مقدمه
رشد جمعیت سالمندان در ایران نیز مانند سایر کشور‌های در حال توسعه به‌صورت صعودی در حال افزایش است. طبق آخرین سرشماری ایران در سال 1395 حدود 9/3 درصد از کل جمعیت، افراد 60 ساله و بالاتر بوده است که پیش‌بینی می‌شود تا سال 1429 جمعیت سالمندان آن به 24 درصد جمعیت برسد و در زمانی کوتاه ایران نیز با سالمندی جمعیت روبه‌رو شود [1]. 
سالمندی جمعیت، فرصت‌های بی‌نظیری برای افراد و جوامع فراهم می‌کند و به‌کارگیری فرصت‌ها در راستای پیشرفت جامعه ایرانی با تأکید بر داشتن سالمندانی سالم و فعال مستلزم داشتن برنامه‌ریزی دقیق و جامع در زمان کوتاهی است [2]. به همین دلیل صرفاً افزایش بیشتر سال‌های عمر اهمیت ندارد، بلکه این سال‌ها باید با به‌زیستن کامل جسمی، روان‌شناختی و اجتماعی سالمندان همراه باشد و کیفیت زندگی افراد حفظ و ارتقا یابد [3].
یکی از ابعاد مهم به‌زیستن اجتماعی، نقش‌های اجتماعی و شبکه‌های حمایتی افراد است. این نقش‌ها و شبکه‌ها در دوران سالمندی با تغییرات فراوانی مواجهه می‌شود. بازنشستگی و از دست دادن نقش حرفه‌ای و اجتماعی همراه با آن، فوت همسر به‌عنوان فقدان قوی‌ترین مؤلفه در شبکه حمایتی، فوت یا دور شدن از دوستان و دیگر نزدیکان، ترک خانه از طرف فرزندان و مواجه شدن سالمندان با آشیانه خالی‌، از‌جمله رخداد‌های شایع این دوران هستند [4]. 
از دست دادن روابط بین‌فردی نیز به ایجاد اضطراب، ترس از دست دادن و احساس تنهایی در سالمندان منجر می‌شود [5]. از طرفی، فرایند مدرنیزاسیون شهرهای بزرگ سهولت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و حمایتی را برای سالمندان در نقاط مختلف این کلان شهرها متفاوت و محدود کرده است [6]. در حقیقت کاهش ارتباط سالمندان با شبکه‌های اجتماعی و نقش مشارکتی آن‌ها در جامعه، احتمال آسیب به ابعاد مختلف سلامت سالمندان را بیشتر می‌کند و آنان را در معرض خطر انزوای اجتماعی قرار می‌دهد [7]. انزوای اجتماعی نوعی کاهش در تعداد تعاملات و ارتباط‌های افراد با خانواده، دوستان و سایر شبکه‌های اجتماعی است که در آن روابط فرد با شبکه‌های اجتماعی محدود می‌شود [8].
بیشتر از 40 درصد سالمندان در معرض خطر انزوای اجتماعی هستند [9, 10] و مطابق با مطالعات انجام‌شده شیوع انزوای اجتماعی سالمندان در بریتیش کلمبیا 17 درصد [11]، در فنلاند 53/04 درصد [12] و در مالزی 49/8 درصد بود و انزوای اجتماعی، به‌عنوان یک شاخص پیش‌بینی‌کننده قوی برای مرگ‌و‌میر و ابتلا به بیماری، در جمعیت سالمندان مطرح است [8]. همچنین ارتباط آن با افزایش خطر مرگ‌و‌میر زودرس در سالمندان در معرض خطر انزوای اجتماعی تأیید شده است [14 ،13] و نیز با کاهش بهزیستی روانی و افزایش علائم افسردگی و روان‌پریشی [10] و کاهش عملکرد شناختی، اختلال در خواب، زوال عقل و افزایش نرخ خودکشی در سالمندان همراه است [9 ،8]. 
از دیگر پیامد‌های مخرب آن بر سلامت، افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند فشار خون بالا و بیمارهای قلب و عروق است [15 ،8] و اثر آن با اثر سیگار بر مرگ‌و‌میر افراد قابل‌مقایسه است و بیشتر از چاقی و عدم تحرک به سلامت افراد آسیب می‌رساند [16]. 
برخی مطالعه‌ها نشان دادند سن و جنسیت افراد رابطه معنا‌داری با انزوای اجتماعی ندارد، اما دو متغیر وضعیت تأهل (مجرد بودن) و سطح تحصیلات بالا از عوامل مؤثر در کاهش انزوای جتماعی افراد هستند [17]، در حالی که در بعضی مطالعه‌ها، متغیر جنس و پایگاه اقتصادی اجتماعی رابطه معناداری با انزوای اجتماعی سالمندان نداشت، اما دو عامل افزایش سن و وضعیت تأهل (بدون همسر) با انزوای اجتماعی بیشتر در سالمندان همراه بود [18]. همچنین برخی دیگر از پژوهش‌ها نشان دادند عوامل اندازه ابعاد خانواده بزرگ‌تر، نداشتن مالکیت خانه و جنسیت زن بودن با افزایش انزوای اجتماعی در سالمندان همراه است. در حالی که متغیرهای سطح درآمد، سن و سطح تحصیلات افراد رابطه معنا‌داری با انزوای اجتماعی ندارد [8].
درآمد خانواده‌ها در برخی مطالعه‌ها، به‌شدت با انزوای اجتماعی سالمندان در ارتباط بود [19]. برخی دیگر از مطالعه‌ها نشان دادند متغیرهای سن، محدودیت حرکتی، تعداد بستری در دوازده ماه گذشته و تحصیلات پایین رابطه معناداری با دسترسی سالمندان به شبکه‌های حمایتی آن‌ها دارد [20]. همچنین برخی دیگر از مطالعه‌ها، سرعت راه رفتن را یک پیش‌بینی‌کننده خوب برای داشتن انزوای اجتماعی نشان دادند و ارتباط معنادار دو متغیر سن و زندگی به تنهایی با انزوای اجتماعی تأیید نشد [16].
بیشتر پژوهش‌های انجام‌شده در سراسر جهان برای بررسی انزوای اجتماعی سالمندان از مقیاس لوبن استفاده کرده بودند، اما نتایج متفاوتی نشان دادند. به این صورت که علاوه بر تفاوت میزان شیوع‌های مختلف در بعضی جوامع مردبودن و بعضی دیگر زن‌بودن با احتمال انزوای اجتماعی بیشتر همراه بود و در برخی جوامع اشتغال و سطح درآمد افراد زمینه انزوای اجتماعی را بیشتر می‌کردند و در برخی دیگر تأثیری نداشتند. در‌واقع تنوع در عوامل فرهنگی و بافت جوامع، اهمیت بررسی عوامل مرتبط با انزوای اجتماعی را در نقاط مختلف جهان تأیید می‌کند [‌19, 20, 21 ,16, 11 ,8]. 
از طرفی، مطالعه‌های محدودی در ایران مسئله و چالش انزوای اجتماعی ‌را در بین سالمندان ایرانی بررسی کرده‌اند و با توجه با محدودبودن نمونه‌ها در این مطالعات، میزان شیوع انزوای اجتماعی برآورد‌شده توسط آن‌ها نیز قابلیت تعمیم‌پذیری برای جمعیت سالمندان تهرانی را نداشتند [22, 23 ,18 ,6]. 
بر اساس جست‌و‌جوی گسترده مؤلفان این مقاله عمده مطالعات انجام‌‌شده در زمینه انزوای اجتماعی سالمندان، بر روی جمعیت‌های محدود و غیر‌معرف بوده است و مطالعه حاضر برای بررسی شیوع انزوای اجتماعی و شناسایی عوامل مرتبط با آن در سالمندان انجام شد.
روش بررسی
مطالعه حاضر به‌صورت تحلیل ثانویه انجام شد. داده‌های آن از یک مطالعه مقطعی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم توان‌بخشی و سلامت اجتماعی گرفته شده است. جامعه آماری آن را سالمندان شهر تهران در سال 1398 تشکیل می‌دادند و داده‌ها از اول دی ‌سال 1398 تا پایان بهمن سال 1398 جمع‌آوری شد. با توجه به اینکه داده‌ها برای مطالعه حاضر از داده‌های موجود با حجم نمونه 1280 سالمند بالای 60 سال استخراج شد، لازم بود توان مطالعه محاسبه شود. برای محاسبه توان مطالعه از فرمول  کوکران استفاده شد (فرمول شماره 1). با توجه به شیوع حدود 40 درصدی انزوای اجتماعی بین سالمندان و با در نظر گرفتن سطح اطمینان 95 درصد، توان مطالعه محاسبه و حدود 97 درصد به‌دست آمد [8]. 


نمونه‌ها با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی از تمامی 22 منطقه شهر تهران انتخاب شد. به این صورت که ابتدا با در نظر گرفتن توزیع جمعیت سالمند هر منطقه بر اساس مطالعه عدالت در شهر تهران [24]، حجم نمونه به نسبت تعداد سالمندان در هر منطقه تعیین شده است (جدول شماره 1).


سپس مجموع درصدها به عدد صد استاندارد و به این ترتیب تعداد و درصد سالمندان هر منطقه محاسبه شد. در مرحله بعد، از هر منطقه دو محله به تصادف و با قرعه‌کشی انتخاب شد. لیست مناطق و محله‌های منتخب آن‌ها در جدول شماره 1 آمده است. در مناطقی که حجم نمونه فرد به‌دست آمد، مانند منطقه دو که 79 نمونه داشت در یک محله آلستوم (ستارخان) 39 و در محله دیگر، شهرک غرب 40 نمونه در نظر گرفته شد. برای سایر مناطق با تعداد نمونه فرد به همین ترتیب عمل شد.
برای به‌دست آمدن حداکثر تنوع در نمونه‌ها، پراکندگی نمونه‌ها بر اساس جنس (مرد و زن)، اشتغال (شاغل، بیکار و خانه‌دار)، سطح تحصیلات در نظر گرفته شد. حدود 30 درصد از نمونه‌ها از درِ منازل و 15 درصد از کانون‌های سالمندان سرای محلات به‌دست آمد تا قاعده نمونه‌گیری با حداکثر تنوع تا حد ممکن رعایت شده و نمونه‌های معروف‌تری به‌دست آید. بدیهی است توزیع نمونه‌ها از درِ منزل و کانون سالمندان سرای محلات در تمام محلات به یک اندازه نبوده و در هر محله متفاوت بوده است.
روش جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت مراجعه به سرای محلات با دریافت رضایت از تمام نمونه‌ها توسط شش پرسشگر آموزش‌دیده با ضریب توافقی بالا در زمینه جمع‌آوری داده‌ها شرکت داشتند، بود. سؤالات به‌صورت چک‌لیست از سالمندان پرسیده شد. سپس ثبت و جمع‌آوری شد. معیارهای ورود به مطالعه داشتن سن بالای 60 سال و سکونت در منزل بوده است. معیار خروج از مطالعه نیز عدم درک صحیح سؤالات و ارائه پاسخ‌های نامناسب بود. به این صورت که با استفاده از پرسش‌نامه کوتاه‌شده شناختی‌ افراد با نمره کمتر از 7 وارد مطالعه نشدند [25]. 
به منظور شناسایی بیماری‌های مزمن در میان سالمندان به خود‌اظهاری آنان اکتفا شده است. با توجه به محدودیت‌هایی که خود‌اظهاری می‌تواند داشته باشد، در سؤال از سالمندان ملاک وجود بیماری، تشخیص پزشک مدنظر قرار گرفته است. همچنین بین خود‌گزارشی بیماری توسط افراد با بیماری‌های ثبت‌شده در پرونده پزشکی آن‌ها رابطه قوی وجود دارد و این شاخص از حساسیت و ویژگی بالایی برخوردار است و به‌دست آوردن اطلاعات پزشکی افراد با خود‌گزارشی، ابزار مفیدی برای تعیین سابقه پزشکی نوع بیماری‌های فرد است [26, 27, 28].
برای سنجش انزوای اجتماعی از مقیاس شبکه اجتماعی شش سؤالی لوبن استفاده شده است. مقیاس لوبن یک ابزار معتبر و مختصر است که برای سنجش اندازه، نزدیکی و تعداد دفعات تماس با شبکه‌های اجتماعی (خانواده و دوستان) است که در سال 1988 توسط لوبن ساخته شده و این پرسش‌نامه فرم خلاصه‌ای از ابزار شاخص شبکه اجتماعی برکمن-سیم است [29]. 
نمرات این مقیاس مرتبط با محدودیت در سطح سلامت و فعالیت فیزیکی گزارش شده است. مقیاس لوبن 6 سؤالی، شبکه اجتماعی خانواده و دوستان را هر‌کدام جداگانه با 3 سؤال که طیف لیکرت 6 گزینه‌ای دارد (صفر=ندارد، یک=‌یک نفر، دو=‌دو نفر، سه‌=‌سه و چهار نفر، چهار=‌پنج تا هشت نفر و پنج=‌نه نفر و بیشتر) ارزیابی می‌کند و امتیاز مقیاس از حداقل صفر تا حداکثر 30 را شامل می‌شود. بر اساس این مقیاس، افرادی که به‌طور متوسط کمتر از دو نفر برای دیدن، تماس داشتن و شریک شدن در امور خصوصی خود دارند، در معرض انزوای اجتماعی هستند و نقطه برش آن برای افراد در معرض خطر انزوای اجتماعی امتیاز کمتر از دوازده است [29].
ارزیابی روایی و پایایی نسخه فارسی آن توسط توکلی و همکاران در سال 1395 بر روی دویست سالمند بالای 60 سال در شهر بجنورد انجام شد. در ارزیابی پایایی آن، آلفای کرونباخ 896/0 به‌دست آمد. برای ارزیابی روایی مقیاس ابتدا توسط چندین فرد مترجم به فارسی ترجمه شد و سپس برای تعیین روایی محتوا از محاسبه 97/‌CVI:0 و CVR:0/91 استفاده شد که پاسخ سالمندان را سازگار و پایدار نشان داد. ارزیابی روایی سازه طبق شاخص‌های مهم برازش در مدل معادلات ساختاری NFI=.971، CFI=0/980 ،RMSEA=0/088 و 98/X2/df=2 به‌دست آمد و برازش مدل خوب بود و در دو بُعد شبکه دوستان و خانواده اعتبار نسخه فارسی مقیاس شش سؤالی لوبن را بین سالمندان ایرانی تأیید کرد [30].
همچنین بقیه اطلاعات نمونه‌ها، پرسش‌نامه‌ای بود که به‌صورت چک‌لیست تهیه شد. سؤالات در رابطه با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی شامل سن، جنس، ترتیبات زندگی، وضعیت تأهل و تعداد فرزندان و ویژگی‌های اقتصادی‌‌اجتماعی شامل سطح تحصیلات، وضعیت اشتغال و درآمد خانواده بود. اطلاعات مربوط به وضعیت سلامت افراد (نام بیماری و استفاده از وسایل کمکی) به‌صورت خودگزارشی فرد سالمند در این پرسش‌نامه ثبت شده است. 
بر اساس مطالعه صادقی و زنجری در تهران که با هدف بررسی میزان و الگوهای نابرابری فضایی توسعه، 16 شاخص اقتصادی اجتماعی از داده‌های سرشماری سال 1390 تهران استخراج شد و با توجه به این شاخص‌ها 22 منطقه تهران را ‌به 5 دسته برخودار (توسعه یافته)، نسبتاً برخوردار (نسبتاً توسعه یافته)، نیمه برخوردار (توسعه متوسط)، کمتر توسعه‌یافته (محروم) و توسعه نیافته (خیلی محروم) تقسیم کردند. در مطالعه حاضر با توجه به دسته‌بندی‌های ذکر‌شده، مناطق به دو دسته کلی‌تر برخوردار و غیر‌برخوردار تقسیم و رابطه مناطق با انزوای اجتماعی تحلیل شد [31].
برای تحلیل اطلاعات نمونه‌ها، ابتدا داده‌های پرت و داده‌های گمشده مدیریت و سپس نرمال بودن داده‌ها بررسی و برای توصیف متغیرها و ویژگی‌های جمعیت‌شناختی سالمندان از میانگین، انحراف معیار، کمینه، بیشینه، تعداد و درصد، با نسخه 23 نرم‌افزار SPSS و با سطح معناداری کمتر مساوی 0/05 استفاده شد. ارتباط بین انزوای اجتماعی با متغیرهای مستقل ابتدا به‌صورت دو‌متغیره شامل آزمون‌های تی تست، کای اسکوئر و همبستگی پیرسون یا اسپیرمن بررسی شد. در‌نهایت با رگرسیون لجستیک چند‌متغیره روابط عوامل مرتبط سنجیده شد.
یافته‌ها
داده‌های مطالعه حاضر شامل ‌1280 نمونه با میانگین سنی افراد 70/97 سال و انحراف معیار 8/07 بود. همچنین 50/1 درصد افراد نمونه مرد بودند و 12/4 درصد نمونه به تنهایی زندگی می‌کردند. بقیه افراد وضعیت ترتیبات زندگی خود را به‌صورت زندگی با همسر، همسر و فرزندان مجرد یا متأهل، فقط فرزندان مجرد یا متأهل، فامیل و سایر بیان کردند. میانگین داشتن فرزند در سالمندان 3/4 فرزند با انحراف معیار 1/67 بود (جدول شماره 2) و 40/2 درصد افراد بازنشسته بوده و کار نمی‌کردند و سایر اطلاعات مربوط به ویژگی‌های اقتصادی‌‌اجتماعی در جدول شماره 3 آورده شده است. 




همچنین کمی بیشتر از نیمی از افراد، دچار مشکلات بینایی بودند (53/4 درصد) و از عینک (53/4 درصد) استفاده می‌کردند و 40/2 درصد نمونه‌ها دچار مشکلات اسکلتی‌عضلانی بودند و 19/2 درصد از عصا و 3/4 درصد از ویلچر استفاده می‌کردند. همچنین نزدیک به 30 درصد افراد مورد مطالعه دارای بیماری‌های قلبی‌عروقی (28/5 درصد) و کمی بیش از 40 درصد نیز مبتلا به فشار خون بالا بودند (40/2 درصد) (جدول شماره 4) و میانگین انزوای اجتماعی در نمونه‌ها 30/8 درصد بود که این میزان به تفکیک جنسیتی در زنان 30/5 درصد و مردان 30/9 درصد بود.


در مرحله بعد در تحلیل دوتایی با آزمون کای اسکوئر مشخص شد که از میان متغیرهای جمعیت‌شناختی؛ ترتیبات زندگی (X2=46/93 و P<0/001) و وضعیت تأهل (‌X2=26/91و P<0/001) (جدول شماره 5) و از میان ویژگی‌های اقتصادی اجتماعی، درآمد خانوار (X2=67/44 و P<0/001)، سطح تحصیلات (X2=20/26 و P<0/05) و وضعیت اشتغال (X2=29/24 و P<0/001) (جدول شماره 6) با انزوای اجتماعی رابطه معناداری دارند.




نتایج حاصل از ارتباط بین وضعیت سلامت با انزوای اجتماعی با استفاده از آزمون کای اسکوئر نیز طبق جداول شماره 7 و 8 نشان داد رابطه انزوای اجتماعی با مشکلات اسکلتی‌عضلانی (X2=15/47 و P<0/001)، تنفسی (X2=10/43 و P<0/05)، بینایی (X2=4/4 و P<0/05)، چربی خون بالا (X2=13/53 و P<0/001) و استفاده از عینک (X2=3/92 و P<0/05) معنادار است.




بین سایر متغیرهای مورد بررسی، از‌جمله سن، جنس، تعداد فرزندان، فشار خون بالا، مشکلات سلامت روان و حافظه و استفاده از ویلچر، عصا و واکر رابطه معناداری با انزوای اجتماعی در سالمندان مشاهده نشد.
در ادامه تحلیل داده‌ها، متغیرهایی که در تحلیل‌های دوتایی معنادار بودند و متغیر‌های که 2/P<0 داشتند [32] و نیز متغیرهای سن و جنسیت با اینکه در تحلیل‌های دو‌متغیره در سطح معناداری نبودند، اما از نظر ماهیت تعیین‌کننده آن‌ها در حوزه سالمندی وارد مدل رگرسیون لجستیک شدند. برای رعایت اصل مربوط به ارتباط ‌زیاد متغیرهای مستقل، در اینجا فقط دو متغیر مستقل استفاده از عینک و مشکلات بینایی به دلیل اینکه رابطه آن‌ها بیش از 0/2 بود، متغیر استفاده از عینک، حذف و متغیر مشکلات بینایی وارد مدل شد. 
نتایج ‌مدل رگرسیون لجستیک چند‌متغیره برای پیش‌بینی انزوای اجتماعی بر اساس جدول شماره 9 نشان داد متغیرهای جنسیت (مردبودن)، زندگی با همسر، درآمد خانوار، وضعیت اشتغال، برخورداری مناطق (توسعه‌یافتگی) و بیماری‌های قلبی‌عروقی، دیابت و چربی خون بالا معنادار بودند.


متغیرهای جنسیت مرد (P<0/05, OR=1/78, Wald=7/33)، داشتن بیماری‌های قلبی (P<0/05, OR=1/42, Wald=5/23) و دیابت (P<0/05, OR=1/41, Wald=4/85)، درآمد کمتر افراد از یک سطح مشخص (درآمد کمتر از پنج میلیون تومان) (P<0/001, Wald=31/78)، افراد بازنشسته (P<0/001, OR=2/13, Wald=12/94) و خانه‌دار (P<0/05, OR=2/55, Wald=9/66) (گروه مرجع افراد شاغل) و زندگی در مناطق توسعه‌یافته‌تر (برخوردار) (P<0/001, OR=2/02, Wald=20/53) با شانس احتمال انزوای اجتماعی بیشتری همراه بودند.
بحث
مطالعه حاضر با هدف بررسی شیوع انزوای اجتماعی و شناسایی عوامل مرتبط با آن بین 1280 نفر سالمند 60 سال و بالاتر ساکن تهران انجام شد. برای تعین میزان انزوای اجتماعی از مقیاس شبکه اجتماعی لوبن استفاده و شیوع انزوای اجتماعی بین سالمندان شهر تهران 30/7 درصد برآورد شد که نشان می‌دهد تعداد زیادی از سالمندان کلان‌شهر تهران در معرض خطر انزوای اجتماعی هستند که با نتایج پژوهش‌های مختلفی همسو است و شیوع انزوای اجتماعی را از 10 تا 43 درصد و حتی بالاتر از 43 درصد بین سالمندان تخمین زده‌اند [20 ،‌16 ،8, 9, 10]. 
این میزان شیوع در مطالعه ابراهیم و همکاران از مالزی، بولووس و همکاران در لبنان و مرچانت و همکاران در سنگاپور، بیشتر از 45 درصد [19 ،16 ،8]، در مطالعه کوبایشی و همکاران در کلمبیا 17 درصد [11]، در مطالعه کیوکو شیمادا از ژاپن، 31 درصد در افراد تنها و 24 درصد در افرادی که در خانواده زندگی می‌کردند [21]. در مطالعه هواها و همکاران در ایالات متحده 30 درصد برآورد شده است [20]. این برآوردهای متفاوت از شیوع انزوای اجتماعی در کشورهای مختلف با وجود یکسان‌بودن ابزار مطالعه می‌تواند به دلیل انجام مطالعه بر روی جمعیت‌‌های خاص یا محدود‌تر مانند افراد بستری در بیمارستان [20]، افرادی که تنها یا با خانواده زندگی می‌کنند [21] یا افراد ساکن مناطق روستایی باشد [19] که با توجه به تفاوت در دسترسی آنان به شبکه اجتماعی و ارتباطی می‌تواند و این تفاوت در شیوع انزوای اجتماعی را توجیه کند. 
مطالعات نشان می‌دهند میزان حمایت شبکه‌های اجتماعی در قوم و نژاد‌های مختلف متغیر است که خود می‌تواند دلیلی دیگر برای توجیه‌ تفاوت در شیوع انزوای اجتماعی جوامع مختلف با ابزار یکسان باشد [33 ،8]. شاید به دلیل تأثیر‌پذیری درک سالمند از نظر عناصر زیست‌شناختی و اجتماعی جامعه از خوب‌بودن شبکه‌های اجتماعی خانواده و دوستان خود باشد. در این مطالعه، به‌صورت پاسخ به این بخش از سؤالات مقیاس انزوای اجتماعی لوبن؛ تعداد افرادی از دوستان و خانواد‌ه که سالمند با آن‌ها احساس راحتی و نزدیکی می‌کند تا در مواقع نیاز به آن‌ها صحبت یا از آن‌ها کمک بگیرد، باشد و پاسخ‌های افراد جوامع مختلف را متفاوت کند [34].
دومین هدف مطالعه، شناسایی پیش‌بینی‌کننده‌های انزوای اجتماعی در سالمندان ساکن شهر تهران بود که نتایج تحلیلی رگرسیون لجستیک به این صورت بود که مردان با احتمال بیشتری نسبت به زنان انزوای اجتماعی را تجربه می‌کردند که نتیجه تحقیقات قبلی را تأیید می‌کرد [35 ،11] و به نظر می رسد زنان نسبت به مردان بیشتر می‌توانند روابط خود در سطح شبکه‌های اجتماعی را بدون حضور همسر در کنار خود همچنان حفظ کنند [18]، اما در برخی دیگر از مطالعات زنان با احتمال بیشتر نسبت به مردان انزوای اجتماعی را تجربه می‌کردند [8, 9].
رابطه متغیر سن با انزوای اجتماعی همسو با نتایج بیشتر مطالعات پیشین، به سطح معناداری نرسید [22 ،19 ،17 ،8]، اما برخی مطالعه‌ها برخلاف نتایج مطالعه حاضر ارتباط معنادار و مستقیمی بین انزوای اجتماعی و افزایش سن نشان دادند[35 ،18] که احتمالاً تفاوت در نتایج مطالعات استفاده از ابزارهای سنجش‌ مختلف [8] یا تفاوت‌های قومی و فرهنگی در دریافت حمایت‌های شبکه‌های اجتماعی برای سالمندان باشد [33]. ‌
متغیر بعدی که از نظر آماری رابطه معناداری با انزوای اجتماعی نشان داد زندگی با همسر بود که نتایج مطالعات گذشته را تأیید می‌کرد [35, 17, 18, 19]. رضایت از زندگی زناشویی بین سالمندان بسیار بالا است و زوج‌هایی که رضایت از زندگی زناشویی بالایی دارد از سطح سلامت روانی و اجتماعی بالاتری برخوردار هستند [36].
همچنین گروه‌های سالمندان بازنشسته و خانه‌دار نسبت به گروه مرجع افراد شاغل با احتمال انزوای جتماعی بیشتر روبه‌رو بودند که این یافته هم همسو با نتایج مطالعات قبلی بود [17] و به نظر می‌رسد این دو گروه (افراد بازنشسته و خانه‌دار) فرصت‌های کمتری برای تعاملات اجتماعی با دیگران ‌در اختیار دارند، اما افراد شاغل سالمند (‌نسبت به همتایان غیر‌شاغل خود) چون احتمالاً سطح سلامت بالاتری دارند، از میزان مشارکت اجتماعی بیشتری نیز برخوردارند [37, 38] و سطح درآمد کمتر خانوار (گروه مرجع درآمد بالاتر از 5 میلیون تومان) مشابه نتایج مطالعه‌های مریلند، کلمبیا و لبنان با احتمال انزوای اجتماعی بالاتری همراه بود [35 ،19 ،11]. سطح خوب‌بودن روانی سالمندان ایرانی با سطح درآمد و احتمالاً با افزایش میزان تعاملات اجتماعی ارتباط قوی دارد [39]. 
افراد ساکن مناطق برخوردار (توسعه یافتگی بیشتر) با احتمال بیشتری انزوای اجتماعی را تجربه می‌کردند که در راستای نتایج برخی مطالعه‌های قبلی [40 ،8] و در تضاد با نتایج برخی مطالعات دیگر بود [6 ،23]. این امر می‌تواند ‌به دلیل کمترشدن تعداد ساکنان قدیمی‌تر محل سکونت سالمندان ( احتمالاً به دلیل بازنشستگی و جابه‌جایی به دلیل کاهش درآمد یا مرگ دوستان) در مناطق توسعه‌یافته باشد که شبکه ارتباطی سالمندان محدود و کوچک‌تر می‌شود [8]. 
سالمندان دارای بیماری‌های قلبی‌عروقی با احتمال بیشتری در معرض انزوای اجتماعی بودند که در جهت عکس نتایج برخی مطالعات بود [21 ،16 ،7]، اما بسیار دیگری از پژوهش‌ها نشان داده‌اند مشکلات سلامت مزمن در افراد سالخورده با افزایش انزوای اجتماعی همراه است [41, 42 ,19 ,8] که احتمالاً به دلیل توان، تحرک و فعالیت بدنی پایین‌تر سالمندان دچار بیماری‌های مزمن مانند مشکلات قلبی‌عروقی باشد که می‌تواند مشارکت کمتر آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی را به دنبال داشته باشد [43] و طبق تحقیقات انزوای اجتماعی از مرتبط‌ترین عوامل خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی است و مطالعه‌های بالینی بین حیوانات جداشده از گروه و تنها نشان داده است که میزان مشکلات قلبی‌عروقی در آن‌ها بیشتر می‌شود [44].
مطالعه حاضر نشان داد سالمندان دچار دیابت، به میزان بیشتری در معرض خطر انزوای اجتماعی هستند که همسو با نتایج برخی مطالعات بود [45 ،8] و همراه شدن دیابت با انزوای اجتماعی خطر بیشتر مرگ‌و‌میر را برای سالمندان درپی دارد [46]. همچنین با توجه به اینکه بین پریشانی روانی و بی‌خوابی با دیابت سالمندان ارتباط معناداری وجود دارد، احتمالاً می‌توان نتیجه گرفت دیابت ‌موجب کاهش نشاط روانی در سالمندان شده [47] و از طریق کاهش نشاط روانی میزان تعاملات سالمندان را کاهش می‌دهد. 
برخلاف مطالعه حاضر، در سالمندان ژاپنی بین دیابت و انزوای اجتماعی رابطه معناداری مشاهده نشد [21]. چربی خون بالا، نقش فاکتور محافظتی را نشان داد، به‌طوری که سالمندان دچار چربی خون بالا با احتمال کمتری در معرض خطر انزوای اجتماعی قرار می‌گیرند و ممکن است آن را به این صورت توجیه کرد که سالمندان دچار چربی خون بالا، احتمالاً چاق یا دچار اضافه وزن هستند [48] و بیشتر اقدام به انجام ورزش در محیط‌های عمومی و باشگاه‌های ورزشی می‌کنند و در‌نتیجه میزان تعاملات آن‌ها با شبکه‌های اجتماعی افزایش می‌یابد.
همچنین برخی مطالعه‌ها نیز نشان داده‌اند افراد چاق کمتر در معرض محرومیت‌های اجتماعی قرار می‌گیرند [49]. با توجه به مقطعی بودن مطالعه حاضر احتمال دارد رابطه چربی خون با انزوای اجتماعی در جهت عکس باشد، به این ترتیب که ابتدا انزوای اجتماعی موجب بروز چربی خون بالا شود و افراد درپی درمان چربی خون بالا میزان تعاملات آنان با شبکه‌های اجتماعی گسترش یابد.
نتیجه‌گیری
با توجه به شیوع قابل‌ملاحظه انزوای اجتماعی بین سالمندان و تأثیرات مخرب انزوای اجتماعی بر ابعاد مختلف سلامت و حتی پیامد‌های تهدید‌کننده برای حیات و مرگ‌و‌میر زود‌رس آن‌ها، نیازمند توجه جدی‌ و برنامه‌ها‌ی پیشگیری‌کننده جهت کاهش و کنترل مسئله انزوای اجتماعی است. در مطا‌لعه حاضر، مرتبط‌ترین عوامل‌ که با احتمال بیشتر انزوای اجتماعی در سالمندان همراه بودند، شا‌مل جنسیت (مردبودن)، درآمد کم خانوار، افراد غیرشاغل (بازنشسته و خانه‌دار)، مناطق برخوردار (توسعه‌یافته) و بیماری‌های قلبی‌عروقی و دیابت بود و ضروری به نظر می‌رسد که سیاست‌گذاران و افراد متخصص در حوزه‌های بهداشتی برنامه‌های آموزشی و غربالگری‌ها را در جهت تعدیل عوامل ذکر‌شده تدوین کنند تا سالمندان در معرض خطر انزوای اجتماعی شناسایی شده و آزمایشات زودهنگام برای ارتقای سلامت و افزایش کیفیت زندگی آن‌ها به کار گرفته شود.
این مطالعه محدودیت‌هایی داشته است که به دین شرح است:
1. مطالعه حاضر به صورت مقطعی انجام شد، امکان تبیین دقیق روابط بین متغیر‌ها وجود نداشت.
2. نمونه مطالعه حاضر از یک مطالعه بزرگ‌تر استخراج شده بود و امکان بررسی بعضی متغیرها نبود.
پیشنهادهای این بررسی به دو صورت است: اجرایی و پژوهشی که نوع اجرایی آن را می‌توان چنین بیان کرد:
1. افراد متخصص و مسئولان در حوزه سالمندی با توجه به نتایج مطالعه حاضر که شیوع چشمگیر انزوای اجتماعی بین سالمندان تهرانی را نشان داد، لازم است اقدامات مناسب جهت حساس‌سازی و آگاهی افراد جامعه را نسبت به این چالش بهداشتی از طریق شبکه‌های مطبوعاتی و برنامه‌های اجتماعی بیشتر کنند. 
2. با توجه به نتایج مطالعه حاضر که نشان داد رابطه قوی بین زندگی به تنهایی و انزوای اجتماعی برقرار است، ضروری است که برنامه‌های آموزشی را در جهت حفظ و توجه به ارتباط بین نسلی افزایش دهند.
3. تدوین برنامه‌های غربالگری، تأسیس نهاد‌های خودیاری در سطح محلی و همچنین تأسیس نهاد‌های حمایتی برای سالمندان مرد، ساکن مناطق برخوردار، دچار بیماری‌های قلبی‌عروقی و دیابت که بیشتر احتمال دارد در معرض خطر انزوای اجتماعی قرار گیرند، ضروری به نظر می‌رسد. 
پیشنهادهای پژوهشی نیز بدین قرار است:
1. با توجه به مقطعی بودن مطالعه حاضر، برخی فاکتور‌های محافظتی مربوط به وضعیت سلامت مانند چربی خون نیازمند تحقیقات گسترده‌تری برای تعیین جهت این ارتباط است.
2. با توجه به تنوع فرهنگی و قومیتی در ایران می‌توان با انجام مطالعات مشابه در قومیت‌های مختلف، امکان مطالعات مروری برای بیان وضیعت دقیق‌تر سالمندان ایرانی فراهم شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه با کد اخلاق IR.USWR.REC.1400.036 مورد تأیید کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم توان‌بخشی و سلامت اجتماعی قرار گرفته است.

حامی مالی
 این مقاله از پایان نامه کارشناسی ارشد استخراج شده است. و حامی مالی نداشته است. 

مشارکت نویسندگان
ایده، مفهوم‌سازی، تدوین و نهایی‌سازی: نیلوفر محمودی و یداله ابوالفتحی ممتاز؛ نگارش: نیلوفر محمودی؛ نظارت و مدیریت: یداله ابوالفتحی ممتاز، مهشید فروغان، نسیبه زنجری و سید حسین محققی کمال.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی سپاسگزاری می‌شود.

References
1.Khodamoradi A, Hassanipour S, DaryabeigiKhotbesara R, Ahmadi B. [The trend of population aging and planning of health services for the elderly: A review study (Persian)]. Journal of Torbat Heydariyeh University of Medical Sciences(Journal of Health Chimes). 2018; 6(3):81-95. [Link]
2.World Health Organization. World report on ageing and health. Geneva: World Health Organization; 2015. [Link]
3.Nodehi Moghadam A, Rashid N, Hosseini Ajdad Niaki SJ, Hosseinzadeh S. Evaluation of quality of life and its related factors in elderly in Mashhad in 1396. Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(3):310-9. [Link]
4.Askari Z, Mohammad T, Ahangari E. [The effectiveness of group therapy based on acceptance and commitment to quality of life in elderly people with nasal syndrome (Persian)]. Journal of Sabzevar University of Medical Sciences. 2019; 26(5):585-91. [Link]
5.Khademi MJ, Rashedi V, Sajadi S, Gheshlaghi SM. Anxiety and loneliness in the Iranian older adults. International Journal of Psychology and Behavioral Sciences. 2015; 5(2):49-52. [Link]
6.Shalchi S. [Social isolation, urban development, and socioeconomic status in Tehran (Persian]. Quarterly Journal of Social Sciences. 2018; 81(27):1-35. [Link]
7.Seyfzadeh A, Hagighatian M, Mohajerani A. The relationship between social isolation and health among the Tehranian elderly. Journal of Education and Community Health. 2017; 4:19-25. [DOI:10.21859/jech.4.3.19]
8.Ibrahim R, Abolfathi Momtaz Y, Hamid TA. Social isolation in older M alaysians: Prevalence and risk factors. Psychogeriatrics. 2013; 13(2):71-9. [DOI:10.1111/psyg.12000] [PMID]
9.Nicholson NR. A review of social isolation: An important but underassessed condition in older adults. The Journal of Primary Prevention. 2012; 33(2-3):137-52. [DOI:10.1007/s10935-012-0271-2] [PMID]
10.Taylor HO, Taylor RJ, Nguyen AW, Chatters L. Social isolation, depression, and psychological distress among older adults. Journal of Aging Health. 2018; 30(2):229-46. [PMID]
11.Kobayashi KM, Cloutier-Fisher D, Roth M. Making meaningful connections: A profile of social isolation and health among older adults in small town and small city, British Columbia. Journal of Aging Health. 2009; 21(2):374-97. [PMID]
12.Tsuji T, Saito M, Ikeda T, Aida J, Cable N, Koyama S, et al. Change in the prevalence of social isolation among the older population from 2010 to 2016: A repeated cross-sectional comparative study of Japan and England. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2020; 91:104237. [PMID]
13.Gilmour H, Ramage-Morin PL. Social isolation and mortality among Canadian seniors. Health Reports. 2020; 31(3):27-38. [PMID]
14.Tanskanen J, Anttila T. A prospective study of social isolation, loneliness, and mortality in Finland. American Journal of Public Health. 2016; 106(11):2042-8. [DOI:10.2105/AJPH.2016.303431] [PMID] [PMCID]
15.Vozikaki M, Papadaki A, Linardakis M, Philalithis A. Social isolation and well-being among older adults in Europe. Archives of Hellenic Medicine. 2018; 35(4):506-19. [Link]
16.Merchant RA, Liu SG, Lim JY, Fu X, Chan YH. Factors associated with social isolation in community-dwelling older adults: A cross-sectional study. Quality of Life Research. 2020; 29(9):2375-81. [DOI:10.1007/s11136-020-02493-7] [PMID]
17.Rezaei Nasab Z, Fotohi S. [Study of gender differences in social isolation and its effective factors in Tehran (Persian)]. Urban sociological studies. 2018; 8(26):127-60. [Link]
18.Seyfzadeh A, Haghighatian M, Mohajerani A A. [Economic, social and demographic characteristics and social isolation in senile people (case study: Tehran City) (Persian)]. Middle Eastern Journal of Disability Studies. 2019; 9:23. [Link]
19.Boulos C, Salameh P, Barberger-Gateau P. Social isolation and risk for malnutrition among older people. Geriatrics & Gerontology International. 2017; 17(2):286-94. [PMID]
20.Ha JH, Hougham GW, Meltzer DO. Risk of social isolation among older patients: What factors affect the availability of family, friends, and neighbors upon hospitalization? Clinical Gerontologist. 2019; 42(1):60-9. [PMID]
21.Shimada K, Yamazaki S, Nakano K, Ngoma AM, Takahashi R, Yasumura S. Prevalence of social isolation in community-dwelling elderly by differences in household composition and related factors: From a social network perspective in urban Japan. Journal of Aging and Health. 2014; 26(5):807-23. [PMID]
22.Kalantari A, Hoseynizadeharani SS. [City and social relationships: A Study of the relationship between social isolation and level of received social support with the experience of loneliness (Case Study: Tehran residents) (Persian)]. Urban Studies. 2015; 5(16):87-118. [Link]
23.Ebrahimi P, Afshani A, Hassani Darmian Gh, Kermani M. [Comparative study of the effect of social isolation on the health of citizens Mashhad (Persian)]. Scientific Quarterly of Khorasan Socio-Cultural Studies. 2019; 13(3):7-44. [Link]
24.Asadi-Lari M, Vaez-Mahdavi MR, Faghihzadeh S, Cherghian B, Esteghamati A, Farshad AA, et al. Response-oriented measuring inequalities in Tehran: second round of UrbanHealth Equity Assessment and Response Tool (Urban HEART-2), concepts and framework. Medical Journal of the Islamic Republic of Iran. 2013; 27(4):236-48. [PMID]
25.Bakhtiyari F, Foroughan M, Fakhrzadeh H, Nazari N, Najafi B, Alizadeh M, et al. [Validation of the persian version of Abbreviated Mental Test (AMT) in elderly residents of Kahrizak charity foundation (Persian)]. Iranian journal of Diabetes and Metabolism. 2014; 13(6):487-94. [Link]
26.Wu CS, Lai MS, Gau SS, Wang SC, Tsai HJ. Concordance between patient self-reports and claims data on clinical diagnoses, medication use, and health system utilization in Taiwan. PloS One. 2014; 9(12):e112257. [PMID]
27.Gupta V, Gu K, Chen Z, Lu W, Shu XO, Zheng Y. Concordance of self-reported and medical chart information on cancer diagnosis and treatment. BMC Medical Research Methodology. 2011; 11:72. [DOI:10.1186/1471-2288-11-72] [PMID]
28.Mohaqeqi Kamal S H, Basakha M. Prevalence of chronic diseases among the elderly in Iran: Does socioeconomic status matter? (Persian)] Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2002; 16(4):468-81. [Link]
29.Lubben J, Blozik E, Gillmann G, Iliffe S, von Renteln Kruse W, Beck JC, et al. Performance of an abbreviated version of the Lubben Social Network Scale among three European community-dwelling older adult populations. Gerontologist. 2006; 46(4):503-13. [PMID]
30.Tavakoli Ghouchani H, Lashkardoost H, Khankolabi M, Asghari D, Hekmatara E, Nabavi SH. [Validity and reliability of Persian Version of Lubben Social Netwok-6 Scale in elderly adult (Persian)]. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2020; 12(2):64-9. [Link]
31.Sadeghi R, Zanjari N. [The inequality of development in the 22 districts of Tehran metropolis (Persian)]. Social Welfare Quarterly. 2017; 17(66):149-84. [Link]
32.Marrone G, Abdul-Rahman L, De Coninck Z, Johansson A. Predictors of contraceptive use among female adolescents in Ghana. African Journal of Reproductive Health. 2014; 18(1):102-9. [PMID]
33.Taylor RJ, Chatters LM, Woodward AT, Brown E. Racial and ethnic differences in extended family, friendship, fictive kin, and congregational informal support networks. Family Relations. 2013; 62(4):609-24. [PMID]
34.Asadi Noghabi A, Alhani F, Peyrovi H. The concept of health in elderly people: A literature review. Iran Journal of Nursing. 2012; 25(78):62-71. [Link]
35.Cudjoe TKM, Roth DL, Szanton SL, Wolff JL, Boyd CM, Thorpe RJ. The epidemiology of social isolation: National health and aging trends study. The Journals of Gerontology: Series B. 2020; 75(1):107-13. [PMID]
36.Zarei H, Abolfathi Momtaz Y, Sahaf R, Mehdi M. [Marital satisfaction among older adults who married in old age in sanandaj in 2016 (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(1):14-25. [Link]
37.Borhaninejad V, Nabvi S, Lotfalinezhad E, Amini F, Mansouri T. [Relationship between Social participation and life satisfaction among older people (Persian)]. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2017; 8(4):701-11. [DOI:10.18869/acadpub.jnkums.8.4.701]
38.Tan ME, Sagayadevan V, Abdin E, Picco L, Vaingankar J, Chong SA, et al. Employment status among the S ingapore elderly and its correlates. Psychogeriatrics. 2017; 17(3):155-63. [PMID]
39.Alizadeh M, Hoseini M, Shojaeizadeh D, Rahimi A, Arshinchi M, Rohani H. [Assessing anxiety, depression and psychological wellbeing status of urban elderly under represent of Tehran metropolitan city (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2012; 7(3):66-73. [Link]
40.Henning‐Smith C, Moscovice I, Kozhimannil K. Differences in social isolation and its relationship to health by rurality. The Journal of Rural Health. 2019; 35(4):540-9. [PMID]
41.Crowe C, Kwon D, Belsky D. Association of loneliness and social isolation with healthspan and lifespan in the US health and retirement study. Innovation in Aging. 2020; 4(Supplement_1):166. [PMCID]
42.Barnes TL, MacLeod S, Tkatch R, Ahuja M, Albright L, Schaeffer JA, et al. Cumulative effect of loneliness and social isolation on health outcomes among older adults. Aging & Mental Health. 2021; 1-8. [PMID]
43.Borji M, Bastami M, Bastami Y, Azami M, Tavan H. [Physical activity among elderly people with heart disease (Persian)]. Iran Journal of Cardiovascular Nursing. 2015; 4(2):54-61. [Link]
44.Xia N, Li H. Loneliness, social isolation, and cardiovascular health. Antioxidants & Redox Signaling. 2018; 28(9):837-51. [PMID]
45.Mansouri T, Farhadi A, Borhaninejad V R, Kojaie Bidgoli A, Navvabi Rigi S D, Hosseinabadi R. [Factors and barriers affecting the social participation of older people (Persian)]. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2018; 9(4):66-73. [Link]
46.Alcaraz KI, Eddens KS, Blase JL, Diver WR, Patel AV, Teras LR, et al. Social isolation and mortality in US black and white men and women. American Journal of Epidemiology. 2019; 188(1):102-9. [PMID]
47.Fadayevatan R, Bahrami M, Mohamadzadeh M, Borhaninejad V. [Relationship of sleep quality with mental health and blood sugar control in elderly people with diabetes mellitus (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2020; 14(4):380-91. [Link]
48.Moghaddas F, Khamnian Z. [The prevalence of obesity, hypertension, diabetes and hyperlipidemia among elderlies over 60 years of age of Sahlan area in Tabriz (Persian)]. Depiction oF Health. 2018; 9:206-13. [Link]
49.Hajek A, König HH. The association between obesity and social exclusion in middle-aged and older adults: findings from a nationally representative study in Germany. BMC geriatrics61. 2018; 18(1):258. [Link]