Mendeley  

Zotero  

Yahyavi Dizaj J, Na'emani F, Fateh M, Soleimanifar M, Arab A M, Zali M E, et al . Inequality in the Utilization of Rehabilitation Services Among Urban and Rural Households in Iran: A Cross-Sectional Study. jrehab 2020; 21 (3) :336-357
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2731-fa.html

هدف: تغییرات جمعیتی و اپیدمیولوژیکی در قرن بیست و یکم موجب پیدایش چالش‌های جدیدی مانند سالمندی و شیوع بالای بیماری‌های غیرواگیر شده است. شیوع بالای معلولیت و ناتوانی در اثر افزایش جمعیت سالمندان، شیوع بیماری‌های غیرواگیر و حوادث موجب افزایش تقاضا برای خدمات توان‌بخشی شده است، ولی ظرفیت تأمین آن در بسیاری از نقاط جهان پاسخگوی نیازهای موجود نیست که این امر به عدم دسترسی مناسب به این خدمات و عدم هماهنگی بین تقاضا و عرضه این خدمات منجر می‌شود. مطالعه حاضر با هدف تعیین وضعیت نابرابری در استفاده از خدمات توان‌بخشی در بین خانوارهای ایرانی طراحی و اجرا شد.
روش بررسی: مطالعه حاضر از نوع توصیفی تحلیلی است که به صورت مقطعی و با استفاده از داده‌های پیمایش هزینه درآمد خانوار مرکز آمار ایران در سال 1397 انجام شد. ابزار مورد استفاده در پیمایش مرکز آمار ایران، پرسش‌نامه چهارقسمتی «هزینه درآمد خانوار شهری و روستایی» شامل خصوصیات اجتماعی اعضای خانوار، مشخصات محل سکونت و تسهیلات و لوازم عمده زندگی، هزینه‌های خوراکی غیرخوراکی و درآمدهای خانوار بود که از طریق مصاحبه با سرپرست خانوار یا یکی از اعضای بالای پانزده سال تکمیل شد. نمونه در مناطق روستایی 18610 خانوار و در مناطق شهری 20348 خانوار بود. پس از استخراج و پالایش داده‌ها، تعداد 38958 خانوار وارد مطالعه شدند. عوامل مؤثر بر استفاده خانوار از خدمات توان‌بخشی و نابرابری در استفاده از خدمات توان‌بخشی به ترتیب با استفاده از آزمون مجذور کای و شاخص تمرکز (CI) تحلیل شدند. استخراج داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای MSAccess و MSExcel نسخه 2013 و تحلیل داده‌ها به کمک نرم‌افزار Stata نسخه 14/1 انجام شد. نقشه‌های توزیع جغرافیایی استفاده از خدمات توسط نرم‌افزار ArcGISMap نسخه 10 ترسیم شد.
یافته‌ها: 226 خانوار (87 درصد) دارای سرپرست مرد و 32 خانوار (13 درصد) دارای سرپرست زن از خدمات توان‌بخشی استفاده کرده بودند.60 درصد خانوارهای استفاده‌کننده از خدمات، سه تا چهار نفر عضو داشتند. 239 خانوار (92 درصد) دارای پوشش بیمه‌ای و 19 خانوار (8 درصد) فاقد هرگونه پوشش بیمه‌ای بودند. سرپرست 173 خانوار (67 درصد) که از خدمات توان‌بخشی استفاده کرده بودند، شاغل بودند و از خانوارهای استفاده‌کننده از خدمات، 55 درصد ساکن مناطق روستایی و 45 درصد ساکن مناطق شهری بودند. درمجموع 258 خانوار (0/77 درصد) از خدمات توان‌بخشی استفاده کرده بودند. خانوارهای فاقد پوشش بیمه، استفاده کمتری از خدمات مورد مطالعه داشتند (0/05>P). همچنین 1/32 درصد پنجک پنجم درآمدی (بیشترین درآمد) از خدمات توان‌بخشی استفاده کرده بودند، در حالی که این نسبت در بین خانوارهای پنجک اول درآمدی 0/35 درصد بود (0/001>P). استان‌های زنجان، قزوین، خوزستان، اصفهان، لرستان، بوشهر و سمنان در مناطق شهری و روستایی کمترین میزان استفاده از خدمات توان‌بخشی را داشتند. در مناطق شهری، استان قم از نظر وضعیت استفاده از خدمات وضعیت بهتری داشت. در مناطق روستایی استان‌های آذربایجان شرقی، مازندران، گلستان، یزد، فارس و هرمزگان، میزان استفاده بالاتری از خدمات توان‌بخشی داشتند. درکل، استان‌های آذربایجان شرقی، مازندران و قم نسبت بالایی از استفاده از خدمات توان‌بخشی را داشتند. مقدار شاخص تمرکز استفاده از خدمات توان‌بخشی 0/24 بود که نشان‌دهنده استفاده بیشتر ثروتمندان از این خدمات است. مقدار شاخص تمرکز برای مناطق روستایی و شهری به ترتیب 0/27 و 0/19 بود (0/001>P).
نتیجه‌گیری: در استفاده از خدمات توان‌بخشی، نابرابری درآمدی به نفع ثروتمندان وجود دارد و خانوارهای با درآمد پایین دسترسی پایین‌تری به این خدمات دارند. به نظر می‌رسد گنجاندن خدمات توان‌بخشی در بسته پایه بیمه سلامت به همراه پوشش قیمتی و جمعیتی مناسب، توزیع عادلانه و متناسب با نیاز مراکز ارائه خدمات توان‌بخشی در بخش دولتی و خصوصی، می‌تواند برابری در استفاده از خدمات توان‌بخشی را افزایش دهد. پیشنهاد می‌شود مطالعات بیشتری در این زمینه صورت پذیرد.