مقدمه
معمولاً در ورزشکارانی که به طور عمده از اندام فوقانی در ورزش استفاده می‌کنند، اختلالات شانه و درد وجود دارد [1، 2]. در هنگام تلاش برای پرتاب، مجموعه شانه در معرض دامنه وسیعی از حرکت قرار دارد که عمدتاً به ترکیبی از حرکات بین مفاصل استرنوکلاویکلار، آکرومیوکلاویکلار، اسکاپولوتوراسیک و گلنوهومرال وابسته است [3]. در راستای ایده‌آل لبه مهره‌ای اسکاپولا با ستون فقرات موازی است و در فاصله سه اینچ از خط وسط پشت قرار دارد [4]. اسکاپولا در حالت طبیعی بین زوائد شوکی مهره‌های دوم و هفتم پشتی قرار دارد و 30 درجه به سمت جلو در صفحه فرونتال چرخش دارد [7، 6، 5]. اینمن و همکاران اولین کسانی بودند که ریتم اسکاپولوهومرال را توسط رادیوگرافی اندازه‌گیری کردند و نسبت 2 به 1 را برای الویشن گلنوهومرال و چرخش رو به بالای اسکاپولوتوراسیک پیشنهاد کردند [8]. برخی از مطالعات نشان می‌دهد که نسبت 2 به 1 در کل قوس الویشن شانه وجود ندارد و این نسبت ممکن است در افراد دارای آسیب شانه افزایش یابد[9، 10]. برخی مطالعات قبلی حاکی از آن است که اختلال در عملکرد عضلات اسکاپولا می‌تواند منجر به راستای غیرطبیعی و اختلال در اندام فوقانی شود [11، 12]. یکی از راستاهای غیرطبیعی اسکاپولا سندرم چرخش پایینی آن است که سبب افتادگی، آبداکشن و تیلت اسکاپولا می‌شود. در سندرم چرخش پایینی اسکاپولا، طول عضله ذوزنقه فوقانی افزایش می‌یابد و عضله بالابرنده اسکاپولا دچار سفتی می‌شود و به طور بالقوه سبب محدودیت چرخش رو به بالا در اسکاپولا می‌شود [41، 31]. به هم خوردن راستای اسکاپولا و ترقوه به طور بالقوه سبب تغییر در بیومکانیک ناحیه شانه می‌شود که تنش عضلات گردنی کتفی (افزایش طول عضله ذوزنقه فوقانی و سفتی عضله بالابرنده اسکاپولا) را تغییر می‌دهد و ممکن است سبب محدودیت در چرخش رو به بالای اسکاپولا، بی‌ثباتی مفصل گلنوهومرال، سندرم بیرونی سینه‌ای طی الویشن بازو و بارهای فشاری طولانی‌مدت روی ستون فقرات گردنی شود [6، 15، 16، 17، 18، 19]. کاهش چرخش رو به بالا و تیلت خلفی اسکاپولا همراه با افزایش چرخش داخلی آن و عدم تقارن بین دو طرف در افراد علامت‌دار طی حرکات غیرفعال گزارش شده است [20، 21]. 
اختلال در جهت‌های اسکاپولا در افراد ویلچری رایج است و با افزایش بارهای ناشی از فعالیت، تشدید می‌شود [22]. تحقیقات قبلی در افراد ویلچری، جهات اسکاپولا را در فعالیت‌هایی مانند انتقال‌ها و بلند شدن رهایی از وزن بررسی کرده‌اند [23، 24، 25]. بر اساس مطالعات، تغییر در جهات و حرکات اسکاپولا و بازو در هنگام این فعالیت‌ها سبب کاهش فضای زیر آکرومیون می‌شود که باعث افزایش خطر آسیب می‌شود [23، 24، 25]. انجام انتقال‌ها در افراد ویلچری با تغییرات جبرانی در کینماتیک اسکاپولا انجام می‌شود که این تغییرات جهت حفظ فضای زیر آکرومیون طی فعالیت صورت می‌گیرد [24]. در فعالیت‌های مختلفی که در استفاده‌کنندگان ویلچر دستی مورد بررسی قرار گرفته است، نشان داده شده است که وضعیت ایستادن در یک چارچوب منجر به مطلوب‌ترین جهت‌گیری اسکاپولا و بازو در مقایسه با وضعیت‌های نشسته روی ویلچر، انتقال‌ها، بلند شدن رهایی از وزن و ایستادن با حالت راحت می‌شود [25]. 
نتایج قبلی از کینماتیک اسکاپولا هنگام راندن ویلچر عمدتاً تحقیقاتی هستند که حرکات اسکاپولا را به صورت یک‌طرفه (سمت راست یا چپ) بررسی کرده‌اند [20، 21، 22]. اما راندن ویلچر یک فعالیت دوطرفه است که نیازمند هماهنگی هر دو اندام فوقانی است و بنابراین تقارن آن را نمی‌توان نادیده گرفت [26]. با این حال، تحقیقات در مورد بررسی دوطرفه حرکات اسکاپولا در راندن ویلچر محدود است و اکثر آن‌ها تفاوت‌های کینتیک را بررسی کرده‌اند [26، 27، 28]، در حالی که مقایسه‌های کینماتیک اغلب محدود به ارزیابی الگوهای راندن بین دو طرف است [27، 29]. فقط شنومبرگ و همکاران و سلتائو و همکاران تجزیه و تحلیل مفصلی از کینماتیک دوطرفه قسمت فوقانی بدن در هنگام راندن ویلچر گزارش دادند که این موارد فقط به مطالعات موردی یک موضوع در شرکت‌کنندگان پاراپلژی یا مطالعات مستقل از اندام برتر و غیربرتر محدود شده بود [30، 31]. با وجود اینکه داده‌های قبلی عدم تقارن اسکاپولا هنگام راندن ویلچر را نشان می‌دهد [26، 27، 29، 30، 31]، با این حال نیاز به تحقیقات در حرکات اسکاپولا به صورت دوطرفه (سمت راست و چپ) است. با وجود این، هیچ‌یک از تحقیقات قبلی، کینماتیک دوطرفه اسکاپولا در افراد ورزشکار بسکتبال با ویلچر را مورد بررسی قرار نداده‌اند. 
ورزشکاران ویلچری به دلیل استفاده مکرر از اندام فوقانی برای راندن، در معرض خطر ویژه‌ای از صدمات پرکاری شانه قرار دارند. سازوکارهای مکرر راندن ویلچر سبب پروترکشن‌های تکراری اسکاپولا می‌‌شود که می‌تواند منجر به تغییر پاسچر، ضعف عضلات ثبات‌دهنده و سفتی عضلات قدامی شود. همچنین عدم تعادل عضلانی جبرانی ممکن است به دلیل راندن طولانی‌مدت ویلچر یا نقص در برنامه‌های تمرینی قدرتی عضلات روتیتورکاف و ثبات‌دهنده اسکاپولا ایجاد شود. این امر می‌تواند منجر به آسیب‌های اسکلتی عضلانی در ورزشکارانی شود که نیاز به الگوهای حرکتی متفاوت (مانند شنا، ورزش‌های پرتابی یا ورزش‌های راکتی) دارند [32، 33]. اگرچه هنوز مشخص نیست که آیا فعال بودن، اثر محافظتی روی سیستم اسکلتی عضلانی دارد یا خیر [34]. با این حال، بازیکنان بسکتبال با ویلچر، اکثر وقت‌ خود را روی ویلچر می‌گذرانند که برای فعالیت‌های روزمره طراحی شده است؛ بنابراین نمی‌توان فرض کرد که فعالیت‌های ورزشی اجرا‌شده در ویلچر ورزشی، به‌تنهایی مسئول خطرات آسیب‌های التهابی است که ممکن است وجود داشته باشد؛ زیرا راندن و انتقال ویلچر که در فعالیت‌های روزمره اجرا می‌شود می‌تواند یکی از منابع اصلی خطر باشد. مطالعات متعددی با پرسش‌نامه (درد و ناتوانی) و اندازه‌گیری دامنه حرکتی گردن و قدرت عضلانی، قبل و بعد از مداخلات درمانی انجام شده‌اند [13، 35، 36]. از آنجایی که مطالعات قبلی صورت‌گرفته در این زمینه، بیشتر به بررسی ریتم اسکاپولوهومرال در افراد آسیب‌دیده و ورزشکاران سالم پرداخته‌اند و مطالعات در زمینه ورزشکاران ویلچری صورت نگرفته است و اثر مداخلات تمرینی در راستای اسکاپولا در این افراد بررسی نشده است، بنابراین هدف از پژوهش حاضر این بود که الف) چرخش رو به بالای اسکاپولا و ریتم اسکاپولوهومرال را در ورزشکاران بسکتبال با ویلچر به صورت دوطرفه بررسی کند. ب) به این سؤال پاسخ دهد که آیا کینماتیک و بزرگی عدم تقارن با آبداکشن شانه تغییر می‌کند؟ ج) چرخش رو به بالای اسکاپولا و ریتم اسکاپولوهومرال در ورزشکاران بسکتبال با ویلچر با کلاس‌های ورزشی مختلف را مقایسه کند. د) اثرات برنامه تمرینی اصلاحی مبتنی بر ثبات اسکاپولا بر چرخش رو به بالای آن و ریتم اسکاپولوهومرال را بررسی کند.
روش بررسی
روش پژوهش حاضر نیمه‌تجربی است و جامعه آماری آن را ورزشکاران ضایعه نخاعی رشته بسکتبال با ویلچر شاغل در تیم‌های شهر مشهد در سال1396-1397 تشکیل دادند. با توجه به شرایط تحقیق، 24 ورزشکار بسکتبال با ویلچر دارای ضایعه نخاعی به طور هدفمند به عنوان نمونه در این مطالعه شرکت کردند. ابتدا هشت بازیکن از هر کلاس ورزشی (کلاس ورزشی 1تا 1/5، کلاس ورزشی 2 تا 2/5 و کلاس ورزشی 3 تا 4/5) انتخاب شدند. سپس از هر کلاس ورزشی به طور تصادفی چهار نفر در هر گروه (دوازده نفر کنترل و دوازده نفر آزمایش) قرار گرفتند. بدین‌ترتیب در گروه کنترل و آزمایش به تعداد مساوی از سه کلاس ورزشی حضور داشتند. اطلاعات جمعیت‌شناختی شرکت کنندگان در جدول شماره 1 ذکر شده است. 


ورزشکاران با ویلچر، بازیکنان حرفه‌ای در لیگ شهر مشهد بودند. شرکت‌کنندگان بر اساس کلاس‌بندی IWBF و همچنین کلاس‌بندی ورزشی مربوطه از فدراسیون ورزشی جانبازان و معلولین جمهوری اسلامی ایران طبقه‌بندی شده بودند که هر دو مورد برای شرکت در مسابقات برای افراد دارای ناتوانی جسمانی نیاز است. دستی که برای پرتاب توپ استفاده می‌شد به عنوان دست برتر در نظر گرفته شد. جهت کنترل تفاوت‌های جنسیتی احتمالی فقط مردان در این مطالعه شرکت داشتند. افراد با سابقه قبلی در عمل جراحی شانه‌، آسیب‌دیدگی (دررفتگی‌، نیمه‌دررفتگی یا اسپرین مفصل آکرومیوکلاویکلار ) و درد شانه در طی شش ماه قبل از آزمون، از این مطالعه خارج شدند. همچنین معیارهای غربالگری زیر برای انتخاب آزمودنی بر اساس مطالعات قبلی مورد استفاده قرار گرفت. 
1. اسکاپولا به سمت پایین چرخش داشت. با ارزیابی بصری، زاویه تحتانی اسکاپولا نسبت به ریشه خار اسکاپولا نزدیک‌تر به ستون مهره‌ای بود (زاویه تحتانی به سمت داخل حرکت می‌کند و حفره گلنوئید به سمت عقب می‌چرخد) [15]. 2. با ارزیابی بصری به نظر می‌رسد که ترقوه به حالت افقی قرار گرفته و یا مفصل آکرومیوکلاویکلار پایین‌تر از استرنوکلاویکلار قرار دارد [6]. 3. لبه مهره‌ای اسکاپولا در وسط کمتر از 3 اینچ با ستون مهره فاصله دارد: اندازه‌گیری با متر نواری [15]. 
محقق قبل از شروع مطالعه کلیه مراحل را به آزمودنی‌ها توضیح داد و رضایت آگاهانه کتبی آن‌ها را گرفت. از دو انیکلانیومتر دیجیتال برای اندازه‌گیری دامنه حرکتی بازو و اسکاپولا در موقعیت استراحت و زوایای 45 ،90 و 135 درجه آبداکشن شانه در سطح اسکاپشن اسکاپولا استفاده شد (تصویر شماره 1). 

جانسون و همکاران با استفاده از یک سیستم ردیابی الکترومغناطیسی، استفاده از اینکلاینومتر دیجیتال را برای اندازه‌گیری چرخش رو به بالای اسکاپولا در زوایای مختلف آبداکشن بازو تأیید کردند [37]. (0/89-0/66=‌r). نتایج پایانی در این تحقیق برای اندازه‌گیری چرخش رو به بالای اسکاپولا در موقعیت‌های استراحت (0/89= ICC) و زوایای 45 (0/88= ICC)، 90 (0/89= ICC) و 135 (0/82=ICC) درجه آبداکشن بازو از قابلیت اطمینان درونی بین آزمون برخوردار بود.
شیوه اندازه‌گیری 
از یک اینکلاینومتر برای اندازه‌گیری چرخش رو به بالای اسکاپولا و از دیگری برای اندازه‌گیری میزان آبداکشن شانه در سطح اسکاپشن اسکاپولا استفاده شد. همه آزمودنی‌ها در وضعیت راحت و نشسته روی ویلچر اندازه‌گیری شدند. از آزمودنی‌ها خواسته شد تا اکستنشن کامل آرنج را انجام داده و مچ در وضعیت خنثی و انگشت شست رو به سطح کرونال قرار داشته باشد. اولین اینکلاینومتر به موازات بازو دقیقاً زیر محل انتهای دلتوئید با استفاده از نوار متصل شد. چرخش رو به بالای اسکاپولا با استفاده از اینکلاینومتر دوم اندازه‌گیری شد (تصویر شماره 1). این کار با تراز کردن اینکلاینومتر در راستای خار اسکاپولا انجام گرفت. از آزمودنی‌ها خواسته شد تا به طور فعال بازوها را (برتر و غیربرتر به طور تصادفی) از حالت استراحت تا زاویه 45 درجه، از حالت استراحت تا زاویه 90 درجه و از حالت استراحت تا زاویه 135 درجه آبداکشن در سطح اسکاپشن منتقل کنند و در این وضعیت‌ها بازو را جهت اندازه‌گیری نگه دارند (اندازه‌گیری با اولین اینکلاینومتر). جهت جلوگیری از انحراف وضعیت بدن در حالت نشسته از آزمودنی خواسته شد تا به یک نقطه در فاصله تقریباً 2متری روبه‌رو در سطح چشمان نگاه کند. اندازه‌گیری در سه نوبت با 30 ثانیه استراحت برای هر شانه انجام شد (در وضعیت‌های استراحت، زوایای 45 درجه، 90 درجه و 135 درجه) و میانگین سه عدد به‌دست‌آمده محاسبه شد. ریتم اسکاپولوهومرال با تقسیم الویشن گلنوهومرال (به طور مثال، چرخش رو به بالای اسکاپولا کل حرکت شانه=الویشن گلنوهومرال) بر چرخش رو به بالای اسکاپولا (اسکاپولوتوراسیک) محاسبه شد [38]. همه آزمون‌ها توسط یک آزمونگر انجام شد.
پروتکل تمرینی
گروه آزمایش، یک برنامه تمرینی اصلاحی مبتنی بر ثبات اسکاپولا را به مدت هشت هفته جهت تقویت و کشش عضلات ثبات‌دهنده اسکاپولا انجام دادند. همه آزمودنی‌ها در جلسه اول حدود یک ساعت آموزش نحوه انجام تمرین را دریافت کردند و علاوه بر آن به هر آزمودنی یک دستورالعمل مکتوب و تصویری از نحوه انجام تمرینات برای راهنمایی در منزل داده شد. برنامه تمرینی پنج روزدر هفته، شامل تمرین کششی روزانه و سه روز تمرینات قدرتی بود. هر جلسه تمرینی شامل حداکثر 60 دقیقه (10 دقیقه گرم کردن، 10 دقیقه حرکات کششی و دامنه حرکتی بعد از گرم کردن یا سرد کردن و حداکثر 30 دقیقه تمرینات قدرتی و تمرینات پاسچرال مبتنی بر ثبات اسکاپولا و 10 دقیقه سرد کردن) بود (جدول شماره 1). در هر جلسه تمرینی علاوه بر آزمونگر مربی بدنساز جهت راهنمایی آزمودنی‌ها حضور داشت. این برنامه تمرینی با استفاده از تمرینات Gym برای افراد دارای ضایعه نخاعی که توسط مرکز پزشکی هاربورویو ارائه شده است و مطابق با دستورالعمل‌های ACSM برای این افراد است، تهیه شده است[39، 40].
تجزیه و تحلیل داده‌ها
برای تعیین نرمال بودن داده‌ها از آزمون شاپیرو ویلک استفاده شد که بر اساس این آزمون داده‌های پژوهش حاضر نرمال بود؛ بنابراین از آزمون‌های تی مستقل برای مقایسه چرخش رو به بالای اسکاپولا و ریتم اسکاپولوهومرال بین دست برتر و غیربرتر استفاده شد. آزمون تحلیل واریانس آنووا برای مقایسه چرخش رو به بالای اسکاپولا و ریتم اسکاپولوهومرال در ورزشکاران با کلاس‌های ورزشی مختلف استفاده شد. همچنین از آزمون تحلیل کوواریانس آنکووا برای مقایسه چرخش رو به بالای اسکاپولا و ریتم اسکاپولوهومرال قبل و بعد تمرین در دو گروه کنترل و آزمایش استفاده شد. سطح معناداری در تمامی آزمون‌ها 0/05≥‌P تعیین شد.
یافته‌ها
اطلاعات جمعیت‌شناختی آزمودنی‌ها در جدول شماره 2 نشان داده شده است. 


چرخش رو به بالای اسکاپولا قبل و بعد برنامه تمرینی در دو گروه کنترل و آزمایش در جدول شماره 3 نشان داده شده است. 


آزمون تحلیل کوواریانس نشان داد که تفاوت معناداری در چرخش رو به بالای اسکاپولا در وضعیت‌های استراحت و زوایای 45 درجه، 90 درجه و 135 درجه آبداکشن شانه پس از اعمال تمرین در دست برتر و غیربرتر بین گروه کنترل و آزمایش وجود داشت. همچنین نتایج نشان داد که بهبود معناداری در نسبت ریتم اسکاپولوهومرال پس از تمرین در دست غیر برتر در زوایای 90 درجه و 135 درجه آبداکشن شانه ایجاد شد. نتایج تحقیق نشان داد عدم تقارن معناداری در چرخش رو به بالای اسکاپولا (تصویر شماره 2) در زوایای مختلف شانه، بین شانه برتر و غیر‌برتر وجود نداشت، اما نسبت ریتم اسکاپولوهومرال در زاویه 45 درجه آبداکشن شانه در شانه برتر و غیر‌برتر تفاوت معناداری داشت (جدول شماره 4). 

ریتم اسکاپولوهومرال قبل و بعد برنامه تمرینی در دو گروه کنترل و آزمایش در جدول شماره 5 نشان داده شده است. 


بر اساس نتایج آزمون تحلیل واریانس تفاوت معناداری در چرخش رو به بالای اسکاپولا و ریتم اسکاپولوهومرال در کلاس‌های ورزشی مختلف در وضعیت‌های استراحت، 45 درجه، 90 درجه و 135 درجه آبداکشن شانه وجود داشت (جدول شماره 6). 


بحث
هدف از این پژوهش بررسی چرخش رو به بالای اسکاپولا و ریتم اسکاپولوهومرال در ورزشکاران بسکتبال با ویلچر و اثر برنامه تمرینی مبتنی بر ثبات اسکاپولا بر چرخش رو به بالای اسکاپولا و ریتم اسکاپولوهومرال در این ورزشکاران بود. یافته‌ها نشان داد که عدم تقارن معناداری در چرخش رو به بالای اسکاپولا در درجات مختلف آبداکشن شانه، بین شانه برتر و غیربرتر در این ورزشکاران وجود نداشت. در زاویه 45 درجه آبداکشن شانه، نسبت ریتم اسکاپولوهومرال در شانه برتر کمتر از شانه غیربرتر بود. اسکاپولا در شانه برتر ورزشکاران دارای کلاس‌های ورزشی پایین‌تر (2 تا 2/5 و 3 تا 4/5) دارای چرخش پایینی کمتری در وضعیت استراحت و چرخش رو به بالای بیشتر در زوایای 45 درجه، 90 درجه و 135 درجه آبداکشن شانه بود. نسبت ریتم اسکاپولوهومرال در ورزشکاران با کلاس‌های ورزشی مختلف تفاوت معناداری نداشت. این پژوهش، احتمالاً اولین مطالعه‌ای بود که کینماتیک دوطرفه و تقارن در اسکاپولا طی آبداکشن شانه در سطح اسکاپشن اسکاپولا را در ورزشکاران بسکتبال با ویلچر مورد بررسی قرار داد. در پژوهش حاضر سهم چرخش رو به بالای اسکاپولا در الویشن شانه در سطح فرونتال تعیین شد و همچنین با استفاده از ابزارهای کلینیکی موجود شواهدی ارائه شد که ورزشکاران بسکتبال با ویلچر ممکن است مقداری عدم تقارن در چرخش رو به بالای اسکاپولا و ریتم اسکاپولوهومرال بین شانه برتر و غیربرتر داشته باشند. چرخش رو به بالای بیشتر در اسکاپولا هم‌زمان با افزایش الویشن بازو در صفحه فرونتال مشاهده شد که این با نقش اسکاپولا در فعالیت‌های بالای سر برای بهینه‌سازی عملکرد مطابقت دارد. در وضعیت استراحت مقداری چرخش پایینی بیشتر و در درجات مختلف ابداکشن شانه چرخش رو به بالای کمتری در اسکاپولا مشاهده شد. تقریباً مانند ریتم اسکاپولوهومرال، سهم چرخش رو به بالای اسکاپولا در کل قوس الویشن شانه متفاوت و مطابق با گزارشات قبلی است [41، 42] و استفاده از اینکلاینومتر دیجیتال را در ارزیابی‌های کلینیکی برای نظارت مؤثر بر حرکات اسکاپولا به عنوان بخشی از ارزیابی آسیب و توان‌بخشی مورد حمایت قرار می‌دهد. برخی مطالعات کینماتیک، تفاوت‌هایی را در وضعیت اسکاپولا و حرکات آن در دو طرف نشان داده‌اند [16، 43، 44، 45، 46، 47]، در حالی که دیگران تقارن در کینماتیک اسکاپولا در شانه برتر و غیربرتر را مطرح می‌کنند [42، 48]. لی و همکاران فقط تیلت خلفی اسکاپولا طی ابداکشن در سطح کرونال را نشان داده‌اند که در افراد سالم نامتقارن بود و با توجه به سطح حرکت بازو الگوی ریتم اسکاپولوهومرال متفاوت بود [49]. باری و همکاران چرخش داخلی، چرخش رو به بالا و تیلت قدامی اسکاپولا طی راندن ویلچر را گزارش کردند [50]. مارتین و همکاران نشان دادند که ورزشکاران تنیس با ویلچر دارای تیلت خلفی بیشتر در اسکاپولا طی الویشن بازو و پایین آوردن آن در سمت برتر نسبت به سمت غیربرتر بودند [51]. اسکاپولا در این افراد نسبت به افراد با درگیری شانه دارای چرخش رو به بالای بیشتری در سمت برتر طی الویشن بازو در صفحه اسکاپولا بود [53، 54، 52، 51]. در حالی که در افراد دارای هایپرموبیلیتی شانه، چرخش رو به بالای اسکاپولا نسبت به افراد سالم بیشتر بود [55]. همچنین بورخارت و همکاران گزارش دادند که ورزشکاران بالای سر دارای آسیب، مقداری عدم تقارن (پروترکشن افزایش‌یافته، تیلت قدامی و چرخش داخلی اسکاپولا) در سمت دارای علامت داشتند[56]. می‌توان نتیجه‌گیری کرد که عدم تقارن و به‌ویژه یک الگوی تیلت قدامی و یا چرخش داخلی اسکاپولا با پاتولوژی شانه همراه است یا آن را مستعد پاتولوژی می‌کند و به نظر می‌رسد یکی از دلایل بی‌ثباتی قدامی گلنوهومرال در ورزشکاران پرتابی باشد که می‌تواند آن‌ها را مستعد استرس‌های برشی و آسیب به ساختارهای قدامی کپسول و لابروم کند. جدای از چندین تفاوت روش‌شناسی مربوط به برخی عوامل (مانند صفحه الویشن بازو، دامنه حرکتی خاص مورد بررسی)، وضعیت‌های فعال در مقابل غیرفعال، ابزار و شیوه‌های اندازه‌گیری متفاوت و روش‌های مختلف محاسبه زاویه‌ها و افراد مختلف مورد اندازه‌گیری (مانند ورزشکار در مقابل غیرورزشکار) که می‌تواند تا حدودی تناقض در نتایج را بیان کند، نگاه دقیق‌تر به روش‌های مورد استفاده برای توصیف چرخش‌های اسکاپولا نشان می‌دهد که تفاوت، در مقادیر زاویه وضعیت شروع بود. 
نتایج نشان داد اختلاف معناداری در وضعیت استراحتی اسکاپولا بین شانه برتر و غیر‌برتر ورزشکاران بسکتبال با ویلچر وجود نداشت؛ اگرچه اسکاپولا در شانه برتر چرخش پایینی بیشتری نسبت به شانه غیربرتر داشت. احتمالاً این نتایج ناشی از سازگاری‌های مربوط به استفاده از یک سمت خاص در سیستم اسکلتی عضلانی، مانند ایمبالانس‌های طول عضلانی در عضلات اسکاپولوتوراسیک ناشی از استفاده مکرر اما متفاوت، چه از نظر فرکانس و چه از نظر الگوی حرکتی در شانه برتر و غیربرتر است [11، 43، 57]. همچنین مشاهده شد که میانگین مقدار چرخش رو به بالای اسکاپولا در حالت استراحت، زوایای 45 درجه، 90 درجه و 135 درجه آبداکشن بازو در شانه برتر ورزشکاران بسکتبال با ویلچر با کلاس‌های ورزشی مختلف تفاوت معناداری داشت که احتمالاً ناشی از عدم تعادل عضلانی باشد. افراد دارای کلاس‌های ورزشی پایین‌تر کنترل عضلانی بهتری روی تنه دارند و عضلات تنه‌ای کتفی ثبات بیشتر اسکاپولا را طی الویشن بازو فراهم می‌کنند. به طور کلی، یافته‌های این مطالعه نشان داد که ورزشکاران بسکتبال با ویلچر مقداری عدم تقارن در چرخش رو به بالای اسکاپولا و نسبت ریتم اسکاپولوهومرال بین شانه برتر و غیربرتر دارند که با توجه به سازگاری‌های خاص در اثر تطابق با تقاضاهای تحمیل‌شده [58] و ایمبالانس‌های عضلانی ناشی از ضایعه نخاعی است. این نتایج می‌تواند برای ارزیابی‌های کلینیکی مفید باشد و پیشنهاد می‌شود درمانگران باید اگاه باشند که برخی از عدم تقارن‌ها در چرخش رو به بالای اسکاپولا و نسبت ریتم اسکاپولوهومرال ممکن است در افراد دارای ضایعه نخاعی و به‌خصوص ورزشکاران بسکتبال با ویلچر رایج باشند و نباید به صورت اتوماتیک به عنوان علامت پاتولوژیک در نظر گرفته شوند، بلکه باید به عنوان یک سازگاری به یک تمرین ورزشی خاص یا در اثر استفاده مکرر و بیش از حد از اندام فوقانی در نظر گرفته شوند. 
یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که برنامه تمرینی اصلاحی مبتنی بر ثبات اسکاپولا منجر به بهبودی در چرخش رو به بالای اسکاپولا در ورزشکاران بسکتبال با ویلچر شد. اهداف برنامه تمرینی حاضر، عضلات ثبات‌دهنده اسکاپولا (مانند دندانه‌ای قدامی، ریترکتورهای اسکاپولا و چرخش‌دهنده‌های خارجی گلنوهومرال) بودند. چرخش رو به بالای اسکاپولا پس از برنامه تمرینی منتخب به طور معناداری افزایش یافت. پس از برنامه تمرینی میزان چرخش پایینی اسکاپولا در شانه برتر و غیربرتر در وضعیت استراحت کاهش یافت (اندازه اثر به ترتیب 0/33 و 0/52) و چرخش رو به بالای آن در زوایای 45 و 135 درجه آبداکشن بازو در شانه برتر (اندازه اثر به ترتیب 0/3 و 0/22) و در زوایای 45، 90 و 135 درجه آبداکشن بازو در شانه غیربرتر (اندازه اثر به ترتیب 0/52، 0/25، 0/47 و 0/47) افزایش معناداری داشت. اما در نسبت ریتم اسکاپولوهومرال بهبود معناداری در شانه برتر مشاهده نشد، ولی در شانه غیربرتر در زوایای 90 و 135 درجه آبداکشن بازو بهبود داشت (اندازه اثر به ترتیب 0/27 و 0/28). تقویت عضلات اسکاپولا با افزایش معناداری در زاویه چرخش رو به بالای آن و کاهش معنادار در ریتم اسکاپولوهومرال همراه بود. راستای کمربند شانه یک نشانه از تغییرات احتمالی طول عضلات و راستای مفصل است که جهت حرکت بهینه در کمربند شانه‌ای نیاز به اصلاح دارد [6]. بانچ و سیگل یک وضعیت استاندارد را برای اسکاپولا توصیف کردند که مشخص می‌کند لبه مهره‌ای اسکاپولا موازی با ستون فقرات است و حدود 3 اینچ (7 تا 8 سانتی‌متر) در وسط مهره‌های پشتی با آن فاصله دارد [59]. بر اساس یافته‌های این پژوهش راستای اسکاپولا همان‌طور که کندال و همکاران شرح داده‌اند، مقداری از وضعیت نرمال انحراف داشت. بنابراین، برنامه تمرینی اصلاحی مبتنی بر ثبات اسکاپولا می‌تواند سبب حفظ و بازیابی وضعیت نرمال اسکاپولا شود و احتمالاً سبب ترمیم و بهبود طول طبیعی عضلانی در عضلات چرخش‌دهنده بالایی اسکاپولا شود. بر اساس یک مطالعه قبلی که یک برنامه تمرینی قدرتی به مدت شش هفته جهت اصلاح چرخش پایینی اسکاپولا انجام گرفت، نشان داده شد که طبق تعریف کندال در بیماران مبتلا به سندرم چرخش پایینی اسکاپولا، قدرت عضلات دندانه‌ای قدامی و ذوزنقه فوقانی افزایش یافت [35]. 
از طریق برنامه تمرینی حاضر، این فرضیه مطرح شد که افزایش قدرت در عضلات ثبات‌دهنده اسکاپولا مانند ریترکتورها و چرخش‌دهنده‌های بالایی اسکاپولا می‌تواند سبب تغییر و اصلاح وضعیت اسکاپولا شود. احتمالاً حرکات کششی در این برنامه تمرینی می‌تواند سبب افزایش طول عضلات (مانند سینه‌ای کوچک) در اثر افزایش تعداد سارکومرها شود [6]. تغییر در طول استراحتی عضلات احتمالاً می‌تواند سبب تغییر در راستای پاسچر شود [60]. در پژوهش حاضر، برنامه تمرینی سبب تغییر در چرخش رو به بالای اسکاپولا و نسبت ریتم اسکاپولوهومرال شد. اگرچه در پژوهش حاضر مستقیماً تغییر در طول عضلات اندازه‌گیری نشد، با این حال، برنامه تمرینی هشت‌هفته‌ای مبتنی بر ثبات اسکاپولا بر اساس کشش در عضلات چرخش‌دهنده پایینی (سینه‌ای کوچک و بالابرنده اسکاپولا) و تقویت چرخش‌دهنده‌های بالایی و ریترکتورهای اسکاپولا (دندانه‌ای قدامی، ذوزنقه و متوازی الاضلاع) طراحی شده بود که یک برنامه تمرینی مؤثر برای اصلاح طول آناتومیک عضله سازگارشده، انقباض عضلات طویل‌شده و به طور هم‌زمان کشش عضلات کوتاه‌شده است[6]. بنابراین، بازگرداندن طول عضلات چرخش‌دهنده بالایی و چرخش‌دهنده‌های پایینی اسکاپولا از طریق برنامه تمرینی اصلاحی مبتنی بر ثبات اسکاپولا در تغییر راستای آن در افراد دارای ضایعه نخاعی و به‌خصوص ورزشکاران بسکتبال با ویلچر ضروری است. در پایان، یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد برنامه تمرینی منتخب می‌تواند یک برنامه تمرینی مؤثر در اصلاح راستا و حرکات اسکاپولا طی الویشن بازو در ورزشکاران بسکتبال با ویلچر باشد که با یافته‌های سهرمن و کالدول که به بررسی تأثیر برنامه‌های تمرینی در راستای اسکاپولا پرداختند همسوست [6، 15]. 
نتیجه‌گیری
یافته‌های پژوهش حاضر، شواهدی از اثربخشی برنامه‌های تمرینی اصلاحی مبتنی بر ثبات اسکاپولا را در بهبود حرکات اسکاپولا در ورزشکاران بسکتبال با ویلچر نشان می‌دهد. با توجه به اهمیت اسکاپولا در حرکات شانه که اختلال در وضعیت و حرکات آن می‌تواند سبب بروز مشکلات ثانویه مانند درد شانه، سندرم گیرافتادگی شانه و محدودیت در دامنه حرکتی آن شود، توصیه می‌‌شود پزشکان و مربیان بخشی از برنامه تمرینی این افراد را به ثبات‌دهنده‌های اسکاپولا اختصاص دهند. همچنین به پزشکان و مربیان پیشنهاد می‌شود که آگاه باشند که ممکن است درجه‌ای از عدم تقارن در چرخش رو به بالای اسکاپولا و ریتم اسکاپولوهومرال در این ورزشکاران با توجه به اعمال و فعالیت‌های ورزشی شایع باشد. این نباید به طور خودکار به عنوان یک نشانه پاتولوژیک در نظر گرفته شود، بلکه ممکن است یک سازگاری به تمرین ورزشی و استفاده مکرر از اندام فوقانی باشد. علی‌رغم نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق، برای تهیه یک برنامه تمرینی درمانی مؤثر برای ورزشکاران ویلچری و شناسایی اثرات طولانی‌مدت آن در پیشگیری از آسیب و تعیین مزیت‌های آن در ورزشکاران ویلچری و به‌خصوص بازیکنان بسکتبال با ویلچر، نیاز به تحقیقات بیشتر و پیگیری طولانی‌مدت حس می‌شود.
با توجه به اینکه مطالعات با حجم نمونه‌های بالاتر سبب کسب نتایج قابل اعتمادتر می‌شود، از جمله محدودیت‌های پژوهش حاضر کوچک بودن حجم نمونه با توجه به شرایط تحقیق بود. همچنین از دیگر محدودیت‌های این پژوهش کور نبودن آن است. در پایان پیشنهاد می‌شود که مطالعات مشابه در زمینه اختلالات اسکاپولا در دیگر گروه‌های ورزشکار با ویلچر و مخصوصاً ضایعه نخاعی (مانند تنیس، تیر‌اندازی و غیره) و همچنین در گروه‌های زنان انجام گیرد.

ملاحظات اخلاقی
 پیروی از اصول اخلاق پژوهش
قبل از اجرای پژوهش با ریاست اداره بهزیستی شهرستان مشهد و مراکز توان‌بخشی امام خمینی(ره) و شهید فیاض‌بخش هماهنگی‌های لازم انجام شد. همچنین طرح مذکور پس از ارزیابی اولیه و نگارش پروپوزال، در کمیسیون پژوهشی دانشگاه گیلان از لحاظ اخلاقی مورد تأیید قرار گرفت. رضایت آزمودنی‌های پژوهش جلب شد و این اطمینان داده شد که اطلاعات جمع‌آوری شده محرمانه خواهد بود و در صورت عدم تمایل در هر مرحله از پژوهش می توانند از مطالعه خارج شوند.

حامی مالی
این پژوهش مستخرج از رساله دکتری نویسنده اول در گروه حرکات اصلاحی و آسیب‌شناسی ورزشی، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه گیلان است.

مشارکت نویسندگان
نگارنده مقدمه، پژوهشگر اصلی و تحلیل آماری: عبدالله معروف؛ روش‌شناسی و نگارنده بحث: علی‌اصغر نورسته و حسن دانشمندی؛ روش‌شناسی و پژوهشگر کمکی: احمد ابراهیمی عطری.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از ورزشکاران بسکتبال با ویلچر جانباز و معلول مراکز توان‌بخشی امام خمینی (ره) و شهید فیاض‌بخش شهر مشهد که در این پژوهش مشارکت داشتند، تشکر و قدردانی می‌شود.
 

References
1.Jobe F, Pink M. Shoulder pain in golf. Clinics in Sport Medicine.1996; 15(1):55-63. [DOI:10.1016/S0278-5919(20)30158-7]
2.Ranson C, Gregory P. Shoulder injury in professional cricketers. Physical Therapy in Sport. 2008; 9(1):34-39. [DOI:10.1016/j.ptsp.2007.08.001] [PMID]
3.Fayad F, Hoffmann G, Hanneton S, Yazbeck C, Lefevre-Colau MM, Poiraudeau S, et al. 3-D scapular kinematics during arm elevation: Effect of motion velocity. Clinical Biomechanics. 2006; 21(9):932-41. [DOI:10.1016/j.clinbiomech.2006.04.015] [PMID]
4.Sobush DC, Simoneau GG, Dietz KE, Levene JA, Grossman RE, Smith WB. The lennie test for measuring scapular position in healthy young adult females: A reliability and validity study. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 1996; 23(1):39-50. [DOI:10.2519/jospt.1996.23.1.39] [PMID]
5.Magee DJ. Orthopedic physical assessment. Philadelphia: W. B. Saunders Company; 1997.
6.Sahrmann S. Diagnosis and treatment of movement impairment syndromes. St. Louis: Mosby; 2002.
7.Kendall FP, McCreary EK, Provance PG, Rodgers MM, Romani WA. Muscles: Testing and function with posture and pain. Baltimore: Williams & Wilkins; 2005.
8.Inman VT, Saunders JB, Abbott LC. Observations of the function of the shoulder joint. 1944. Clinical Orthopaedics and Related Research. 1996; (330):3-12. [DOI:10.1097/00003086-199609000-00002] [PMID]
9.Crosbie J, Kilbreath SL, Hollmann L, York S. Scapulohumeral rhythm and associated spinal motion. Clinical Biomechanics (Bristol, Avon). 2008; 23(2):184-92. [DOI:10.1016/j.clinbiomech.2007.09.012] [PMID]
10.Scibek JS, Mell AG, Downie BK, Carpenter JE, Hughes RE. Shoulder kinematics in patients with full-thickness rotator cuff tears after a subacromial injection. Journal of Shoulder and Elbow Surgery. 2008; 17(1):172-81. [DOI:10.1016/j.jse.2007.05.010] [PMID]
11.Borstad JD. Resting position variables at the shoulder: Evidence to support a posture impairment association. Physical Therapy. 2006; 86(4):549-57. [DOI:10.1093/ptj/86.4.549] [PMID]
12.Page P, Frank C, Lardner R. Assessment and treatment of muscle imbalance: The Janda approach. Journal of Orthopedic & Sports Physical Therapy. 2011; 41(10):799-800.‏ http://www.jandacrossedsyndromes.com/wp-content/uploads/2011/10/JOSPT2011JandaReview.pdf
13.Ha SM, Kwon OY, Yi CH, Jeon HS, Lee WH. Effects of passive correction of scapular position on pain, proprioception, and range of motion in neck-pain patients with bilateral scapular downward-rotation syndrome. Manual Therapy. 2011; 16(6):585-9. [DOI:10.1016/j.math.2011.05.011] [PMID]
14.Lee JH, Cynn HS, Choi WJ, Jeong HJ, Yoon TL. Various shrug exercises can change scapular kinematics and scapular rotator muscle activities in subjects with scapular downward rotation syndrome. Human Movement Science. 2016; (45)119-29. [DOI:10.1016/j.humov.2015.11.016] [PMID]
15.Caldwell C, Sahrmann S, Van Dillen L. Use of a movement system impairment diagnosis for physical therapy in the management of a patient with shoulder pain.Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 2007; 37(9):551-63. [DOI:10.2519/jospt.2007.2283] [PMID]
16.Lukasiewicz AC, McClure P, Michener L, Pratt N, Sennett B. Comparison of 3-dimensional scapular position and orientation between subjects with and without shoulder impingement. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 1999; 29(10):574-83. [DOI:10.2519/jospt.1999.29.10.574] [PMID]
17.Ludewig PM, Cook TM. Alterations in shoulder kinematics and associated muscle activity in people with symptoms of shoulder impingement. Physical Therapy. 2000; 80(3):276-91. [DOI:10.1093/ptj/80.3.276] [PMID]
18.Hebert LJ, Moffet H, McFadyen BJ, Dionne CE. Scapular behaviour in shoulder impingement syndrome. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 2002; 83(1):60-9. [DOI:10.1053/apmr.2002.27471] [PMID]
19.Warner JJP, Micheli LJ, Arslanian LE, Kennedy J, Kennedy R. Scapulothoracic motion in normal shoulders and shoulders with glenohumeral instability and impingement syndrome. A study using Moiré topographic analysis. Clinical Orthopaedics and Related Research. 1992; 285:191-9. [DOI:10.1097/00003086-199212000-00024]
20.Morrow MMB, Kaufman KR, An KN. Scapular kinematics and associated impingement risk in manual wheelchair users during propulsion and during a weight relief lift. Clinical Biomechanics. 2011; 26(4):352-7. [DOI:10.1016/j.clinbiomech.2010.12.001] [PMID] [PMCID]
21.Zhao KD, van Straaten MG, Cloud BA, Morrow MM, An KN, Ludewig PM. Scapulothoracic and glenohumeral kinematics during daily tasks in users of manual wheelchairs. Frontiers in Bioengineering and Biotechnology. 2015; 3:1-10. [DOI:10.3389/fbioe.2015.00183] [PMID] [PMCID]
22.Raina S, McNitt-Gray JL, Mulroy S, Requejo PS. Effect of increased load on scapular kinematics during manual wheelchair propulsion in individuals with paraplegia and tetraplegia. Human Movement Science. 2012; 31(2):397-407. [DOI:10.1016/j.humov.2011.05.006] [PMID]
23.Nawoczenski DA, Clobes SM, Gore SL, Neu JL, Olsen JE, Borstad JD, et al. Three-dimensional shoulder kinematics during a pressure relief technique and wheelchair transfer. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 2003; 84(9):1293-300. [DOI:10.1016/S0003-9993(03)00260-0]
24.Finley MA, Mcquade KJ, Rodgers MM. Scapular kinematics during transfers in manual wheelchair users with and without shoulder impingement. Clinical Biomechanics. 2005; 20(1):32-40. [DOI:10.1016/j.clinbiomech.2004.06.011] [PMID]
25.Riek LM, Ludewig PM, Nawoczenski DA. Comparative shoulder kinematics during free standing, standing depression lifts and daily functional activities in persons with paraplegia: Considerations for shoulder health. Spinal Cord. 2008; 46(5):335-43. DOI:10.1038/sj.sc.3102140] [PMID]
26.Hurd WJ, Morrow MM, Kaufman KR, An KN. Biomechanic evaluation of upper extremity symmetry during manual wheelchair propulsion over varied terrain. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 2008; 89(10):1996-2002. [DOI:10.1016/j.apmr.2008.03.020] [PMID] [PMCID]
27.Fay BT, Boninger ML, Fitzgerald SG, Souza AL, Cooper RA, Koontz AM. Manual wheelchair pushrim dynamics in people with multiple sclerosis. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 2004; 85(6):935-42. [DOI:10.1016/j.apmr.2003.08.093] [PMID]
28.Vegter RJ, Lamoth CJ, De Groot S, Veeger DH, Van der Woude LH. Variability in bimanual wheelchair propulsion: Consistency of two instrumented wheels during handrim wheelchair propulsion on a motor driven treadmill. Journal of NeuroEngineering and Rehabilitation. 2013; 10(1):1-11. [DOI:10.1186/1743-0003-10-9] [PMID] [PMCID]
29.Stephens CL, Engsberg JR. Comparison of overground and treadmill propulsion patterns of manual wheelchair users with tetraplegia. Disability and Rehabilitation: Assistive Technology. 2010; 5(6):420-7. [DOI:10.3109/17483101003793420] [PMID]
30.Schnorenberg AJ, Slavens BA, Wang M, Vogel LC, Smith PA, Harris GF. Biomechanic model for evaluation of paediatric upper extremity joint dynamicsduring wheelchair mobility. Journal of Biomechanics. 2014; 47(1):269-76. [DOI:10.1016/j.jbiomech.2013.11.014] [PMID] [PMCID]
31.Soltau SL, Slowik JS, Requejo PS, Mulroy SJ, Neptune RR. An investigation of bilateral symmetry during manual wheelchair propulsion. Frontiers in Bioengineering and Biotechnology. 2015; 3:1-6. [DOI:10.3389/fbioe.2015.00086] [PMID] [PMCID]
32.Dec KL, Sparrow KJ, McKeag DB. The physically challenged athlete: medical issues and assessment. Sports Medicine. 2000; 29(4):245-58. [DOI:10.2165/00007256-200029040-00003] [PMID]
33.Aydan A, Aslican Z, Nihan O P, Ayca A T, Nevin E. Scapular resting position, shoulder pain and function in disabled athletes. Prosthetics and Orthotics International. 2015; 39(5):390-6. https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0309364614534295
34.Wylie EJ, Chakera TM. Degenrative joint abnormalities in patients with paraplegia of duration greater than 20 years. Paraplegia. 1988; 26(2):101-6. [DOI:10.1038/sc.1988.20] [PMID]
35.McDonell MK, Sahrmann SA, Van Dillen L. A specific exercise program and modification of postural alignment for treatment of cervicogenic headache: A case report. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 2005; 30(1):3-15. [DOI:10.2519/jospt.2005.35.1.3] [PMID]
36.Andrade GT, Azevedo DC, De Assis Lorentz I, Galo Neto RS, Sadala Do Pinho V, Ferraz Gonçalves RT, et al. Influence of scapular position on cervical rotation range of motion.Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 2008; 38(11):668-73. [DOI:10.2519/jospt.2008.2820] [PMID]
37.Johnson MP, McClure PW, Karduna AR. New method to assess scapular upward rotation in subjects with shoulder pathology. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 2001; 31(2):81-9. [DOI:10.2519/jospt.2001.31.2.81] [PMID]
38.Struyf F, Nijs J, De Graeve J, Mottram S, Meeusen R. Scapular positioning in overhead athletes with and without shoulder pain: A case-control study. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports. 2011; 21(6):809-18. [DOI:10.1111/j.1600-0838.2010.01115.x] [PMID]
39.Kaupang K. Get Moving: Exercise and SCI [Internet]. 2013 [Updated 2013 February 12]. Available from: https://sci.washington.edu/info/forums/reports/exercise_2013.asp
40.Linda S. ACSM’s guidelines for exercise testing and prescription. Philadelphia: Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins Health; 2014. https://books.google.com/books?id=TtiCAwAAQBAJ&printsec
41.Witwer A, Sauers EL. Clinical measures of shoulder mobil- ity in college water-polo players. Journal of Sport Rehabilitation. 2006;15(1):45-57. [DOI:10.1123/jsr.15.1.45]
42.Yoshizaki K, Hamada J, Tamai K, Sahara R, Fujiwara T, Fujimoto T. Analysis of the scapulohumeral rhythm and electromyography of the shoulder muscles during elevation and lowering: Comparison of dominant and nondominant shoulders. ournal of Shoulder and Elbow Surgery. 2009; 18(5):756-63. [DOI:10.1016/j.jse.2009.02.021] [PMID]
43.Matsuki K, Matsuki KO, Mu S, Yamaguchi S, Ochiai N, Sasho T, et al. In vivo 3- dimensional analysis of scapular kinematics: comparison of dominant and nondominant shoulders. Journal of Shoulder and Elbow Surgery. 2011; 20(4):659-65. [DOI:10.1016/j.jse.2010.09.012] [PMID]
44.Morais NV, Pascoal AG. Scapular positioning assessment: Is side-to-side comparison clinically acceptable? Manual Therapy. 2013; 18(1):46-53. [DOI:10.1016/j.math.2012.07.001] [PMID]
45.Hosseinimehr SH, Anbarian M, Norasteh AA, Fardmal J, Khosravi MT, The Comparison of scapular upward rotation and scapulohumeral rhythm between dominant and nondominant shoulder in male overhead athletes and non-athletes. Manual Therapy. 2015; 20(6):758-62. [DOI:10.1016/j.math.2015.02.010]
46.Nodehi Moghadam A, Ashrafi Z. [Comparison of scapular position in two dominant and non-dominant organs in healthy girls (Persain)]. Journal of Rehabilitation. 2007; 8(3):39-44. http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-180-en.html
47.Azarsa MH, Shadmehr A, Jalaei SH. [The relationship between body mass index and exercise history in Scapular kinematics in healthy basketball men (Persain)]. Physical Treatments Journal. 2014; 3(4)9-15.
48.Yano Y, Hamada J, Tamai K, Yoshizaki K, Sahara R, Fujiwara T, et al. Different scapular kinematics in healthy subjects during arm elevation and lowering: glenohumeral and scapulothoracic patterns. Journal of Shoulder and Elbow Surgery. 2010; 19(2):209-15. [DOI:10.1016/j.jse.2009.09.007] [PMID]
49.Lee SK, Yang DS, Kim HY, Choy WS. A comparison of 3D scapular kinematics between dominant and nondominant shoulders during multiplanar arm motion. Indian Journal of Orthopaedics. 2013; 47(2):135-42. [DOI:10.4103/0019-5413.108882] [PMID] [PMCID]
50.Barry S. Mason BS, Vegter RJK, Paulson TAW, Morrissey D, van der Scheer JW, et al. Bilateral scapular kinematics, asymmetries and shoulder pain in wheelchair athletes. Gait & Posture. 2018; 65:151-6. [DOI:10.1016/j.gaitpost.2018.07.170] [PMID]
51.Martin BW, Wilson D, Markus OH, Dan W, Peter W, Sarah M, et al. Scapular kinematics in professional wheelchair tennis players. Clinical Biomechanics. 2018; 53:7-13. [DOI:10.1016/j.clinbiomech.2018.01.022] [PMID]
52.Nodehi Moghadam A, Ebrahimi E, Aivazi M, Salavati M. [Comparison of the position and direction of three-dimensional scapular positioning in patients with shoulder impingement syndrome and healthy controls (Persain)]. Journal of Rehabilitation. 2006; 7(1):14-21. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=44427
53.Keshavarz R, Shakeri H, Arab AM, Ashrafi H, Talim Khani A. Scapular position and orientation during abduction, flexion and scapular plane elevation phase. Iranian Rehabilitation Journal. 2014; 12(19):22-30. http://irj.uswr.ac.ir/article-1-322-en.html
54.Keshavarz R, Shakeri H, Arab AM, Gholamian M, Tabatabaei Ghomsheh F, Raeisosadat A. [Comparison of scapular rotational movements between patients with impingement Shoulder syndrome and healthy people in lifting the arm on the Scapular plate using acromion cluster marker (Persain)]. Archives of Rehabilitation. 2012; 12(4):67-74. https://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-1021-fa.html
55.Nazarymoghadam S, Nodehimoghadam A, Arab AM, Zeinalzade A. [A comparison between females with and without general hypermobility syndrome in arm elevation (Persain)]. Journal of Rehabilitation. 2010; 11(2):82. http://ensani.ir/file/download/article/20101004171426
56.Burkhat SS, Morgan CD, Kibler WB. The disabled throwing shoulder: Spectrum of pathology. Part III: The SICK scapula, scapular dyskinesis, the chain, and rehabilitation. Arthroscoov. 2003; 19(6):641-61. [DOI:10.1016/S0749-8063(03)00389-X]
57.Wang J, Sainburg R. The dominant and nondominant arms are specialized for stabilizing different features of task performance. Experimental Brain Research. 2007; 178(4):565-70. [DOI:10.1007/s00221-007-0936-x] [PMID]
58.Sale D, MacDougall D. Specificity in strength training: A review for the coach and athlete. Journal Canadien Des Sciences Appliquées Au Sport. 1986; 6(2):87-92. [PMID]
59.Bunch WH, Siegel IM. Scapulothoracic arthrodesis in facioscapulohumeral muscular dystrophy. Review of seventeen procedures with three to twenty-one-year follow-up. Journal of Bone and Joint Surgery. 1993; 75(3):372-6. [DOI:10.2106/00004623-199303000-00008] [PMID]
60.Hrysomallis C, Goodman C. A review of resistance exercise and posture realignment. The Journal of Strength and Conditioning Research. 2001; 15(3):385-90. [DOI:10.1519/1533-4287(2001)0152.0.CO;2] [PMID]