی که در 34 ماهگی تأخیر زبان داشتند، اندازه خزانه واژگان آن‌ها در 29 ماهگی زیر دهک اول بوده است. درنتیجه اندازه خزانه واژگان در 29 ماهگی، فاکتور پیش‌بینی‌کننده تأخیر زبان در 34 ماهگی است [26]. همچنین در مطالعه فرم کوتاه فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-بیتز در زبان دانمارکی گفته شده است که صدک‌های 5، 10 و 15 در 21 یا 24 ماهگی به هم نزدیک هستند و نمی‌توان انتظار داشت که این صدک‌ها تفاوت بین کودکانی که عملکرد خوبی دارند با کودکانی که عملکرد ضعیف‌تری دارند را نشان بدهد، ولی در 27 و 30 ماهگی صدک‌ها تفاوت در عملکرد را بهتر نشان می‌دهند. همچنین براساس این مطالعه، گفتاردرمانگران می‌توانند تأخیر زبان را در کودکانی که نمره‌ای کمتر از صدک 10 گرفته‌اند تأیید کنند [10].
در مطالعه حاضر زیاد بودن انحراف معیار در بخش واژگان نشان‌دهنده پراکندگی زیاد حجم نمونه است. همچنین تنوع خزانه واژگان کودکان در این بازه سنی را نشان می‌دهد. این نتایج مشابه یافته‌های مطالعات فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-‌بیتز در بین زبان‌های مختلف است. این مطالعات نشان می‌دهند کودکان در 3 سال اول زندگی خود، در توسعه مهارت‌های ارتباطی اولیه متفاوت هستند. این تنوع در تکامل اولیه خزانه واژگان به‌وضوح دیده می‌شود و در بلندمدت هم اثرات آن قابل‌مشاهده است [27].
مقایسه مقادیر نمرات هنجار بین 2 گروه دختران و پسران نشان می‌دهد میانگین در همه بخش‌ها در گروه دختران بیشتر از پسران است و انحراف معیار نیز در تمام بخش‌ها کمتر است. این یعنی در تمام قسمت‌ها دخترها به‌طور میانگین عملکرد بهتری داشته‌اند و پراکندگی نتایج نیز در این گروه کمتر از پسران بوده است. مقایسه صدک‌ها به‌ویژه صدک‌های 2/5 و 5 نیز پاسخ‌گویی بهتر دختران به فرم را نشان می‌دهد. برای مثال صدک 2/5 در بخش واژگان نشان می‌دهد که 2/5 درصد از دختران حداکثر 14/65 واژه را بیان کرده‌اند، ولی 2/5 درصد از پسران حداکثر 3 واژه را بیان کرده‌اند. نتایج با نتایج مطالعات داخلی درباره رشد زبان در 2 جنس همسو است. در مطالعه امتیازدهی رشد جمله، اثر جنسیت بر امتیاز رشد جمله، اثبات نشد. اما امتیاز رشد جمله در دختران فارسی‌زبان بیشتر از پسران بود [22]. 
ثبات درونی
مقادیر قابل‌قبول ثبات درونی برای کل فرم و برای هر بخش از فرم، به این معناست که گویه‌های این فرم باهم به‌طور یکپارچه آنقدر همبستگی محتوایی دارند که یک مفهوم و یک پدیده را می‌سنجند.
 بیشترین ضریب ثبات درونی در تمام گروه‌های سنی مربوط به بخش واژگان بوده است. وسترلند و همکارانش در سال 2006 نسخه سوئدی فرم غربالگری مک‌آرتور‌-بیتز را بررسی کردند. هدف از این مطالعه بررسی کارایی بخش‌های مختلف فرم، برای تشخیص اختلالات شدید زبانی کودکان 3 ساله در 18 ماهگی بود. در نتایج این مطالعه آمده است که تعداد واژگان بیانی بهترین پیش‌بینی‌کننده اختلالات شدید زبانی است و این آزمون غربالگری، برتر از روش‌های سنتی است [7]. باتوجه به اهمیت واژگان بیانی، بالا بودن ثبات درونی فرم در این بخش می‌تواند از مزایای فرم باشد.
این مطالعه برای اولین‌بار بر روی فرم کوتاه از فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور‌-بیتز در زبان فارسی اجرا شد. مطالعه‌ای که دقیقاً با موضوع پژوهش حاضر یکسان باشد در زبان فارسی یافت نشد. مطالعات پیشین در زبان فارسی برای بررسی روایی و پایایی فرم‌های بلند فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور- بیتز انجام شده است که مربوط به رده‌های سنی 8 تا 16 و 16 تا 30 ماه هستند [19 ,15 , 16]. نتایج این مطالعات نشان داد که فرم‌های بلند فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-‌بیتز در زبان فارسی از روایی و پایایی مناسبی برخوردار است. در اجرای این مطالعه از نتایج و روش اجرای مطالعات گذشته استفاده شد و سعی شد کاستی‌های مطالعات جبران شود. برای مثال علی‌رغم کمتر بودن گویه‌های فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-‌بیتز، از حجم نمونه بزرگ‌تری برای بررسی ثبات درونی استفاده شد.
همبستگی
نتایج همبستگی نشان می‌دهد که بین بخش‌های فرم، همبستگی مثبت قوی وجود دارد که در سطح کمتر از 0/05 معنی‌دار است.
نتایج مطالعه‌ای بر روی فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-‌بیتز که در زبان استونی برای کودکان 34 تا 39 ماهه اجراشده نشان می‌دهد یک رابطه مستقیم قوی بین نمرات بخش خزانه واژگان و نمرات بخش استفاده از دستور زبان وجود دارد که با نتایج زبان‌های دیگر نیز سازگار است. ازآنجاکه تکامل خزانه واژگان مقدم بر تکامل دستور زبان است، انتظار می‌رود کودکانی که واژگان بیانی بیشتری دارند، شروع به ترکیب کلمات در گفته‌های پیچیده‌تر و استفاده صحیح از قوانین دستور زبان کنند [27]. نتایج همبستگی مطالعه حاضر با نتایج این مطالعات همسو است.
همبستگی بین بخش‌های فرم به‌نوعی ثبات درونی فرم را نیز نشان می‌دهد. برای مثال همبستگی نشان می‌دهد که افرادی که در بخش اول تعداد بیشتری از واژگان را بیان کرده‌اند در بخش سوم یا استفاده از جملات هم تعداد پاسخ‌های مثبت بیشتری داشته‌اند. 
در ماتریس همبستگی بین بخش‌های فرم، ستون سن نیز اضافه شده است و همبستگی هر بخش با سن بررسی شده است. هرچند مقدار همبستگی بخش‌ها با سن کمتر از همبستگی بین بخش‌ها است ولی این مقادیر از نظر آماری معنی‌دار است. یکی از دلایل کم بودن مقدار همبستگی می‌تواند کم بودن بازه سنی نمونه‌ها باشد. در مطالعات پیشین در زبان فارسی بازه سنی بزرگ‌تری برای گروه‌بندی کودکان استفاده شده است. برای مثال در مطالعه امتیازدهی به رشد جمله که در زبان فارسی انجام‌شده گروه‌بندی کودکان در فواصل 6 ماه انجام شده و نتایج نشان داد این گروه‌بندی می‌تواند تفاوت‌های امتیاز رشد جمله که به‌تدریج رخ می‌دهد را نشان دهد [22].
همچنین نتایج مطالعه امتیازدهی به رشد جمله نشان داد که در سنین بالاتر یعنی 54 تا 59 ماهگی امتیاز رشد جمله افزایش قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. به نظر می‌رسدکه سرعت رشد جمله درکودکان فارسی‌زبان در دو دوره سنی به‌طور واضح افزایش نشان می‌دهد. قبل از 3 سالگی و بعد از 4/5 سالگی [22]. ازآنجاکه این مطالعه در بازه سنی 30 تا 37 ماهگی قرار دارد انتظار می‌رود که همبستگی نمرات فرم به‌ویژه بخش جملات و استفاده از جملات با سن معنادار باشد.
در مطالعاتی که در زبان‌های دیگر انجام شده نیز گروه‌بندی سنی کودکان با فواصل بزرگ‌تری انجام شده است. در مطالعات امتیاز رشد جمله برای کودکان انگلیسی‌زبان که در سال 1971 برای اولین‌بار انجام شد، لی امتیاز رشد جمله را در فواصل 6 ماهه بررسی کرد، اما در مطالعه بعدی در سال 1974 با اضافه شدن گروه سنی 2 تا 3 سال معنی‌دار بودن اختلاف میانگین‌های رشد جمله را در فواصل 1 سال گزارش کرد. درنتیجه در سنین کمتر در بازه یک‌ساله تفاوت کودکان بارزتر بوده است [22].
محدودیت‌های مطالعه
در این مطالعه با توجه به عدم امکان نمونه‌گیری حضوری به علت شیوع بیماری کرونا، نمونه‌گیری به‌صورت غیرحضوری انجام شد. در ابتدای فرایند نمونه‌گیری برای تماس با خانواده‌ها از تلفن همراه استفاده شد و اعتماد خانواده‌ها کمتر بود. به همین علت برای جلب اعتماد خانواده‌ها و افزایش همکاری برای تماس با خانواده‌ها از شماره تلفن ثابت مرکز توان‌بخشی صدیقه طاهره شهر اصفهان استفاده شد. همچنین با توجه به کم بودن نرخ پاسخ‌دهی، برای تشویق هرچه بیشتر خانواده‌ها، نتایج فرم کودک به‌صورت مختصر و براساس درصد پاسخ‌ها در هر بخش از فرم، برای والدین ارسال شد.
والدین کودکانی که از نظر گفتار و زبان بهتر از همسالانشان بودند، در هنگام تماس تلفنی، تمایل کمتری به تکمیل فرم داشتند. برای جلب همکاری بیشتر والدین، ارزش همکاری آن‌ها در ساخت فرم غربالگری توضیح داده می‌شد و درنتیجه تعداد بیشتری حاضر به همکاری شدند. در بعضی از موارد خانواده‌ها نمی‌توانستند ازطریق لینک وارد سایت پرسلاین بشوند که در این صورت یا لینک مجدداً ارسال می‌شد یا از خانواده خواسته می‌شد تا مرورگر تلفن همراه خود را به‌روزرسانی کرده و مجدداً از لینک استفاده کنند.
نتیجه‌گیری
باتوجه به یافته‌های این پژوهش، روایی صوری و محتوایی فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-‌بیتز برای کودکان 30 تا 37 ماهه فارسی‌زبان قابل‌قبول است. همچنین ثبات درونی فرم در این مطالعه تأیید شد. بنابراین می‌توان از این فرم برای غربالگری و همچنین برای مطالعات آتی درزمینه هنجاریابی و بررسی صحت تشخیصی در گروه‌های بالینی مختلف استفاده کرد.
درمانگران می‌توانند از نمرات هنجار گزارش‌شده در جداول، برای غربالگری کودکان 30 تا 37 ماهه دختر و پسر استفاده کنند.
پیشنهاد می‌شود در مطالعات آینده با اجرای این فرم برای کودکان دارای دیرگفتاری و دیرشکوفایی، حساسیت، ویژگی و صحت تشخیصی فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-‌بیتز در زبان فارسی بررسی شود و نقاط برش فرم در 2 گروه‌ سنی 30 و 36 ماهه محاسبه شود. همچنین بومی‌سازی فرم‌های کوتاه غربالگری تکامل زبان در سایر گروه‌های سنی و یا استفاده از فرم سوم فهرست تکامل برقراری ارتباط مک‌آرتور-‌بیتز برای مطالعات طولی و بررسی روایی پیش‌بین فرم می‌توانند از موضوعات پژوهش‌های آتی باشد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کد کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان برای این پژوهش، 196083 است. همچنین همه مراحل کسب رضایت آگاهانه از شرکت‌کنندگان در بخش روش‌ها در متن مقاله توضیح داده شده است. این طرح با کد اخلاق IR.MUI.MED.REC.1399.375 در دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان به تصویب رسیده است. 

حامی مالی
حامی مالی این پژوهش دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان بود. همچنین این مطالعه مستخرج از بخشی از یک گرنت تحقیقاتی با عنوان «بومی سازی و هنجاریابی ابزارهای معتبر جهت ارزیابی اختلالات زبانی اولیه و ثانویه در کودکان 1 تا 6 ساله اصفهانی و غربالگری آنها: یک مطالعه اپیدمیولوژیک مبتنی بر جمعیت» با کد مصوب 196083 متعلق به نویسنده دوم، یلدا کاظمی، است که در قالب پایان‌نامه کارشناسی ارشد گفتاردرمانی نویسنده اول، فرزانه مختاری در در دانشکده علوم توان‌بخشی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان انجام شد.

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: یلدا کاظمی، فرزانه مختاری، فیلیپ دیل؛ روش‌شناسی: فرزانه مختاری، یلدا کاظمی، آوات فیضی، فیلیپ دیل؛ اعتبار‌سنجی: فرزانه مختاری، یلدا کاظمی؛ تحلیل: فرزانه مختاری، یلدا کاظمی، آوات فیضی، فیلیپ دیل؛ تحقیق و بررسی: فرزانه مختاری، یلدا کاظمی، آوات فیضی. منابع: فرزانه مختاری، یلدا کاظمی؛ نگارش پیش نویس: فرزانه مختاری، یلدا کاظمی؛ ویراستاری و نهایی سازی نوشته: فرزانه مختاری، یلدا کاظمی، آوات فیضی، فیلیپ دیل؛ نظارت، مدیریت پروژه، تامین مالی: یلدا کاظمی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
نویسندگان از والدین کودکان شرکت‌کننده در این مطالعه به خاطر همکاری صمیمانه‌شان در تکمیل پرسش‌نامه‌ها قدردانی می‌کنند. همچنین از خانم‌ها نرگس خلیفه محمودی و زهرا حاجی کرمی برای کمک در بخش نمونه‌گیری متشکریم.نویسندگان از استادان و همکاران گفتاردرمانگری که در پنل تخصصی در مرحله روایی محتوا، با ارائه نظرات ارزشمند خود، به بهبود محتوای پرسش‌نامه یاری رساندند، سپاسگزارند.
 

References
1.Can DD, Ginsburg-Block M, Golinkoff RM, Hirsh-Pasek K. A long-term predictive validity study: Can the CDI short form be used to predict language and early literacy skills four years later? Journal of Child Language. 2013; 40(4):821-35. [DOI:10.1017/S030500091200030X] [PMID]
2.Stolt S, Klippi A, Launonen K, Munck P, Lehtonen L, Lapinleimu H, et al. Size and composition of the lexicon in prematurely born very-low-birth-weight and full-term Finnish children at two years of age. Journal of Child Language. 2007; 34(2):283-310. [DOI:10.1017/S0305000906007902] [PMID]
3.Hart B, Risley TR, Kirby JR. Meaningful differences in the everyday experience of young American children. Canadian Journal of Education. 1997; 22(3):323-9. [DOI:10.2307/1585834]
4.Pinborough-Zimmerman J, Satterfield R, Miller J, Bilder D, Hossain S, McMahon W. Communication disorders: Prevalence and comorbid intellectual disability, autism, and emotional/behavioral disorders. American Journal of Speech-Language Pathology. 2007; 16(4):359-67. [DOI:10.1044/1058-0360(2007/039)] [PMID]
5.McGregor KK. How we fail children with developmental language disorder. Language, Speech, and Hearing Services in Schools. 2020; 51(4):981-92. [DOI:10.1044/2020_LSHSS-20-00003] [PMID] [PMCID]
6.Statistical Center of Iran. [The census report of the year 2016 (Persian)]. Tehran: Statistical Center of Iran; 2016. Available at: [Link]
7.Westerlund M, Berglund E, Eriksson M. Can severely language delayed 3-year-olds be identified at 18 months? Evaluation of a screening version of the MacArthur-Bates communicative development inventories. Journal of Speech, Language, and Hearing Research. 2006; 49(2):237-47. [DOI:10.1044/1092-4388(2006/020)] [PMID]
8.Rinaldi P, Pasqualetti P, Stefanini S, Bello A, Caselli MC. The Italian words and sentences MB-CDI: Normative data and concordance between complete and short forms. Journal of Child Language. 2019; 46(3):546-66. [DOI:10.1017/S0305000919000011] [PMID]
9.Jackson-Maldonado D, Marchman VA, Fernald LC. Short-form versions of the Spanish MacArthur-Bates communicative development inventories. Applied Psycholinguistics. 2013; 34(4):837-68. [DOI:10.1017/S0142716412000045]
10.Vach W, Bleses D, Jørgensen R. Construction of a Danish CDI short form for language screening at the age of 36 months: Methodological considerations and results. Clinical Linguistics & Phonetics. 2010; 24(8):602-21. [DOI:10.3109/02699201003710606] [PMID]
11.Mayor J, Mani N. A short version of the MacArthur-Bates communicative development inventories with high validity. Behavior Research Methods. 2019; 51(5):2248-55. [DOI:10.3758/s13428-018-1146-0] [PMID]
12.Fenson L, Marchman VA, Thal DJ, Dale PS, Reznick JS, Bates E. MacArthur-Bates communicative development inventories. Baltimore: Brookes Publishing Company; 2006. [DOI:10.1037/t11538-000]
13.Skarakis-Doyle E, Campbell W, Dempsey L. Identification of children with language impairment: Investigating the classification accuracy of the MacArthur-Bates communicative development inventories, level III. American Journal of Speech-Language Pathology. 2009; 18(3):277-88. [DOI:10.1044/1058-0360(2009/08-0035)] [PMID]
14.Kim SW, Jeon HR, Park EJ, Kim HI, Jung DW, Woo MR. The usefulness of MB CDI-K short form as screening test in children with language developmental delay. Annals of Rehabilitation Medicine. 2014; 38(3):376-80. [DOI:10.5535/arm.2014.38.3.376] [PMID] [PMCID]
15.Kazemi Y, Nematzadeh S, Hajian T, Heidari M, Daneshpajouh T, Mirmoeini A. [The validity and reliability coefficient of persian translated mcarthur-bates communicative development inventory (Persian)]. Journal of Research in Rehabilitation Sciences. 2008; 4(1):45-52. [DOI:10.22122/JRRS.V4I1.29]
16.Saleh Joneghani M KY, Shirazi TS. [A Validation study of the gestures section of the macarthur-bates communicative development inventory (CDI)-infant form for Persian-speaking infants in Isfahan (Persian)]. Middle Eastern Journal of Disability Studies. 2017; 7:43. [Link]
17.Khoshhal Z, Jahan A, Mirzaee M. [Investigation of most frequent words of Azari-speaking children aged 18 to 24 months (Persian)]. Pajouhan Scientific Journal. 2017; 15(2):32-9. [DOI:10.21859/psj-15026]
18.Zarei S, Zarifian T, Rahmani H, Hosseinzadeh S. [Study of the most frequent expressive vocabulary in 18-24 month Kurdish-speaking children (Persian)]. Koomesh. 2016; 17(4):933-43. [Link]
19.Ghanbari F, Kazemi Y, Nakhshab M. [Validity and reliability of grammar section of the Macarthur-Bates communicative development inventories-toddler form in 16-30 months old Persian-speaking children in Isfahan (Persian)]. Middle Eastern Journal of Disability Studies. 2016; 6:130-6. [Link]
20.Bonett DG, Wright TA. Cronbach’s alphareliability: Interval estimation, hypothesis testing,and sample size planning. Journal of Organizational Behavior. 2015; 36(1):3-15. [DOI:10.1002/job.1960]
21.Jalilevand N. [Speech & language development in Farsi speaking children (Persian)]. Tehran: Danjeh. 2012. [Link]
22.Jalilevand N, Kamali M, Modarresi Y, Kazemi Y. The Persian developmental sentence scoring as a clinical measure of morphosyntax in children. Medical Journal of the Islamic Republic of Iran. 2016; 30:435. [PMID] [PMCID]
23.Seif A. [Methods of educational measurement and evaluation (Persian)]. Tehran: Doran; 2006. [Link]
24.Terwee CB, Bot SD, de Boer MR, van der Windt DA, Knol DL, Dekker J, et al. Quality criteria were proposed for measurement properties of health status questionnaires. Journal of Clinical Epidemiology. 2007; 60(1):34-42. [DOI:10.1016/j.jclinepi.2006.03.012] [PMID]
25.Eriksson M. The Swedish communicative development inventory III: Parent reports on language in preschool children. International Journal of Behavioral Development. 2017; 41(5):647-54. [DOI:10.1177/0165025416644078] [PMID] [PMCID]
26.Bello A, Onofrio D, Remi L, Caselli C. Prediction and persistence of late talking: A study of Italian toddlers at 29 and 34 months. Research in Developmental Disabilities. 2018; 75:40-8. [DOI:10.1016/j.ridd.2018.02.006] [PMID]
27.Tulviste T, Schults A. Parental reports of communicative development at the age of 36 months: The Estonian CDI-III. First Language. 2020; 40(1):64-83. [DOI:10.1177/0142723719887313]