مقدمه
معلولین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقلیت‌ها در جهان شناخته می‌شوند، این افراد بالغ بر 10 تا 15 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند [1 ,2]. افراد معلول می‌توانند، مانند سایر افراد سالم، از کلیه حقوق و آزادی‌های اساسی که در اسناد بین‌المللی و داخلی وجود دارد، برخوردار شوند. همچنین دارای حقوق فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، معماری و شهرسازی، اجتماعی و پزشکی هستند. 
حقوق انسانی افراد معلول تا حدودی انکار شده و به‌خاطر موانع فرهنگی، اجتماعی مورد تبعیض قرار گرفته است [3 ,4] تبعیضات ناعادلانه، موانع فیزیکی، اجتماعی و فرهنگی موجب انکار یا اختلال در فرصت‌های آموزشی، اشتغال، مسکن، حمل و نقل، زندگی فردی و اجتماعی شده است [5]. بر‌این‌اساس لازم است که به بحث حقوق افراد معلول در ابعاد مختلف پرداخته شود. سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی می‌توانند در طراحی، تولید و احداث ساختمان‌ها، اماکن عمومی، معابر و وسایل خدماتی در شهر به نحوی عمل کنند که امکان دسترسی و بهره‌مندی از آن‌ها را برای افراد معلول، همچون سایر افراد فراهم کنند. از سوی دیگر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌تواند، علاوه بر تأمین خدمات درمانی مورد نیاز این افراد، خدمات توان‌بخشی جسمی و روانی افراد دارای افراد معلول را پوشش دهد [6, 7]. دولت و سازمان‌های گوناگون می‌توانند، فرصت‌های شغلی گوناگونی را برای افراد معلول فراهم آورند. البته افراد معلول نیز انتظار دارند که حق مسکن رایگان به آنان داده شود. رفاه و تأمین اجتماعی، آزادی، عدم تبعیض، آموزش، تحصیلات رایگان، شرکت در فعالیت فرهنگی از حقوق اساسی افراد معلول است [6، 8، 9]. 
به‌طور‌کلی با‌توجه‌به نتایج تحقیقات پیشین می‌توان گفت تفاوت این پژوهش با پژوهش‌های پیشین در این است که در این پژوهش کل ابعاد حقوق معلولین شرح داده شده است و در یک پژوهش جمع‌آوری شده‌اند. در‌حالی‌که مطالعات پیشین در‌زمینه حقوق افراد معلول به 3 دسته کلی تقسیم می‌شوند: 1. مطالعاتی که ابعاد خاص حقوق افراد معلول و یا تعدادی از ابعاد حقوق معلولین را مدنظر قرار داده‌اند [10, 11]؛ 2. پژوهش‌هایی که حقوق افراد معلول را از منظر سازمان‌های مختلف بیان کرده‌اند [9, 12 ,13]؛ 3. تحقیقاتی که نارسایی‌هایی که در‌زمینه حقوق معلولین وجود دارند را بررسی کرده‌اند [14]. 
سؤال اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه ابعاد برجسته، محوری و مشترک در‌زمینه حقوق معلولین کدام‌اند؟ پاسخ به این سؤال از آن جهت دارای اهمیت است که نویسنده تلاش می‌کند تا ابعاد حقوق معلولین را در مدلی منسجم و نظام‌مند ارائه کند. با استفاده از این پژوهش، بر تقویت دانش در ادبیات علمی و پژوهشی و همچنین سیاست‌گذاری‌ها کمک می‌شود. همچنین در نظر داشتن حقوق افراد معلول و توجه به آن می‌تواند به نهادهایی مانند بهزیستی، وزارت مسکن و راه و شهرسازی، وزارت رفاه و تأمین اجتماعی کمک کند. 
روش‌ها
در این پژوهش از روش فراترکیب استفاده شده است. هدف فراترکیب توسعه تئوری، خلاصه‌سازی و تعمیم در سطح بالا برای ایجاد دسترسی بیشتر به یافته‌های پژوهش‌ها به‌منظور کاربرد عملی آن‌هاست [15, 16]. این روش در سال‌های اخیر توجه پژوهشگران بسیاری را به خود جلب کرده است. پژوهش‌های صورت‌گرفته در‌زمینه حقوق افراد معلول به بحث حمایت دولت و سازمان‌های مختلف در سطح جهان و ایران پرداخته‌اند. همچنین تبعیض افراد معلول و حمایت از آنان از جنبه‌های مختلف را بررسی کرده‌اند. از سوی دیگر این پژوهش‌ها حقوق، تسهیلات، فرصت و آسیب‌های حقوق افراد معلول را مد نظر قرار داده‌اند. 
با‌توجه‌به اینکه مفاهیم ارائه‌شده در‌زمینه حقوق افراد معلول وضعیت پراکنده‌ای دارند، به‌کارگیری روشی برای ارائه مدلی منسجم در این زمینه امری ضروری است. بنابراین در این پژوهش، ابعاد، مفاهیم، ایده‌ها و یافته‌های پژوهش‌های دیگر در‌زمینه ابعاد حقوق افراد معلول با هم ترکیب شده‌اند. سپس مدل مفهومی در‌زمینه حقوق افراد معلول استخراج شد. مطالعه فراترکیب در‌زمینه حقوق افراد معلول از‌طریق مروری ساختارمند و استخراج کدها، توانسته است تعابیر و مفاهیم جدیدی را در‌زمینه حقوق معلولین نشان دهد. در این پژوهش، پژوهشگر به بررسی و مطالعه سیستماتیک پژوهش‌های قبلی پرداخته است و کار با تحلیل نتایج و یافته‌ها توسط محقق تمام می‌شود و خروجی آن، راهی برای یافتن خلأ‌های تحقیقاتی، نوآوری در متدولوژی و روش تحقیق، برای حوزه مورد نظر است. در این پژوهش از روش 7 مرحله‌‌ای بارسو و ساندوسکی برای تجزیه‌و‌تحلیل پژوهش‌های منتخب استفاده شده است (تصویر شماره 1).

مرحله اول: طرح سؤال‌های پژوهش
نخستین مرحله از تنظیم پرسش پژوهش، تمرکز بر چه چیزی (What) مطالعه است. هدف از انجام این پژوهش، تبیین ابعاد حقوق معلولین است که از‌طریق جواب دادن به پرسش‌های زیر تنظیم می‌شود: 
1. چه کسی: «Who» جامعه مورد‌مطالعه را مشخص می‌کند. در این پژوهش پایگاه‌های داده، مجله‌ها و موتورهای جست‌وجو بررسی شده‌اند. 
2. با‌توجه‌به اینکه بیشتر پژوهش‌ها در‌زمینه حقوق افراد معلول در بازه زمانی 1388 تا 1399 انجام شده‌اند، در این پژوهش نیز از این بازه زمانی استفاده شده است. نو بودن پژوهش‌های مورد‌بررسی امری مهم در انجام پژوهش‌های فراترکیب به شمار می‌آیند. در این پژوهش نیز سعی شده است که پژوهش‌های سال‌های اخیر در‌زمینه افراد معلول بررسی شوند. بنابراین «چه وقت (When) که بیانگر چارچوب زمانی است» در روش فراترکیب پرسشی مهم است. 
3. چگونگی«How» بیانگر نوع روش یا معیارهایی است که منابع براساس آن انتخاب و یا از فرایند فراترکیب خارج می‌شوند. فراترکیب فرایند جست‌و‌جو، ارزیابی، ترکیب و تفسیر مطالعات کمی و کیفی در یک حوزه خاص است. همچنین روش فراترکیب روشی مبتنی بر مرور سیستماتیک مطالعات کتابخانه‌ای جهت دست‌یابی به شناخت عمیق پیرامون پدیده مورد‌مطالعه است؛ روش فراترکیب یا متاسنتز یک روش تحقیق کیفی است.
مرحله دوم: مروری بر ادبیات به شکل نظام‌مند
در این پژوهش، مقالات مورد بررسی قرار گرفتند و مقالات مورد نظر ازطریق وبگاه‌های: مگیران، نورمگز، مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری، پایگاه اطلاعاتی علم‌نت، نما متن، سیویلیکا و پورتال علوم انسانی انتخاب شدند (جدول شماره 1). 


مرحله سوم: جست‌وجو و انتخاب متون مناسب
در این مرحله پژوهشگر جهت ارزیابی و انتخاب منابع مناسب، از الگوریتم معرفی‌شده در تصویر شماره 2 استفاده کرده است.

منابع مورد‌نظر براساس 4 پارامتر (عنوان، چکیده، کیفیت و محتوای پژوهش‌ها) بررسی شدند. در‌نهایت 36 مقاله در‌زمینه حقوق افراد معلول بررسی شدند که از بین این مقالات 14 مقاله به‌عنوان منبع، جهت ورود به فرایند فراترکیب انتخاب شدند. در این مرحله از بین 36 مقاله ابتدا 12 مقاله براساس معیارهایی مانند عنوان، چکیده و محتوا حذف شدند و سپس 14 مقاله باقی‌مانده براساس 4 معیار ذکر‌شده از لحاظ کیفیت مورد بررسی نهایی قرار گرفتند که در‌نهایت 14 مقاله جهت بررسی تأیید نهایی شدند. با‌توجه‌به نتایج حاصل‌شده حداکثر امتیاز داده‌شده به مقالات 48 و حداقل امتیاز داده‌‌شده 35 بوده است.
مرحله چهارم: استخراج نتایج
در مرحله استخراج نتایج، اطلاعات پژوهش‌ها دسته‌بندی شدند؛ به‌طوری‌که در ستون اول، عنوان مقالات مورد‌بررسی بیان شده؛ در ستون دوم عنوان فصل‌نامه مقالات منتخب ذکر شده؛ در ستون سوم، ابعاد حقوق معلولین در مقالات مورد‌بررسی طبقه‌بندی شده؛ در ستون چهارم، اسامی نویسندگان و سال بیان شده است (جدول شماره 2).


یافته‌ها
به‌منظور تجزیه‌و‌تحلیل پژوهش‌های انجام‌شده در ارتباط با ابعاد حقوق معلولین از کدگذاری استفاده شده است. با بررسی محتوای مقالات و بخش یافته‌های مقالات منتخب 38 کد حاصل از مقالات که در راستای ابعاد حقوق افراد معلول هستند، استخراج شده است، پس از آن، این کدها براساس نظر خبرگان و یکپارچه‌سازی کدها، ارائه شده‌اند. در ادامه با مطالعه کدهای حاصل و با در نظر گرفتن هر‌یک از آن‌ها، مفاهیم مشترک استخراج شده‌اند و هریک از کدها بر مبنای آن در یک مفهوم مشابه دسته‌بندی و در ابعاد تبیین‌کننده چارچوب پژوهش گنجانده شده است (جدول شماره 3). 


نتایج بررسی 14 پژوهش منتخب که ابعاد حقوق افراد معلول را بررسی کرده بودند، نشان می‌دهند ابعاد حقوق افراد معلول شامل حقوق شهروندی است و حقوق شهروندی بر‌گرفته از 7 حقوق است که این 7 حقوق خود از 38 بخش فرعی تشکیل شده‌اند (جدول شماره 4).


حقوق اجتماعی: در 9 پژوهش به حقوق اجتماعی و ابعاد آن پرداخته شده است؛ نگرش و برخورد صحیح [1]، ارزش و کرامت انسانی [6]، رفاه اجتماعی [2]، تأمین اجتماعی [2]، رفع تبعیض اجتماعی [5]، آزادی [4]، حمایت اجتماعی [1] و عدالت اجتماعی [1] از ابعاد حقوق اجتماعی هستند. 
حقوق فرهنگی: در 9 پژوهش بر آن تأکید شده است و شامل مشارکت در فعالیت فرهنگی [3]، ورزش [2]، تفریح و فراغت [4]، تکنولوژی [1]، آموزش [9]، اطلاعات [1] و تحصیل رایگان [1] است. 
حقوق اقتصادی: در 5 مطالعه بر آن تأکید شده است. ابعاد آن اشتغال [7]، مسکن [1]، رفع فقر [2]، مشاوره‌های شغلی [1]، کارآموزی [1] و مجوزهای استخدام [1] است. 
حقوق معماری و شهرسازی: حقوق معماری و شهرسازی بر امکانات فضای شهری برای معلولین تأکید دارد و در 4 مطالعه بررسی شده است. رفع مشکلات عمومی [2]، حمل‌و‌نقل [4]، تعلق مکانی [5]، طراحی مناسب مبلمان شهری [5]، رفع معضلات تردد [1] و مناسب‌سازی پیاده‌روها [1] از ابعاد حقوق معماری و شهرسازی هستند. 
حقوق پزشکی: حقوق پزشکی در 4 مطالعه بررسی شده است. حقوق پزشکی ابعادی مانند سلامت اجتماعی [6]، حق دسترسی به خدمات بهداشتی [5] و حق توان‌بخشی [2] را در‌بر می‌گیرند.
حقوق سیاسی: 3 پژوهش بحث خود را به حقوق سیاسی اختصاص داده‌اند که بر حمایت‌های سیاسی مانند مشارکت سیاسی در گروه‌های مختلف [2] و مشارکت سیاسی در سازمان‌های مختلف [1] تأکید دارند. با‌توجه‌به یافته‌های پژوهش‌های پیشین باید گفت معلولین کمتر نیازمند حقوق سیاسی هستند. 
بدین‌صورت نتایج حاصل از رمزگذاری، استخراج مفاهیم و موضوعات برای 3 نفر از خبرگان، ارسال و پس از جمع‌آوری نظرات، کاپای کوهن بر مبنای توافق یا نداشتن توافق در استخراج مفاهیم محاسبه شده است. مقدار ضریب کاپا 87 درصد محاسبه شده است که با‌توجه‌به وضعیت شاخص کاپا، توافق در سطح عالی قرار گرفته است.
جهت بررسی روایی محتوایی سادگی، وضوح و مربوط بودن، سؤالات بررسی و نمرات نسبت روایی محتوایی و شاخص روایی محتوایی محاسبه شد. مقدار قابل‌قبول روایی محتوایی برای هر‌یک از ابعاد و سؤالات براساس تعداد متخصصینی که نسبت روایی محتوا را تعیین می‌کنند، متفاوت بود. براساس اطلاعات جدول لاوشه حداقل مقدار قابل‌قبول 0/75 برای 8 نفر است. نتایج مطالعه در اختیار 8 نفر از متخصصین قرار گرفت که در جدول شماره 4 به‌صورت خلاصه آمده است. در رابطه با نسبت روایی محتوایی با‌توجه‌به اینکه روایی محتوایی محاسبه‌شده برای هر سؤال بیشتر از مقدار حداکثر (0/75) بود، برای همه ابعاد قابل‌قبول است. در‌رابطه‌با شاخص روایی محتوایی نیز داده‌های جمع‌آوری‌شده در جدول شماره 5 ارائه شده است.


در مرحله نهایی پژوهش، مدل نظری استخراج‌شده از پژوهش‌های صورت‌گرفته شامل 7 بُعد (حقوق فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، معماری و شهرسازی، پزشکی، اقتصادی و حقوقی) که خود شامل 38 بعد فرعی می‌شوند، مشخص شده‌اند (جدول شماره 3).
بحث
با پیشینه‌ای که در قالب اسناد مختلف در تصویب کشورهای مختلف و ایران در‌زمینه حقوق افراد معلول وجود دارد، امنیت شغلی، حمایت از شأن و مقام، بهبود محل کار، حقوق اتحادیه‌های تجاری و کارگری، دسترسی به برنامه‌های عمومی، ارتقای فرصت، پیشرفت آموزش هنر و امنیت از دیگر حقوق افراد معلول در زمینه‌های مختلف هستند که در مقالات مورد‌بررسی مطرح نشده‌اند. 
در کشورهای اروپایی و برخی کشورهای آسیای شرقی و توریست‌پذیر مانند برزیل و چین، حمل‌و‌نقل عمومی برای افراد معلول مناسب‌سازی شده و افراد معلول می‌توانند از اتوبوس‌های بدون پله و ایستگاه مجهز به سطح شیب‌دار استفاده کنند [32, 33]. افراد معلول بدون نیاز به دیگران با صندلی چرخ‌دار، وارد اتوبوس‌های درون‌شهری می‌شوند، در برخی شهرها مانند لندن نیز تاکسی‌هایی مانند بلک‌کپ‌ها وجود دارند که به دلیل فضای کافی در درون این تاکسی‌ها ورود ویلچر به داخل تاکسی به‌راحتی امکان‌پذیر است. در کشورهای مختلف طراحان و معماران، اماکن را به‌گونه‌ای طراحی کرده‌اند که برای استفاده افراد معلول آماده باشد. در این کشورها قوانینی با پشتوانه محکم، عامل موفقیت آنان بوده است [34]. 
در انگلیس تعهداتی در‌رابطه‌با افراد معلول مانند پرداخت هزینه‌های مراقبت‌های اجتماعی، استراتژی جدید ملی برای افراد معلول، هزینه‌های پارکینگ بیمارستان، بودجه جابه‌جایی افراد معلول، قانون بهداشت روانی، حمل‌و‌نقل، آموزش، کار و بازنشستگی و اشتغال افراد معلول وجود دارد [35]. همچنین دولت هزینه زیادی را صرف محیط اجتماعی برای بیماران اوتیسمی می‌کند.
 

دولت آلمان از افراد دارای نقض جسمی و روانی نیز حمایت می‌کند تا محدودیت خود را از بین ببرند. این حمایت‌ها شامل مراقبت ویژه پزشکی، کمک در یافتن شغل و یا ماندن در یک شغل، کمک به پیشبرد امور منزل، کمک‌هزینه‌های مراقبت از کودک، استفاده رایگان از اتوبوس‌ها و قطارها، بازنشسته شدن قبل از موعد و پرداخت مالیات کمتر هستند، اما همه معلولین از این کمک‌ها و حمایت‌ها برخوردار نیستند. برخورداری از این حمایت‌ها بستگی به وضعیت افراد معلول دارد [36]. 
در چین نیز نگرش افراد به افراد توان‌خواه نسبت به گذشته بهتر شده است و افراد معلول این نگرش را مدیون افراد حمایت‌کننده و کنشگران در این زمینه هستند. مدل‌های حمایتی گوناگونی در‌زمینه پزشکی و اجتماعی در کشور چین به وجود آمده است [37]. قانون اساسی در چین نشان می‌دهد دولت باید به شهروندان سالمند، بیمار و افراد معلول کمک کند. خدمات بهداشتی، پزشکی، درمانی و تأمین اجتماعی، قوانین آموزشی، کار و غیره افراد معلول فراهم آید. البته چین نسبت به سایر کشورها در بخش آموزش و تحصیلات توانسته است بیشتر به افراد معلول کمک کند. در‌مورد وسایل کمک نقلیه در چین باید گفت که یک خط مترو در پکن مخصوص افراد معلول است، اما این حمایت‌ها همچنان به‌گونه‌ای نبوده است که بیشتر افراد معلول را در چین حمایت کند و عده‌ای از افراد معلول در چین همچنان فقیر هستند [38]. 
در کشور سوئد برنامه‌ریزی‌های متعددی برای موانع مشارکت معلولین در جامعه، مبارزه با تبعیض افراد معلول و استقلال و اتکا به خود در افراد معلول وجود دارد [39]. سازمان‌های مختلف در سوئد نقش مهمی در مشارکت افراد معلول دارند و در‌مورد زندگی افراد معلول و نحوه کمک به آنان اطلاعات وسیعی را به افراد مختلف می‌دهند [40، 41]. از سوی دیگر به افراد معلول یارانه، پروژه‌های مخصوص افراد معلول، خدمات بهداشت و درمان و خدمات اجتماعی اختصاص داده می‌شود. توان‌بخشی از اولویت‌های وزارت کشور است [41]. 
در کشور فرانسه همه شرکت‌ها و دولت‌ باید 6 درصد نیروی کار خود را از بین افراد دارای ناتوانی جسمی و روانی، قربانیان حوادث، مجروحان جنگ و دیگر افراد انتخاب کنند؛ کارگاه‌های تحت حمایت و مراکز خانگی برای افراد معلول نیز وجود دارد. در مقابل تبعیض، از افراد معلول پشتیبانی می‌شود. همچنین تبعیض به دلیل نژاد، اصل، نسب، جنسیت، رسوم، وضعیت تأهل، قومیت، ملیت، ظاهر فیزیکی، گرایش‌های جنسی، سن و ویژگی ژنتیکی برطرف شده است. از‌طریق قوانین آموزش اجباری، برای افراد دارای ناتوانی جسمی و روانی از بین رفتن تبعیض تعیین شده است. حمل‌و‌نقل نیز متناسب با افراد معلول تنظیم شده است؛ مثلاً دسترسی به حمل‌و‌نقل عمومی، دسترسی به ایستگاه قطار برای افراد معلول و به وجود آمدن قانون رفتار خوب در شرکت‌های هواپیمایی، مناسب بودن شبکه اتوبوس. همچنین افراد معلول دارای حقوق اداری، مدنی، کیفری، کارگری، تأمین اجتماعی، فناوری، اطلاعات و ارتباطات هستند [42]. 
در‌رابطه‌با وضعیت معلولین در ایران می‌توان گفت که آموزش عالی در واحدهای آموزشی وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، علوم، بهداشت و دیگر دستگاه‌های دولتی و نیز دانشگاه آزاد برای افراد معلول رایگان است. در ایران معلولین دارای کارت این ناتوانی هستند که از‌طریق این کارت می‌توانند از خدماتی چون بلیت نیم‌بها، معرفی به دستگاه‌ها، دریافت خدمات، استفاده از سهمیه 3 درصد استخدام در دستگاه‌های دولتی و غیره بهره‌مند باشند. اما بسیاری از افراد معلول که در کشور چین زندگی می‌کنند، معتقدند این خدمات نتوانسته است بسیاری از مشکلات آنان را حل کند. 
برخلاف بسیاری از کشورهای پیشرفته سیستم حمل‌ونقل عمومی قادر به ارائه سرویس به افراد معلول و جانبازان در سطح شهر نیست. در ایران بر عکس کشورهای پیشرفته افراد معلول با زحمت فراوان وسیله نقلیه تهیه و آن را متناسب‌ با افراد معلول خود می‌کنند. در‌زمینه خود‌اشتغالی وام‌هایی برای افراد معلول در نظر گرفته شده است، ولی وام‌ها در حدی نبوده که خود‌اشتغالی ایجاد کنند. پرداخت حق بیمه نیز به‌خوبی صورت نمی‌گیرد و در آن خلأ دیده می‌شود که این امر ناشی از نبود قانون و رعایت آن است. بیشتر افراد معلول از فقر اقتصادی رنج می‌برند. در ایران برعکس کشور فرانسه افراد معلول همچنان از تبعیض رنج می‌برند. در مقایسه با کشور سوئد می‌توان گفت دولت حق توان‌بخشی و کمک به افراد معلول را در اولویت خاصی قرار نداده و به مشکلات افراد معلول اهمیت نمی‌دهد. همچنین در ایران نیز مانند کشور آلمان افراد معلول برحسب وضعیت افراد معلول خود، کمک‌های مختلفی دریافت می‌کنند. 
نتیجه‌گیری
تعداد زیاد افراد معلول در جهان موجب اتخاذ تدابیر گوناگون در سطح ملی و بین‌المللی شده است. در این راستا، تدوین کنوانسیون مربوط به حقوق افراد معلول توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد نقطه عطفی در حمایت از حقوق افراد تلقی می‌شود. این کنوانسیون در پی شناسایی، رفع تبعیض و ایجاد فرصت‌های برابر بین افراد معلول و سایر افراد است. پس از تأیید روز جهانی «افراد دارای معلولیت» تلاش‌های زیادی برای ارتقای فرهنگ عمومی، تغییر نگاه اجتماعی و تلاش برای حضور افراد معلول در اجتماع شده است، اما این تلاش در کشورهای جهان سوم و ایران ضعیف است و افراد در جامعه ما شناخت درستی از افراد معلول ندارند. 
امروزه بسیاری از نهادها، سازمان‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در خصوص مسائل افراد معلول، اعم از مسائل پزشکی، بیمه‌ها، فضای معماری / شهری نامناسب و غیره پدیده معلولیت را مرتبط به خانواده فرد معلول می‌دانند؛ بنابراین خانواده‌ها با مشکلات زیادی در این زمینه رو‌به‌رو هستند. این در حالی است که امروزه در دنیا و طبق استانداردهای جهانی، پرداختن به افراد معلول به یک امر اجتماعی تبدیل شده است. افراد معلول معتقدند در جامعه نادیده انگاشته شده‌اند. نادیده انگاشتن معلولین توسط افراد جامعه موجب سرخوردگی و پرهیز از حضورشان در جامعه می‌شود. افراد معلول انتظار دارند افراد نسبت به آنان حس خیره شدن؛ ابزار تأسف کردن، قضاوت کردن، کنجکاوی، ترحم و کناره‌گیری نداشته باشند. 
افراد معلول در کشورهای مختلف جایگاه مختلفی دارند. در کشورهای اروپایی حمل‌و‌نقل عمومی برای افراد معلول مناسب است. عده‌ای از پژوهشگران بر این باور هستند که قوانین با پشتوانه محکم عامل موفقیت آنان است. در انگلیس نیز تعهداتی در زمینه‌های مختلف از‌جمله بهداشت، آموزش و غیره صورت گرفته است. با‌وجود‌این باید گفت در چین با وجود اینکه دولت به افراد معلول در زمینه‌های مختلف کمک می‌کند، اما افراد معلول جزو قشر فقیر هستند. سازمان‌های مختلف در فرانسه نیز نقش مهمی در کمک به افراد معلول دارند و تبعیض نژادی و جنسیتی آنان با سایر افراد را در نظر دارند. در کشور ایران نیز کمک به افراد معلول در 4 سطح توسعه، بهداشت، آموزش و معیشت متمرکز شده است. این کمک‌ها باعث تقویت توانمندسازی افراد معلول شده است، اما همچنان افراد معلول مانند کشور چین با مشکلات زیادی رو‌به‌رو هستند؛ آنان در ابتدایی‌ترین کارهای روزمره خود نیز با مشکل رو‌به‌رو می‌شوند. با وجود اینکه مسئولین بیان می‌کنند که به افراد معلول در تمام زمینه‌ها کمک فراوانی شده است، اما این گروه از جامعه، از اشتغال گرفته تا ازدواج با مسائل زیادی رو‌به‌رو هستند و با وجود توانایی و هوش بالا به دور از جامعه زندگی می‌کنند. 
در بحث حقوق افراد معلول، حقوق اجتماعی آنان امری اساسی به شمار می‌آید. حقوق اجتماعی شامل حقوق استقلال و کرامت انسانی، رفاه و تأمین اجتماعی، تبعیض اجتماعی، آزادی و بیمه از‌کارافتادگی است. مشکلات فراروی افراد معلول لزوماً ناشی از شرایط جسمی و ذهنی آنان نیست، بلکه این طرز تلقی در‌مورد آنان است که آنان را از فعالیت‌های اجتماعی دور نگه داشته است. بر‌این‌اساس سلامت جسمی، حق دسترسی به بهداشت و حق توان‌بخشی از مهم‌ترین مسائل افراد معلول در کشورهای در حال توسعه هستند. از‌جمله حقوق اساسی در‌زمینه حقوق افراد معلول اشتغال، مسکن، رفع فقر، مشاوره شغلی، کارآموزی و مجوز استخدام است. دولت ملزم به به رسمیت شناختن این حقوق برای افراد معلول است. حمایت‌ها از حقوق افراد معلول نیز می‌تواند در قالب طراحی مبلمان شهری، مناسب‌سازی پیاده‌روها، تعلق مکانی، حمل‌و‌نقل و رفع مشکلات ساختمان‌های عمومی باشد. همچنین سلامت جسمی، حق توان‌بخشی و حق دسترسی به بهداشت، برابری در مقابل قانون، دسترسی به احقاق مزایای حقوقی، مشاور حقوقی، قیومیت، حق برخورداری از وکیل رایگان، حقوق پزشکی و حقوقی افراد معلول هستند که باید تدابیری را برای از بین بردن محدودیت فراهم کنند. 
وجود نهضت‌های مختلف در سطح جهانی برای گرفتن حقوق  معلولین، نوید به دست آوردن حقوق از‌دست‌رفته این قشر را می‌دهد. وجود دیدگاه تحقیر، تبعیض و مظلوم‌نمایی در جامعه نسبت به افراد معلول تنها از راه تصویب قانون حل نمی‌شود، بلکه نیازمند فرهنگ‌سازی در این زمینه توسط مسئولین، سازمان‌ها، رسانه‌ها و مراکز آموزشی و پرورشی است. در این زمینه تلاش خود افراد معلول و تلاش همگانی، همچنین تشکل‌های ویژه افراد معلول و دیگر تشکل‌های رسانه‌ای و حقوق بشری داخلی و بین‌المللی، می‌توانند از یک طرف به حق شغل افراد معلول کمک کنند و از طرف دیگر فرهنگ احترام به حقوق افراد معلول را در جامعه گسترش دهند. 
یکی از راه‌هایی که می‌توان با آن در جامعه ایران به افراد معلول توجه کرد این است که مسئولین وضعیت افراد معلول را در ایران با سایر کشورها مقایسه کنند و ببینند که در این راستا باید چه اقداماتی انجام دهند. رفتارهای کلیشه‌ای که نسبت به افراد توان‌خواه وجود دارد، می‌تواند با فرهنگ‌سازی‌ از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد، آموزش‌و‌پرورش و صدا‌و‌سیما برطرف شود. مهم‌ترین گام برای تغییر وضعیت افراد معلول این است که سیاست‌مداران و دولت به نقد خود، افزایش آگاهی و خودآگاهی، تحلیل وضعیت موجود در قبال سیاست‌گذاری‌ها و رفتار با افراد معلول بپردازند.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش شامل آزمایشات بر روی حیوانات یا انسان‌ها نیست. از‌این‌رو مجوز اخلاقی لازم نیست. بنابراین این پژوهش مجوز اخلاقی ندارد. 

حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های دولتی، خصوصی و غیره دریافت نکرده است. 

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، نگارش، ویرایش و تهیه پیش‌نویس: ندا خداکرمیان گیلان؛ سرپرستی: محسن نیازی؛ روش‌شناسی و اعتبار‌سنجی: علی فرهادیان؛ منابع: آزاد امیدوار. 

تعارض منافع
بنا به اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

References
1.Mohammadi A, Peshgir A, Hosseini L. [Disability spatial analysis of a case study: Cities of Ardabil province (Persian)]. Applied Research of Geographical Sciences (Geographical Sciences). 2022;  22(66):57-78. [Link]
2.Babazadeh M. [Knowledge, attitude and practice of Isfahan’s authorities in urban tailoring for disabled (Persian)] [MSc thesis]. Tehran: University of Biological Sciences and Rehabilitation Sciences; 2002. [Link]
3.Sandelowski M, Barroso J. Toward a metasynthesis of qualitative findings on motherhood in HIV-positive women. Research in Nursing & Health. 2003; 26(2):153-70. [DOI:10.1002/nur.10072] [PMID]
4.Tavassoli Naini M, Tabatabai M, Jagir R. [A study of social rights and rehabilitation of children with disabilities in international documents and Iranian Law (Persian)]. Quarterly Journal of Child Rights. 2018; 1(4):63-83. [Link]
5.Natenson M. The world bank groups human rights obligations under the united nations guiding principles on business & human rights. Berkeley Journal of International Law. 2015; 32(3):489-525. [Link]
6.Gupta S. Rights of physically disabled persons: An inclusive approach. Journal Marginalities in India. 2017; 35(9):247-60. [DOI:10.1007/978-981-10-5215-6_17]
7.HA Neufeldt. Empirical dimensions of discrimination against disabled people. Health and Human Rights. 1995; 1(2):174-89. [DOI:10.2307/4065213] [PMID]
8.Crock M, Ernst C, Ron M. Where disability and asylum intersect: Asylum seekers and refugees with disabilities. International Journal of Refugee Law. 2013; 24(4):735-64. [DOI:10.1093/ijrl/ees049]
9.Burns N. The human right to health: Exploring disability, migration and health. Disability & Society. 2017; 32(10):1463-84. [DO:10.1080/09687599.2017.1358604]
10.Harris J, Roberts K. Challenging barriers to participation in qualitiative reserach: Involving disabled refugees. International Journal of Qualitiativ Methods. 2003; 2(2):14-22. [DOI:10.1177/160940690300200202]
11.Lätzsch C. Dimensions of health care and social services accessibility for disabled asylum seekers in Germany. In: Crepaz K, Becker U, Wacker E, editors. Health in diversity - diversity in health. Wiesbaden: Springer; 2020. [DOI:10.1007/978-3-658-29177-8_4]
12.Carta MG, Moro MF, Preti A, Lindert J, Bhugra D, Angermeyer M, et al. Human rights of asylum seekers with psychosocial disabilities in Europe. Clinical Practice and Epidemiology in Mental Health. 2016; 12:64-6. [DOI:10.2174/1745017901612010064] [PMID] [PMCID]
13.Kaner A, Dady K. The right to asylum for people with disabilities. Temple Law Review. 2000; 73(4):1117-58. [Link]
14.Mirza M, Heinemann W. Service needs and service gaps among refugees with disabilities resettled in the United States. Disablity & Rehabilitation. 2012; 34(7):542-52. [DOI:10.3109/09638288.2011.611211] [PMID]
15.Sandelowski M, Barroso J. Handbook for synthesizing qualitative research. NewYork: Springer Publishing Company; 2007. [Link]
16.Zimmer L. Qualitative meta-synthesis: A question of disloguing with texts. Journal of Advanced Nursing. 2006; 53(3):311-8. [DOI:10.1111/j.1365-2648.2006.03721.x] [PMID]
17.Khalkhalis M, Charkhchian M. [Assessment and prioritization of social sustainability for people with physical-motor disabilities in Qazvin (Persian)]. Paper presented at: National Conference on Humanistic Architecture and Urbanism. 30 November 2013; Gazvin, Iran. [Link]
18.Tabatabai S, Nouri Neshat S. [Obligations of the Islamic Republic of Iran in the field of cultural rights of persons with disabilities (Persian)]. Quarterly Journal of Private Law. 2018; 15:103-28. [Link]
19.Vakil Alroaia Y, Aghvami F. [Analysis of the effectiveness factors influencing the disabilities and employment (Persian)]. Journal of Development & Evolution Mnagement, 2019; 11(39):51-60. [Link]
20.Maqami A, Amirshakermi MS. [The right of recreation and leisure of the disabled in the light of international documents (Persian)]. Academic Journal of Legal Studies. 2015; 10(1):305-44. [DOI:10.22099/JLS.2018.23765.2229]
21.Pourziai K, Ghafari Nik T. [Legal and social effects of Iran's Accession to the Convention on the Rights of persons with disabilities in the Domestic Legal System (Persian)]. Fars Law Journal. 2020; 3(6):119-49. [Link]
22.Alsan M. [Human rights and the rights of disabled workers in domestic and international regulations (Persian)]. Social Welfare Quarterly. 2019; 4(13):57-78. [Link]
23.Shabannia Mansour M, Mahmoudi SP. [The effectiveness of supportive laws and regulations in the tendency of women with disabilities in Tehran to employment (Persian)]. Quarterly Journal of the Social Cultural Council of Women and Families. 2019; 21(82):35-55. [DOI:10.22095/JWSS.2019.92500]
24.Ramezani Ghavamabadi MH. [Supporting the disabled in international law (Persian)]. Social Welfare. 2011; 11(41):307-42. [Link]
25.Shakoori A, Shahmoradi F. [The study of the availability of urban spaces and facilities in the lived experience of people with visual impairment in the city (Persian)]. Social Welfare Quarterly. 2014; 15(58):193-218. [Link]
26.Ghari Seyed Fatemi, SM. Change of discourse: People with disabilities and the contemporary human rights. Journal of Legal Research. 2008; 7(13):185-208. [Link]
27.Golbarg B, Yousefpour J. [The rights of citizens with disabilities based on urban design without obstacles (sidewalks), the second scientific congress of new horizons in the field of civil engineering, architecture, culture and urban management of Iran (Persian)]. Paper Presented at: The Second Scientific Research Congress of new Horizons in the Field of Civil Engineering, Architecture, Culture and Urban Management of Iran. 9 February 2014; Tehran, Iran. [Link]
28.Pourziaei K, Ghaffari Nik T. [Legal and social effects of Iran’s accession to the convention on the rights of persons with disabilities from the perspective of domestic law (Persian)]. Journal of Persian Law. 2019; 3(6):119-49. [DOI:10.22034/FLJ.2020.118843]
29.Raisi Dehkordi M. [Pathology of disabled persons in Iran in terms of laws of architectural law and urbanism (Persian)]. Paper presented at: The 5th National Conference on Applied Research in Civil Engineering, Architecture and Urban Management. 3 January 2018; Tehran, Iran. [Link]
30.Kamali M. [Human rights and disability (Persian)]. Social Welfare Quarterly. 2019; 4(13):41-55. [Link]
31.Kamali M, Iran F. [A review of thse rights of children with disabilities (Persian)]. Social Welfare Quarterly. 2002; 2(7):92-110. [Link]
32.Bodammer E. Disability studies and new directions in eighteenth-century German studies. Goethe Yearbook. 2021; 28:307-14. [DOI:10.1353/gyr.2021.0017]
33.Shakespeare T. Disability rights and wrongs revisited. London: Routledge; 2013. [DOI:10.4324/9781315887456]
34.Barnes C. Disability rights: Rhetoric and reality in the UK. Disability & Society. 1995; 10(1):111-6. [DOI:10.1080/09687599550023769]
35.Braye S, Gibbons T, Dixon K. Disability ‘rights’ or ‘wrongs’? The claims of the international paralympic committee, the London 2012 Paralympics and disability rights in the UK. Sociological Research Online. 2013; 18(3):164-7. [DOI:10.5153/sro.3118]
36.Morris J. Care of empowerment? A disability rights perspective. Social Policy & Administration. 1997; 31(1):54-60. [DOI:10.1111/1467-9515.00037]
37.Agnihotri S. Disability, social welfare policy and elderly in India and China. In: Gao J, Baikady R, Govindappa L, Cheng SL, editors. Social Welfare in India and China. Singapore: Palgrave Macmillan; 2020. [DOI:10.1007/978-981-15-5648-7_10]
38.Tu W, Chao B, Ma L, Yan F, Cao L, Qiu H, et al. Case-fatality, disability and recurrence rates after first-ever stroke: A study from bigdata observatory platform for stroke of China. Brain Research Bulletin. 2021; 175:130-5. [DOI:10.1016/j.brainresbull.2021.07.020] [PMID]
39.Vikström L, Wälivaara J, Ljuslinder K. Liveable disabilities-life courses and opportunity structures across time in Sweden: Project Overview and Critical Reflections. Umeå: Umeå University; 2021. [Link]
40.van Toorn G, Soldatic K. Disability, rights realisation, and welfare provisioning: What is it about Sweden? Research and Practice in Intellectual and Developmental Disabilities. 2015; 2(2):109-15. [DOI:10.1080/23297018.2015.1089185]
41.Lejeune A. Legal mobilization within the bureaucracy: Disability rights and the implementation of antidiscrimination law in Sweden. Law & Policy. 2017; 39(3):237-58. [DOI:10.1111/lapo.12077]
42.Cinalli M, De Nuzzo C, Santilli C. Changing fields of solidarity in France: A cross-field analysis of migration, unemployment and disability. In: Lahusen C, Zschache U, Kousi, M, editors. Transnational solidarity in times of crises. Palgrave Studies in European Political Sociology. Cham: Palgrave Macmillan; 2021. [DOI:10.1007/978-3-030-49659-3_6]
43.Ghasemzadeh R, Kamali M, Chabok A, Falahi M, GhanbariS.  [Access to community facilities; Part of the felt needs of people with disabilities to realize their rights (Persian)]. Social Welfare. 2010; 10(36):313-35. [Link] 
44.Shaban Nia M, Mahmoudi Sh. [IPathology of supportive provisions for the employment of women with disabilities in iran's law (Persian)]. Women's Strategic Studies. 2017; 21(82):35-55. [DOI:10.22095/JWSS.2019.92500]