دوره 22، شماره 3 - ( پائیز 1400 )
دوره، شماره، فصل و سال، شماره مسلسل |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Sabzi Khoshnami M, Arshi M, Alipour F, Javadi M H, Rafiey H, Noruzi S. Guide to Social Work Intervention for Community Re-entry of Offenders With a History of Violence Against Individuals. jrehab 2021; 22 (3) :298-319
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2827-fa.html
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2827-fa.html
سبزی خوشنامی محمد، عرشی ملیحه، علی پور فردین، جوادی محمدحسین، رفیعی حسن، نوروزی سارا. راهنمای مداخله تخصصی مددکاری اجتماعی در فرایند بازگشت به جامعه محکومین با سابقه خشونت. مجله توانبخشی. 1400; 22 (3) :298-319
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2827-fa.html
محمد سبزی خوشنامی1 
، ملیحه عرشی1 ، فردین علی پور* 2، محمدحسین جوادی1 ، حسن رفیعی3 ، سارا نوروزی4
، ملیحه عرشی1 ، فردین علی پور* 2، محمدحسین جوادی1 ، حسن رفیعی3 ، سارا نوروزی4
1- گروه آموزشی مددکاری اجتماعی، مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
2- گروه آموزشی مددکاری اجتماعی، مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ،Fa.alipour@uswr.ac.ir
3- گروه آموزشی رفاه اجتماعی، مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
4- گروه مددکاری اجتماعی، بیمارستان شهید چمران، دانشگاه علوم‌پزشکی لرستان، بروجرد، ایران.
2- گروه آموزشی مددکاری اجتماعی، مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ،
3- گروه آموزشی رفاه اجتماعی، مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
4- گروه مددکاری اجتماعی، بیمارستان شهید چمران، دانشگاه علوم‌پزشکی لرستان، بروجرد، ایران.
واژه‌های کلیدی: بازگشت به جامعه، توانبخشی اجتماعی، خشونت علیه اشخاص، افراد زندانی، راهنمای مددکاری اجتماعی.
متن کامل [PDF 3960 kb]
(1609 دریافت)
| چکیده (HTML) (3422 مشاهده)
.jpg)
References
1.Zeinali A. [Range of legislative intervention in the field of social problems and deviations (Persian)]. Social Welfare Quarterly. 2009; 9(34):301-20. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-2418-fa.html
2.Asadolahi A, Baratvand M. [Study of relation between child abuse by parents and wickedness of their child (case study: Wickedness delinquents of Khuzestan) (persian)]. Social Welfare Quarterly. 2006; 5(19):225-52. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1956-en.html
3.United Nations Office on Drugs and Crime. (2018).UNODC Annual Report 2018 [Internet]. 2018 [Updated 2018]. Available from: https://www.unodc.org/unodc/en/about-unodc/annual-report.html
4.Ahlin EM, Lobo Antunes MJ. Levels of guardianship in protecting youth against exposure to violence in the community. Youth Violence and Juvenile Justice. 2017; 15(1):62-83. [DOI:10.1177/1541204015590000]
5.Zare B, Zandilak AA. [Level of socio-economic development and rates of violent crimes in the provinces (persian)]. Journal of Iranian Social Studies. 2012; 5(3):97-125. http://www.jss-isa.ir/article_21453.html?lang=en
6.Iran Statistical Yearbook. No title [Internet]. 2018 Available from: https://www.amar.org.ir/Portals/1/yearbook/1397/15.pdf
7.Vameghi M, Khodai Ardekani M, Sajadi H. [Domestic violence in Iran: Review of 2001-2008 literature (Persian)]. Social Welfare Quarterly. 2014; 13(50):37-70. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1354-en.html
8.Mirhosseini Z, Larijani M. [Identifying the context of designing a model for successful social integration of offender women: a grounded theory approach (persian)]. Women in Development & Politics. 2018; 16(1):51-78. [DOI:10.22059/JWDP.2018.246504.1007316]
9.Cepeda JA, Vetrova MV, Lyubimova AI, Levina OS, Heimer R, Niccolai LM. Community reentry challenges after release from prison among people who inject drugs in St. Petersburg, Russia. International Journal of Prisoner Health. 2015; 11(3):183-92. [DOI:10.1108/IJPH-03-2015-0007] [PMID] [PMCID]
10.Choi J, Dulisse B. The Importation of violent “codes” of south korean inmates. The Prison Journal. 2020; 100(3):287-311. [DOI:10.1177/0032885520916816]
11.Chikadzi V. Challenges facing ex-offenders when reintegration in to mainstream society in Gauteng South Africa. Social Work. 2017; 53(2):288-300. [DOI:10.15270/53-2-569]
12.Sadeghi Fasaie S, Mirhosseini Z. [Life after prison: the challenges of reconstruction for women (persian)]. Strategic Rssearch on Social Problems in Iran University of Isfahan. 2017; 6(3):31-50. [DOI:10.22108/SSOSS.2017.85536.0]
13.Denney A, Tewksbury R, Jones R. Structure for successful offender reentry. Journal of Qualitative Criminal Justice & Criminology. 2014; 2(1):39-67. https://epublications.marquette.edu/socs_fac/96/
14.Belenko S. Assessing released inmates for substance-abuse-related service needs. Crime and Delinquency. 2006; 52(1):94-113. [DOI:10.1177/0011128705281755]
15.Freeman R. Can we close the revolving door?: Recidivism vs. employment of ex-offenders in the U.S. Symposium at the Urban Institute Reentry Roundtable, New York University Law School; 2003. [DOI:10.1037/e717762011-001]
16.Mellow J, Christian J. Transitioning offenders to the community: A content analysis of reentry guides. Journal of Offender Rehabilitation. 2008; 47(4):339-55. [DOI:10.1080/10509670801992111]
17.Wilson AJ, Davis RC. Good intentions meet hard realities: An evaluation of the project greenlight reentry program. Criminology and Public Policy. 2006; 5(2):303-38. [DOI:10.1111/j.1745-9133.2006.00380.x]
18.Listwan SJ. Reentry for serious and violent offenders:an analysis of program attrition. Criminal Justice Policy Review. 2009; 20(2):154-69. [DOI:10.1177/0887403408325700]
19.Travis J, Visher C. Prisoner reentry and crime in America. Cambridge: Cambridge University Press; 2005. [DOI:10.1017/CBO9780511813580]
20.Braun V, Clarke V. Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology. 2006; 3(2):77-101. [DOI:10.1191/1478088706qp063oa]
21.Visher C. Incarcerated fathers: Pathways from prisonto home. Journal of Criminal Justice 2013; 24(1):9-26. [DOI:10.1177/0887403411418105]
22.Miller HV, Miller JM. Community in-reach through jail reentry: findings from a quasi-experimental design. Justice Quarterly. 2010; 27(6):893-910. [DOI:10.1080/07418825.2010.482537]
23.Petersilia J. When prisoners come home: Parole and prisoner reentry. New York: Oxford University Press; 2003. https://www.google.com/books/edition/_/cv_Qc2dpL8AC?hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiDovaC6Yr0AhVknVwKHbnKDQAQre8FegQIERAI
24.Cnaan RA, Draine J, Fraizer B, Sinha JW. Ex-prisoners’ re-entry: An emerging frontier and a social work challenge. Journal of Policy Practice. 2008. 7(2-3):178-98. [DOI:10.1080/15588740801938035]
25.Toi H. Professional values and conflict among social workers in prisons: an examination of role stress, strain, and job satisfaction in working with inmates with mental illness and/or substance use disorders [PhD. dissertation]. Mansfield: University of Connecticut; 2015. https://opencommons.uconn.edu/dissertations/992/
26.Whittemore R, Knafl K. The integrative review: Updated methodology. Journal of Advanced Nursing. 2005; 52(5):546-53. [DOI:10.1111/j.1365-2648.2005.03621.x] [PMID]
27.Barnett-Page E, Thomas J. Methods for the synthesis of qualitative research: A critical review. BMC Medical Research Methodology. 2009; 9(59):1-11. [DOI:10.1186/1471-2288-9-59] [PMID] [PMCID]
28.Chin V, Dandurand Y. Introductory handbook on the prevention of recidivism and the social reintegration of offenders. Criminal justice Handbook series [Internet]. 2018. https://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/crimeprevention/Introductory_Handbook_on_the_Prevention_of_Recidivism_and_the_Social_Reintegration_of_Offenders.pdf
29.Crowley M. Guide to the rehabilitation and social reintegration of women prisoners [Internet]. 2019 [Updated 2019 May 13]. Available from: https://knowledge.tijthailand.org/en/publication/detail/bangkok-rules#book/
30.Nancy GJ, Brazzell D. Cowan mapping prisoner reentry: An action research guidebook [Internet]. 2006. Available from: https://www.ojp.gov/pdffiles1/nij/grants/213675.pdf
31.Phyllis Modley, Center for Effective Public Policy and Rachelle Giguere, Center for Effective Public Policy. Reentry considerations for women offenders [Internet]. 2010. Available from: https://cepp.com/wp-content/uploads/2021/04/Reentry-Considerations-for-Women-Offenders-2010.pdf
32.World Health Organization (WHO). WHO handbook for guideline development. Geneva: World Health Organization; 2014. https://apps.who.int/iris/handle/10665/145714
33.Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, Burgers JS, Cluzeau F, Feder G, et al. AGREE II: Advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. Canadian Medical Association Journal. 2010; 182(18):83-42. [DOI:10.1503/cmaj.090449] [PMID] [PMCID]
34.Prendergast M, Cartier JJ. Improving parolees’ participation in drug treatment and other services through strengths case management. Perspectives. 2008; 32(1):38-46. [PMID] [PMCID]
35.Lipsey M. The primary factors that characterize effective interventions with juvenile offenders: A meta-analytic Overview. Victims & Offenders. 2009; 4(2):124-47. [DOI:10.1080/15564880802612573]
36.Willis GM, Ward T, Levenson JS. The Good Lives Model (GLM): An evaluation of GLM operationalization in North American treatment programs. Sexual Abuse. 2014; 26(1):58-81. [DOI:10.1177/1079063213478202] [PMID]
37.Paparozzi MA, Gendreau P. An intensive supervision program that worked: Service delivery, professional orientation, and organizational supportiveness. The Prison Journal. 2005; 85(4):445-66.] [DOI:10.1177/0032885505281529]
38.Lattimore PK, Visher CA. The impact of prison reentry services on short-term outcomes: Evidence from a multisite evaluation. Evaluation Review. 2013; 37(3-4):274-313. [DOI:10.1177/0193841X13519105] [PMID]
39.Osher F, Steadman HJ, Barr H. A best practice approach to community reentry from jails for inmates with co-occurring disorders: The apic model. Crime & Delinquency. 2003; 49(1):79-96. [DOI:10.1177/0011128702239237]
40.Hunter BA, Lanza AS, Lawlor M, Dyson W, Gordon DM. A strengths-based approach to prisoner reentry: The fresh start prisoner reentry program. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology. 2016; 60(11):1298-314. [DOI:10.1177/0306624X15576501] [PMID] [PMCID]
41.Andrews D, Dowden C. The risk-need-responsivity model of assessment and human service in prevention and corrections: crime-prevention jurisprudence. Canadian Journal of Criminology and Criminal Justice. 2007; 49(4):439-64. [DOI:10.3138/cjccj.49.4.439]
42.Ashouri M, Ghasemi Moghadam H. [Methods of actuarial crime risk assessment (Persian)]. Private Low Studies Quarterly. 2014; 43(4):1-18. [DOI:10.22059/JLQ.2014.50102]
43.Andrews DA, Bonta J, Wormith JS. The recent past and near future of risk and/or need assessment. Crime & Delinquency. 2006; 52(1):7-27. [DOI:10.1177/0011128705281756]
44.Niven S, Stewart D. Resettlement outcomes on release from prison in 2003 [Internet]. 2005 [Updated 2005]. Available from: https://lemosandcrane.co.uk/resources/Home%20Office%20248%20-%20Resettlement%20outcomes%20on%20release%20from%20prison.pdf
45.Nasirzadeh M. The process of designing, implementation and evaluation of theory-based educational interventions. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2020; 19(5):549-52. [DOI:10.29252/jrums.19.5.549]
46.Turner S, Perersilia J. Work Release in Washington: Effects on recidivism and corrections costs. The Prison Journal. 1996; 76(2):138-64. [DOI:10.1177/0032855596076002003]
47.Ruch DA, Yoder JR. The effects of family contact on community reentry plans among incarcerated youths. Victims & Offenders. 2018; 13(5):609-27. [DOI:10.1080/15564886.2017.1401571]
48.Bouffard JA, Bergseth KJ. The impact of reentry services on juvenile offenders’ recidivism. Youth Violence and Juvenile Justice. 2008; 6(3):295-318. [DOI:10.1177/1541204007313384]
49.Shivy VA, Guion DB, Green BA, Wingate JA. INTUIT: A career decision-making intervention for female offenders in reentry. Journal of Career Development. 2019; 46(2):144-56. [DOI:10.1177/0894845317731156]
50.Garland B, Wodahl E, Saxon C. What influences public support of transitional housing facilities for offenders during reentry? Criminal Justice Policy Review. 2017; 28(1):18-40. [DOI:10.1177/0887403414564866]
51.Ramakers A, Nieuwbeerta P, Van Wilsem J, Dirkzwager A. Not just any job will do: A study on employment characteristics and recidivism risks after release. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology. 2017; 61(16):1795-818. [DOI:10.1177/0306624X16636141] [PMID] [PMCID]
52.Rapp RC, Van Den Noortgate W, Broekaert E, Vanderplasschen W. The efficacy of case management with persons who have substance abuse problems: A three-level meta-analysis of outcomes. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 2014; 82(4):605-18. [DOI:10.1037/a0036750] [PMID]
53.Solomon P. The efficacy of case management services for severely mentally disabled clients. Community Mental Health Journal. 1992; 28(3):163-80. [DOI:10.1007/BF00756815] [PMID]
54.Rasouli F. [The impact of anger control training on resiliency in adolescents with addiction preparation (Persian)]. Scientific Quarterly of Research on Addiction. 2011; 4(16):7-24. http://etiadpajohi.ir/article-1-366-en.html
55.Sadeghi S, Farajzadegan Z, Kelishadi R, Heidari K. Aggression and violence among Iranian adolescents and youth: A 10-year systematic review. International Journal of Preventive Medicine. 2014; 5(2):83-96. [DOI:10.4103/2008-7802.157663] [PMID]
56.Roustai A, Abolghasemi S, Mohammadi Arya A, Saedi S. [A comparison effect of training the anger management and medicine cure on aggression in prisoners (Persian)]. Journal of Social Psychology. 2011; 7(21):19-31. https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=160120
57.Kafashi, M., Eslami, E. The study of effective factors on re-offending and reentry to prison in the province of Northern Khorasan (Persian)]. Journal of Social Reserch. 2009; 2(4):57-69. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=181879
58.Hezar Jaribi J, Safari Shali R. [Factors affecting the commitment of crimes (Case study: Markazi province prisoners) (Persian)]. Social Sciences. 2009; 16(46):41-74. https://qjss.atu.ac.ir/article_5383.html?lang=en
59.Hochstetler A, DeLisi M, Pratt TC. Social support and feelings of hostility among released inmates. Crime & Delinquency. 2010; 56(4):588-607. [DOI:10.1177/0011128708319926]
60.Kelso KT. A family affair: The effects of familial relations on offender recidivism [PhD. dissertation]. Detroit: Wayne State University; 2012. https://www.proquest.com/openview/9b17b0d0dc7c1b8fe12ed102ead08287/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750
61.Léger A. Restoration or retribution: An empricial examination of the recidivistic patterns of a group of young offenders from new York city [MA. thesis]. Ontario: Queen’s University; 2009. https://qspace.library.queensu.ca/handle/1974/5364
62.Ramsden V, Martin R, McMillan J, Granger-Brown A, Tole B. Participatory health research within a prison setting: A qualitative analysis of ‘Paragraphs of passion. Global Health Promotion 2015; 22(4):48-55. [DOI:10.1177/1757975914547922] [PMID]
63.McNutt J. Is social work advocacy worth the cost? Issues and barriers to an economic analysis of social work political practice. Research on Social Work Practice. 2011; 21(4):397-40. [DOI:10.1177/1049731510386624]
64.Dalrymple J, Boylan J. Effective advocacy in social work. New York: SAGE; 2015. https://www.google.com/books/edition/_/QsmYAQAACAAJ?hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwisgJPOpov0AhUvz4UKHT7eB9UQre8FegQIDhAJ
65.Ronen T. Collaboration on critical questions in child psychotherapy: A model linking referral, assessment, intervention, and evaluation. Journal of Social Work Education. 2001; 37(1):91-110. [DOI:10.1080/10437797.2001.10779039]
متن کامل: (4551 مشاهده)
مقدمه
سلامت روانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه با امنیت آن ارتباط تنگاتنگ دارد و بخش وسیعی از این احساس امنیت، منوط به جلوگیری از وقوع جرم و تلاش در کاهش تکرار جرم است [1]. اقدام به خشونت علیه اشخاص، دسته‌ای از جرائم است که طی سال‌های اخیر تعداد آن‌ها در سیستم‌های قضایی افزایش یافته است [2]. گزارش‌های سازمان‌های ملی و بین‌المللی و نتایج پژوهش‌های مختلف در اکثر کشورهای دنیا از جمله، اسمیت و شارپ (1995)، اولوئوس (1992)، دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحدUNODCs) ) [3] و آهلین و همکاران [4] نشان می‌دهند که خشونت علیه اشخاص در سال‌های اخیر افزایش یافته و جدی‌تر شده است و از سوی مراجع رسمی، نشان‌دهنده حضور جدی پدیده خشونت در ایران، حداقل در اشکالی چون نزاع و درگیری است [6, 5]. بر اساس سال‌نامه آماری کشور ایران در سال 1397(صفحه 556)، نزاع و درگیری فردی طی سال‌های 1385 (247.869 نفر) تا 1397 (753.974 نفر) سه برابر گزارش شده است، به طوری که 15 درصد از نزاع و درگیری‌ها فقط مربوط به تهران، پایتخت ایران است [6]. وامقی و همکاران با بررسی 62 مقاله فارسی و انگلیسی از مقالات پژوهشی در کشور که در دوره زمانی 87-1380در مجلات معتبر داخلی و خارجی منتشر شده بودند، شیوع کلی خشونت را از 17/5 تا 93/6 درصد تخمین زدند [7].
تمرکز بر دوران بعد از حبس، یک راهکار مهم برای ادغام مجدد اجتماعی افراد است. از نظر بولک (به نقل از میرمحسنی و لاریجانی)، هدف اصلی مجازات زندان بهسازی و ادغام مجدد اجتماعی مجرم است، به طوری که مجدداً مرتکب جرم نشود و قابلیت لازم را برای زندگی سالم اجتماعی، به دور از جرم و بزه، پیدا کند و درنهایت فرد را به سوی هم‌نوایی و رعایت هنجارها و قواعد اولیه زندگی اجتماعی سوق دهد [8]. بر اساس مطالعات متعدد، بازگشت به جامعه پس اتمام دوران حبس برای همه افراد دشوار و همراه با مشکلات مختلفی مانند بیکاری، محدودیت در رابطه با خانواده و دوستان، بی‌ثباتی مالی، مصرف مواد مخدر و غیره است و زمانی این مشکلات پیچیده می‌شوند که فرد به جرم خشونت محکوم شده باشد [9, 10]. چیکادزی معتقد است که تلاش مجرمان آزادشده برای ادغام مجدد اجتماعی به علت روابط اجتماعی و خانواده فروپاشیده، بیکاری و فقدان خدمات پس از خروج با چالش‌های بسیاری مواجه است که ادغام را برای آن‌ها دشوار می‌کند [11]. پاتریشیا اوبرایان (به نقل از صادقی و میرحسینی)، در زمینه مسائل و مشکلات زنان پس از دوران حبس، پژوهش‌های متعددی را در فاصله سال‌های 2001 تا 2008 انجام داده که این پژوهش‌ها، بیشتر از منظر مددکاری اجتماعی به مسائل و مشکلات این دوران توجه کرده‌اند. وی پنج دسته از موانع را در حوزه حمایت‌های خانواده، مسکن، خشونت خانگی، درمان سوءمصرف مواد مخدر و الکل و اشتغال و رفاه اقتصادی شناسایی و ارزیابی کرده است و طبق باور او برطرف کردن این موانع، در بازسازی زندگی پس از زندان، نقش مؤثری دارد [12]. دی‌نی و همکاران به این نتیجه رسیدند که کمبود حمایت اجتماعی مانع از توانبخشی اجتماعی و ادغام موفقیت‌آمیز می‌شود و حمایت‌های اجتماعی در برنامه‌های دولتی و خصوصی نادیده واقع شده‌اند [13]. میرحسینی و لاریجانی معتقدند اگر فرد طی سال اول مرتکب جرم نشده، احتمالاً تا حدود زیادی فرایند ادغام اجتماعی را پشت سر گذاشته است [8].
زمانی انتقال صحیح افراد از زندان به جامعه صورت می‌گیرد که برنامه‌های توانبخشی و ادغام مجدد اجتماعی مبتنی بر نیازهای واقعی آنان تدوین و اجرا شود. خروجی این نوع انتقال، افزایش کیفیت زندگی و کاهش تکرار جرم را در پی دارد [14, 15, 16, 17]. افزایش تمایل به ورود مجدد به جامعه در افراد زندانی، در طول دهه گذشته ناشی از دو حوزه درهم‌تنیده است؛ اول، سیاست‌گزاران می‌دانند که عدم پاسخ‌گویی مستمر به نیازهای افراد بعد از پایان زندان، ادغام مجدد اجتماعی و امنیت عمومی جامعه را به خطر می‌اندازد. دوم، مداخلاتی که برای افراد مجرم ارائه می‌شود برای تعداد محدودی از افراد زندانی اثربخش بوده است، به طوری که در کاهش مجدد ورود به زندان اثر داشته است [18]. به عبارت دیگر، علی‌رغم تخصیص اعتبارات در برنامه‌های بودجه‌ای و تمایل به سیاست‌گزاری در این حوزه، شواهد علمی اندکی برای راهنمایی و هدایت در تدوین برنامه‌های بازگشت به جامعه وجود دارند که به توسعه و بهبود بازگشت مجدد و ادغام مجرمان در جامعه و افزایش امنیت عمومی کمک نمایند [19]. از این‌رو، مرحله پس از خروج از زندان، می‌تواند دوران «بازگشت به جامعه» یا «بازگشت به جرم» باشد.
یکی از حرفه‌هایی که می‌تواند در این راستا به سیستم قضایی کمک کند، حرفه مددکاری اجتماعی است. تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان این حرفه خدمات مددکاری اجتماعی را به افراد زندانی و خانواده‌های آنان ارائه می‌کنند. پس لازم است با مراجعه به دانش پایه و تجربه جهانی و با استناد به منابع موجود و در دسترس، گستره راهکارهای اثربخش عملیاتی و البته متناسب با ویژگی‌های زمینه‌ای کشور شناسایی شده و در چارچوب مشخصی تنظیم شود. هدف از تدوین راهنما، کمک به سیاست‌گزاران، مدیران اجرایی و کارشناسان برای انتخاب متناسب‌ترین برنامه‌های حمایتی اجرایی از میان راهکارهای موجود به پشتوانه شواهد و مستندات معتبر و موثق است.
بر اساس مرور منابع، اکثر مطالعات در خصوص ادغام مجدد اجتماعی افراد با سابقه زندان مربوط به کشور ایالات متحده آمریکا و اروپاست. محققان و پژوهشگران داخلی برخلاف نویسندگان خارجی کمتر به مسائل اجتماعی و چالش‌های دوران پس از خروج از زندان توجه نشان داده‌اند [12]. همچنین پروتکل یا راهنمای مداخلات اجتماعی برای افراد ترخیصی از زندان در کشور یافت نشد. غفلت از این امر، افزایش تکرار مجدد جرم و بازگشت به زندان و نیز گسترش آسیب‌های اجتماعی را به همراه دارد [13].
بنابراین هدف از این مطالعه، تدوین راهنمای مداخله تخصصی مددکاری اجتماعی به منظور طراحی برنامه‌های حمایتی و ایجاد بسترهای مناسب برای بازگشت موفق افراد به جامعه بعد از پایان دوران حبس و همچنین برقراری ارتباط بین یافته‌های این مطالعه با سایر مطالعات مرتبط بود که به توسعه و تقویت ادبیات بازگشت به جامعه افراد زندانی منجر می‌شود.
روش بررسی
در این پژوهش برای دست یافتن به راهنمای تخصصی، از روش کیفی و طی هفت مرحله زیر استفاده شد:
1) شناسایی ابعاد بازگشت موفق به جامعه و دسته‌بندی ابعاد آن (خروجی بخش کیفی): در این بخش پژوهش، 26 مصاحبه نیمه‌ساختاریافته (16 نفر محکوم به جرم خشونت علیه اشخاص، مراجعه‌کننده به مرکز مراقبت بعد از خروج استان تهران در سال 1398 و 10 نفر از کارشناسان و مدیران، اکثراً با تحصیلات مددکاری اجتماعی و روان‌شناسی به عنوان ارائه‌دهندگان خدمات به افراد آزادشده از زندان با سابقه حداقل دو سال فعالیت در این حوزه) انجام و برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل تماتیک شش‌مرحله‌ای براون و کلارک استفاده شد [20]. با توجه به حداکثر تنوع برای تعیین مشارکت‌کنندگان، معیارهای ورود و خروج به شرح زیر در نظر گرفته شد:
معیارهای ورود
- دارای سابقه حبس به دلیل ارتکاب جرم خشونت علیه اشخاص (تمام مصادیق این نوع جرائم) باشند.
- حداقل مدت یک سال حبس را در زندان گذرانده باشند [21].
- در بعضی مطالعات بیان شده در صورتی که بعد از گذشت حداقل 12 ماه از آزادی، فرد مرتکب جرمی نشده باشد، احتمالاً تا حدود زیادی فرایند بازپذیری اجتماعی را پشت سر گذاشته است [22 ،8]، اما برخی مطالعات دیگر، دوره بحرانی برای حضور مؤثر در جامعه را شش ماه پس از ترخیص از زندان گزارش کردند [23, 24, 25]. بنابراین برای انتخاب این معیار بر اساس شرایط بومی، مصاحبه‌های مقدماتی با کارشناسان این حیطه و افراد مرتکب جرم خشونت علیه اشخاص انجام شد و با استناد به یافته‌های این موارد مقرر شد در این مطالعه، گذشت حداقل شش ماه از ترخیص فرد از زندان و عدم ارتکاب به جرم در مدت‌زمان پس از ترخیص به عنوان معیار ورود به مطالعه در نظر گرفته شود، زیرا در این مدت فرد تا حدودی به شرایط پایدار رسیده است.
معیارهای خروج
- فرد مایل به شرکت در پژوهش نباشد.
- درصورتی که فرد در طول پژوهش هریک از معیارهای ورود را از دست بدهد.
پژوهشگر با معرفی‌نامه دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، به مرکز مراقبت بعد از خروج استان تهران مراجعه کرد. پس از هماهنگی با مدیریت مرکز و حضور در واحد مسئول مددکاری اجتماعی مرکز توضیحاتی در خصوص هدف مطالعه و معیارهای شرکت‌کنندگان تحقیق بیان شد. در ادامه، وی ضمن استخراج لیست افراد واجد شرایط، پژوهشگر را به سایر پرسنل مرکز به صورت حضوری معرفی کرد. طی هماهنگی‌های انجام‌شده تمام مصاحبه‌ها به صورت رودررو انجام شد. ضمن آنکه قبل از انجام مصاحبه رسمی جهت جلب اعتماد مشارکت‌کنندگان با آن‌ها رابطه مناسب برقرار می‌شد؛ یعنی ابتدا پژوهشگر خود را معرفی کرده و پس از شرح عنوان و هدف از انجام پژوهش برای شرکت‌کنندگان به سؤالات آن‌ها در این خصوص پاسخ داده می‌شد و نهایتاً در صورت تمایل به شرکت در تحقیق، رضایت‌نامه آگاهانه به تأیید آن‌ها می‌رسید. مدت هر مصاحبه بسته به شرایط و موقعیت مصاحبه‌شونده در بازه زمانی 40 تا 70 دقیقه متغیر بود. برای انجام مصاحبه، راهنمای مصاحبه به شکل سؤال تنظیم شد که شامل چگونگی اتفاقات بعد از آزادی از زندان، عوامل تأثیرگذار، واکنش‌ها و رفتارهای فرد و تغییراتی که در روند زمان رخ داده بود می‌شد. مطالعه با مصاحبه و با سؤالات کلی و باز در رابطه با سؤال تحقیق شروع می‌شد مانند: می‌خواهم با من راجع به تجربه‌تان صحبت کنید؟ در موقع ترخیص از زندان چه اتفاقاتی برای شما افتاد؟ چه احساسی داشتید؟ سپس با ادامه مصاحبه و با توجه به درک، تجارب و بازخورد مصاحبه‌شونده، سؤالات اختصاصی‌تر بر اساس نتایج اولیه در جهت اهداف مطالعه مطرح می‌شد. در جریان مصاحبه‌ها سعی شد از روش‌های تفحص و استماع فعال مانند سکوت، تکرار، بازخورد برای ترغیب مشارکت‌کننده جهت ارائه اطلاعات بیشتر متناسب با هر مورد استفاده شود.
نمونه سؤال‌های مربوط به شرکت‌کنندگان (افراد مرتکب خشونت علیه اشخاص) در مصاحبه نیمه‌ساختار: لطفاً تجارب خودتان در زمان بازگشت به جامعه بعد از اتمام دوران حبس را توضیح دهید؟ چه اتفاقی برایتان رخ داد و چه شرایطی را تجربه کردید؟ فکر می‌کنید چه مشکلاتی وجود دارد که مانع بازگشت شما به جامعه می‌شود؟ چه عواملی بعد از پایان دوره حبس به شما کمک می‌کرد تا بتوانید به کار و زندگیتان برسید؟
نمونه سؤال‌های مربوط به شرکت‌کنندگان (کارشناسان و متخصصان) در مصاحبه نیمه‌ساختار: به نظر شما چه عواملی در بازگشت به جامعه افراد مرتکب خشونت علیه اشخاص مؤثر است؟ به نظر شما چه عواملی موانعی در بازگشت به جامعه برای افراد مرتکب خشونت علیه اشخاص به شمار می‌رود؟
اکثر روش‌شناسان کیفی به جای دو ملاک اعتبار و پایایی روش کمّی از ملاک اعتمادپذیری یا قابلیت اعتماد استفاده می‌کنند. در پژوهش حاضر برای تأمین قابلیت اعتماد که شامل چهار بعد اعتبارپذیری، انتقال‌پذیری، قابلیت اعتماد و تأییدپذیری است، اقدامات زیر انجام شد:
نسبت به انتخاب شرکت‌کنندگان بر اساس معیارهای نمونه‌گیری، دقت لازم به عمل آمد؛ از روش کنترل متخصصین استفاده شد؛ پژوهشگر سعی کرد ایده‌ها و پیش‌فرض‌های خود را به منظور جلوگیری از تأثیر آن‌ها بر تحلیل و تفسیر داده‌ها کنترل نماید؛ پژوهشگر زمینه‌ای را که پژوهش در آن صورت گرفت، روند پژوهش و اقدامات صورت‌گرفته را به طور کامل شرح می‌دهد به نحوی که سایر پژوهشگران نیز بتوانند با مطالعه آن به قضاوت و انجام آن بر اساس این روند بپردازند.
2) مرور منابع به منظور تهیه ماتریس ابعاد بازگشت موفق به جامعه (خروجی مرور مطالعات پیشین): در قسمت مرور منابع، جست‌وجو در پایگاه داده‌های فارسی و انگلیسی با تمرکز بر مطالعات کمی و پروتکل‌ها و دستورالعمل‌ها در حوزه بازگشت زندانیان به جامعه انجام شد. جست‌وجوها در سایت فدراسیون بین‌المللی مددکاری اجتماعی (FASW)، انجمن ملی مددکاران اجتماعی ایالات متحده آمریکا (NASW) و شبکه بین‌المللی دستورالعمل‌ها (GIN)، سازمان بهداشت جهانی (WHO) و همچنین پایگاه داده‌های Pubmed, Scopus, Web of sciences و پایگاه اطلاعاتی سازمان جهانی بهداشت و PsychINFO صورت گرفت. جامعه آماری مطالعه در این فاز را کلیه مقاله‌های پژوهشی انگلیسی و فارسی مربوط به بازگشت موفق به جامعه که در پایگاه‌های علمی فارسی و انگلیسی در بازه زمانی 1980 تا زمان اجرای این مطالعه (2019) منتشر شده بودند، تشکیل داد. کلیدواژه‌ها با استفاده از MeSH تعیین شد و کلیدواژه‌هایSuccessful Reentry to community, Reentry to community, Social reintegration, return to community, reentry successful مورد جست‌وجو قرار گرفتند.
3) تهیه مخزن اولیه از موانع و تسهیل‌کننده‌های بازگشت موفق به جامعه بعد از آزادی از زندان از طریق ترکیب دو بخش کیفی و مرور منابع بر اساس الگوی تلفیقی مطالعات امیک (کار کیفی) و اتیک (مرور منابع) ویتمور و کنافل برای واکاوی و شناخت ابعاد بازگشت موفق به جامعه [26] و سنتز تماتیک این امکان را فراهم کرد تا علاوه بر شناسایی شباهت‌ها و تفاوت‌ها، موانع و تسهیل‌گرها استخراج شوند [27]. جهت تعیین اعتبار محتوایی، چارچوب طراحی‌شده جهت بررسی در اختیار اساتید قرار گرفت و موارد غیرشفاف و مبهم، غیرضروری، تکراری و دارای هم‌پوشانی اصلاح شد.
4) تدوین پیش‌نویس راهنمای مداخلات تخصصی (توسط تیم تحقیق): در این مرحله، تدوین پیش‌نویس راهنما توسط تیم تحقیق با تکیه بر تجمیع یافته‌های پیشین، انطباق با پروتکل‌های موجود و دریافت بازخورد از متخصصان انجام شد. طی بررسی‌های صورت‌گرفته پنج سند: راهنمای بین‌المللی (UNODC,2018) با موضوع «پیشگیری از تکرار جرم مجدد و ادغام مجدد اجتماعی مجرمان» [28]، مداخلات تخصصی برای بازگشت موفق به جامعه افراد زندانی در کشور بانکوک با موضوع «توانبخشی و ادغام اجتماعی زنان زندانی» [29]، تدوین نقشه بازگشت به جامعه افراد زندانی: راهنمای اقدام‌پژوهی در سال 2006 توسط وزارت دادگستری کشور ایالات متحده آمریکا [30]، مدیریت مورد مؤثر، بسته مربی‌گری برای تسهیل بازگشت موفق به جامعه مجرمین با پشتیبانی وزارت دادگستری ایالات متحده آمریکا [31] و همچنین کتابچه راهنمای WHO برای توسعه راهنما [32] به عنوان مبنای تدوین راهنمای حاضر انتخاب شدند.
5) بازنگری و توسعه پیش‌نویس راهنمای مداخلات تخصصی از طریق بحث گروهی متمرکز (FGD): بازنگری و توسعه پیش‌نویس راهنمای مداخلات تخصصی از طریق جلسه FGD انجام شد. اعضای گروه متمرکز، با تحصیلات دانشگاهی کارشناسی ارشد یا بالاتر در رشته‌های مددکاری اجتماعی و روان‌شناسی و با سابقه فعالیت آموزشی، پژوهشی (به خصوص تدوین راهنماها و دستورالعمل‌ها) و اجرایی در زمینه اصلاح و تربیت که به همکاری در مطالعه تمایل داشتند، به صورت هدفمند انتخاب شدند. این اعضا ضمن بررسی جزئیات پیش‌نویس راهنما، در مورد حذف و تأیید بخش‌هایی از پیش‌نویس و پیشنهادات تکمیلی به توافق رسیدند. شایان ذکر است در مورد ترتیب و توالی مداخلات راهنما در جلسه با نظر متخصصان تصمیم‌گیری شد.
6) بررسی قابلیت به‌کارگیری راهنمای مداخلات تخصصی (از طریق نقد راهنما): به منظور ارزیابی و بازنگری در راهنما از روش نقد راهنما استفاده شد [33] در این مرحله، به منظور ارزیابی و بازنگری در راهنمای مذکور از روش نقد راهنما توسط افراد صاحب‌نظر به‌ویژه افراد شاغل در مراکز مراقبت بعد از خروج که دارای مدرک کارشناسی ارشد و دکترا در رشته‌های مددکاری اجتماعی و روان‌شناسی و همچنین دارای سابقه بیش از پنج سال در این زمینه بودند، استفاده شد. راهنما از نظر قابلیت به‌کارگیری توسط 10 نفر از مددکاران اجتماعی با استفاده از تکنیک نقد راهنما AGREE ارزیابی شد. نقد راهنما یک ابزار عمومی است که این ابزار را می‌توان به منظور ارزیابی راهنماهای تشخیصی، ارتقای سلامت و دستورالعمل‌های درمانی و مداخله‌ای مورد استفاده قرار داد و شکلی از ابزارهای خودارزیابی محسوب می‌شود. راهنما / پروتکل تدوین‌شده به عنوان یک دستورالعمل اجرایی از شش بعد (چشم‌انداز و هدف، مشارکت ذی‌نفعان، دقت و کیفیت متدولوژی تدوین، گویایی و ارائه، قابلیت به‌کارگیری، استقلال در ویرایش) مورد بررسی قرار گرفت. شش معیار ذکرشده توسط ارزیابان نمره‌دهی شد که نمره‌ها در طیفی بین 1 تا 4 (از کاملاً مخالف تا کاملاً موافق) قرار داشتند. درنهایت نمره‌ها به درصد بیان شدند که نتایج در جدول شماره 1 ارائه شده است.
.jpg)
نتایج حاصل از ارزیابی 10 نفر از متخصصان نشان داد تمامی شاخص‌ها نمره‌ای بالاتر از 50 درصد را کسب کرده‌اند و میانگین مجموع نظرات در هر شش آیتم 85/7 درصد بود. بنابراین استفاده از پروتکل توسط تمامی ارزیابان تأیید شد.
7) تحلیل نقد راهنما و اصلاح موارد پیشنهادی و نهایی‌سازی راهنمای مداخلات: در این مرحله با مشارکت اعضای تیم تحقیق و افراد متخصص خارج از تیم پژوهش، پیشنهادات اصلاحی بررسی و بعد از انجام اصلاحات، راهنمای نهایی تدوین شد. باید توجه داشت که راهنمای حاضر چارچوب عملکرد استاندارد را فراهم نموده و در اجرای آن، مددکار اجتماعی می‌بایست قضاوت حرفه‌ای و ترجیحات مراجع را مدنظر قرار دهد.
یافته‌ها
در این مطالعه ابعاد بازگشت به جامعه یک مفهوم چندبعدی و میان‌رشته‌ای است که با طیف گسترده‌ای از تعاریف و معیارها همراه هستند. در بخش کیفی، ابعاد بازگشت به جامعه شناسایی شد که با توسعه مرور منابع علاوه بر تقویت ابعاد، مؤلفه‌های دیگری نیز به آن اضافه شد. درنهایت بازگشت به جامعه یک مفهوم با 5 بعد اصلی، 26 بعد فرعی و 105 گویه است که در جدول شماره 2 قابل مشاهده است.
.jpg)
شایان ذکر است که بازگشت به جامعه افراد پس از اتمام دوران زندانی یک فرایند است که شروع این فرایند با نگرانی‌های پیچیده‌ای همراه است، به همین دلیل برخی از گویه‌ها منفی هستند. درواقع، در جدول مذکور عوامل خطر و عوامل محافظتی برای طراحی مداخلات شناسایی شده‌اند، به طوری که عوامل خطر خاص که ممکن است مانع بازگشت به جامعه افراد با سابقه زندانی شوند و نیاز به مداخله دارند، شناسایی شده‌اند.
در ادامه کار با نظر متخصصان و ادبیات موضوع در قالب رویکرد مدیریت مورد، پیش‌نویس راهنما توسط تیم تحقیق با محوریت اطلاعات حاصل از جدول شماره 2، تدوین شد و برای بازنگری محتوا از افراد صاحب‌نظر این حیطه در قالب جلسه بحث گروهی متمرکز استفاده شد. رویکرد مدیریت مورد به عنوان یک الگوی مراقبتی، معمولاً برای افراد ترخیصی از زندان و کسانی که سابقه اختلال مصرف مواد دارند، استفاده می‌شود [34]. مدیریت مورد به عنوان الگویی مؤثر برای افراد مجرم در هنگام بازگشت به جامعه، از پشتیبانی تجربی علمی برخوردار است [35]. مدیریت مورد مؤثر مبتنی بر تیم است و افراد مجرم به عنوان بخش یا عضوی از این تیم قلمداد می‌شوند. رویکرد تیمی در مدیریت مورد، زمینه‌ای را برای متخصصان (مددکاران اجتماعی، روان‌شناسان، مربیان آموزشی، مشاوران شغلی و غیره) فراهم می‌کند تا با همکاری یکدیگر و اشتراک‌گذاری اطلاعات و دیدگاه‌ها، ضمن هم‌افزایی، فرایندی را برای توانمندی مراجعین طراحی کنند [36, 37]. الگوی مدیریت مورد در رشته مددکاری اجتماعی برای حمایت‌یابی و سامان‌دهی افراد دارای سابقه زندان رویکردی کارآمد است. مددکاران اجتماعی در مدیریت مورد، افراد توانایی هستند که ضمن تعامل با مراجعین و سایر متخصصان در مرحله نظارت هم بهتر عمل می‌کنند [38, 39, 40]. با توجه به این رویکرد، مراجعین در سراسر فرایند ارائه مداخلات تخصصی، مشارکت فعال داشته و اهداف با تکیه بر مداخلات مددکار اجتماعی و مشارکت مراجع، محقق می‌شوند. بنابراین راهنمای مداخله تخصصی مددکاری اجتماعی در بازگشت به جامعه افراد مرتکب خشونت، در چارچوب رویکرد مدیریت مورد در چهار مرحله اصلی: 1) آمادگی برای برنامه موردی، 2) توسعه برنامه موردی، 3) مداخله و عمل و 4) پایش و بازنگری مداخله ارائه می‌شود (جدول شماره 3).
.jpg)
1) مرحله آمادگی بر برنامه‌ریزی موردی: در این مرحله، برقراری ارتباط همدلانه، ارزیابی اولیه و تکمیلی با تمرکز بر خطرات بالقوه، نیازها و نقاط قوت مراجعین مرکز مراقبت بعد از خروج انجام می‌شود. مددکاران اجتماعی می‌توانند به منظور ارزیابی از روش‌هایی مانند مصاحبه، مشاهده، رسم شجره‌نامه، رسم نقشه بوم‌شناختی، ارزیابی توصیفی مشارکتی در سنجش نقاط قوت توانمندها و ظرفیت‌ها و بازدید منزل استفاده کنند. منابع کسب اطلاعات هم می‌توانند خود مراجع، اعضای خانواده و افرادی باشند که با وی در ارتباط هستند. لازم است هنگام ارزیابی، مددکاران اجتماعی به دو نکته توجه کنند؛ اول اینکه نیاز و مشکل و توانایی‌های مراجع به خوبی شناسایی شود تا مددکار اجتماعی بداند که دقیقاً چه چیزی را باید تغییر دهد. دوم اینکه ارزیابی نیاز، فرصتی است برای ایجاد تعامل بیشتر میان مددکار اجتماعی و مراجع و این تعامل بستر مناسبی را جهت ارائه خدمت فراهم می‌کند. نیازها و مشکلات مراجعین با توجه به یافته‌های بخش کیفی و مرور منابع در دسته‌ای با عنوان نگرانی‌های درهم‌تنیده شناسایی شدند که عبارت از آشفتگی‌های اقتصادی، فضای متزلزل خانوادگی، لغزش‌های ذهنی، انزوای اجتماعی و حضور در محیط مستعد آسیب و جهت‌گیری مسئولانه فراسازمانی بودند و همچنین توانایی‌های قابل استفاده در برنامه‌های مداخله‌ای این گروه به عنوان سپرهای حفاظتی مشخص شد. از آنجا که گروه هدف این مداخله، محکومینی هستند که سابقه ارتکاب خشونت علیه دیگران دارند، بنابراین در مرحله آمادگی پیش از مداخله، باید عوامل اثرگذار بر اعمال خشونت نسبت به دیگران به خوبی شناسایی شود و مبنای توسعه برنامه موردی قرار گیرد.
2) توسعه برنامه موردی: مددکار اجتماعی باید اهدافی را با همکاری سایر متخصصان تعیین کند که از ویژگی هوشمند (SMART) برخوردار باشند یعنی قابل دست‌یابی باشند، ویژه و منحصربه‌فرد باشند، با مشارکت بر اساس هدف اصلی و خواسته واقعی مراجع مورد نظر طراحی شده باشند، واقع‌بینانه باشند و در عین حال به محدودیت زمانی برای دست‌یابی به آن هدف نیز توجه شود. مراجع باید در تمامی مراحل مشارکت داشته باشد و تصمیم‌گیری‌ها با حضور و مشارکت حداکثری وی انجام شود. معمولاً هدف‌گذاری توأم با عقد قرارداد کتبی یا شفاهی با مراجع است، به طوری که سهم مددکار اجتماعی و مراجعه‌کننده در تحقق اهداف تعیین‌شده، به طور شفاف مشخص می‌شود و آن‌ها نسبت به حفظ دستاوردها مسئولیت‌هایی را می‌پذیرند و چنانچه هرکدام از طرفین از این قرارداد کاری تخطی نمایند، نیاز است بازنگری در خصوص اهداف در دستور کار قرار گیرد. اهداف تعیین‌شده در هر مرحله از فرایند کاری قابلیت اصلاح و تغییر خواهند داشت. مشارکت و همراهی مراجع و خانواده وی نقش تعیین‌کننده‌ای در شروع و ادامه فرایند دارد که همواره مددکاران اجتماعی از طریق ارتباط حرفه‌ای، همدلی، اقدامات علمی و غیره در حفظ آن می‌کوشند. پیش از شروع مداخله، مددکار اجتماعی باید به اولویت‌ها توجه کند. در اولویت‌بندی نیازها می‌توان از هرم نیازهای مازلو استفاده کرد، طوری که نیازهای اساسی و ضروری مانند مسکن ایمن، اشتغال حتی به صورت پاره‌وقت و نیازهای ارتباطی در اولویت بیشتری قرار دارند.
علاوه بر این، در این مرحله برای هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی مداخله، توجه به سطوح خطر ضروری است. درواقع خطرات بالقوه تعیین‌کننده نوع مداخله برای مراجع است. گروه هدف که محکومین با سابقه خشونت علیه دیگران هستند عموماً با چالش‌های پیچیده نظیر نداشتن شغل، اختلال مصرف مواد، ضعف در مهارت حل مشکل، اختلالات اضطرابی و ضعف در تعامل با دیگران مواجه‌اند. در برنامه‌ها در هر مورد می‌بایست به حساسیت پاسخ‌گویی / مسئولیت‌پذیری توجه کرد. درواقع اصل فردیت در مددکاری اجتماعی باید در هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی مدیریت مورد توجه قرار گیرد. افراد دارای سابقه کیفری درگذشته تجربه شکست در حیطه‌های تحصیلی، شغلی و روابط با دیگران را دارند و حتی به خاطر ترس از عدم موفقیت و عدم امید به بهبود کیفیت زندگی، با تردید در برنامه‌های بازتوانی شرکت می‌کنند. براساس مرور منابع و هم‌فکری متخصصان، عوامل خطر با سطح خطر مربوط به آن در جدول شماره 4 ارائه شده است. طبق این جدول، افرادی که با عوامل خطر بیشتر به‌ویژه با ریسک بالا به طور هم‌زمان مواجه‌اند در اولویت مداخله قرار می‌گیرند.
.jpg)
مددکاران اجتماعی با شناسایی و استفاده از نقاط قوت مراجعین به کاهش نگرانی‌ها و مقاومت آن‌ها در برنامه‌ها کمک می‌کنند. به عنوان مثال، مراجعی که مهارتی در نقاشی و معرق‌کاری دارد، این کار را آسان انجام می‌دهد و با دوستان و همکاران روابط اجتماعی مثبتی برقرار می‌کند. مددکاران اجتماعی از نقاط قوت به عنوان عناصر سازنده به نفع مراجعین در جهت پیشرفت و دوری از رفتارهای مجرمانه کمک می‌گیرند.
مددکاران اجتماعی می‌بایست از برنامه‌های تحمیل‌شده به مراجعین بدون اطلاع یا مخالف منطق آن‌ها خودداری کنند. مددکاران اجتماعی باید از تکنیک‌های مصاحبه انگیزشی در کل مراحل مدیریت مورد استفاده کنند تا از ابتدا مراجعین را درگیر کرده و با گذر زمان انگیزه آن‌ها را برای ادامه همکاری حفظ نمایند [31]. کلید کاهش خطر برای افراد با سابقه جرم، تمرکز بر مداخلات مبتنی بر شواهد برای رفع نیازهای جرم‌زا است [41]. نیازهای جرم‌زا بر عوامل متغیری دلالت دارند که در صورت تغییر می‌توانند از وقوع جرم در آینده پیشگیری کنند؛ عواملی نظیر نیازهای اقتصادی رفاهی و روانی اجتماعی فرد بزهکار (نظیر مسکن، شغل، تغذیه، اعتیاد، عصبی بودن، نگرش‌های منفی، نابسامانی خانوادگی و غیره). نیازهای جرم‌زا بیانگر سطح نارسایی‌های موجود هستند. نارسایی‌هایی که گرچه ریشه در گذشته دارند، اما در وضعیت کنونی فرد به عنوان عواملی پویا تأثیرگذارند. امروز نیازهای جرم‌زا یکی از عوامل تعیین‌کننده در برنامه‌های اصلاحی درمانی در نظام مختلف حقوقی به شمار می‌روند [42]. بنابراین برنامه موردی باید مستقیماً این نیازها را برطرف کند که در صورت عدم رسیدگی به آن‌ها فرد به سمت رفتارهای مجرمانه سوق داده می‌شود. بخشی از نیازها و خواسته‌ها توسط گروه هدف شناسایی و معرفی می‌شوند، دسته دیگری از نیازها توسط مددکار اجتماعی تشخیص داده می‌شوند. در محکومین خشونت علیه دیگران، تأمین نشدن نیازها، محدودیت‌ها و محرومیت‌های اجتماعی و ضعف مهارت‌های ارتباطی، عدم توانایی کنترل خشم و پرخاشگری از نیازهایی هستند که باید در تدوین برنامه مداخله‌ای مدنظر قرار گیرند.
3) مداخله و عمل: مداخلات تخصصی با توجه به سطح خطری که مراجعین با آن مواجه‌اند و قضاوت‌های حرفه مددکاری اجتماعی شامل شش دسته هستند (تصویر شماره 1): 1) حمایت‌یابی روانی، اجتماعی، اقتصادی و مدنی، 2) آموزش و مشاوره، 3) مددکاری گروهی و کار با خانواده، 4) مددکاری جامعه‌ای و تسهیل‌گری اجتماعی، 5) برقراری ارتباط بین فرد و منابع اجتماعی و 6) نظارت و پیگیری.
سلامت روانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه با امنیت آن ارتباط تنگاتنگ دارد و بخش وسیعی از این احساس امنیت، منوط به جلوگیری از وقوع جرم و تلاش در کاهش تکرار جرم است [1]. اقدام به خشونت علیه اشخاص، دسته‌ای از جرائم است که طی سال‌های اخیر تعداد آن‌ها در سیستم‌های قضایی افزایش یافته است [2]. گزارش‌های سازمان‌های ملی و بین‌المللی و نتایج پژوهش‌های مختلف در اکثر کشورهای دنیا از جمله، اسمیت و شارپ (1995)، اولوئوس (1992)، دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحدUNODCs) ) [3] و آهلین و همکاران [4] نشان می‌دهند که خشونت علیه اشخاص در سال‌های اخیر افزایش یافته و جدی‌تر شده است و از سوی مراجع رسمی، نشان‌دهنده حضور جدی پدیده خشونت در ایران، حداقل در اشکالی چون نزاع و درگیری است [6, 5]. بر اساس سال‌نامه آماری کشور ایران در سال 1397(صفحه 556)، نزاع و درگیری فردی طی سال‌های 1385 (247.869 نفر) تا 1397 (753.974 نفر) سه برابر گزارش شده است، به طوری که 15 درصد از نزاع و درگیری‌ها فقط مربوط به تهران، پایتخت ایران است [6]. وامقی و همکاران با بررسی 62 مقاله فارسی و انگلیسی از مقالات پژوهشی در کشور که در دوره زمانی 87-1380در مجلات معتبر داخلی و خارجی منتشر شده بودند، شیوع کلی خشونت را از 17/5 تا 93/6 درصد تخمین زدند [7].
تمرکز بر دوران بعد از حبس، یک راهکار مهم برای ادغام مجدد اجتماعی افراد است. از نظر بولک (به نقل از میرمحسنی و لاریجانی)، هدف اصلی مجازات زندان بهسازی و ادغام مجدد اجتماعی مجرم است، به طوری که مجدداً مرتکب جرم نشود و قابلیت لازم را برای زندگی سالم اجتماعی، به دور از جرم و بزه، پیدا کند و درنهایت فرد را به سوی هم‌نوایی و رعایت هنجارها و قواعد اولیه زندگی اجتماعی سوق دهد [8]. بر اساس مطالعات متعدد، بازگشت به جامعه پس اتمام دوران حبس برای همه افراد دشوار و همراه با مشکلات مختلفی مانند بیکاری، محدودیت در رابطه با خانواده و دوستان، بی‌ثباتی مالی، مصرف مواد مخدر و غیره است و زمانی این مشکلات پیچیده می‌شوند که فرد به جرم خشونت محکوم شده باشد [9, 10]. چیکادزی معتقد است که تلاش مجرمان آزادشده برای ادغام مجدد اجتماعی به علت روابط اجتماعی و خانواده فروپاشیده، بیکاری و فقدان خدمات پس از خروج با چالش‌های بسیاری مواجه است که ادغام را برای آن‌ها دشوار می‌کند [11]. پاتریشیا اوبرایان (به نقل از صادقی و میرحسینی)، در زمینه مسائل و مشکلات زنان پس از دوران حبس، پژوهش‌های متعددی را در فاصله سال‌های 2001 تا 2008 انجام داده که این پژوهش‌ها، بیشتر از منظر مددکاری اجتماعی به مسائل و مشکلات این دوران توجه کرده‌اند. وی پنج دسته از موانع را در حوزه حمایت‌های خانواده، مسکن، خشونت خانگی، درمان سوءمصرف مواد مخدر و الکل و اشتغال و رفاه اقتصادی شناسایی و ارزیابی کرده است و طبق باور او برطرف کردن این موانع، در بازسازی زندگی پس از زندان، نقش مؤثری دارد [12]. دی‌نی و همکاران به این نتیجه رسیدند که کمبود حمایت اجتماعی مانع از توانبخشی اجتماعی و ادغام موفقیت‌آمیز می‌شود و حمایت‌های اجتماعی در برنامه‌های دولتی و خصوصی نادیده واقع شده‌اند [13]. میرحسینی و لاریجانی معتقدند اگر فرد طی سال اول مرتکب جرم نشده، احتمالاً تا حدود زیادی فرایند ادغام اجتماعی را پشت سر گذاشته است [8].
زمانی انتقال صحیح افراد از زندان به جامعه صورت می‌گیرد که برنامه‌های توانبخشی و ادغام مجدد اجتماعی مبتنی بر نیازهای واقعی آنان تدوین و اجرا شود. خروجی این نوع انتقال، افزایش کیفیت زندگی و کاهش تکرار جرم را در پی دارد [14, 15, 16, 17]. افزایش تمایل به ورود مجدد به جامعه در افراد زندانی، در طول دهه گذشته ناشی از دو حوزه درهم‌تنیده است؛ اول، سیاست‌گزاران می‌دانند که عدم پاسخ‌گویی مستمر به نیازهای افراد بعد از پایان زندان، ادغام مجدد اجتماعی و امنیت عمومی جامعه را به خطر می‌اندازد. دوم، مداخلاتی که برای افراد مجرم ارائه می‌شود برای تعداد محدودی از افراد زندانی اثربخش بوده است، به طوری که در کاهش مجدد ورود به زندان اثر داشته است [18]. به عبارت دیگر، علی‌رغم تخصیص اعتبارات در برنامه‌های بودجه‌ای و تمایل به سیاست‌گزاری در این حوزه، شواهد علمی اندکی برای راهنمایی و هدایت در تدوین برنامه‌های بازگشت به جامعه وجود دارند که به توسعه و بهبود بازگشت مجدد و ادغام مجرمان در جامعه و افزایش امنیت عمومی کمک نمایند [19]. از این‌رو، مرحله پس از خروج از زندان، می‌تواند دوران «بازگشت به جامعه» یا «بازگشت به جرم» باشد.
یکی از حرفه‌هایی که می‌تواند در این راستا به سیستم قضایی کمک کند، حرفه مددکاری اجتماعی است. تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان این حرفه خدمات مددکاری اجتماعی را به افراد زندانی و خانواده‌های آنان ارائه می‌کنند. پس لازم است با مراجعه به دانش پایه و تجربه جهانی و با استناد به منابع موجود و در دسترس، گستره راهکارهای اثربخش عملیاتی و البته متناسب با ویژگی‌های زمینه‌ای کشور شناسایی شده و در چارچوب مشخصی تنظیم شود. هدف از تدوین راهنما، کمک به سیاست‌گزاران، مدیران اجرایی و کارشناسان برای انتخاب متناسب‌ترین برنامه‌های حمایتی اجرایی از میان راهکارهای موجود به پشتوانه شواهد و مستندات معتبر و موثق است.
بر اساس مرور منابع، اکثر مطالعات در خصوص ادغام مجدد اجتماعی افراد با سابقه زندان مربوط به کشور ایالات متحده آمریکا و اروپاست. محققان و پژوهشگران داخلی برخلاف نویسندگان خارجی کمتر به مسائل اجتماعی و چالش‌های دوران پس از خروج از زندان توجه نشان داده‌اند [12]. همچنین پروتکل یا راهنمای مداخلات اجتماعی برای افراد ترخیصی از زندان در کشور یافت نشد. غفلت از این امر، افزایش تکرار مجدد جرم و بازگشت به زندان و نیز گسترش آسیب‌های اجتماعی را به همراه دارد [13].
بنابراین هدف از این مطالعه، تدوین راهنمای مداخله تخصصی مددکاری اجتماعی به منظور طراحی برنامه‌های حمایتی و ایجاد بسترهای مناسب برای بازگشت موفق افراد به جامعه بعد از پایان دوران حبس و همچنین برقراری ارتباط بین یافته‌های این مطالعه با سایر مطالعات مرتبط بود که به توسعه و تقویت ادبیات بازگشت به جامعه افراد زندانی منجر می‌شود.
روش بررسی
در این پژوهش برای دست یافتن به راهنمای تخصصی، از روش کیفی و طی هفت مرحله زیر استفاده شد:
1) شناسایی ابعاد بازگشت موفق به جامعه و دسته‌بندی ابعاد آن (خروجی بخش کیفی): در این بخش پژوهش، 26 مصاحبه نیمه‌ساختاریافته (16 نفر محکوم به جرم خشونت علیه اشخاص، مراجعه‌کننده به مرکز مراقبت بعد از خروج استان تهران در سال 1398 و 10 نفر از کارشناسان و مدیران، اکثراً با تحصیلات مددکاری اجتماعی و روان‌شناسی به عنوان ارائه‌دهندگان خدمات به افراد آزادشده از زندان با سابقه حداقل دو سال فعالیت در این حوزه) انجام و برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل تماتیک شش‌مرحله‌ای براون و کلارک استفاده شد [20]. با توجه به حداکثر تنوع برای تعیین مشارکت‌کنندگان، معیارهای ورود و خروج به شرح زیر در نظر گرفته شد:
معیارهای ورود
- دارای سابقه حبس به دلیل ارتکاب جرم خشونت علیه اشخاص (تمام مصادیق این نوع جرائم) باشند.
- حداقل مدت یک سال حبس را در زندان گذرانده باشند [21].
- در بعضی مطالعات بیان شده در صورتی که بعد از گذشت حداقل 12 ماه از آزادی، فرد مرتکب جرمی نشده باشد، احتمالاً تا حدود زیادی فرایند بازپذیری اجتماعی را پشت سر گذاشته است [22 ،8]، اما برخی مطالعات دیگر، دوره بحرانی برای حضور مؤثر در جامعه را شش ماه پس از ترخیص از زندان گزارش کردند [23, 24, 25]. بنابراین برای انتخاب این معیار بر اساس شرایط بومی، مصاحبه‌های مقدماتی با کارشناسان این حیطه و افراد مرتکب جرم خشونت علیه اشخاص انجام شد و با استناد به یافته‌های این موارد مقرر شد در این مطالعه، گذشت حداقل شش ماه از ترخیص فرد از زندان و عدم ارتکاب به جرم در مدت‌زمان پس از ترخیص به عنوان معیار ورود به مطالعه در نظر گرفته شود، زیرا در این مدت فرد تا حدودی به شرایط پایدار رسیده است.
معیارهای خروج
- فرد مایل به شرکت در پژوهش نباشد.
- درصورتی که فرد در طول پژوهش هریک از معیارهای ورود را از دست بدهد.
پژوهشگر با معرفی‌نامه دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، به مرکز مراقبت بعد از خروج استان تهران مراجعه کرد. پس از هماهنگی با مدیریت مرکز و حضور در واحد مسئول مددکاری اجتماعی مرکز توضیحاتی در خصوص هدف مطالعه و معیارهای شرکت‌کنندگان تحقیق بیان شد. در ادامه، وی ضمن استخراج لیست افراد واجد شرایط، پژوهشگر را به سایر پرسنل مرکز به صورت حضوری معرفی کرد. طی هماهنگی‌های انجام‌شده تمام مصاحبه‌ها به صورت رودررو انجام شد. ضمن آنکه قبل از انجام مصاحبه رسمی جهت جلب اعتماد مشارکت‌کنندگان با آن‌ها رابطه مناسب برقرار می‌شد؛ یعنی ابتدا پژوهشگر خود را معرفی کرده و پس از شرح عنوان و هدف از انجام پژوهش برای شرکت‌کنندگان به سؤالات آن‌ها در این خصوص پاسخ داده می‌شد و نهایتاً در صورت تمایل به شرکت در تحقیق، رضایت‌نامه آگاهانه به تأیید آن‌ها می‌رسید. مدت هر مصاحبه بسته به شرایط و موقعیت مصاحبه‌شونده در بازه زمانی 40 تا 70 دقیقه متغیر بود. برای انجام مصاحبه، راهنمای مصاحبه به شکل سؤال تنظیم شد که شامل چگونگی اتفاقات بعد از آزادی از زندان، عوامل تأثیرگذار، واکنش‌ها و رفتارهای فرد و تغییراتی که در روند زمان رخ داده بود می‌شد. مطالعه با مصاحبه و با سؤالات کلی و باز در رابطه با سؤال تحقیق شروع می‌شد مانند: می‌خواهم با من راجع به تجربه‌تان صحبت کنید؟ در موقع ترخیص از زندان چه اتفاقاتی برای شما افتاد؟ چه احساسی داشتید؟ سپس با ادامه مصاحبه و با توجه به درک، تجارب و بازخورد مصاحبه‌شونده، سؤالات اختصاصی‌تر بر اساس نتایج اولیه در جهت اهداف مطالعه مطرح می‌شد. در جریان مصاحبه‌ها سعی شد از روش‌های تفحص و استماع فعال مانند سکوت، تکرار، بازخورد برای ترغیب مشارکت‌کننده جهت ارائه اطلاعات بیشتر متناسب با هر مورد استفاده شود.
نمونه سؤال‌های مربوط به شرکت‌کنندگان (افراد مرتکب خشونت علیه اشخاص) در مصاحبه نیمه‌ساختار: لطفاً تجارب خودتان در زمان بازگشت به جامعه بعد از اتمام دوران حبس را توضیح دهید؟ چه اتفاقی برایتان رخ داد و چه شرایطی را تجربه کردید؟ فکر می‌کنید چه مشکلاتی وجود دارد که مانع بازگشت شما به جامعه می‌شود؟ چه عواملی بعد از پایان دوره حبس به شما کمک می‌کرد تا بتوانید به کار و زندگیتان برسید؟
نمونه سؤال‌های مربوط به شرکت‌کنندگان (کارشناسان و متخصصان) در مصاحبه نیمه‌ساختار: به نظر شما چه عواملی در بازگشت به جامعه افراد مرتکب خشونت علیه اشخاص مؤثر است؟ به نظر شما چه عواملی موانعی در بازگشت به جامعه برای افراد مرتکب خشونت علیه اشخاص به شمار می‌رود؟
اکثر روش‌شناسان کیفی به جای دو ملاک اعتبار و پایایی روش کمّی از ملاک اعتمادپذیری یا قابلیت اعتماد استفاده می‌کنند. در پژوهش حاضر برای تأمین قابلیت اعتماد که شامل چهار بعد اعتبارپذیری، انتقال‌پذیری، قابلیت اعتماد و تأییدپذیری است، اقدامات زیر انجام شد:
نسبت به انتخاب شرکت‌کنندگان بر اساس معیارهای نمونه‌گیری، دقت لازم به عمل آمد؛ از روش کنترل متخصصین استفاده شد؛ پژوهشگر سعی کرد ایده‌ها و پیش‌فرض‌های خود را به منظور جلوگیری از تأثیر آن‌ها بر تحلیل و تفسیر داده‌ها کنترل نماید؛ پژوهشگر زمینه‌ای را که پژوهش در آن صورت گرفت، روند پژوهش و اقدامات صورت‌گرفته را به طور کامل شرح می‌دهد به نحوی که سایر پژوهشگران نیز بتوانند با مطالعه آن به قضاوت و انجام آن بر اساس این روند بپردازند.
2) مرور منابع به منظور تهیه ماتریس ابعاد بازگشت موفق به جامعه (خروجی مرور مطالعات پیشین): در قسمت مرور منابع، جست‌وجو در پایگاه داده‌های فارسی و انگلیسی با تمرکز بر مطالعات کمی و پروتکل‌ها و دستورالعمل‌ها در حوزه بازگشت زندانیان به جامعه انجام شد. جست‌وجوها در سایت فدراسیون بین‌المللی مددکاری اجتماعی (FASW)، انجمن ملی مددکاران اجتماعی ایالات متحده آمریکا (NASW) و شبکه بین‌المللی دستورالعمل‌ها (GIN)، سازمان بهداشت جهانی (WHO) و همچنین پایگاه داده‌های Pubmed, Scopus, Web of sciences و پایگاه اطلاعاتی سازمان جهانی بهداشت و PsychINFO صورت گرفت. جامعه آماری مطالعه در این فاز را کلیه مقاله‌های پژوهشی انگلیسی و فارسی مربوط به بازگشت موفق به جامعه که در پایگاه‌های علمی فارسی و انگلیسی در بازه زمانی 1980 تا زمان اجرای این مطالعه (2019) منتشر شده بودند، تشکیل داد. کلیدواژه‌ها با استفاده از MeSH تعیین شد و کلیدواژه‌هایSuccessful Reentry to community, Reentry to community, Social reintegration, return to community, reentry successful مورد جست‌وجو قرار گرفتند.
3) تهیه مخزن اولیه از موانع و تسهیل‌کننده‌های بازگشت موفق به جامعه بعد از آزادی از زندان از طریق ترکیب دو بخش کیفی و مرور منابع بر اساس الگوی تلفیقی مطالعات امیک (کار کیفی) و اتیک (مرور منابع) ویتمور و کنافل برای واکاوی و شناخت ابعاد بازگشت موفق به جامعه [26] و سنتز تماتیک این امکان را فراهم کرد تا علاوه بر شناسایی شباهت‌ها و تفاوت‌ها، موانع و تسهیل‌گرها استخراج شوند [27]. جهت تعیین اعتبار محتوایی، چارچوب طراحی‌شده جهت بررسی در اختیار اساتید قرار گرفت و موارد غیرشفاف و مبهم، غیرضروری، تکراری و دارای هم‌پوشانی اصلاح شد.
4) تدوین پیش‌نویس راهنمای مداخلات تخصصی (توسط تیم تحقیق): در این مرحله، تدوین پیش‌نویس راهنما توسط تیم تحقیق با تکیه بر تجمیع یافته‌های پیشین، انطباق با پروتکل‌های موجود و دریافت بازخورد از متخصصان انجام شد. طی بررسی‌های صورت‌گرفته پنج سند: راهنمای بین‌المللی (UNODC,2018) با موضوع «پیشگیری از تکرار جرم مجدد و ادغام مجدد اجتماعی مجرمان» [28]، مداخلات تخصصی برای بازگشت موفق به جامعه افراد زندانی در کشور بانکوک با موضوع «توانبخشی و ادغام اجتماعی زنان زندانی» [29]، تدوین نقشه بازگشت به جامعه افراد زندانی: راهنمای اقدام‌پژوهی در سال 2006 توسط وزارت دادگستری کشور ایالات متحده آمریکا [30]، مدیریت مورد مؤثر، بسته مربی‌گری برای تسهیل بازگشت موفق به جامعه مجرمین با پشتیبانی وزارت دادگستری ایالات متحده آمریکا [31] و همچنین کتابچه راهنمای WHO برای توسعه راهنما [32] به عنوان مبنای تدوین راهنمای حاضر انتخاب شدند.
5) بازنگری و توسعه پیش‌نویس راهنمای مداخلات تخصصی از طریق بحث گروهی متمرکز (FGD): بازنگری و توسعه پیش‌نویس راهنمای مداخلات تخصصی از طریق جلسه FGD انجام شد. اعضای گروه متمرکز، با تحصیلات دانشگاهی کارشناسی ارشد یا بالاتر در رشته‌های مددکاری اجتماعی و روان‌شناسی و با سابقه فعالیت آموزشی، پژوهشی (به خصوص تدوین راهنماها و دستورالعمل‌ها) و اجرایی در زمینه اصلاح و تربیت که به همکاری در مطالعه تمایل داشتند، به صورت هدفمند انتخاب شدند. این اعضا ضمن بررسی جزئیات پیش‌نویس راهنما، در مورد حذف و تأیید بخش‌هایی از پیش‌نویس و پیشنهادات تکمیلی به توافق رسیدند. شایان ذکر است در مورد ترتیب و توالی مداخلات راهنما در جلسه با نظر متخصصان تصمیم‌گیری شد.
6) بررسی قابلیت به‌کارگیری راهنمای مداخلات تخصصی (از طریق نقد راهنما): به منظور ارزیابی و بازنگری در راهنما از روش نقد راهنما استفاده شد [33] در این مرحله، به منظور ارزیابی و بازنگری در راهنمای مذکور از روش نقد راهنما توسط افراد صاحب‌نظر به‌ویژه افراد شاغل در مراکز مراقبت بعد از خروج که دارای مدرک کارشناسی ارشد و دکترا در رشته‌های مددکاری اجتماعی و روان‌شناسی و همچنین دارای سابقه بیش از پنج سال در این زمینه بودند، استفاده شد. راهنما از نظر قابلیت به‌کارگیری توسط 10 نفر از مددکاران اجتماعی با استفاده از تکنیک نقد راهنما AGREE ارزیابی شد. نقد راهنما یک ابزار عمومی است که این ابزار را می‌توان به منظور ارزیابی راهنماهای تشخیصی، ارتقای سلامت و دستورالعمل‌های درمانی و مداخله‌ای مورد استفاده قرار داد و شکلی از ابزارهای خودارزیابی محسوب می‌شود. راهنما / پروتکل تدوین‌شده به عنوان یک دستورالعمل اجرایی از شش بعد (چشم‌انداز و هدف، مشارکت ذی‌نفعان، دقت و کیفیت متدولوژی تدوین، گویایی و ارائه، قابلیت به‌کارگیری، استقلال در ویرایش) مورد بررسی قرار گرفت. شش معیار ذکرشده توسط ارزیابان نمره‌دهی شد که نمره‌ها در طیفی بین 1 تا 4 (از کاملاً مخالف تا کاملاً موافق) قرار داشتند. درنهایت نمره‌ها به درصد بیان شدند که نتایج در جدول شماره 1 ارائه شده است.
.jpg)
نتایج حاصل از ارزیابی 10 نفر از متخصصان نشان داد تمامی شاخص‌ها نمره‌ای بالاتر از 50 درصد را کسب کرده‌اند و میانگین مجموع نظرات در هر شش آیتم 85/7 درصد بود. بنابراین استفاده از پروتکل توسط تمامی ارزیابان تأیید شد.
7) تحلیل نقد راهنما و اصلاح موارد پیشنهادی و نهایی‌سازی راهنمای مداخلات: در این مرحله با مشارکت اعضای تیم تحقیق و افراد متخصص خارج از تیم پژوهش، پیشنهادات اصلاحی بررسی و بعد از انجام اصلاحات، راهنمای نهایی تدوین شد. باید توجه داشت که راهنمای حاضر چارچوب عملکرد استاندارد را فراهم نموده و در اجرای آن، مددکار اجتماعی می‌بایست قضاوت حرفه‌ای و ترجیحات مراجع را مدنظر قرار دهد.
یافته‌ها
در این مطالعه ابعاد بازگشت به جامعه یک مفهوم چندبعدی و میان‌رشته‌ای است که با طیف گسترده‌ای از تعاریف و معیارها همراه هستند. در بخش کیفی، ابعاد بازگشت به جامعه شناسایی شد که با توسعه مرور منابع علاوه بر تقویت ابعاد، مؤلفه‌های دیگری نیز به آن اضافه شد. درنهایت بازگشت به جامعه یک مفهوم با 5 بعد اصلی، 26 بعد فرعی و 105 گویه است که در جدول شماره 2 قابل مشاهده است.
.jpg)
شایان ذکر است که بازگشت به جامعه افراد پس از اتمام دوران زندانی یک فرایند است که شروع این فرایند با نگرانی‌های پیچیده‌ای همراه است، به همین دلیل برخی از گویه‌ها منفی هستند. درواقع، در جدول مذکور عوامل خطر و عوامل محافظتی برای طراحی مداخلات شناسایی شده‌اند، به طوری که عوامل خطر خاص که ممکن است مانع بازگشت به جامعه افراد با سابقه زندانی شوند و نیاز به مداخله دارند، شناسایی شده‌اند.
در ادامه کار با نظر متخصصان و ادبیات موضوع در قالب رویکرد مدیریت مورد، پیش‌نویس راهنما توسط تیم تحقیق با محوریت اطلاعات حاصل از جدول شماره 2، تدوین شد و برای بازنگری محتوا از افراد صاحب‌نظر این حیطه در قالب جلسه بحث گروهی متمرکز استفاده شد. رویکرد مدیریت مورد به عنوان یک الگوی مراقبتی، معمولاً برای افراد ترخیصی از زندان و کسانی که سابقه اختلال مصرف مواد دارند، استفاده می‌شود [34]. مدیریت مورد به عنوان الگویی مؤثر برای افراد مجرم در هنگام بازگشت به جامعه، از پشتیبانی تجربی علمی برخوردار است [35]. مدیریت مورد مؤثر مبتنی بر تیم است و افراد مجرم به عنوان بخش یا عضوی از این تیم قلمداد می‌شوند. رویکرد تیمی در مدیریت مورد، زمینه‌ای را برای متخصصان (مددکاران اجتماعی، روان‌شناسان، مربیان آموزشی، مشاوران شغلی و غیره) فراهم می‌کند تا با همکاری یکدیگر و اشتراک‌گذاری اطلاعات و دیدگاه‌ها، ضمن هم‌افزایی، فرایندی را برای توانمندی مراجعین طراحی کنند [36, 37]. الگوی مدیریت مورد در رشته مددکاری اجتماعی برای حمایت‌یابی و سامان‌دهی افراد دارای سابقه زندان رویکردی کارآمد است. مددکاران اجتماعی در مدیریت مورد، افراد توانایی هستند که ضمن تعامل با مراجعین و سایر متخصصان در مرحله نظارت هم بهتر عمل می‌کنند [38, 39, 40]. با توجه به این رویکرد، مراجعین در سراسر فرایند ارائه مداخلات تخصصی، مشارکت فعال داشته و اهداف با تکیه بر مداخلات مددکار اجتماعی و مشارکت مراجع، محقق می‌شوند. بنابراین راهنمای مداخله تخصصی مددکاری اجتماعی در بازگشت به جامعه افراد مرتکب خشونت، در چارچوب رویکرد مدیریت مورد در چهار مرحله اصلی: 1) آمادگی برای برنامه موردی، 2) توسعه برنامه موردی، 3) مداخله و عمل و 4) پایش و بازنگری مداخله ارائه می‌شود (جدول شماره 3).
.jpg)
1) مرحله آمادگی بر برنامه‌ریزی موردی: در این مرحله، برقراری ارتباط همدلانه، ارزیابی اولیه و تکمیلی با تمرکز بر خطرات بالقوه، نیازها و نقاط قوت مراجعین مرکز مراقبت بعد از خروج انجام می‌شود. مددکاران اجتماعی می‌توانند به منظور ارزیابی از روش‌هایی مانند مصاحبه، مشاهده، رسم شجره‌نامه، رسم نقشه بوم‌شناختی، ارزیابی توصیفی مشارکتی در سنجش نقاط قوت توانمندها و ظرفیت‌ها و بازدید منزل استفاده کنند. منابع کسب اطلاعات هم می‌توانند خود مراجع، اعضای خانواده و افرادی باشند که با وی در ارتباط هستند. لازم است هنگام ارزیابی، مددکاران اجتماعی به دو نکته توجه کنند؛ اول اینکه نیاز و مشکل و توانایی‌های مراجع به خوبی شناسایی شود تا مددکار اجتماعی بداند که دقیقاً چه چیزی را باید تغییر دهد. دوم اینکه ارزیابی نیاز، فرصتی است برای ایجاد تعامل بیشتر میان مددکار اجتماعی و مراجع و این تعامل بستر مناسبی را جهت ارائه خدمت فراهم می‌کند. نیازها و مشکلات مراجعین با توجه به یافته‌های بخش کیفی و مرور منابع در دسته‌ای با عنوان نگرانی‌های درهم‌تنیده شناسایی شدند که عبارت از آشفتگی‌های اقتصادی، فضای متزلزل خانوادگی، لغزش‌های ذهنی، انزوای اجتماعی و حضور در محیط مستعد آسیب و جهت‌گیری مسئولانه فراسازمانی بودند و همچنین توانایی‌های قابل استفاده در برنامه‌های مداخله‌ای این گروه به عنوان سپرهای حفاظتی مشخص شد. از آنجا که گروه هدف این مداخله، محکومینی هستند که سابقه ارتکاب خشونت علیه دیگران دارند، بنابراین در مرحله آمادگی پیش از مداخله، باید عوامل اثرگذار بر اعمال خشونت نسبت به دیگران به خوبی شناسایی شود و مبنای توسعه برنامه موردی قرار گیرد.
2) توسعه برنامه موردی: مددکار اجتماعی باید اهدافی را با همکاری سایر متخصصان تعیین کند که از ویژگی هوشمند (SMART) برخوردار باشند یعنی قابل دست‌یابی باشند، ویژه و منحصربه‌فرد باشند، با مشارکت بر اساس هدف اصلی و خواسته واقعی مراجع مورد نظر طراحی شده باشند، واقع‌بینانه باشند و در عین حال به محدودیت زمانی برای دست‌یابی به آن هدف نیز توجه شود. مراجع باید در تمامی مراحل مشارکت داشته باشد و تصمیم‌گیری‌ها با حضور و مشارکت حداکثری وی انجام شود. معمولاً هدف‌گذاری توأم با عقد قرارداد کتبی یا شفاهی با مراجع است، به طوری که سهم مددکار اجتماعی و مراجعه‌کننده در تحقق اهداف تعیین‌شده، به طور شفاف مشخص می‌شود و آن‌ها نسبت به حفظ دستاوردها مسئولیت‌هایی را می‌پذیرند و چنانچه هرکدام از طرفین از این قرارداد کاری تخطی نمایند، نیاز است بازنگری در خصوص اهداف در دستور کار قرار گیرد. اهداف تعیین‌شده در هر مرحله از فرایند کاری قابلیت اصلاح و تغییر خواهند داشت. مشارکت و همراهی مراجع و خانواده وی نقش تعیین‌کننده‌ای در شروع و ادامه فرایند دارد که همواره مددکاران اجتماعی از طریق ارتباط حرفه‌ای، همدلی، اقدامات علمی و غیره در حفظ آن می‌کوشند. پیش از شروع مداخله، مددکار اجتماعی باید به اولویت‌ها توجه کند. در اولویت‌بندی نیازها می‌توان از هرم نیازهای مازلو استفاده کرد، طوری که نیازهای اساسی و ضروری مانند مسکن ایمن، اشتغال حتی به صورت پاره‌وقت و نیازهای ارتباطی در اولویت بیشتری قرار دارند.
علاوه بر این، در این مرحله برای هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی مداخله، توجه به سطوح خطر ضروری است. درواقع خطرات بالقوه تعیین‌کننده نوع مداخله برای مراجع است. گروه هدف که محکومین با سابقه خشونت علیه دیگران هستند عموماً با چالش‌های پیچیده نظیر نداشتن شغل، اختلال مصرف مواد، ضعف در مهارت حل مشکل، اختلالات اضطرابی و ضعف در تعامل با دیگران مواجه‌اند. در برنامه‌ها در هر مورد می‌بایست به حساسیت پاسخ‌گویی / مسئولیت‌پذیری توجه کرد. درواقع اصل فردیت در مددکاری اجتماعی باید در هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی مدیریت مورد توجه قرار گیرد. افراد دارای سابقه کیفری درگذشته تجربه شکست در حیطه‌های تحصیلی، شغلی و روابط با دیگران را دارند و حتی به خاطر ترس از عدم موفقیت و عدم امید به بهبود کیفیت زندگی، با تردید در برنامه‌های بازتوانی شرکت می‌کنند. براساس مرور منابع و هم‌فکری متخصصان، عوامل خطر با سطح خطر مربوط به آن در جدول شماره 4 ارائه شده است. طبق این جدول، افرادی که با عوامل خطر بیشتر به‌ویژه با ریسک بالا به طور هم‌زمان مواجه‌اند در اولویت مداخله قرار می‌گیرند.
.jpg)
مددکاران اجتماعی با شناسایی و استفاده از نقاط قوت مراجعین به کاهش نگرانی‌ها و مقاومت آن‌ها در برنامه‌ها کمک می‌کنند. به عنوان مثال، مراجعی که مهارتی در نقاشی و معرق‌کاری دارد، این کار را آسان انجام می‌دهد و با دوستان و همکاران روابط اجتماعی مثبتی برقرار می‌کند. مددکاران اجتماعی از نقاط قوت به عنوان عناصر سازنده به نفع مراجعین در جهت پیشرفت و دوری از رفتارهای مجرمانه کمک می‌گیرند.
مددکاران اجتماعی می‌بایست از برنامه‌های تحمیل‌شده به مراجعین بدون اطلاع یا مخالف منطق آن‌ها خودداری کنند. مددکاران اجتماعی باید از تکنیک‌های مصاحبه انگیزشی در کل مراحل مدیریت مورد استفاده کنند تا از ابتدا مراجعین را درگیر کرده و با گذر زمان انگیزه آن‌ها را برای ادامه همکاری حفظ نمایند [31]. کلید کاهش خطر برای افراد با سابقه جرم، تمرکز بر مداخلات مبتنی بر شواهد برای رفع نیازهای جرم‌زا است [41]. نیازهای جرم‌زا بر عوامل متغیری دلالت دارند که در صورت تغییر می‌توانند از وقوع جرم در آینده پیشگیری کنند؛ عواملی نظیر نیازهای اقتصادی رفاهی و روانی اجتماعی فرد بزهکار (نظیر مسکن، شغل، تغذیه، اعتیاد، عصبی بودن، نگرش‌های منفی، نابسامانی خانوادگی و غیره). نیازهای جرم‌زا بیانگر سطح نارسایی‌های موجود هستند. نارسایی‌هایی که گرچه ریشه در گذشته دارند، اما در وضعیت کنونی فرد به عنوان عواملی پویا تأثیرگذارند. امروز نیازهای جرم‌زا یکی از عوامل تعیین‌کننده در برنامه‌های اصلاحی درمانی در نظام مختلف حقوقی به شمار می‌روند [42]. بنابراین برنامه موردی باید مستقیماً این نیازها را برطرف کند که در صورت عدم رسیدگی به آن‌ها فرد به سمت رفتارهای مجرمانه سوق داده می‌شود. بخشی از نیازها و خواسته‌ها توسط گروه هدف شناسایی و معرفی می‌شوند، دسته دیگری از نیازها توسط مددکار اجتماعی تشخیص داده می‌شوند. در محکومین خشونت علیه دیگران، تأمین نشدن نیازها، محدودیت‌ها و محرومیت‌های اجتماعی و ضعف مهارت‌های ارتباطی، عدم توانایی کنترل خشم و پرخاشگری از نیازهایی هستند که باید در تدوین برنامه مداخله‌ای مدنظر قرار گیرند.
3) مداخله و عمل: مداخلات تخصصی با توجه به سطح خطری که مراجعین با آن مواجه‌اند و قضاوت‌های حرفه مددکاری اجتماعی شامل شش دسته هستند (تصویر شماره 1): 1) حمایت‌یابی روانی، اجتماعی، اقتصادی و مدنی، 2) آموزش و مشاوره، 3) مددکاری گروهی و کار با خانواده، 4) مددکاری جامعه‌ای و تسهیل‌گری اجتماعی، 5) برقراری ارتباط بین فرد و منابع اجتماعی و 6) نظارت و پیگیری.
.jpg)
این مداخلات با توجه به نتایج حاصل از یافته‌های کیفی و مرور منابع در نظر گرفته شده‌اند. تمامی مداخلات با تکیه بر سپرهای حفاظتی مانند کاهش تعاملات آسیب‌زا، ابراز ندامت، امید و انگیزه برای احیای زندگی، خودکارآمدی فردی و سلامت چندبعدی انجام می‌شوند. دستاورد نهایی مداخلات مددکاری اجتماعی، دست‌یابی به استقلال نسبی و تسلط بر خود در موقعیت‌های تنش‌زا به منظور پیشگیری از تکرار مجدد جرم و پیوند با جامعه است.
مدیریت مورد مؤثر یک فرایند پویاست که نیاز به تعامل فعال و مداوم بین افراد و مددکاران اجتماعی و سازمان و اجتماع دارد. تحقیقات نشان می‌دهند تطبیق سطح مداخله با میزان عوامل خطری که فرد و خانواده وی را تهدید می‌کند یکی از کلیدهای کاهش تکرار جرم است [43 ،41]. استراتژی دیگری که در مرور منابع مورد تأکید قرار گرفته است ترکیب نکردن مراجعین کم‌خطر و پرخطر در ارائه خدمات فردی و گروهی است. دلیل اصلی این امر این است که تحقیقات نشان می‌دهند ترکیب کردن مراجعین کم‌خطر و پرخطر می‌تواند یک اثر یاتروژنیک یا آلودگی داشته باشد [31].
حوزه‌ای که مددکاران اجتماعی می‌بایست برای آن برنامه‌ریزی کنند، درگیر کردن خانواده است. تحقیقات نشان می‌دهند ایجاد روابط قوی بین همان مجرمان سابق و خانواده‌هایشان استراتژی کارآمد برای بازگشت موفق به جامعه است. این مشارکت به شرایط افراد و توانایی و تمایل اعضای خانواده برای مشارکت بستگی خواهد داشت. معمولاً اعضای خانواده افراد دارای سابقه زندان سختی‌های قابل توجهی را تجربه کرده‌اند و به سادگی نمی‌توانند مسئولیت‌های اضافی را قبول کنند. ولی با این حال اکثر خانواده‌ها با وجود شرایط نامناسب به همکاری برای کمک به عضو خود تمایل دارند [44]. مشارکت خانواده‌ها و سایر حمایت‌های اجتماعی در برنامه‌ریزی موردی به مراجعین اطمینان می‌دهد که برای حمایت از آن‌ها، خانواده هم در کنار سایر متخصصان در حال تلاش هستند.
نکته دیگر که مددکاران اجتماعی به عنوان مدیران مورد در کار با افراد دارای سابقه جرائم در نظر دارند، استفاده از رویکرد تیمی است. شناسایی تمام افراد متخصص، اشتراک اطلاعات برای برنامه‌ریزی مشترک، توافق بر سر مهم‌ترین اهداف تغییر، مشوق‌ها و روش‌های نظارت بر پیشرفت مداوم را می‌توان از استراتژی‌های تأثیرگذار مدیریت مورد قلمداد کرد.
4) پایش و بازنگری مداخله: به منظور پایش و بازنگری مداخله از روش ارزشیابی پیامد (نتیجه) و فرایندی (اجرای گام‌به‌گام فرایند مدیریت مورد بر اساس چک‌لیست) استفاده می‌شود. به همین منظور لازم است تا هدف کلی برنامه مداخله مرور شده و با توجه به ویژگی اسمارت، اهداف بازبینی و برپایه استاندارد مورد بازنگری قرار گیرند. سپس برای اهداف کلی، اختصاصی و کاربردی رویکرد ارزشیابی مناسب انتخاب می‌شود. رویکردهای ارزشیابی داخلی، مشارکتی و خارجی به ترتیب برای اهداف مرحله‌ای، اختصاصی و کلی مورد استفاده قرار می‌گیرند [45].
بحث
سرمایه‌گذاری در برنامه‌های توانبخشی زندانیان یکی از بهترین و مقرون به صرفه‌ترین روش‌های جلوگیری از جرم مجدد آن‌هاست که نه‌تنها برای افراد مربوطه دارای مزایای قابل توجهی است، بلکه به طور گسترده‌تر به ارتقای امنیت عمومی منجر می‌شود [29]. افراد بعد از ترخیص از زندان به‌ویژه طی ماه‌های اول با مشکلات پیچیده‌ای مواجه‌اند. اجرای برنامه‌های جامع و اثربخش مبتنی بر نیازهای واقعی آنان توسط نیروهای متخصص مانند مددکاران اجتماعی، به احتمال زیاد سبب تعدیل مشکلات و تسلط بر شرایط به‌ویژه در سال اول بعد از آزادی می‌شود، به طوری که بستر مناسبی برای بازگشت موفق به جامعه فراهم می‌آید [46, 47, 48, 49, 50]. در این راهنما که مددکاری اجتماعی با رویکرد مدیریت مورد از طریق روش‌های متنوع فردی، گروهی و جامعه‌ای سعی در ایجاد دلبستگی و تعلق خاطر فرد با جامعه دارد، فرد را در تمام فعالیت‌ها مشارکت داده و در مسیر ایجاد باور و تعهد به جامعه به حرکت درمی‌آورد. بدیهی است افرادی که در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت نمی‌کنند، فرصت و آزادی عمل بیشتری برای ارتکاب جرم دارند [51]. در مطالعات، اثربخشی رویکرد مدیریت مورد در گروه‌های هدف مختلف نشان داده شده است و این رویکرد به دلیل برخورداری از جامعیت حرفه‌ای، کاربردهای فراوانی نیز دارد [53 ،52].
تحقیقات نشان می‌دهند در رویکرد مدیریت مورد، تطبیق شدت مداخلات با سطح ارزیابی‌شده خطر (به عنوان مثال، استراتژی‌های فشرده‌تر برای مجرمان با ریسک بالاتر) به نتایج بهتر در بازگشت به جامعه منجر می‌شود [41]. در طول روند ارزیابی و برنامه‌ریزی مداخله‌ای، مدیران مورد به عنوان پل ارتباطی بین منابع داخلی و خارجی و افراد برای دست‌یابی به تغییرات مثبت عمل می‌کنند. این پل به دنبال ارتقای انگیزه افراد زندانی، همکاری روشن بین ارائه‌دهندگان و دریافت‌کنندگان خدمات، تداوم مراقبت از افراد ترخیصی از زندان و غیره است تا نهایتاً انتقال موفقیت‌آمیز به جامعه رخ دهد [34].
بر اساس فصل خدمات ادغام مجدد و نظارت پس از آزادی کتابچه راهنمای دفتر مبارزه با جرائم و مواد مخدر سازمان ملل متحد (2018) می‌بایست خدمات پس از آزادی طیف وسیعی از مداخلات را پوشش دهند و در صورت لزوم با نوعی نظارت تکمیل شوند. در این فصل بر اساس مدل مدیریت مورد، چهار گام مهم ارزیابی خطر / نیازها (ارزیابی تعیین خطرات و نیازهای مجرمان)، برنامه‌ریزی موردی (شناسایی مؤثرترین مداخلات برای رفع خطرات، نیازهای مجرمان و بازسازی آن‌ها)، اجرای برنامه‌های مداخله‌ای مورد (مداخلات کامل که ممکن است شامل ارجاع مجرم به برنامه‌ها و سازمان‌های مربوطه برای بازتوانی و دریافت خدمات باشد) و سنجش اثربخشی و بازنگری مداخلات (استمرار ارزیابی مجدد مداخلات دریافتی توسط افراد برای تعیین تأثیر مداخلات و بازنگری با رویکرد سازگارانه و منعطف) طراحی شده است.
در منابع موجود همسو با یافته‌های این مطالعه، یک راهنمای مداخلات تخصصی برای بازگشت موفق به جامعه افراد زندانی با موضوع «توانبخشی و ادغام اجتماعی زنان زندانی» در شهر بانکوک یافت شد [29]. این راهنما جنبه‌های مختلف توانبخشی را دربر می‌گیرد و عناصر اصلی برای توانبخشی موفق زنان مجرم را مشخص می‌کند. تمرکز اصلی روی برنامه‌های خاص و همچنین اقدامات مناسب برای رفع ریشه‌ها و علل اصلی جرم است. هدف این راهنما ارائه ایده‌هایی برای توسعه برنامه‌های جدید ادغام مجدد اجتماعی در عمل و همچنین توجه به مشخصات فردی افراد ترخیصی از زندان، زمینه‌های محلی، منابع و نیازها در مداخلات است. این راهنما طیف وسیعی از برنامه‌ها از جمله مراقبت‌های بهداشتی درمانی، روانی، برنامه‌های پیشگیری و درمان سوءمصرف مواد، مشاوره، حمایت‌های روانی اجتماعی، دوره‌های آموزشی فردی و گروهی، اشتغال و حرفه‌آموزی، مسکن و غیره را دربر می‌گیرد.
مطالعات گسترده‌ای نشان دادند ارتقای توانمندی‌های روانی اجتماعی افراد مانند مهارت‌آموزی در وضعیت‌های چالش‌زا و تصحیح مهارت‌های ارتباطی تأثیرات قابل توجهی در پیشگیری از ارتکاب مجدد خشونت علیه دیگران دارد [54, 55 ,56]. در مطالعه حاضر نیز استفاده از برنامه‌های آموزشی و مشاوره‌ای (فردی و خانوادگی) به عنوان یکی از اقدامات برای غلبه بر موقعیت‌های تنش‌زا در برنامه مدیریت مورد در نظر گرفته شده است. بر اساس یافته‌ها، یکی از موانع بازگشت افراد به جامعه بعد از آزادی از زندان برچسب خوردن و طرد توسط محیط پیرامون بود. میرحسینی و لاریجانی [8] و کفاشی و اسلامی [57] در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که به منظور پیشگیری از ارتکاب مجدد جرم و بازگشت فرد خاطی به جامعه لازم است به حذف برچسب‌های رسمی و غیررسمی که از سوی نهادها، گروه دوستان و خانواده و جامعه زده می‌شود، پرداخت. در این مطالعه نیز با بهره‌گیری از روش‌های مددکاری جامعه‌ای به برنامه‌ریزی برای شناسایی انگ‌های اجتماعی و محیط‌های نامناسب اقدام می‌شود. مطالعات ساترلند، دورکیم و کوهن نیز نشان می‌دهد که محیط‌های زندگی نامناسب از عوامل تأثیرگذار در پیدایش و تکرار جرم هستند و افراد از طریق ارتباط با گروه‌هایی که حامل هنجارهای تبهکارانه هستند، رفتارهای مجرمانه را می‌آموزند. همچنین برچسب‌زنی باعث دوری از جامعه، از دست دادن شغل و ترک خانواده و دوستان می‌شود [58]. به همین منظور استفاده از روش‌های توسعه محلی، برنامه‌ریزی اجتماعی و اقدام اجتماعی در شناسایی محیط‌های نامناسب، عوامل انگ‌زنی و اجرای مداخلات ضروری در این راهنما توصیه شده است. هزارجریبی معتقد است گسترش سازمان‌های غیردولتی و مردم‌نهاد در قالب نشست‌های محله‌محور و دفاتر تسهیل‌گری می‌تواند در کنترل آسیب‌های اجتماعی به طور جامع مؤثر باشد [59].
حیطه دیگری که در این راهنما بر آن تأکید شد، حمایت اجتماعی با تمرکز بر حمایتگری خانواده بود. نتایج برخی از مطالعات نشان داد هرچه افراد پس از آزادی بیشتر مورد بی‌توجهی اعضای خانواده خود قرار گیرند و کمتر کنترل شوند، احتمال ارتکاب مجدد جرم برای آن‌ها بیشتر وجود دارد. به همین دلیل یکی از راهکارهای بازگشت فرد به جامعه، کار با خانواده‌هاست که در مطالعه حاضر، با بهره‌گیری از روش‌های گروهی و جلب مشارکت و همراهی خانواده‌ها به بهبود وضعیت گروه هدف پرداخته می‌شود. مداخلات متمرکز بر خانواده علاوه بر اینکه بر افزایش احتمال بازگشت به جامعه مؤثر است، باعث کاهش گرایش رفتارهای پرخاشگرانه و انحراف در فرزندان خانواده نیز می‌شود [59]. در مطالعات دیگر به حمایت اجتماعی [59]، نظارت و تعامل اعضای خانواده در حین و بعد از زندان و معاشرت سودمند با دوستان اشاره شده است [61 ،60 ،21].
بنابراین استراتژی مهم در راهنماها و برنامه‌های مداخله با رویکرد مورد مدیریت، حمایت‌یابی توسط سازمان‌های غیردولتی در قالب سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌ها و سایر انجمن‌های مدنی، اقدامی کارآمد با توجه به محدودیت‌های منابع دولتی است [62]. به همین دلیل در مطالعه حاضر، مددکاران اجتماعی موظفند انواع حمایت‌یابی‌های برون و درون‌سازمانی را برای گروه هدف مراجعه‌کننده به این مراکز انجام دهند. حمایت‌یابی بخشی از مداخلات تخصصی مددکاران اجتماعی است که با مشارکت و همکاری مراجعین انجام می‌شود و در مطالعات مختلف اثربخشی و ارزشمندی آن نشان داده شده است [63, 64]. همچنین از تکنیک ارجاع برای ایجاد پیوند بین فرد و منابع حمایتی استفاده می‌کنند. مددکاران اجتماعی با استفاده از روش‌های تسهیل‌گری، زمینه دست‌یابی به منابع اجتماعی را فراهم کرده و موانع اداری موجود در مسیر خدمت‌رسانی را شناسایی می‌کنند. بین تمامی مداخلات ذکرشده ارتباطی وجود دارد که سبب دست‌یابی به اهداف تعیین‌شده می‌شود [65]. به این ترتیب مددکاران اجتماعی با بهره‌گیری از روش‌ها و تکنیک‌های متنوع و استفاده از مشارکت، ظرفیت و توانمندی‌های فرد و خانواده، برای هر فرد برنامه مداخله‌ای منحصربه‌فردی را طراحی می‌کنند که می‌تواند به توانمندسازی فرد منتهی شود.
به‌طورکلی، مددکاران اجتماعی با رویکرد مدیریت مورد (رویکردی یکپارچه، پویا و مبتنی بر شواهد) ضمن مدیریت انتظارات و فعال کردن توانایی‌های افراد با همکاری سایر سازمان‌های همکار دولتی و غیردولتی، فرایند ورود مجدد به جامعه را تسهیل می‌نمایند. پیشنهاد می‌شود این راهنما در مراکز مراقبت بعد از خروج از زندان اجرا شود.
نتیجه‌گیری
خروجی نهایی این مطالعه، تولید یک راهنمای مداخله مددکاری اجتماعی مبتنی بر رویکرد و دیدگاه‌های علمی با هدف بازگشت موفق و کاهش مشکلات مربوط به توانبخشی اجتماعی بود. با توجه به وضعیت زندانیان پس از ترخیص از زندان و اهمیت ادغام آن‌ها در جامعه (به طوری که به دلیل کمبود دانش و برنامه‌های مداخله‌ای بومی در حیطه بازگشت موفق به جامعه، ادغام اجتماعی آن‌ها به خطر می‌افتد)، ضرورت طراحی یک راهنمای حساس به فرهنگ و متناسب با ساختار بومی احساس شد. بنابراین به نظر می‌رسد یافته‌های این مطالعه نه‌تنها به سیاست‌گزاران و مددکاران اجتماعی به عنوان ارائه‌دهندگان خدمات در مراکز مراقبت بعد از خروج کمک خواهد کرد تا توصیه‌های مندرج در این راهنما را برای ادغام اجتماعی افراد بعد از پایان دوران زندان به کار گیرند، بلکه در مطالعات آینده نیز بررسی نتایج و اثربخشی راهنمای مداخله تخصصی مددکاری اجتماعی این مطالعه با پشتوانه علمی و در نظر گرفتن شرایط بومی می‌تواند در شناسایی مؤلفه‌ها و عوامل مؤثر بازگشت به جامعه افراد ترخیصی از زندان به‌ویژه افراد محکوم به جرم خشونت علیه اشخاص مؤثر باشد. همچنین با توجه به اینکه این مطالعه نخستین تحقیق انجام‌شده در مددکاری اجتماعی در عرصه مداخلات تخصصی مددکاری اجتماعی در مورد افراد محکوم به جرم خشونت علیه اشخاص در ایران است و به بررسی ابعاد مختلف خدمت مددکاران اجتماعی در این عرصه پرداخته است، پس می‌تواند به عنوان منبعی برای آموزش نیز مورد استفاده قرار گیرد.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به متفاوت بودن نوع ابزار مطالعات و عدم گزارش‌دهی یکسان نتایج، متفاوت بودن نوع مداخلات در بخش مرور منابع و محدود بودن مطالعات مربوط به بازگشت به جامعه در کشور اشاره کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اصول اخلاقی پژوهش به تصویب کمیته اخلاق دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی رسیده است (کد: IR.USWR.REC.1399.180).
حامی مالی
این مقاله بخشی از رساله دکتری نویسنده اول در گروه آموزشی مددکاری اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله به طور یکسان مشارکت کرده‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از همکاری صمیمانه اداره کل زندان‌های استان تهران و مرکز امور خدمات اجتماعی و مراقبت بعد از خروج استان تهران و مشارکت‌کنندگان این مطالعه تشکر و قدردانی می‌شود.
مدیریت مورد مؤثر یک فرایند پویاست که نیاز به تعامل فعال و مداوم بین افراد و مددکاران اجتماعی و سازمان و اجتماع دارد. تحقیقات نشان می‌دهند تطبیق سطح مداخله با میزان عوامل خطری که فرد و خانواده وی را تهدید می‌کند یکی از کلیدهای کاهش تکرار جرم است [43 ،41]. استراتژی دیگری که در مرور منابع مورد تأکید قرار گرفته است ترکیب نکردن مراجعین کم‌خطر و پرخطر در ارائه خدمات فردی و گروهی است. دلیل اصلی این امر این است که تحقیقات نشان می‌دهند ترکیب کردن مراجعین کم‌خطر و پرخطر می‌تواند یک اثر یاتروژنیک یا آلودگی داشته باشد [31].
حوزه‌ای که مددکاران اجتماعی می‌بایست برای آن برنامه‌ریزی کنند، درگیر کردن خانواده است. تحقیقات نشان می‌دهند ایجاد روابط قوی بین همان مجرمان سابق و خانواده‌هایشان استراتژی کارآمد برای بازگشت موفق به جامعه است. این مشارکت به شرایط افراد و توانایی و تمایل اعضای خانواده برای مشارکت بستگی خواهد داشت. معمولاً اعضای خانواده افراد دارای سابقه زندان سختی‌های قابل توجهی را تجربه کرده‌اند و به سادگی نمی‌توانند مسئولیت‌های اضافی را قبول کنند. ولی با این حال اکثر خانواده‌ها با وجود شرایط نامناسب به همکاری برای کمک به عضو خود تمایل دارند [44]. مشارکت خانواده‌ها و سایر حمایت‌های اجتماعی در برنامه‌ریزی موردی به مراجعین اطمینان می‌دهد که برای حمایت از آن‌ها، خانواده هم در کنار سایر متخصصان در حال تلاش هستند.
نکته دیگر که مددکاران اجتماعی به عنوان مدیران مورد در کار با افراد دارای سابقه جرائم در نظر دارند، استفاده از رویکرد تیمی است. شناسایی تمام افراد متخصص، اشتراک اطلاعات برای برنامه‌ریزی مشترک، توافق بر سر مهم‌ترین اهداف تغییر، مشوق‌ها و روش‌های نظارت بر پیشرفت مداوم را می‌توان از استراتژی‌های تأثیرگذار مدیریت مورد قلمداد کرد.
4) پایش و بازنگری مداخله: به منظور پایش و بازنگری مداخله از روش ارزشیابی پیامد (نتیجه) و فرایندی (اجرای گام‌به‌گام فرایند مدیریت مورد بر اساس چک‌لیست) استفاده می‌شود. به همین منظور لازم است تا هدف کلی برنامه مداخله مرور شده و با توجه به ویژگی اسمارت، اهداف بازبینی و برپایه استاندارد مورد بازنگری قرار گیرند. سپس برای اهداف کلی، اختصاصی و کاربردی رویکرد ارزشیابی مناسب انتخاب می‌شود. رویکردهای ارزشیابی داخلی، مشارکتی و خارجی به ترتیب برای اهداف مرحله‌ای، اختصاصی و کلی مورد استفاده قرار می‌گیرند [45].
بحث
سرمایه‌گذاری در برنامه‌های توانبخشی زندانیان یکی از بهترین و مقرون به صرفه‌ترین روش‌های جلوگیری از جرم مجدد آن‌هاست که نه‌تنها برای افراد مربوطه دارای مزایای قابل توجهی است، بلکه به طور گسترده‌تر به ارتقای امنیت عمومی منجر می‌شود [29]. افراد بعد از ترخیص از زندان به‌ویژه طی ماه‌های اول با مشکلات پیچیده‌ای مواجه‌اند. اجرای برنامه‌های جامع و اثربخش مبتنی بر نیازهای واقعی آنان توسط نیروهای متخصص مانند مددکاران اجتماعی، به احتمال زیاد سبب تعدیل مشکلات و تسلط بر شرایط به‌ویژه در سال اول بعد از آزادی می‌شود، به طوری که بستر مناسبی برای بازگشت موفق به جامعه فراهم می‌آید [46, 47, 48, 49, 50]. در این راهنما که مددکاری اجتماعی با رویکرد مدیریت مورد از طریق روش‌های متنوع فردی، گروهی و جامعه‌ای سعی در ایجاد دلبستگی و تعلق خاطر فرد با جامعه دارد، فرد را در تمام فعالیت‌ها مشارکت داده و در مسیر ایجاد باور و تعهد به جامعه به حرکت درمی‌آورد. بدیهی است افرادی که در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت نمی‌کنند، فرصت و آزادی عمل بیشتری برای ارتکاب جرم دارند [51]. در مطالعات، اثربخشی رویکرد مدیریت مورد در گروه‌های هدف مختلف نشان داده شده است و این رویکرد به دلیل برخورداری از جامعیت حرفه‌ای، کاربردهای فراوانی نیز دارد [53 ،52].
تحقیقات نشان می‌دهند در رویکرد مدیریت مورد، تطبیق شدت مداخلات با سطح ارزیابی‌شده خطر (به عنوان مثال، استراتژی‌های فشرده‌تر برای مجرمان با ریسک بالاتر) به نتایج بهتر در بازگشت به جامعه منجر می‌شود [41]. در طول روند ارزیابی و برنامه‌ریزی مداخله‌ای، مدیران مورد به عنوان پل ارتباطی بین منابع داخلی و خارجی و افراد برای دست‌یابی به تغییرات مثبت عمل می‌کنند. این پل به دنبال ارتقای انگیزه افراد زندانی، همکاری روشن بین ارائه‌دهندگان و دریافت‌کنندگان خدمات، تداوم مراقبت از افراد ترخیصی از زندان و غیره است تا نهایتاً انتقال موفقیت‌آمیز به جامعه رخ دهد [34].
بر اساس فصل خدمات ادغام مجدد و نظارت پس از آزادی کتابچه راهنمای دفتر مبارزه با جرائم و مواد مخدر سازمان ملل متحد (2018) می‌بایست خدمات پس از آزادی طیف وسیعی از مداخلات را پوشش دهند و در صورت لزوم با نوعی نظارت تکمیل شوند. در این فصل بر اساس مدل مدیریت مورد، چهار گام مهم ارزیابی خطر / نیازها (ارزیابی تعیین خطرات و نیازهای مجرمان)، برنامه‌ریزی موردی (شناسایی مؤثرترین مداخلات برای رفع خطرات، نیازهای مجرمان و بازسازی آن‌ها)، اجرای برنامه‌های مداخله‌ای مورد (مداخلات کامل که ممکن است شامل ارجاع مجرم به برنامه‌ها و سازمان‌های مربوطه برای بازتوانی و دریافت خدمات باشد) و سنجش اثربخشی و بازنگری مداخلات (استمرار ارزیابی مجدد مداخلات دریافتی توسط افراد برای تعیین تأثیر مداخلات و بازنگری با رویکرد سازگارانه و منعطف) طراحی شده است.
در منابع موجود همسو با یافته‌های این مطالعه، یک راهنمای مداخلات تخصصی برای بازگشت موفق به جامعه افراد زندانی با موضوع «توانبخشی و ادغام اجتماعی زنان زندانی» در شهر بانکوک یافت شد [29]. این راهنما جنبه‌های مختلف توانبخشی را دربر می‌گیرد و عناصر اصلی برای توانبخشی موفق زنان مجرم را مشخص می‌کند. تمرکز اصلی روی برنامه‌های خاص و همچنین اقدامات مناسب برای رفع ریشه‌ها و علل اصلی جرم است. هدف این راهنما ارائه ایده‌هایی برای توسعه برنامه‌های جدید ادغام مجدد اجتماعی در عمل و همچنین توجه به مشخصات فردی افراد ترخیصی از زندان، زمینه‌های محلی، منابع و نیازها در مداخلات است. این راهنما طیف وسیعی از برنامه‌ها از جمله مراقبت‌های بهداشتی درمانی، روانی، برنامه‌های پیشگیری و درمان سوءمصرف مواد، مشاوره، حمایت‌های روانی اجتماعی، دوره‌های آموزشی فردی و گروهی، اشتغال و حرفه‌آموزی، مسکن و غیره را دربر می‌گیرد.
مطالعات گسترده‌ای نشان دادند ارتقای توانمندی‌های روانی اجتماعی افراد مانند مهارت‌آموزی در وضعیت‌های چالش‌زا و تصحیح مهارت‌های ارتباطی تأثیرات قابل توجهی در پیشگیری از ارتکاب مجدد خشونت علیه دیگران دارد [54, 55 ,56]. در مطالعه حاضر نیز استفاده از برنامه‌های آموزشی و مشاوره‌ای (فردی و خانوادگی) به عنوان یکی از اقدامات برای غلبه بر موقعیت‌های تنش‌زا در برنامه مدیریت مورد در نظر گرفته شده است. بر اساس یافته‌ها، یکی از موانع بازگشت افراد به جامعه بعد از آزادی از زندان برچسب خوردن و طرد توسط محیط پیرامون بود. میرحسینی و لاریجانی [8] و کفاشی و اسلامی [57] در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که به منظور پیشگیری از ارتکاب مجدد جرم و بازگشت فرد خاطی به جامعه لازم است به حذف برچسب‌های رسمی و غیررسمی که از سوی نهادها، گروه دوستان و خانواده و جامعه زده می‌شود، پرداخت. در این مطالعه نیز با بهره‌گیری از روش‌های مددکاری جامعه‌ای به برنامه‌ریزی برای شناسایی انگ‌های اجتماعی و محیط‌های نامناسب اقدام می‌شود. مطالعات ساترلند، دورکیم و کوهن نیز نشان می‌دهد که محیط‌های زندگی نامناسب از عوامل تأثیرگذار در پیدایش و تکرار جرم هستند و افراد از طریق ارتباط با گروه‌هایی که حامل هنجارهای تبهکارانه هستند، رفتارهای مجرمانه را می‌آموزند. همچنین برچسب‌زنی باعث دوری از جامعه، از دست دادن شغل و ترک خانواده و دوستان می‌شود [58]. به همین منظور استفاده از روش‌های توسعه محلی، برنامه‌ریزی اجتماعی و اقدام اجتماعی در شناسایی محیط‌های نامناسب، عوامل انگ‌زنی و اجرای مداخلات ضروری در این راهنما توصیه شده است. هزارجریبی معتقد است گسترش سازمان‌های غیردولتی و مردم‌نهاد در قالب نشست‌های محله‌محور و دفاتر تسهیل‌گری می‌تواند در کنترل آسیب‌های اجتماعی به طور جامع مؤثر باشد [59].
حیطه دیگری که در این راهنما بر آن تأکید شد، حمایت اجتماعی با تمرکز بر حمایتگری خانواده بود. نتایج برخی از مطالعات نشان داد هرچه افراد پس از آزادی بیشتر مورد بی‌توجهی اعضای خانواده خود قرار گیرند و کمتر کنترل شوند، احتمال ارتکاب مجدد جرم برای آن‌ها بیشتر وجود دارد. به همین دلیل یکی از راهکارهای بازگشت فرد به جامعه، کار با خانواده‌هاست که در مطالعه حاضر، با بهره‌گیری از روش‌های گروهی و جلب مشارکت و همراهی خانواده‌ها به بهبود وضعیت گروه هدف پرداخته می‌شود. مداخلات متمرکز بر خانواده علاوه بر اینکه بر افزایش احتمال بازگشت به جامعه مؤثر است، باعث کاهش گرایش رفتارهای پرخاشگرانه و انحراف در فرزندان خانواده نیز می‌شود [59]. در مطالعات دیگر به حمایت اجتماعی [59]، نظارت و تعامل اعضای خانواده در حین و بعد از زندان و معاشرت سودمند با دوستان اشاره شده است [61 ،60 ،21].
بنابراین استراتژی مهم در راهنماها و برنامه‌های مداخله با رویکرد مورد مدیریت، حمایت‌یابی توسط سازمان‌های غیردولتی در قالب سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌ها و سایر انجمن‌های مدنی، اقدامی کارآمد با توجه به محدودیت‌های منابع دولتی است [62]. به همین دلیل در مطالعه حاضر، مددکاران اجتماعی موظفند انواع حمایت‌یابی‌های برون و درون‌سازمانی را برای گروه هدف مراجعه‌کننده به این مراکز انجام دهند. حمایت‌یابی بخشی از مداخلات تخصصی مددکاران اجتماعی است که با مشارکت و همکاری مراجعین انجام می‌شود و در مطالعات مختلف اثربخشی و ارزشمندی آن نشان داده شده است [63, 64]. همچنین از تکنیک ارجاع برای ایجاد پیوند بین فرد و منابع حمایتی استفاده می‌کنند. مددکاران اجتماعی با استفاده از روش‌های تسهیل‌گری، زمینه دست‌یابی به منابع اجتماعی را فراهم کرده و موانع اداری موجود در مسیر خدمت‌رسانی را شناسایی می‌کنند. بین تمامی مداخلات ذکرشده ارتباطی وجود دارد که سبب دست‌یابی به اهداف تعیین‌شده می‌شود [65]. به این ترتیب مددکاران اجتماعی با بهره‌گیری از روش‌ها و تکنیک‌های متنوع و استفاده از مشارکت، ظرفیت و توانمندی‌های فرد و خانواده، برای هر فرد برنامه مداخله‌ای منحصربه‌فردی را طراحی می‌کنند که می‌تواند به توانمندسازی فرد منتهی شود.
به‌طورکلی، مددکاران اجتماعی با رویکرد مدیریت مورد (رویکردی یکپارچه، پویا و مبتنی بر شواهد) ضمن مدیریت انتظارات و فعال کردن توانایی‌های افراد با همکاری سایر سازمان‌های همکار دولتی و غیردولتی، فرایند ورود مجدد به جامعه را تسهیل می‌نمایند. پیشنهاد می‌شود این راهنما در مراکز مراقبت بعد از خروج از زندان اجرا شود.
نتیجه‌گیری
خروجی نهایی این مطالعه، تولید یک راهنمای مداخله مددکاری اجتماعی مبتنی بر رویکرد و دیدگاه‌های علمی با هدف بازگشت موفق و کاهش مشکلات مربوط به توانبخشی اجتماعی بود. با توجه به وضعیت زندانیان پس از ترخیص از زندان و اهمیت ادغام آن‌ها در جامعه (به طوری که به دلیل کمبود دانش و برنامه‌های مداخله‌ای بومی در حیطه بازگشت موفق به جامعه، ادغام اجتماعی آن‌ها به خطر می‌افتد)، ضرورت طراحی یک راهنمای حساس به فرهنگ و متناسب با ساختار بومی احساس شد. بنابراین به نظر می‌رسد یافته‌های این مطالعه نه‌تنها به سیاست‌گزاران و مددکاران اجتماعی به عنوان ارائه‌دهندگان خدمات در مراکز مراقبت بعد از خروج کمک خواهد کرد تا توصیه‌های مندرج در این راهنما را برای ادغام اجتماعی افراد بعد از پایان دوران زندان به کار گیرند، بلکه در مطالعات آینده نیز بررسی نتایج و اثربخشی راهنمای مداخله تخصصی مددکاری اجتماعی این مطالعه با پشتوانه علمی و در نظر گرفتن شرایط بومی می‌تواند در شناسایی مؤلفه‌ها و عوامل مؤثر بازگشت به جامعه افراد ترخیصی از زندان به‌ویژه افراد محکوم به جرم خشونت علیه اشخاص مؤثر باشد. همچنین با توجه به اینکه این مطالعه نخستین تحقیق انجام‌شده در مددکاری اجتماعی در عرصه مداخلات تخصصی مددکاری اجتماعی در مورد افراد محکوم به جرم خشونت علیه اشخاص در ایران است و به بررسی ابعاد مختلف خدمت مددکاران اجتماعی در این عرصه پرداخته است، پس می‌تواند به عنوان منبعی برای آموزش نیز مورد استفاده قرار گیرد.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به متفاوت بودن نوع ابزار مطالعات و عدم گزارش‌دهی یکسان نتایج، متفاوت بودن نوع مداخلات در بخش مرور منابع و محدود بودن مطالعات مربوط به بازگشت به جامعه در کشور اشاره کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اصول اخلاقی پژوهش به تصویب کمیته اخلاق دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی رسیده است (کد: IR.USWR.REC.1399.180).
حامی مالی
این مقاله بخشی از رساله دکتری نویسنده اول در گروه آموزشی مددکاری اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله به طور یکسان مشارکت کرده‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از همکاری صمیمانه اداره کل زندان‌های استان تهران و مرکز امور خدمات اجتماعی و مراقبت بعد از خروج استان تهران و مشارکت‌کنندگان این مطالعه تشکر و قدردانی می‌شود.
References
1.Zeinali A. [Range of legislative intervention in the field of social problems and deviations (Persian)]. Social Welfare Quarterly. 2009; 9(34):301-20. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-2418-fa.html
2.Asadolahi A, Baratvand M. [Study of relation between child abuse by parents and wickedness of their child (case study: Wickedness delinquents of Khuzestan) (persian)]. Social Welfare Quarterly. 2006; 5(19):225-52. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1956-en.html
3.United Nations Office on Drugs and Crime. (2018).UNODC Annual Report 2018 [Internet]. 2018 [Updated 2018]. Available from: https://www.unodc.org/unodc/en/about-unodc/annual-report.html
4.Ahlin EM, Lobo Antunes MJ. Levels of guardianship in protecting youth against exposure to violence in the community. Youth Violence and Juvenile Justice. 2017; 15(1):62-83. [DOI:10.1177/1541204015590000]
5.Zare B, Zandilak AA. [Level of socio-economic development and rates of violent crimes in the provinces (persian)]. Journal of Iranian Social Studies. 2012; 5(3):97-125. http://www.jss-isa.ir/article_21453.html?lang=en
6.Iran Statistical Yearbook. No title [Internet]. 2018 Available from: https://www.amar.org.ir/Portals/1/yearbook/1397/15.pdf
7.Vameghi M, Khodai Ardekani M, Sajadi H. [Domestic violence in Iran: Review of 2001-2008 literature (Persian)]. Social Welfare Quarterly. 2014; 13(50):37-70. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1354-en.html
8.Mirhosseini Z, Larijani M. [Identifying the context of designing a model for successful social integration of offender women: a grounded theory approach (persian)]. Women in Development & Politics. 2018; 16(1):51-78. [DOI:10.22059/JWDP.2018.246504.1007316]
9.Cepeda JA, Vetrova MV, Lyubimova AI, Levina OS, Heimer R, Niccolai LM. Community reentry challenges after release from prison among people who inject drugs in St. Petersburg, Russia. International Journal of Prisoner Health. 2015; 11(3):183-92. [DOI:10.1108/IJPH-03-2015-0007] [PMID] [PMCID]
10.Choi J, Dulisse B. The Importation of violent “codes” of south korean inmates. The Prison Journal. 2020; 100(3):287-311. [DOI:10.1177/0032885520916816]
11.Chikadzi V. Challenges facing ex-offenders when reintegration in to mainstream society in Gauteng South Africa. Social Work. 2017; 53(2):288-300. [DOI:10.15270/53-2-569]
12.Sadeghi Fasaie S, Mirhosseini Z. [Life after prison: the challenges of reconstruction for women (persian)]. Strategic Rssearch on Social Problems in Iran University of Isfahan. 2017; 6(3):31-50. [DOI:10.22108/SSOSS.2017.85536.0]
13.Denney A, Tewksbury R, Jones R. Structure for successful offender reentry. Journal of Qualitative Criminal Justice & Criminology. 2014; 2(1):39-67. https://epublications.marquette.edu/socs_fac/96/
14.Belenko S. Assessing released inmates for substance-abuse-related service needs. Crime and Delinquency. 2006; 52(1):94-113. [DOI:10.1177/0011128705281755]
15.Freeman R. Can we close the revolving door?: Recidivism vs. employment of ex-offenders in the U.S. Symposium at the Urban Institute Reentry Roundtable, New York University Law School; 2003. [DOI:10.1037/e717762011-001]
16.Mellow J, Christian J. Transitioning offenders to the community: A content analysis of reentry guides. Journal of Offender Rehabilitation. 2008; 47(4):339-55. [DOI:10.1080/10509670801992111]
17.Wilson AJ, Davis RC. Good intentions meet hard realities: An evaluation of the project greenlight reentry program. Criminology and Public Policy. 2006; 5(2):303-38. [DOI:10.1111/j.1745-9133.2006.00380.x]
18.Listwan SJ. Reentry for serious and violent offenders:an analysis of program attrition. Criminal Justice Policy Review. 2009; 20(2):154-69. [DOI:10.1177/0887403408325700]
19.Travis J, Visher C. Prisoner reentry and crime in America. Cambridge: Cambridge University Press; 2005. [DOI:10.1017/CBO9780511813580]
20.Braun V, Clarke V. Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology. 2006; 3(2):77-101. [DOI:10.1191/1478088706qp063oa]
21.Visher C. Incarcerated fathers: Pathways from prisonto home. Journal of Criminal Justice 2013; 24(1):9-26. [DOI:10.1177/0887403411418105]
22.Miller HV, Miller JM. Community in-reach through jail reentry: findings from a quasi-experimental design. Justice Quarterly. 2010; 27(6):893-910. [DOI:10.1080/07418825.2010.482537]
23.Petersilia J. When prisoners come home: Parole and prisoner reentry. New York: Oxford University Press; 2003. https://www.google.com/books/edition/_/cv_Qc2dpL8AC?hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiDovaC6Yr0AhVknVwKHbnKDQAQre8FegQIERAI
24.Cnaan RA, Draine J, Fraizer B, Sinha JW. Ex-prisoners’ re-entry: An emerging frontier and a social work challenge. Journal of Policy Practice. 2008. 7(2-3):178-98. [DOI:10.1080/15588740801938035]
25.Toi H. Professional values and conflict among social workers in prisons: an examination of role stress, strain, and job satisfaction in working with inmates with mental illness and/or substance use disorders [PhD. dissertation]. Mansfield: University of Connecticut; 2015. https://opencommons.uconn.edu/dissertations/992/
26.Whittemore R, Knafl K. The integrative review: Updated methodology. Journal of Advanced Nursing. 2005; 52(5):546-53. [DOI:10.1111/j.1365-2648.2005.03621.x] [PMID]
27.Barnett-Page E, Thomas J. Methods for the synthesis of qualitative research: A critical review. BMC Medical Research Methodology. 2009; 9(59):1-11. [DOI:10.1186/1471-2288-9-59] [PMID] [PMCID]
28.Chin V, Dandurand Y. Introductory handbook on the prevention of recidivism and the social reintegration of offenders. Criminal justice Handbook series [Internet]. 2018. https://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/crimeprevention/Introductory_Handbook_on_the_Prevention_of_Recidivism_and_the_Social_Reintegration_of_Offenders.pdf
29.Crowley M. Guide to the rehabilitation and social reintegration of women prisoners [Internet]. 2019 [Updated 2019 May 13]. Available from: https://knowledge.tijthailand.org/en/publication/detail/bangkok-rules#book/
30.Nancy GJ, Brazzell D. Cowan mapping prisoner reentry: An action research guidebook [Internet]. 2006. Available from: https://www.ojp.gov/pdffiles1/nij/grants/213675.pdf
31.Phyllis Modley, Center for Effective Public Policy and Rachelle Giguere, Center for Effective Public Policy. Reentry considerations for women offenders [Internet]. 2010. Available from: https://cepp.com/wp-content/uploads/2021/04/Reentry-Considerations-for-Women-Offenders-2010.pdf
32.World Health Organization (WHO). WHO handbook for guideline development. Geneva: World Health Organization; 2014. https://apps.who.int/iris/handle/10665/145714
33.Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, Burgers JS, Cluzeau F, Feder G, et al. AGREE II: Advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. Canadian Medical Association Journal. 2010; 182(18):83-42. [DOI:10.1503/cmaj.090449] [PMID] [PMCID]
34.Prendergast M, Cartier JJ. Improving parolees’ participation in drug treatment and other services through strengths case management. Perspectives. 2008; 32(1):38-46. [PMID] [PMCID]
35.Lipsey M. The primary factors that characterize effective interventions with juvenile offenders: A meta-analytic Overview. Victims & Offenders. 2009; 4(2):124-47. [DOI:10.1080/15564880802612573]
36.Willis GM, Ward T, Levenson JS. The Good Lives Model (GLM): An evaluation of GLM operationalization in North American treatment programs. Sexual Abuse. 2014; 26(1):58-81. [DOI:10.1177/1079063213478202] [PMID]
37.Paparozzi MA, Gendreau P. An intensive supervision program that worked: Service delivery, professional orientation, and organizational supportiveness. The Prison Journal. 2005; 85(4):445-66.] [DOI:10.1177/0032885505281529]
38.Lattimore PK, Visher CA. The impact of prison reentry services on short-term outcomes: Evidence from a multisite evaluation. Evaluation Review. 2013; 37(3-4):274-313. [DOI:10.1177/0193841X13519105] [PMID]
39.Osher F, Steadman HJ, Barr H. A best practice approach to community reentry from jails for inmates with co-occurring disorders: The apic model. Crime & Delinquency. 2003; 49(1):79-96. [DOI:10.1177/0011128702239237]
40.Hunter BA, Lanza AS, Lawlor M, Dyson W, Gordon DM. A strengths-based approach to prisoner reentry: The fresh start prisoner reentry program. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology. 2016; 60(11):1298-314. [DOI:10.1177/0306624X15576501] [PMID] [PMCID]
41.Andrews D, Dowden C. The risk-need-responsivity model of assessment and human service in prevention and corrections: crime-prevention jurisprudence. Canadian Journal of Criminology and Criminal Justice. 2007; 49(4):439-64. [DOI:10.3138/cjccj.49.4.439]
42.Ashouri M, Ghasemi Moghadam H. [Methods of actuarial crime risk assessment (Persian)]. Private Low Studies Quarterly. 2014; 43(4):1-18. [DOI:10.22059/JLQ.2014.50102]
43.Andrews DA, Bonta J, Wormith JS. The recent past and near future of risk and/or need assessment. Crime & Delinquency. 2006; 52(1):7-27. [DOI:10.1177/0011128705281756]
44.Niven S, Stewart D. Resettlement outcomes on release from prison in 2003 [Internet]. 2005 [Updated 2005]. Available from: https://lemosandcrane.co.uk/resources/Home%20Office%20248%20-%20Resettlement%20outcomes%20on%20release%20from%20prison.pdf
45.Nasirzadeh M. The process of designing, implementation and evaluation of theory-based educational interventions. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2020; 19(5):549-52. [DOI:10.29252/jrums.19.5.549]
46.Turner S, Perersilia J. Work Release in Washington: Effects on recidivism and corrections costs. The Prison Journal. 1996; 76(2):138-64. [DOI:10.1177/0032855596076002003]
47.Ruch DA, Yoder JR. The effects of family contact on community reentry plans among incarcerated youths. Victims & Offenders. 2018; 13(5):609-27. [DOI:10.1080/15564886.2017.1401571]
48.Bouffard JA, Bergseth KJ. The impact of reentry services on juvenile offenders’ recidivism. Youth Violence and Juvenile Justice. 2008; 6(3):295-318. [DOI:10.1177/1541204007313384]
49.Shivy VA, Guion DB, Green BA, Wingate JA. INTUIT: A career decision-making intervention for female offenders in reentry. Journal of Career Development. 2019; 46(2):144-56. [DOI:10.1177/0894845317731156]
50.Garland B, Wodahl E, Saxon C. What influences public support of transitional housing facilities for offenders during reentry? Criminal Justice Policy Review. 2017; 28(1):18-40. [DOI:10.1177/0887403414564866]
51.Ramakers A, Nieuwbeerta P, Van Wilsem J, Dirkzwager A. Not just any job will do: A study on employment characteristics and recidivism risks after release. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology. 2017; 61(16):1795-818. [DOI:10.1177/0306624X16636141] [PMID] [PMCID]
52.Rapp RC, Van Den Noortgate W, Broekaert E, Vanderplasschen W. The efficacy of case management with persons who have substance abuse problems: A three-level meta-analysis of outcomes. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 2014; 82(4):605-18. [DOI:10.1037/a0036750] [PMID]
53.Solomon P. The efficacy of case management services for severely mentally disabled clients. Community Mental Health Journal. 1992; 28(3):163-80. [DOI:10.1007/BF00756815] [PMID]
54.Rasouli F. [The impact of anger control training on resiliency in adolescents with addiction preparation (Persian)]. Scientific Quarterly of Research on Addiction. 2011; 4(16):7-24. http://etiadpajohi.ir/article-1-366-en.html
55.Sadeghi S, Farajzadegan Z, Kelishadi R, Heidari K. Aggression and violence among Iranian adolescents and youth: A 10-year systematic review. International Journal of Preventive Medicine. 2014; 5(2):83-96. [DOI:10.4103/2008-7802.157663] [PMID]
56.Roustai A, Abolghasemi S, Mohammadi Arya A, Saedi S. [A comparison effect of training the anger management and medicine cure on aggression in prisoners (Persian)]. Journal of Social Psychology. 2011; 7(21):19-31. https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=160120
57.Kafashi, M., Eslami, E. The study of effective factors on re-offending and reentry to prison in the province of Northern Khorasan (Persian)]. Journal of Social Reserch. 2009; 2(4):57-69. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=181879
58.Hezar Jaribi J, Safari Shali R. [Factors affecting the commitment of crimes (Case study: Markazi province prisoners) (Persian)]. Social Sciences. 2009; 16(46):41-74. https://qjss.atu.ac.ir/article_5383.html?lang=en
59.Hochstetler A, DeLisi M, Pratt TC. Social support and feelings of hostility among released inmates. Crime & Delinquency. 2010; 56(4):588-607. [DOI:10.1177/0011128708319926]
60.Kelso KT. A family affair: The effects of familial relations on offender recidivism [PhD. dissertation]. Detroit: Wayne State University; 2012. https://www.proquest.com/openview/9b17b0d0dc7c1b8fe12ed102ead08287/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750
61.Léger A. Restoration or retribution: An empricial examination of the recidivistic patterns of a group of young offenders from new York city [MA. thesis]. Ontario: Queen’s University; 2009. https://qspace.library.queensu.ca/handle/1974/5364
62.Ramsden V, Martin R, McMillan J, Granger-Brown A, Tole B. Participatory health research within a prison setting: A qualitative analysis of ‘Paragraphs of passion. Global Health Promotion 2015; 22(4):48-55. [DOI:10.1177/1757975914547922] [PMID]
63.McNutt J. Is social work advocacy worth the cost? Issues and barriers to an economic analysis of social work political practice. Research on Social Work Practice. 2011; 21(4):397-40. [DOI:10.1177/1049731510386624]
64.Dalrymple J, Boylan J. Effective advocacy in social work. New York: SAGE; 2015. https://www.google.com/books/edition/_/QsmYAQAACAAJ?hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwisgJPOpov0AhUvz4UKHT7eB9UQre8FegQIDhAJ
65.Ronen T. Collaboration on critical questions in child psychotherapy: A model linking referral, assessment, intervention, and evaluation. Journal of Social Work Education. 2001; 37(1):91-110. [DOI:10.1080/10437797.2001.10779039]
نوع مطالعه: پژوهشی |
موضوع مقاله:
مددکاری اجتماعی
دریافت: 1399/6/7 | پذیرش: 1399/12/6 | انتشار: 1400/7/9
دریافت: 1399/6/7 | پذیرش: 1399/12/6 | انتشار: 1400/7/9
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار مجله آرشیو توانبخشی تحت مجوز Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
فصلنامه آرشیو توانبخشی
تلفن دفتر فصلنامه: 02171732812، 09941095452 (زمان تماس شنبه تا چهار شنبه ۸ صبح تا ۱۴ بعد از ظهر)
تلفن ناشر : 02145355555 - 02145355000
ایمیل: rehabilitationj@gmail.com
