مقدمه
لکنت پدیده‌ای است که در آن فرد گسیختگی یا گیرهایی را در جریان گفتار نشان می‌دهد که معمولاً به‌صورت تکرار قسمتی از واژه، کشیده‌گویی صدا و قفل است [1]. اولین نشانه‌های لکنت رشدی بین سنین 3 تا 5 سالگی دیده می‌شود و به دنبال آن یک دوره گفتار نسبتاً روان مشاهده می‌شود [2]. به‌طور میانگین، شیوع لکنت درکودکان پیش‌دبستانی 3 تا 5 درصد است و در پسران 3 تا 4 برابر بیشتر از دختران است [3]. 
علاوه بر علائم ذکر‌شده، رفتارهایی به‌صورت ثانویه به لکنت افزوده می شود که باعث ایجاد نگرش و احساسات منفی نسبت به حرف زدن می‌شود [4]. با گذشت زمان و در اثر این پیامدها، فرد دچار احساسات گوناگونی مانند ناکامی، سرخوردگی، خستگی و ترس می‌شود. این احساسات منفی به علائم اولیه اضافه و باعث می‌شود مشارکت اجتماعی فرد در موقعیت‌های مختلف اجتماعی کاهش یابد [5]. 
مشکلات در مشارکت اجتماعی کودکان باعث به وجود آمدن انواع اختلالات رفتاری می‌شود و نگرش آن‌ها را نسبت به اطرافیان و مدرسه منفی می‌کند و عملکرد تحصیلی آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. شناسایی، تشخیص زود‌هنگام و آموزش مهارت‌های مناسب اجتماعی در خانه و ‌مدرسه و ایجاد تعامل میان این دو محیط در دوره پیش از دبستان می‌تواند از مشکلات بعدی این کودکان پیشگیری کند و آنان را به سمت رفتارهای مثبت اجتماعی سوق دهد. با توجه به این مهم، در حال حاضر بیشتر کارشناسان و متخصصان بالینی تنها به جنبه بیرونی و قابل مشاهده لکنت توجه کردند و جنبه مهم درونی فرد مبتلا به لکنت، به‌ویژه کودکان مورد غفلت قرار می‌گیرد و برخی از آن‌ها معتقدند پرداختن به نگرش و رفتارهای پنهان کودک مبتلا به لکنت موجب بدتر شدن وضعیت اختلال او خواهد شد. 
اختلالات عاطفی و رفتاری به مجموعه‌ای از اختلالات گفته می‌شود که توانایی کودکان برای عملکرد مناسب اجتماعی، تحصیلی و هیجانی را مختل می‌کنند و در‌برگیرنده، مجموعه‌ای از مهارت‌ها است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به شناخت و درک احساسات خویشتن، درک و دریافت حالت‌های عاطفی دیگران، مدیریت هیجان‌های شدید و بیان آن‌ها به شیوه‌ای سازنده، نظم‌دهی به رفتارهای خویشتن، برقراری و حفظ روابط اشاره کرد [6] و شامل بی‌توجهی، بی‌قراری، عدم تمرکز حواس، ترس در تعاملات اجتماعی و پرخاشگری است. متخصصان مهارت‌های اجتماعی را به 5 طبقه تقسیم می‌کنند که هریک به نوبه خود باعث تسهیل برقراری رابطه بین افراد و به‌ویژه در کودکان می‌شود که عبارت‌اند از: همکاری، گفتار مناسب، مسئولیت‌پذیری، همدلی و خویشتن‌داری [7, 8].
در زمینه درمان جنبه‌های پنهان لکنت مانند سایر اقدامات پیشگیرانه، ابتدا باید بتوان مهارت‌های مورد نظر را به‌صورت اطلاعات معتبر و قابل اعتماد تبدیل کرد. با توجه به اینکه تأثیر منفی لکنت بر روابط اجتماعی، هیجانات و رفتارهای فرد مبتلا به لکنت در مطالعات مختلف به اثبات رسیده است [9 ،3]، ‌در سال 1970 اولین آزمون مربوط به ارزیابی نگرش کودکان مبتلا به لکنت توسط سیلورمن ساخته شد که در آن نگرش و راهکارهای فرد برای برقراری ارتباط ارزیابی شد [10]. مقیاس (A-19) برای ارزیابی موقعیت‌های استرس‌زا و حالت‌های هیجانی برای کودکان دچار لکنت مدرسه‌رو در سال 1977 توسط گیتار ساخته شد [11]. 
بعد از این مقیاس، در سال 2011 ابزار کت که پرسش‌نامه‌ای در زمینه نگرش کودکان مدرسه‌روی لکنتی نسبت به ارتباط کلامی‌شان در محیط‌های مختلف است که توسط بروتن ساخته شد [12]. کیدی کت نیز ابزار سنجش نگرش در کودکان پیش دبستانی مبتلا به لکنت است که نگرش ارتباطی کودکان پیش‌دبستانی را به‌صورت مستقیم ارزیابی می‌کند. کیدی کت به بررسی خصوصیات پنهان لکنت می‌پردازد و به منظور سنجش واکنش‌های عاطفی  رفتاری و شناختی فرد نسبت به لکنت ساخته شده است [13]. 
اندرسون ‌و همکاران در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که کودکان مبتلا به لکنت نسبت به هم‌سالان غیر‌لکنتی خود در سازگار شدن با محیط کندتر هستند و در انجام تکالیف‌ حساس، ‌ضعیف‌تر عمل ‌می‌کنند [14]. گاتورمسن و همکاران در یک مطالعه مروری نظام‌مند در سال‌ 2015 ‌مطالعات مربوط به نگرش ارتباطی کودکان مبتلا به لکنت را بررسی کردند. آن‌ها  هجده مطالعه را که در آن از ابزارهای مختلف از‌جمله آزمون نگرش ارتباطی استفاده شده بود، تجزیه و تحلیل کردند. بر اساس متا‌آنالیز کودکان مبتلا به لکنت، نگرش ارتباطی منفی‌تری نسبت به کودکان بدون لکنت نشان دادند. همچنین تفاوت نگرش ارتباطی بین گروه‌ها با افزایش سن بیشتر شد، اما تحت تأثیر جنس قرار نمی‌گرفت [15].  
دنیل و بروتن‌، مطالعه‌ای با عنوان نگرش مربوط به گفتار در کودکان مبتلا به لکنت و کودکان غیرلکنتی انجام دادند. شرکت‌کنندگان در این پژوهش، 70 کودک دچار لکنت ه7فت تا 14 سال بلژیکی و 271 کودک غیر‌لکنتی بودند. هدف از این مطالعه این بود که آیا کودکان مبتلا به لکنت و غیر‌لکنتی با استفاده از آزمون نگرش ارتباطی متمایز می‌شوند یا خیر؟ طبق نتایج به‌دست‌آمده، نمرات این آزمون در کودکان مبتلا به لکنت تقریباً دو برابر کودکان غیرلکنتی بود. بر اساس این نتایج، نمرات آزمون کودکان مبتلا به لکنت با افزایش سن، افزایش می‌یابد و در افراد غیر‌لکنتی بعد از نُه سالگی این نمره کاهش می‌یابد [16]. 
برناردین و همکاران در مطالعه‌ای با عنوان نگرش ارتباطی کودکان مبتلا به لکنت و کودکان غیر‌لکنتی در ایتالیا پرداختند. این مطالعه با این هدف انجام شد که آیا نگرش منفی در کودکان مبتلا به لکنت و کودکان غیرلکنتی متفاوت است یا خیر؟ این آزمون بر روی 149 کودک مبتلا به لکنت و 148 کودک غیر‌لکنتی در محدوده‌ سنی 6 تا 14 سال اجرا شد. نتایج نشان داد نگرش کودکان مبتلا به لکنت به‌طور کاملاً چشمگیری، منفی‌تر از همتایان غیر‌لکنتی خود بود. نتایج این مطالعه نشان داد آزمون کت ابزار مناسبی برای بررسی نگرش ارتباطی کودکان مبتلا به لکنت ایتالیایی است. همچنین این ابزار می‌تواند در تعیین نیاز برای مد نظر قرار دادن نگرش در درمان، کاربردی باشد [17]. 
یاروس و همکاران به این نتیجه دست یافتند که کودکان دچار لکنت در مقایسه با هم‌سالان بدون لکنت خود، واکنش‌ هیجانی شدیدتر، مشکل در تنظیم هیجانات خود و ناتوانی در تنظیم توجه دارند. لکنت کیفیت زندگی، باورها، هیجانات و تحصیلات این افراد را به‌طور منفی تحت‌تأثیر قرار می‌دهد [9]. 
از پژوهش‌هایی که در داخل کشور در همین زمینه است که با رده سنی متفاوت از مطالعه ما انجام شده است، می‌توان به مطالعه یادگاری و همکاران اشاره کرد. در این مطالعه، آزمون نگرش ارتباطی به زبان فارسی ترجمه شد و ویژگی‌های روان‌سنجی آن در 48 دانش‌آموز مبتلا به لکنت و 312 دانش‌آموز بدون لکنت 8 تا 15 سال فارسی زبان سنجیده شد. طبق نتایج، ضریب آلفای کرونباخ معادل 0/83 و ضریب پایایی آزمون به روش دو نیمه‌سازی گاتمن معادل 0/76 و ضریب همبستگی اسپیرمن براون معادل 0/78 به دست آمد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، نمرات دو گروه از نظر نگرش ارتباطی، تفاوت معنا‌داری داشت. به‌طوری که کودکان مبتلا به لکنت بیش از کودکان بدون لکنت دارای نگرش ارتباطی منفی بودند [18]. 
حسین‌زاده و همکاران در سال 1389 مطالعه‌ای تحت عنوان تعیین روایی و پایایی چک‌لیست رفتاری و آزمون طرز تلقی ارتباطی و مقایسه امتیاز آن‌ها بین دانش‌آموزان مبتلا به لکنت و غیرلکنتی 6 تا 11 سال انجام دادند. یکی از اهداف این تحقیق، تعیین روایی و پایایی آزمون نگرش ارتباطی بود. این مطالعه بر روی 96 دانش‌آموز مبتلا به لکنت و غیرلکنتی 6 تا 11 سال انجام شد. بعد از معادل‌سازی پرسش‌نامه به زبان فارسی، روایی آزمون بررسی شد. 
برای بررسی ثبات آزمون به فاصله 25 روز از آزمودنی‌ها خواسته شد که دوباره آزمون را اجرا کنند. نتایج نشان داد آزمون نگرش ارتباطی در دانش‌آموزان مبتلا به لکنت، روایی و پایایی مناسبی دارد. همچنین میانگین نمره آزمون، بین کودکان مبتلا به لکنت و غیرلکنتی تفاوت معناداری داشت. این آزمون قابلیت تمایز بین کودکان مبتلا به لکنت و غیرلکنتی را دارد [19]. 
عظیمی و همکاران، مطالعه‌ای با عنوان بررسی نگرش ارتباطی دانش‌آموزان مبتلا به لکنت 8 تا 15 ساله در شهرستان بابل انجام دادند که با توجه به نتایج، دانش‌آموزان دختر و پسر مبتلا به لکنت، نگرش متوسط داشتند. همچنین نمره نگرش دانش‌آموزان مبتلا به لکنت بین دو جنس و در 8 گروه سنی تفاوت معناداری نداشت [2]. 
شهیم و یوسفی، پرسش‌نامه مشکلات رفتاری کودکان پیش‌دبستانی را طراحی و ویژگی‌های روان‌سنجی آن را بررسی کردند. این پرسش‌نامه دارای 24 گویه و 4 خرده‌آزمون نقص توجه، ترس، رفتار اجتماعی و پرخاشگری است که دارای مقیاس لیکرت 3 درجه‌ای (هرگز‌=صفر، بعضی اوقات‌=یک، بیشتر اوقات‌=دو) است و آلفای کرونباخ به‌دست‌آمده برای آن بالای 70 درصد به دست آمد [20].  
همچنین در بررسی انجام‌شده توسط دادستان و همکاران بر روی پرسش‌نامه مهارت‌های اجتماعی/هیجانی کودکان پیش‌دبستانی‌ که حاوی 50 گویه در 6 عامل رفتار‌های سازش‌نایافته/فزون کنشی، مهارت‌‌‌های اجتماعی، مهارت‌های ارتباطی، مهارت‌های زندگی روزمره، رفتار تغذیه و نشانه‌های اضطراب جدایی است، روایی سازه با استفاده تحلیل عاملی تأییدی مورد تأیید واقع شد [6].
با توجه به مطالب گفته‌شده، جنبه‌های مختلف اختلال لکنت ورای صرفاً رفتارهای گفتاری سطحی است، به‌گونه‌ای که احساسات و عواطف منفی فرد مبتلا به لکنت نسبت به گفتارش بخش انکارناپذیری در اختلال لکنت است و با توجه به اینکه برای درمان موفق و در خیلی از مواقع برای جلوگیری از عودکردن دوباره لکنت در نظر گرفتن این احساسات و عواطف حیاتی و مهم است، نیاز ضروری و غیرقابل انکار برای تحقیق در زمینه نتایج درمان احساس می‌شود تا درمانگران شاغل در زمینه لکنت بتوانند تمام جنبه‌های لکنت را در برنامه درمانی خود قرار دهند و نتایج درمانی و بهبود کامل حاصل شود [10]. 
بنابراین در وهله اول یک ابزار مناسب و معتبر جهت بررسی و اندازه‌گیری نیاز است تا این اثرات منفی شناسایی و اندازه‌گیری شود. سپس برای رفع یا کاهش آن‌ها اقدامات لازم انجام شود. بر اساس جست‌وجوهای انجام‌شده توسط پژوهشگران مطالعه حاضر، متأسفانه هنوز در ایران ابزار مناسبی برای ارزیابی و بررسی این جنبه‌ها برای کودکان مبتلا به لکنت در ایران ساخته نشده است و ضرورت تهیه و ساخت چنین ابزاری برای این گروه از کودکان احساس می‌شود. 
ابزارهای متعددی برای بررسی هر‌یک از این جنبه‌ها به‌صورت جداگانه ساخته شده که خاص کودکان مبتلا به لکنت نیست و احتمالاً نمی‌توانند به‌طور کامل ویژگی‌های این کودکان را در این جنبه‌ها اندازه‌گیری کند. اگر هم به‌طور فرض بتواند این کار را انجام دهد، نیازمند صرف زمان زیاد و انجام اجرای جداگانه هریک است، زیرا اطلاعات هر زمینه مجزا از دیگری به دست می‌آید، نتیجه‌گیری و ادغام یکپارچه آن‌ها بسیار مشکل و وقت‌گیر است[9]. بنابراین نیاز آن احساس شد که محققان این مطالعه با توجه به اهمیت احساسات و عواطف منفی در لکنت و تأثیر زیاد این جنبه از لکنت در درمان موفق لکنت و با توجه به نبود چنین ابزاری در کشور، ابزاری تهیه کنند که برای مقاصد بالینی و تحقیقاتی با بیشترین دقت و در کمترین زمان بتواند احساسات و عواطف منفی را بررسی و ارزیابی کند. 
روش بررسی
این مطالعه از نوع روش‌شناختی و اعتبارسنجی است و  به مدت 6 ماه در بهار و تابستان سال 1397 در اصفهان انجام شد. 60 آزمودنی این مطالعه، شامل والدین کودکان پیش‌دبستانی مبتلا به لکنت که سواد در حد خواندن و نوشتن داشتند و سن کودکان در ‌بازه سنی 3 تا 5 سال و 11 ماه و شامل 36 کودک پسر و 24 کودک دختر بودند که به کلینیک‌های گفتاردرمان  این شهر مراجعه می‌کردند. این آزمودنی‌ها برای اولین بار به کلینیک گفتاردرمانی مراجعه کرده بودند و هنوز جلسات آزمایشات درمانی برای آن‌ها شروع نشده بود یا اینکه قبلاً سابقه گفتاردرمانی نداشتند و بعد از ارزیابی‌های لازم و اطمینان از داشتن لکنت و با رضایت خانواده وارد مطالعه ما می‌شدند. 
روش اجرای طرح شامل طراحی آزمون، بررسی روایی، بررسی پایایی و تجزیه و تحلیل اطلاعات بود. انجام تحلیل عاملی به منظور تعیین روایی سازه از نظر پژوهشگران مختلف، متفاوت است. روایی سازه یک آزمون عبارت است از میزان صحت آن در اندازه‌گیری ساخت نظری یا ویژگی مورد نظر. البته یکی از روش‌های تعیین روایی سازه، بررسی همبستگی آزمون طراحی‌شده با آزمون‌های مشابه در این زمینه است که تحت عنوان روایی همگرا است. اما برای بررسی روایی سازه، ساختار عاملی آزمون باید ارزیابی شود که معروف‌ترین روش برای تحلیل ساختار آزمون، شیوه آماری تحلیل عاملی است. تعداد نمونه توصیه‌شده برای انجام تحلیل عاملی 5 تا 10 نمونه به ازای هر بُعد است. برخی از صاحب‌نظران، حتی تعداد 3 نمونه را به ازای هر بُعد ابزار به شرط درصد واریانس بیان‌شده و مقدار بار عاملی بیشتر از 0/8 کافی تلقی می‌کنند [21, 22]. 
با توجه به اینکه قصد بر این بود که در این مطالعه برای تعیین روایی سازه از روش تحلیل عاملی استفاده شود، حجم نمونه در مراحل ثبات درونی و روایی سازه، 60 نفر در نظر گرفته شد. معیارهای ورود به پژوهش عبارت بودند از: قرار گرفتن کودک در بازه سنی 3 تا 5 سال و 11 ماه، عدم دریافت درمان برای لکنت کودک (به دلیل اینکه درمان لکنت مؤلفه‌های اختلال اجتماعی، هیجانی و رفتاری را تحت تأثیر قرار می‌دهد)، وجود علائم لکنت واقعی در کودک شامل تکرار، کشیده‌گویی، گیر و مکث که اغلب در سطح صدا و هجا اتفاق می‌افتد (‌حداقل سه ناروانی در صد کلمه)، داشتن هوش طبیعی، سلامت کامل شنوایی، عدم وجود اختلالات زبان درکی، بیانی و اختلالات گفتاری به غیر از لکنت و داشتن رشد گفتار و زبان طبیعی بر اساس تاریخچه‌گیری و ارزیابی آسیب‌شناس گفتار و زبان. همچنین سواد والدین در حد خواندن و نوشتن باشد و اعلام رضایت‌نامه کتبی والدین برای شرکت در مطالعه لازم بود. 
معیارهای خروج از پژوهش، بروز و تأیید ناروانی طبیعی گفتار کودک طی نمونه‌گیری و عدم تمایل شرکت‌کنندگان به ادامه‌ همکاری در مطالعه بود. 
 این مطالعه شامل چندین مرحله بود که مراحل هریک به شرح زیر است:
مرحله اول) طراحی پرسش‌نامه
این مرحله از مطالعه، کیفی بود و هدف از آن جمع‌آوری اطلاعات در مورد رفتارها و نگرش‌های کودکان در مورد لکنت‌شان بود. در مرحله طراحی پرسش‌نامه با توجه به هدف مطالعه، شرکت‌کنندگان بر اساس نمونه‌گیری هدفمند از بین والدین کودکان مبتلا به لکنت انتخاب شدند. در این مرحله، 10 نفر از والدین مشارکت داشتند. به منظور جمع‌آوری اطلاعات از مصاحبه بدون ساختار و عمیق استفاده شد. فرایند گزینش نمونه‌ها تا جایی ادامه یافت که در جریان کسب اطلاعات هیچ داده جدیدی پدیدار نشد و به عبارتی داده‌ها به اشباع رسیدند. 
سپس با توجه به نتایج برگرفته از مصاحبه‌های انجام‌شده و نظر صاحب‌نظران (‌متخصصان دارای مدرک دکترای روان‌شناسی بالینی، کودکان استثنایی، روان‌شناسی عمومی و گفتاردرمانی که تجربه لازم و مقالات علمی در زمینه اختلالات هیجانی، رفتاری، اجتماعی و لکنت کودکان داشتند) و همچنین از سؤالاتی که به نظر روان‌پزشکان و روان‌شناسان و گفتاردرمانگران با‌تجربه، همسانی زیادی با مقوله‌های تشخیصی راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی  دارند، موارد زیر  به دست آمد. 
مفاهیم به‌دست‌آمده در ابعاد‌ اختلالات اجتماعی/هیجانی/رفتاری، سازه‌‌های اصلی پرسش‌نامه شامل سازه »رفتار سازش نایافته/فزون کنشی«، «مهارت‌های اجتماعی» ،‌«مهارت‌های ارتباطی» ،‌«پرخاشگری» ،‌«ترس« و »اضطراب جدایی« تقسیم شدند. سپس عبارات مناسبی که هر‌یک جنبه‌ای از مفهوم اختلالات در کودکان مبتلا به لکنت را پوشش می‌داد، تدوین شد. 
پس از استخراج طبقات سازنده پرسش‌نامه، گویه‌های پرسش‌نامه از نتایج حاصل از بخش پژوهش و مطالعه در کتب و مطالعات قبلی صورت‌گرفته و نیز بخش کیفی پژوهش (عبارات مضمونی برگرفته از مصاحبه‌های بدون ساختار با والدین کودکان مبتلا به لکنت) استخراج شد [3]. در قسمت پیوست به تفصیل، طراحی عبارات پرسش‌نامه آورده شد که در این قسمت فقط یک نمونه از فرایند طراحی عبارات پرسش‌نامه در جدول شماره 1 ارائه شده است.


مرحله دوم) تعیین روایی پرسش‌نامه
در مرحله دوم پژوهش، برای بررسی روایی پرسش‌نامه، از سه شیوه شامل روایی صوری (به‌صورت کیفی)، روایی محتوا (به‌صورت کمّی) و روایی سازه (به روش تحلیل عاملی  تأییدی) استفاده شد. در تعیین کیفی روایی  صوری با 10 نفر از صاحب‌نظران به صورت چهره به چهره مصاحبه شد و موارد سطح دشواری (دشواری درک عبارات و کلمات)، میزان تناسب (تناسب و ارتباط مطلوب عبارات با ابعاد پرسش‌نامه) و ابهام (احتمال وجود برداشت‌های اشتباه از عبارات یا وجود نارسایی در معانی کلمات) بررسی و اصلاحات لازم انجام شد. 
همچنین تلاش شد تا از شیوه صحیح نگارش و جمله‌بندی منطقی برای نوشتن عبارات پرسش‌نامه استفاده شود. عبارات توسط تیم تحقیق چندین بار بازخوانی و نظرات صاحب‌نظران اعمال و سپس توسط دو متخصص ادبیات فارسی بازنگری و تأیید نهایی شد.
برای بررسی روایی محتوا به شکل کمّی از دو شاخص نسبت روایی محتوا‌ و شاخص روایی محتوا استفاده شد. ابتدا برای تعیین شاخص نسبت روایی محتوا از 15 نفر از متخصصان (متفاوت از متخصصان مرحله قبل) در‌خواست شد تا هر آیتم را بر اساس طیف 3‌ قسمتی (شفافیت، مرتبط بودن و سادگی) بررسی کنند. سپس شاخص نسبت روایی محتوا برای هر سؤال طبق فرمول شماره 1 محاسبه شد.
1. CVR=(ne-N/2)/(N/2)
 در این فرمول، ne معرف تعداد متخصصانی است که گزینه مهم و مرتبط (‌گزینه اول‌) را برای هر سؤال انتخاب کرده‌اند و N معرف کل متخصصان است و بر اساس ارزیابی پانزده متخصص، حداقل ارزش تعیین‌شده 0/51 در نظر گرفته شده است [23]. 
سپس بررسی شاخص روایی محتوا، بر اساس شاخص روایی محتوای والتس و باسل اجرا شد. بدین منظور، پژوهشگران، پرسش‌نامه طراحی‌شده را در اختیار متخصصان قرار دادند و از آن‌ها درخواست کردند تا بر اساس شاخص روایی محتوای والتس و باسل، میزان مربوط بودن، ساده بودن و واضح و شفاف بودن هریک از عبارات موجود در پرسش‌نامه را تعیین کنند. بدین ترتیب، 3 معیار ساده، واضح و مربوط بودن به صورت مجزا در یک طیف لیکرت 4 ‌گزینه‌ای برای هر‌یک از آیتم‌ها توسط 15 نفر از متخصصان (متفاوت از متخصصان مراحل قبل) بررسی شد. مثلاً برای معیار مرتبط بودن، گزینه‌های (1=‌نامربوط، 2=‌کمی مرتبط، 3=‌کاملاً مربوط، 4=‌بسیار مربوط) در نظر گرفته شد. در این پژوهش، امتیاز شاخص روایی محتوا برای هر عبارت به وسیله تقسیم تعداد متخصصان موافق با عبارت دارای رتبه 3 و 4 بر تعداد کل متخصصان محاسبه شد [24, 25].
همچنین به منظور بررسی تعیین روایی سازه، از روش تحلیل عاملی استفاده شد. در همین راستا، در این مطالعه جهت تعیین روایی سازه پس از بررسی همسانی درونی عبارات پرسش‌نامه، از روش تحلیل عاملی تأییدی با استفاده از نرم‌افزار تجزیه و تحلیل سازه‌ای که ارتباط درونی میان متغیرها را بررسی می‌کند، استفاده شد. حجم نمونه برای تعیین تحلیل عاملی  تأییدی در این مطالعه 10 برابر تعداد 6 خرده‌آزمون مورد مطالعه، یعنی تعداد 60 والد کودک مبتلا به لکنت در نظر گرفته شدند.
مرحله سوم) تعیین پایایی و ثبات پرسش‌نامه:
در مرحله سوم، برای تعیین همسانی درونی پرسش‌نامه از 60 نفر از والدین کودکان پیش‌دبستانی خواسته شد پرسش‌نامه را پر کنند و با استفاده از آلفای کرونباخ (یا ضریب آلفا‌) همسانی درونی محاسبه شد. برای ارزیابی ثبات در فاصله زمانی 2 هفته تا 1 ماه از آزمون اول ‌برای 30 نفر از حجم نمونه اولیه تکرار شد که از طریق روش آزمون‌بازآزمون و با استفاده از مقایسه نمرات دو مرحله از طریق شاخص همبستگی درون‌خوشه‌ای محاسبه شد.
یافته‌ها 
در این مطالعه طراحی آزمون، بررسی روایی، بررسی پایایی و تجزیه و تحلیل اطلاعات انجام شد که به شرح زیر است. در مرحله طراحی آزمون، در 6 خرده‌آزمون پرسش‌نامه مجموع گویه‌های اولیه پرسش‌نامه از مصاحبه شامل 61 آیتم بود که بعد از ادغام عبارات دارای مفاهیم هم‌پوشان، گویه‌های پرسش‌نامه به 40 عبارت کاهش یافت. ابزار یادشده دارای گزینه‌های خیلی کم=1، کم=2، متوسط=3، زیاد=4 و خیلی زیاد=5 است.
به علت عدم یکنواختی سؤالات و جلوگیری از جهت‌دهی به والدین در مورد اختلالات کودک، سعی شد سؤالات به دو صورت مستقیم و معکوس بیان شود. سؤالات (2، 11، 12، 14، 15، 17، 18، 36، 40‌) از سؤالات معکوس است، به‌طوری که پاسخ کاملاً موافقم، نمره یک و پاسخ کاملاً مخالفم، نمره پنج گرفته است. برای مثال، در سؤال 2 »نوبت را رعایت می‌کند«‌، سؤالی معکوس است؛ بنابراین پاسخ کاملاً مخالفم از والد نشان‌دهنده وجود اختلال در کودک است. در مقابل  سؤالات (1‌، 3، 4، 5، 6، 7، 8، 9، 10، 13، 19، 20، 21، 22، 23، 24، 25، 26، 27‌، 28‌، 29، 30، 31‌، 32، 33، 34، 35، 37، 38 ،39) مستقیم هستند؛ بنابراین گزینه کاملاً موافقم، نمره 5 و گزینه کاملاً مخالفم، نمره 1 می‌گیرد.
‌برای مثال، در سؤال یک »مزاحم دیگران می‌شود« پاسخ‌دهی کاملاً موافقم والد، نشان از اختلال درکودک است. به سؤالاتی که جوابی داده نشده است، نمره صفر تعلق می‌گیرد. حداقل نمره کل این پرسش‌نامه صفر است و حداکثر نمره کل پرسش‌نامه 200 است.
این گویه‌ها در 6 سازه یا خرده‌آزمون »رفتار سازش‌نایافته/فزون کنشی (حاوی دوازده گویه)» ،‌«مهارت‌های اجتماعی (حاوی شش گویه)»، »مهارت‌های ارتباطی (حاوی هشت گویه)» ، »پرخاشگری (حاوی پنج گویه)»،  ، »ترس (حاوی چهار گویه)» و »اضطراب جدایی (حاوی پنج گویه)» تنظیم شد. ابزار یادشده دارای گزینه‌های خیلی کم=1‌، کم=‌2، متوسط=‌3، زیاد= 4 و خیلی زیاد=‌5 است. 
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، مقدار شاخص نسبت روایی محتوا و شاخص روایی محتوا، کل پرسش‌نامه به ترتیب معادل 0/76 و 0/90 به دست آمد، اما روایی بعضی سؤالات کمتر از حد نصاب بود که این سؤالات با توجه به نظرات دریافت‌شده از صاحب‌نظران، حذف یا اصلاح شدند که در جدول شماره 2 تغییرات اعمال‌شده ارائه شده است.


در شاخص روایی سازه، با توجه به خروجی نرم‌افزار آموس مقدار X2 محاسبه‌شده برابر با 631/25 است. وجود X2 ‌پایین نشان‌دهنده برازش مناسب مدل است (000/P‌=0)، زیرا هر‌چه مقدار X2 کمتر باشد، مدل ارائه‌شده مدل مناسب‌تری است. نتایج ذیل از خروجی نرم‌افزار به دست آمده‌اند (جدول شماره 3).


با توجه به نتایج خروجی نرم‌افزار قسمت تخمین غیر‌استاندارد، مدل اندازه‌گیری، مدل مناسبی است. چون مقدار کای‌ دو آن و مقدار ریشه خطای میانگین مجذورات تقریب آن کمتر از 0/07 بوده و مقدار شاخص نیکویی برازش و شاخص نیکویی برازش اصلاح شده بیشتر از 0/8 است. مقادیر سطح معناداری نشان داد تنها سؤالات 18 و 39 در مدل قرار نمی‌گیرند. 
بدین معنا که این دو سؤال در بُعد مورد نظر دارای ضریب مسیر قابل ملاحظه و معناداری نبوده و باید از مدل حذف شوند. در جدول شماره 4 به دلیل محدودیت در حجم مقاله فقط نتایج برآورد ضرایب مسیر، انحراف معیار و مقدار احتمال آزمون سؤالات 18 و 39 که دارای سطح معناداری مطلوب نبودند، نشان داده شده است.


همسانی درونی پرسش‌نامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ قبل از بررسی روایی سازه معادل 0/82 به‌دست آمد. در مرحله دوم پس از انجام تحلیل عاملی، آلفای کرونباخ پرسش‌نامه در حالت کلی و نیز در همه ابعاد (با حذف دو سؤال 18 و 39 در تحلیل عاملی) به‌دست آمد که نتایج آن در جدول شماره 5 ارائه شده است.


ارزیابی ثبات از طریق روش آزمون‌بازآزمون و با استفاده از معیار شاخص همبستگی درون‌خوشه‌ای با فاصله زمانی 2 هفته تا 1 ماه و برای 30 نفر از نمونه اولیه دوباره تکرار شد که نتایج آن در جدول شماره 6 ارائه شده است. 


بحث 
در بخش روایی محتوا، شاخص نسبت روایی محتوا و شاخص روایی محتوا محاسبه شد که منجر به حذف سؤال دو از بُعد رفتار سازش‌نایافته/فزون کنشی شد. همچنین سؤالات 4، 5، 12، 20 و 21 از نظر نگارش تغییر یافت. هیرکاس و همکاران، نمره 0/79 و بالاتر را برای پذیرش آیتم‌ها براساس نمره شاخص روایی محتوا توصیه کرده‌اند [26]. 
در مرحله بعد، بر اساس میانگین نمرات شاخص روایی محتوای همه عبارات پرسش‌نامه، متوسط شاخص روایی محتوای پرسش‌نامه محاسبه شد. پولیت و بک، نمره 0/90 و بالاتر را برای پذیرش متوسط شاخص روایی محتوای توصیه کرده‌اند [16]. متوسط شاخص روایی محتوای پرسش‌نامه نیز محاسبه شد که مقدار 0/9 به دست آمد و با توجه به اینکه بیشتر از 0/79 است و بر اساس منابع روایی محتوا، پرسش‌نامه حاضر از روایی محتوا برخوردار است. بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده متوسط شاخص روایی محتوای پرسش‌نامه از حد مطلوبی (0/90) برخوردار بود، به جز سؤال 32 که به دلیل مرتبط نبودن و داشتن نمره کمتر از 0/90 به بُعد اضطراب جدایی انتقال یافت. 
همچنین مقدار شاخص نسبت روایی محتوا برای کل پرسش‌نامه 0/76 به‌دست آمد. با توجه به اینکه بر اساس روش لاوشه هنگامی که از پانزده صاحب‌نظر برای تعیین روایی محتوا استفاده می‌شود، شاخص نسبت روایی محتوا باید 0/51 و بالاتر باشد، شاخص روایی پرسش‌نامه سنجش اختلالات اجتماعی/ هیجانی/رفتاری کودکان مبتلا به لکنت پیش‌دبستانی مورد تأیید است که در‌واقع، نقطه قوت این مطالعه نسبت به سایر مطالعات در این است که از روش کمّی برای تعیین روایی محتوا استفاده شده است [24]. 
روایی سازه پرسش‌نامه از روش تحلیل عاملی تأییدی بر 39 ‌سؤال باقی‌مانده بررسی شد. نتایج نشان داد با توجه به آنکه مقدار کای‌دو آن و مقدار ریشه خطای میانگین مجذورات تقریب آن کمتر از 0/07 بود و مقدار شاخص نیکویی برازش و شاخص نیکویی برازش اصلاح‌شده بیشتر از 0/8 بود، مدل برازش مناسب داشته است (001/P<0). از طرفی، برآورد ضرایب مسیر نشان داد سؤالات 18 و 39 به ترتیب با ضرایب مسیر 0/35 و 0/07- در مدل باقی نمی‌مانند؛ پس از مطالعه حذف شدند (05/P>0)؛ بنابراین روایی پرسش‌نامه به روش بررسی با تحلیل عاملی  تأییدی با توجه به نتایج مدل و ضرایب مسیرها، با حذف دو سؤال فوق تأیید شد که نتایج این مطالعه با مطالعه دادستان همسو است [6]. در مطالعه دادستان و همکاران، ویژگی‌های روان‌سنجی پرسش‌نامه مهارت‌های اجتماعی و هیجانی در کودکان پیش‌دبستانی عادی بررسی شد، اما در پرسش‌نامه حاضر به‌طور اختصاصی و جزئی‌تر به بررسی اختلالات بین کودکان مبتلا به لکنت پرداخته شده است که تاکنون به بررسی چنین اختلالاتی نظیر لکنت بین کودکان توجه‌ نشده بود.
مقدار بیش از 0/7 ضریب آلفای کرونباخ نشان‌دهنده انسجام خوب و مطلوب سؤالات، مقدار صفر نشان‌دهنده عدم قابلیت اعتماد و 1+ نشان‌دهنده قابلیت اعتماد کامل است [25]؛ بنابراین ضرایب آلفای کرونباخ پرسش‌نامه طراحی‌شده حاضر که معادل 0/89 به‌دست آمد، نشان‌دهنده همسانی درونی بالای عبارات ابزار است که پایایی پرسش‌نامه سنجش اختلالات اجتماعی/هیجانی/رفتاری کودکان مبتلا به لکنت پیش‌دبستانی را تأیید می‌‌کند. 
این مطالعه با مطالعه شهیم همسو است که برای سنجش پایایی پرسش‌نامه مشکلات رفتاری کودکان پیش‌دبستانی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده کرد که این ضریب برای سه عامل پرخاشگری، بی‌توجهی و رفتارهای بچه‌گانه و گوشه‌گیری و اضطراب به ترتیب 0/89، 0/80 و 0/70 است. همچنین مشابه مطالعه یادگاری است که آزمون نگرش ارتباطی را به زبان فارسی ترجمه کردند و ویژگی‌های روان‌سنجی آن در 48 دانش‌آموز مبتلا به لکنت و 312 دانش‌آموز بدون لکنت 8 تا 15 سال فارسی زبان سنجش شد که طبق نتایج ضریب آلفای کرونباخ معادل 0/83 به‌دست آمد.
از تفاوت‌های این مطالعه با مطالعه شهیم و یادگاری، جامعه مورد مطالعه است. در مطالعه شهیم، جامعه مورد مطالعه کودکان عادی پیش‌دبستانی بودند، در صورتی که در این مطالعه جامعه مورد مطالعه، کودکان پیش‌دبستانی مبتلا به لکنت بودند. جامعه آزمودنی‌های این مطالعه کودکان پیش‌دبستانی مبتلا به لکنت 3 تا 5 سال و 11 ماه بودند، اما جامعه آماری مطالعه یادگاری کودکان دبستانی مبتلا به لکنت‌ 8 تا 15 سال بودند.
همچنین ارزیابی ثبات پرسش‌نامه حاضر با استفاده از روش آزمون‌بازآزمون انجام شد که معیار مورد نظر در سنجش ثبات پرسش‌نامه شاخص همبستگی درون‌خوشه‌ای بود. چنانچه این شاخص بالاتر از 0/70 باشد، میزان ثبات مطلوب است. بدیهی است که این عدد هر‌چه به عدد یک نزدیک‌تر باشد، مطلوب‌تر است [25]. 
بر طبق نتایج حاصل از مطالعه، همبستگی درون‌خوشه‌ای پرسش‌نامه از نظر آماری کاملاً معنادار شناخته شد (001/P<0). نتایج این مطالعه همسو با مطالعه یادگاری و همکاران است که در آن پایایی آزمون نگرش ارتباطی در کودکان دبستانی مبتلا به لکنت 8 تا 15 سال به روش دو نیمه‌سازی گاتمن معادل 0/76 و ضریب همبستگی اسپیرمن براون معادل 0/78 به دست آمد. 
با توجه به نتایج ‌به‌دست‌آمده می‌توان عنوان کرد این پرسش‌نامه در گذر زمان نیز از ثبات خوبی برخودار است، به‌‌گونه‌ای که پرسش‌نامه حاضر به مقطع زمانی خاصی محدود نیست و با گذشت زمان نیز نتایج به‌دست‌آمده دارای ثبات کافی است و نتایج حاصل از آن پایدار است، به‌طوری که اگر از کودکان پیش‌دبستانی مبتلا به لکنت 3 تا 6 ساله در فاصله زمانی 2 هفته تا 1 ماهه دوبار نمونه‌گیری انجام شود، نتایج حاصل از نمونه‌گیری اول با نمونه‌گیری دوم تفاوت معناداری ندارد و نتایج همبستگی بالایی دارد.
نتیجه‌گیری 
نتایج این مطالعه نشان داد پرسش‌نامه از هم‌خوانی درونی، ثبات آزمون‌بازآزمون و در کل از پایایی مطلوبی برخوردار است. همچنین تحلیل‌ها ثابت کرد تمام سؤال‌های آزمون، از پایایی و روایی مناسبی برخوردار هستند و می‌توان از این ابزار در کاربردهای بالینی و پژوهشی استفاده کرد. 
با توجه به مطالعه حاضر و نتایج به‌دست‌آمده از آن می‌توان اعلام کرد که نسخه فارسی پرسش‌نامه سنجش اختلالات اجتماعی/هیجانی/رفتاری کودکان مبتلا به لکنت پیش‌دبستانی (ویژه والدین) از روایی و پایایی مناسب برای بررسی تأثیر احساسات و عواطف منفی بر روی کودکان پیش‌دبستانی و والدین آن‌ها برخوردار است و می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مناسب و مفید استفاده شود. به این ترتیب هم برای ارزیابی کودک مبتلا قبل از درمان و کسب اطلاعات کامل‌تر درباره لکنت کمک می‌کند و هم می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مناسب برای سنجش نتایج درمان به کار برود و تأثیرات اقدامات درمانی را مشخص کند.
از محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به کم بودن حجم نمونه، سخت پیدا کردن نمونه‌هایی با شرایط لازم، نبود ابزار مشابه در زبان فارسی برای بررسی روایی هم‌زمان پرسش‌نامه و محدود بودن مطالعه به شهر اصفهان اشاره کرد.
پیشنهاد می‌‌شود این آزمون در سطح ملی در کل کشور و در قالب یک پژوهش هنجاریابی و با حجم نمونه بالا جهت تعیین نقطه برش پرسش‌نامه بررسی شود تا نهایتاً بتوان از آن به منظور ارزیابی اختلالات رفتاری/اجتماعی/هیجانی کودکان مبتلا به لکنت فارسی زبان ایرانی در محیط‌های بالینی و درمانی استفاده کرد. همچنین حساسیت پرسش‌نامه در اثر درمان بررسی شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کد اخلاق این پژوهش IR.MUI.RESEARCH.REC.1393.055 است. 

حامی مالی
این مطالعه با حمایت معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان انجام شد و کد طرح 393828 است.

مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشته‌اند.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
 

References
1.Clark CE, Conture EG, Frankel CB, Walden TA. Communicative and psychological dimensions of the KiddyCAT. Journal of Communication Disorders. 2012; 45(3):223-34. [DOI:10.1016/j.jcomdis.2012.01.002] [PMID] [PMCID]
2.Onslow M. Treatment of stuttering in preschool children. Behaviour Change. 2004; 21(04):201-14. [DOI:10.1375/bech.21.4.201.66104]
3.Proctor A, Yairi E, Duff MC, Zhang J. Prevalence of stuttering in African American preschoolers. Journal of Speech, Language and Hearing Research. 2008; 51(6):1465-79. [PMID]
4.Bluemel CS. Primary and secondary stammering. Quarterly Journal of Speech. 1932; 18(2):187-200. [DOI:10.1080/00335633209379870]
5.Boey RA, Van de Heyning PH, Wuyts FL, Heylen L, Stoop R, De Bodt MS. Awareness and reactions of young stuttering children aged 2-7 years old towards their speech disfluency. Journal of Communication Disorders. 2009; 42(5):334-46. [DOI:10.1016/j.jcomdis.2009.03.002] [PMID]
6.Dadsetan P, Asgari A, Rahimzade S, Bayat M. [Kindergarten Inventory of Social/Emotional Tendencies: A cross-validation study (Persian)]. Developmental Pschology. 2010; 7(25):7-27. [Link]
7.DeVon HA, Block ME, Moyle-Wright P, Ernst DM, Hayden SJ, Lazzara DJ, et al. A psychometric toolbox for testing validity and reliability. Journal of Nursing Scholarship. 2007; 39(2):155-64. [DOI:10.1111/j.1547-5069.2007.00161.x] [PMID]
8.Guitar B. Stuttering: An integrated approach to its nature and treatment. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2013. [Link]
9.Yaruss JS, Quesal RW. Overall Assessment of the Speaker’s Experience of Stuttering (OASES): Documenting multiple outcomes in stuttering treatment. Journal of Fluency Disorders. 2006; 31(2):90-115. [DOI:10.1016/j.jfludis.2006.02.002] [PMID]
10.Silverman EM. Communication attitudes of women who stutter. Journal of Speech and Hearing Disorders 1980; 45(4):533-9.  [PMID]
11.Guitar B, McCauley RJ. Treatment of stuttering: Established and emerging interventions. Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins; 2010. [Link]
12.Vanryckeghem M, Brutten GJ. The BigCAT: A normative and comparative investigation of the communication attitude of nonstuttering and stuttering adults.Journal of Communication Disorders. 2011; 44(2):200-6. [DOI:10.1016/j.jcomdis.2010.09.005] [PMID]
13.Vanryckeghem M, Brutten GJ. Communication attitude test for preschool and kindergarten children who stutter. San Diego, CA: Plural Publishing; 2007. [Link]
14.Anderson JD, Pellowski MW, Conture EG, Kelly EM. Temperamental characteristics of young children who stutter. Journal of Speech, Language, and Hearing Research. 2003; 46(5):1221-33. [PMID]
15.Guttormsen L, Kefalianos E, Næss KA. Communication attitudes in children who stutter: A meta-analytic review. Journal of Fluency Disorders. 2015; 46:1-14. [DOI:10.1016/j.jfludis.2015.08.001] [PMID]
16.De Nil LF, Brutten GJ. Speech-associated attitudes of stuttering and nonstuttering children. Journal of Speech and Hearing Research. 1991; 34(1):60-6. [PMID]
17.Bernardini S, Vanryckeghem M, Brutten GJ, Cocco L, Zmarich C. Communication attitude of Italian children who do and do not stutter. Journal of Communication Disorders. 2009; 42(2):155-61. [DOI:10.1016/j.jcomdis.2008.10.003] [PMID]
18.Yadegari F, Darooei A, Farazi M, Alipour Heidar M. Communication attitude in normal and stuttering students.  Journal of clinical psychology Andisheh va Raftar. 2005; 11(1):100-2. [Link]
19.Hossein Zadeh N, Shahbodaghi M, Jalaei S. [Reliability and validity of “ behavioral checklist “ and”communication attitude test” in stuttering children and comparison with non stutters at 6-11 years old (Persian)]. Journal of Modern Rehabilitation. 2010; 4(1-2):30-7. [Link]
20.Shahim S Yousefi F. [Preschool Behavioral Problems Questionnaire Special for parents (Persian)]. Social Sciences and Humanities of Shiraz University. 2008; 15(1):19-32. [Link]
21.Paul Klein. Easy Guide factor analysis. Translation solvent Sadrossadat, Asghari enamel. Tehran: The study of designing books Humanities University (left), 1380. 254 (1). [Link]
22.Knapp TR, Brown JK. Ten measurement commandments that often should be broken. Research in Nursing & Health. 1995; 18(5):465-9. [DOI:10.1002/nur.4770180511] [PMID]
23.Lawshe CH. A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology. 1975; 28(4):563-75. [DOI:10.1111/j.1744-6570.1975.tb01393.x]
24.Polit DF, Beck CT, Owen SV. Is the CVI an acceptable indicator of content validity? Appraisal and recommendations. Research in Nursing & Health. 2007; 30(4):459-67. [DOI:10.1002/nur.20199] [PMID]
25.Saifpanahi S, Sobhani Rad D, Afzali M, Izanloo S, Mardani N, Gholamian M, et al. [An investigation of the correlation between phonological and visual working memory with severity of stuttering in 6-12 years-old children (Persian)]. Journal of Paramedical Sciences & Rehabilitation. 2015; 4(4):20-6. [DOI:10.22038/JPSR.2015.5344]
26.Hyrkas K, Schmidlechner KA, Oksa L. Validating on instrument for clinical supervision using an expert panel. International Journal of Nursing Studies. 2003; 40(6):619-25. [DOI:10.1016/S0020-7489(03)00036-1]