دوره 21، شماره 1 - ( بهار 1399 )
دوره، شماره، فصل و سال، شماره مسلسل |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Jamebozorgy A, Bolghanabadi Z, Mahdizadeh A, Irani A. Effect of Neurofeedback on Postural Balance and Attention of Women With Knee Osteoarthritis After Bilateral Total Knee Replacement. jrehab 2020; 21 (1) :40-53
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2567-fa.html
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2567-fa.html
جامه بزرگی علی اصغر، بلقان آبادی زینب، مهدی زاده امین، ایرانی اشکان. بررسی تأثیر نوروفیدبک بر تعادل پوسچرال و توجه در بیماران مبتلا به استئوآرتریت پس از جراحی دوطرفه جایگذاری مفصل زانو: مطالعه‌ای مقدماتی. مجله توانبخشی. 1399; 21 (1) :40-53
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2567-fa.html
1- کارشناس ارشد کاردرمانی، گروه آموزشی کاردرمانی، دانشکده علوم توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران.
2- کارشناس ارشد کاردرمانی، گروه آموزشی کاردرمانی، دانشکده علوم توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران. ، bolghanabadi70@sbmu.ac.ir
3- دانشجوی دکترای تخصصی کاردرمانی، گروه آموزشی کاردرمانی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران، ایران.
2- کارشناس ارشد کاردرمانی، گروه آموزشی کاردرمانی، دانشکده علوم توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران. ، bolghanabadi70@sbmu.ac.ir
3- دانشجوی دکترای تخصصی کاردرمانی، گروه آموزشی کاردرمانی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران، ایران.
متن کامل [PDF 4810 kb]
(1290 دریافت)
| چکیده (HTML) (3639 مشاهده)
References
World Health Organization. Life expectancy [Internet]. 2017 [Updated 2017]. Available from: Not Found Link
Cross M, Smith E, Hoy D, Nolte S, Ackerman I, Fransen M, et al. The global burden of hip and knee osteoarthritis: Estimates from the global burden of disease 2010 study. Annals of the Rheumatic Diseases. 2014; 73(7):1323-30. [DOI:10.1136/annrheumdis-2013-204763] [PMID]
Chopra A. The COPCORD world of musculoskeletal pain and arthritis. Rheumatology. 2013; 52(11):1925-8. [DOI:10.1093/rheumatology/ket222] [PMID]
Muraki S, Oka H, Akune T, Mabuchi A, En-yo Y, Yoshida M, et al. Prevalence of radiographic knee osteoarthritis and its association with knee pain in the elderly of Japanese population-based cohorts: The ROAD study. Osteoarthritis and Cartilage. 2009; 17(9):1137-43. [DOI:10.1016/j.joca.2009.04.005] [PMID]
Sharma L, Kapoor D. Epidemiology of osteoarthritis. In: Moskowitz RW, Altman RD, Hochberg MC, Buckwalter JA, Goldberg VM, editors. Osteoarthritis, Diagnosis and Medical/Surgical Management. Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins; 2007. https://books.google.com/books?id=YfFj8Gbq5H0C&printsec=frontcover&dq
Guccione AA, Felson DT, Anderson JJ, Anthony JM, Zhang Y, Wilson P, et al. The effects of specific medical conditions on the functional limitations of elders in the Framingham Study. American Journal of Public Health. 1994; 84(3):351-8. [DOI:10.2105/AJPH.84.3.351] [PMID] [PMCID]
Felson DT, Zhang Y. An update on the epidemiology of knee and hip osteoarthritis with a view to prevention. Arthritis and Rheumatism. 1998; 41(8):1343-55. [DOI:10.1002/1529-0131(199808)41:8<1343::AID-ART3>3.0.CO;2-9] [PMID]
Weinstein AM, Rome BN, Reichmann WM, Collins JE, Burbine SA, Thornhill TS, et al. Estimating the burden of total knee replacement in the United States. The Journal of Bone & Joint Surgery. 2013; 95(5):385-92. [DOI:10.2106/JBJS.L.00206] [PMID] [PMCID]
Stratford PW, Kennedy DM, Maly MR, MacIntyre NJ. Quantifying self-report measures’ overestimation of mobility scores postarthroplasty. Physical Therapy. 2010; 90(9):1288-96. [DOI:10.2522/ptj.20100058] [PMID]
Vissers MM, de Groot IB, Reijman M, Bussmann JB, Stam HJ, Verhaar JA. Functional capacity and actual daily activity do not contribute to patient satisfaction after total knee arthroplasty. BMC Musculoskeletal Disorders. 2010; 11:121. [DOI:10.1186/1471-2474-11-121] [PMID] [PMCID]
Schwartz I, Kandel L, Sajina A, Litinezki D, Herman A, Mattan Y. Balance is an important predictive factor for quality of life and function after primary total knee replacement. The Journal of Bone and Joint Surgery. British Volume. 2012; 94-B(6):782-6. [DOI:10.1302/0301-620X.94B6.27874] [PMID]
Gage WH, Frank JS, Prentice SD, Stevenson P. Organization of postural responses following a rotational support surface perturbation, after TKA: Sagittal plane rotations. Gait & Posture. 2007; 25(1):112-20. [DOI:10.1016/j.gaitpost.2006.02.003] [PMID]
Gage WH, Frank JS, Prentice SD, Stevenson P. Postural responses following a rotational support surface perturbation, following knee joint replacement: Frontal plane rotations. Gait & Posture. 2008; 27(2):286-93. [DOI:10.1016/j.gaitpost.2007.04.006] [PMID]
Piva SR, Gil AB, Almeida GJ, DiGioia III AM, Levison TJ, Fitzgerald GK. A balance exercise program appears to improve function for patients with total knee arthroplasty: A randomized clinical trial. Physical Therapy. 2010; 90(6):880-94. [DOI:10.2522/ptj.20090150] [PMID] [PMCID]
Liao CD, Liou TH, Huang YY, Huang YC. Effects of balance training on functional outcome after total knee replacement in patients with knee osteoarthritis: A randomized controlled trial. Clinical Rehabilitation. 2013; 27(8):697-709. [DOI:10.1177/0269215513476722] [PMID]
Wegener L, Kisner C, Nichols D. Static and dynamic balance responses in persons with bilateral knee osteoarthritis. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 1997; 25(1):8-13. [DOI:10.2519/jospt.1997.25.1.13] [PMID]
Hassan B, Mockett S, Doherty M. Static postural sway, proprioception, and maximal voluntary quadriceps contraction in patients with knee osteoarthritis and normal control subjects. Annals of the Rheumatic Diseases. 2001; 60(6):612-8. [DOI:10.1136/ard.60.6.612] [PMID] [PMCID]
Ritter M, Mamlin LA, Melfi CA, Katz BP, Freund DA, Arthur DS. Outcome implications for the timing of bilateral total knee arthroplasties. Clinical Orthopaedics and Related Research. 1997; 345:99-105. [DOI:10.1097/00003086-199712000-00014]
Sawada Y, Akagi M, Hamanishi C, Aasada S, Mori S, Maruo Y, et al. Perioperative changes in proprioception after total knee arthroplasty and identification of factors affecting it. Rigakuryoho Kagaku. 2008; 23(2):279-83. [DOI:10.1589/rika.23.279]
Ryu J, Saito S, Honda T. Simultaneous bilateral total knee arthroplasty. Journal of Orthopaedic Science. 1996; 1(6):351-5. [DOI:10.1007/BF02348764]
Levinger P, Menz HB, Wee E, Feller JA, Bartlett JR, Bergman NR. Physiological risk factors for falls in people with knee osteoarthritis before and early after knee replacement surgery. Knee Surgery, Sports Traumatology, Arthroscopy. 2011; 19(7):1082-9. [DOI:10.1007/s00167-010-1325-8] [PMID]
Fitzgerald GK, Childs JD, Ridge TM, Irrgang JJ. Agility and perturbation training for a physically active individual with knee osteoarthritis. Physical Therapy. 2002; 82(4):372-82. [DOI:10.1093/ptj/82.4.372]
Moffet H, Collet JP, Shapiro SH, Paradis G, Marquis F, Roy L. Effectiveness of intensive rehabilitation on functional ability and quality of life after first total knee arthroplasty: A single-blind randomized controlled trial. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 2004; 85(4):546-56. [DOI:10.1016/j.apmr.2003.08.080] [PMID]
Gstoettner M, Raschner C, Dirnberger E, Leimser H, Krismer M. Preoperative proprioceptive training in patients with total knee arthroplasty. The Knee. 2011; 18(4):265-70. [DOI:10.1016/j.knee.2010.05.012] [PMID]
Bade MJ, Stevens-Lapsley JE. Early high-intensity rehabilitation following total knee arthroplasty improves outcomes. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 2011; 41(12):932-41. [DOI:10.2519/jospt.2011.3734] [PMID]
Leidig G, Minne HW, Sauer P, Wüster C, Wüster J, Lojen M, et al. A study of complaints and their relation to vertebral destruction in patients with osteoporosis. Bone and Mineral. 1990; 8(3):217-29. [DOI:10.1016/0169-6009(90)90107-Q]
Madureira MM, Ciconelli RM, Pereira RM. Quality of life measurements in patients with osteoporosis and fractures. Clinics. 2012; 67(11):1315-20. [DOI:10.6061/clinics/2012(11)16]
Niv S. Clinical efficacy and potential mechanisms of neurofeedback. Personality and Individual Differences. 2013; 54(6):676-86. [DOI:10.1016/j.paid.2012.11.037]
Berner I, Schabus M, Wienerroither T, Klimesch W. The significance of sigma neurofeedback training on sleep spindles and aspects of declarative memory. Applied Psychophysiology and Biofeedback. 2006; 31(2):97-114. [DOI:10.1007/s10484-006-9013-7] [PMID] [PMCID]
Wang JR, Hsieh S. Neurofeedback training improves attention and working memory performance. Clinical Neurophysiology. 2013; 124(12):2406-20. [DOI:10.1016/j.clinph.2013.05.020] [PMID]
Hammond DC. What is neurofeedback: An update. Journal of Neurotherapy. 2011; 15(4):305-36. [DOI:10.1080/10874208.2011.623090]
Moshref-Razavi S, Sohrabi M, Sotoodeh MS. [Effect of neurofeedback interactions and mental imagery on the elderly’s balance (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2017; 12(3):288-99. [DOI:10.21859/sija.12.3.288]
Safari H, Eskandarnejad M. [Effect of physical training and neurofeedback on balance in patients with stroke (Persian)]. Motor Behavior. 2015; 7(21):95-110.
Rezayi S, Mohammadzadeh H, Eskandar-Nejad M. [Impact of neurofeedback on static and dynamic balance in old men (Persian)]. Journal of Health & Care. 2013; 15(1,2):9-15.
Rezaye S, Eskandarnejad M, Mohammadzadeh H, Abedini M. [Effect of neurofeedback training on dual balance tasks of motor and cognitive in older men (Persian)]. Scientific Journal of Rehabilitation Medicine. 2015; 4(3):19-27.
Cachupe WJ, Shifflett B, Kahanov L, Wughalter EH. Reliability of biodex balance system measures. Measurement in Physical Education and Exercise Science. 2001; 5(2):108-97. [DOI:10.1207/S15327841MPEE0502_3]
Ha K, Yoo H, Lyoo IK, Jeong DU. Computerized assessment of cognitive impairment in narcoleptic patients. Acta Neurologica Scandinavica. 2007; 116(5):312-6. [DOI:10.1111/j.1600-0404.2007.00891.x] [PMID]
Azarpaikan A, Torbati HT, Sohrabi M. Neurofeedback and physical balance in Parkinson’s patients. Gait & posture. 2014; 40(1):177-81. [DOI:10.1016/j.gaitpost.2014.03.179] [PMID]
Nan W, Qu X, Yang L, Wan F, Hu Y, Mou P, et al. In: Jaffray D, editor. World Congress on Medical Physics and Biomedical Engineering, June 7-12, 2015, Toronto, Canada. IFMBE Proceedings. Vol. 51. Cham: Springer; 2015. [DOI:10.1007/978-3-319-19387-8_294]
Vernon D, Egner T, Cooper N, Compton T, Neilands C, Sheri A, et al. The effect of training distinct neurofeedback protocols on aspects of cognitive performance. International Journal of Psychophysiology. 2003; 47(1):75-85. [DOI:10.1016/S0167-8760(02)00091-0]
Kristi B. Neurofeedback efficacy in the treatment of a 45-years old female stroke victim: A Case Study. Neurotherapy. 2010; 14(2):107-21. [DOI:10.1080/10874201003772155]
Nabavi Aleagha F, Naderi F, Heidarei A, Nazari M, Nicksirat A, Avakh F. [The effect of neurofeedback (SMR training) on performance and reaction time of individuals who undertake difficult tasks (Persian)]. Ebnesina. 2014; 15(4):36-41.
Doppelmayr M, Weber E. Effects of SMR and theta/beta neurofeedback on reaction times, spatial abilities, and creativity. Journal of Neurotherapy. 2011; 15(2):115-29. [DOI:10.1080/10874208.2011.570689]
Parsaei S, Shetab Bushehri N, Alboghebish S, Rezaeimanesh S, Barati P. Effect of neurofeedback training on improvement of reaction time in elderly, passive males. Iranian Journal of Ageing. 2017; 11(4):550-7. [DOI:10.21859/sija-1104550]
Woodford HJ, Price CIM. EMG biofeedback for the recovery of motor function after stroke. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2007; (2):CD004585. [DOI:10.1161/STROKEAHA.107.482687]
Keller I. Neurofeedback therapy of attention deficits in patients with traumatic brain injury. Journal of Neurotherapy. 2001; 5(1-2):19-32. [DOI:10.1300/J184v05n01_03]
متن کامل: (1852 مشاهده)
مقدمه
از سال 2000 تا 2016 میلادی، امید به زندگی جهانی به میزان 5 سال از 72 سال به 5/77 سال افزایش یافته است [1]. با بالا رفتن امید به زندگی شاهد افزایش بیماری‌های دژنراتیوی مثل استئوآرتریت هستیم. اگرچه در کشورهای خاصی مثل ایران بر اساس مطالعه COPCORD شیوع استئوآرتریت زانو در مناطق روستایی به میزان 3/19 درصد دیده شده، اما به‌طورکلی، شیوع این بیماری در کشورهای توسعه‌یافته بیشتر از کشورهای در‌حال‌توسعه است [2، 3]. استئوآرتریت زانو در زنان بیشتر از مردان رایج است [4]. این بیماری موضوع مهمی در سلامت عمومی است و باعث درد و ناتوانی مزمن می‌شود [7-5].
جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو مؤثرترین درمان در مرحله آخر استئوآرتریت علامتی زانوست که به طور چشمگیری درد و خشکی مفصل را کاهش می‌دهد. طبق برآوردها امروزه 8/4 درصد زنان و 4/3 درصد مردان بالای 50 سال در آمریکا با یک مفصل زانوی جای‌گذاری‌شده زندگی می‌کنند [8] . بااین‌حال، 37 تا 55 درصد بیماران حتی تا 6 ماه پس از جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو بهبود چشمگیری در تحرک عملکردی خود ندارند و حدود 50 درصد بیماران از نتیجه جراحی راضی نیستند [9، 10]. حفظ تعادل عامل پیش‌بینی‌کننده بنیادینی برای بهبود عملکرد پس از جراحی جایگذاری اولیه مفصل زانوست [11]. محققان اختلالات عصبی عضلانی و کنترل پوسچرال را مشابه به اختلال تعادل پس از جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو گزارش کرده‌اند [12، 13]. مطالعات نشان داده است که کاربرد تمرین تعادلی پس از جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو در بیماران استئوآرتریتی، عملکرد تعادلی را بهبود می‌بخشد [15 ،14].
کنترل تعادل نیاز به یکپارچگی ورودی‌های حسی در سطح سیستم عصبی مرکزی دارد تا پاسخ حرکتی مناسبی برای تثبیت وضعیت ضد جاذبه و نگاه کردن تولید کند [16]. کنترل پوسچر به درون‌دادهای حس عمقی و کنش‌های حسی حرکتی پیچیده وابسته است و با سیستم‌های وستیبولار، بینایی، حس عمقی، قدرت عضلانی و شناخت ارتباط دارد [17]؛ همچنین گیرنده‌های حس عمقی زانو به دنبال آسیب ساختارهای اطراف مفصل در روند آرتریت [18] و جراحی [19] دچار اختلال می‌شوند. این موضوع باعث کاهش درون‌دادهای حس عمقی به سیستم عصبی مرکزی می‌شود و در پی آن، هماهنگی عضلانی و افزایش نوسانات پوسچرال فرد بر هم می‌خورد.
علاوه بر این، با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از بیماران مبتلا به استئوآرتریت اولیه را سالمندان تشکیل می‌دهند، سیستم حسی دچار کاهش عملکردی مرتبط با سن خواهد شد که این موضوع کنترل تعادل را تحت تأثیر قرار می‌دهد [20] و آسیب‌پذیری و عواقب بعدی آن را افزایش می‌دهد. لوینگر و همکاران [21] به این نتیجه رسیدند که نقص در حس عمقی اندام تحتانی و ضعف در قدرت اکستانسیون زانو دو عامل به خطر افتادن در طول دوره اولیه پس از جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو (تا چهار ماه) است.
درحال‌حاضر برنامه‌های توانبخشی پس از جراحی بر افزایش دامنه حرکتی، تمرینات تقویتی، تحمل و تمرین‌های عملکردی مثل بالا و پایین رفتن از پله یا راه رفتن و غیره تمرکز دارد. توانبخشی پس از جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو می‌تواند به صورت چشمگیری نتایج عملکردی و تحرک را در بیماران با استئوآرتریت زانو بهبود بخشد [25-22]؛ اما با توجه به اختلال آشکار تعادل در 4 ماه اولیه پس از جراحی [21] و همچنین به علت محدودیت‌های حرکتی به‌خصوص در افراد سالمند و استعداد پوکی استخوان [26، 27] و درنتیجه شکستگی ناشی از افتادن در این افراد، استفاده از چنین تمریناتی برای بهبود تعادل همیشه امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین روشی بدون عارضه و غیرتهاجمی برای بهبود تعادل لازم است. به‌کارگیری نوروفیدبک یکی از روش‌های نوینی است که برای بهبود تعادل در سطح سیستم عصبی مرکزی استفاده می‌شود.
نوروفیدبک روشی عصب‌درمانی است که می‌تواند با تأثیر بر فیزیولوژی عصبی و استفاده از شرطی‌سازی فعال موجب بهبود الگوی بی‌قاعده امواج مغزی کورتکس [28] و اصلاح EEG نابهنجار شود [29] و درنتیجه عملکرد رفتاری، شناختی و ورزشی را ارتقا دهد [30]. ازآنجاکه الگوهای خاص فعالیت قشر مغز با سطوح خاص عملکرد ارتباط دارد، استفاده از نوروفیدبک برای آموزش بیماران دارای نقایص حرکتی برای بازسازی الگوهای معمول فعالیت مغزی می‌تواند منجر به بهبود عملکرد و شناخت شود. هاموند ازجمله افراد پیشرو در استفاده از برنامه تعادلی نوروفیدبک برای بهبود تعادل به شمار می‌رود. او درمان موفقیت‌آمیز مشکلات تعادلی ناشی از سکته مغزی و ضایعات تروماتیک مغزی را در چهار بیمار به صورت کلینیکی گزارش کرد [31].
رضوی و همکاران تأثیر برنامه نوروفیدبک هاموند (هشت جلسه) و تصویرسازی ذهنی را بر تعادل سالمندان بررسی و تأثیرات مثبت و معناداری را مشاهده کردند [32]. صفری و همکاران نیز به بررسی تأثیر تمرینات جسمانی و نوروفیدبک بر تعادل بیماران مبتلا به سکته مغزی پرداختد و تأثیرات مثبتی را دیدند [33]. همچنین رضایی و همکاران به بررسی تأثیر نوروفیدبک بر تعادل ایستا و پویای مردان سالمند پرداختند و به نتایج مثبت و معناداری رسیدند [34]. در مطالعه دیگری، رضایی و همکاران تأثیر تمرینات برنامه نوروفیدبک هاموند را بر تکالیف تعادلی دوگانه حرکتی و شناختی مردان سالمند بررسی و تأثیرات مثبتی را در عملکرد تعادلی آن‌ها مشاهده کردند [35]. با توجه به کمبود مطالعات صورت‌گرفته در باب تأثیر نوروفیدبک بر تعادل بیماران با ماهیت ارتوپدیک در ایران، پژوهش حاضر با هدف آزمودن تأثیر برنامه نوروفیدبک هاموند بر عملکرد تعادلی و توجه بیماران دارای جایگذاری دوطرفه مفصل زانو انجام گرفت.
روش بررسی
پژوهش حاضر از نوع نیمه‌تجربی و کارآزمایی تک‌گروهی قبل / بعد بود. جامعه آماری این تحقیق تمام بیماران دارای جراحی جایگذاری دوطرفه مفصل زانو (میانگین زمانی سه ماه پس از جراحی) بودند که در سال 1396 با روش نمونه‌گیری در دسترس به کلینیک کاردرمانی دانشکده توانبخشی شهید بهشتی مراجعه کرده بودند. درمجموع تعداد هشت بیمار (میانگین سنی 5/67 سال) با در نظر گرفتن معیارهای ورود و خروج به مطالعه وارد شدند. معیارهای ورود شامل این موارد بودند: سن بالای 55 سال، سابقه جراحی جایگذاری دو طرفه مفصل زانو در دو تا چهار ماه گذشته، عدم سابقه جراحی در سایر مفاصل اندام تحتانی مثل مچ یا هیپ، سیمانی بودن جنس پروتز به‌کاررفته در زانو، عدم مشکلات شناختی (کسب حداقل نمره 20 در آزمون کوتاه وضعیت روانی MMSE مبتلا نبودن به بیماری‌های حاد عروقی قلب و فشارخون بالای کنترل‌نشده و یا نقایص میدان بینایی، اختلاف نداشتن طول اندام (بیشتر از یک سانتی‌متر)، معتاد نبودن به مواد مخدر و مشروبات الکلی، عدم اختلالات سیستم وستیبولار یا هرگونه عارضه‌ای که تعادل را مختل کند، توانایی راه رفتن مستقل، عدم استفاده از داروی اعصاب و خواب‌آور و همچنین دریافت نکردن نوروفیدبک تا قبل از این مطالعه. معیارهای خروج از مطالعه نیز شامل غیبت بیش از دو جلسه و عدم رضایت از مشارکت در پژوهش در نظر گرفته شد.
پژوهشگر ابتدا پس از کسب مجوز از دانشگاه به بیمارستان‌های ارتوپدی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی (بیمارستان اختر و بیمارستان امام حسین (ع) معرفی شد و مجوز انجام تحقیق از مدیریت مراکز را اخذ کرد. پس از مطالعه پرونده پزشکی و با در نظر گرفتن معیارهای ورود و خروج مطالعه، با بیماران واجد شرایط تماس گرفته و پس از ارائه توضیحات کافی از آن‌ها خواسته شد که در صورت تمایل در مطالعه شرکت کنند. همچنین برای محرمانه بودن اطلاعات به آن‌ها اطمینان داده و مختار بودنشان در خروج از پژوهش نیز مطرح شد. پژوهشگر ارزیابی و انجام مداخلات را با توضیحات کافی در کلینیک کاردرمانی دانشکده توانبخشی در سال۱۳۹۶ انجام داد. با کسب رضایت آگاهانه، بیمار فرایند تکمیل پرسش‌نامه و انجام آزمون‌ها را آغاز کرد. ارزیابی‌ها و ثبت داده‌ها در محل آزمایشگاه دانشکده و در سه زمان قبل از شروع مداخله، چهارمین جلسه درمان و در جلسه هشتم با ابزارهای زیر انجام شد:
تست بایودکس (آزمون ثبات وضعیت)
برای ارزیابی تعادل بیماران از دستگاه تعادل‌سنج بایودکس و آزمون ثبات دینامیک در سطح 6 استفاده شد. روایی و اعتبار آزمون ثبات دینامیک به ترتیب 94/0 و 90/0 گزارش شده است [36]. دستگاه تعادل‌سنج بایودکس دارای صفحه‌ای مدور و مانیتور و سیستم پردازشگر الکترونیکی است. این پردازشگر اطلاعات را با فرکانس 20 هرتز ثبت و هم‌زمان با پردازش، آن‌ها را به حافظه دستگاه منتقل می‌کند. برای اندازه‌گیری تعادل از افراد خواسته شد که بدون کفش روی صفحه مدور دستگاه قرار گیرند. سپس اطلاعات مربوط به زوایای هر دو پا و وضعیت قرار‌گیری پاشنه وارد شد. وضعیت فرد هنگام ایستادن روی دستگاه بدین صورت بود که هر دو پا روی صفحه تعادل، دو دست در کنار بدن، تنه مستقیم و سر روبه‌روی مانیتور دستگاه قرار می‌گرفت و فرد سه تلاش بیست‌ثانیه‌ای با 10 ثانیه استراحت بین آن‌ها انجام می‌داد. با شروع آزمون، صفحه زیر پای فرد از حالت ثبات خارج شد. فرد باید وضعیت ثبات خود را در طی تغییراتی که صفحه مدور ایجاد می‌کرد، حفظ می‌کرد و نشانگر را در مرکز دوایر نگه می‌داشت. درواقع، سیستم به ثبت میزان صفحه ثابت تعادل‌سنج می‌پردازد و نتایج دستگاه بدین‌صورت تفسیر می‌شود که هرچه نمره تعادل پایین‌تر باشد، تعادل فرد بیشتر است.
آزمون گوش‌به‌زنگی توجه پایدار از سیستم تست وین
برای ارزیابی توجه پایدار در این بیماران از خرده‌آزمون گوش‌به‌زنگی و سیستم تست وین استفاده شد. اعتبار آزمون بین 94/0 و 90/0 درصد گزارش شده است [37]. در این آزمون یک نقطه سفید در مسیری دایره‌ای رو به جلو حرکت و گاهی اوقات دو بار جهش می‌کند که در این صورت شرکت‌کننده باید دکمه‌ای را فشار دهد. تعداد کل محرک‌های آزمایش 1000 است که 100 مورد آن نقاط بحرانی است. محرک‌ها در فواصل نامنظم و بدون هشدار قبلی ظاهر می‌شوند. متغیرهای این آزمون شامل تعداد پاسخ‌های درست و نادرست و مقدار میانگین زمان واکنش به پاسخ درست (ثانیه) است. مدت‌زمان انجام این آزمون 28 دقیقه است.
نوروفیدبک
برای نوروفیدبک از دستگاه پروکامپ اینفینی (ProComp5 Infiniti) مدل SA7525 و نرم‌افزار بیوگراف اینفینیتی محصول شرکت تات تکنولوژی کانادا (Thought Technology Ltd) استفاده شد. برنامه آموزشی نوروفیدبک برای هر فرد سه روز در هفته و به مدت 8 جلسه تعریف شده بود. جلسات نوروفیدبک در اتاق مخصوصی در دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی طی ساعات 9-12 در محیطی آرام، با لامپ‌های خاموش (برای کاهش اثر نویز ناشی از لامپ‌ها) و بدون محرک‌های دیگر انجام شد. بیمار روی صندلی راحتی می‌نشست. ابتدا درباره کاری که در طول آزمودن امواج مغزی صورت می‌گیرد، توضیحات کافی و آموزش به بیماران داده شد. فرد در برابر کامپیوتر قرار گرفت و بعد از تنظیم صندلی، نصب الکترودها و بررسی صحت محل قرار‌گیری آن‌ها از او دو دقیقه سیگنال مغزی پایه چشم بازگرفته شد؛ سپس از فرد خواسته شد که چشمان خود را ببندد. در این حالت، دو دقیقه سیگنال مغزی پایه از فرد ثبت شد و در انتها مجدداً دو دقیقه سیگنال چشم باز و چشم بسته ثبت شد. در مرحله بعدی، برای اجرای مداخله برنامه تعریف‌شده هاموند تحت عنوان برنامه تعادلی، از کاهش فرکانس 7-4 هرتز (تتا) و تقویت فرکانس 18-15 هرتز (موج بتا 1) و برای مشخص‌کردن نقاط نصب الکترود روی جمجمه، از سیستم بین‌المللی 20-10 استفاده شد.
نحوه الکترودگذاری در این برنامه، نصب الکترود آبی (اکتیو) و زرد (رفرنس) در نقاط 2O و 1O و الکترود گراند به لاله گوش چپ بود. الکترودها صرفاً فعالیت امواج مغزی را به دستگاه منتقل می‌کردند و هیچ‌گونه جریان الکتریکی یا امواج و عامل آسیب‌رسان یا محرک از طریق دستگاه بازخورد عصبی به مغز وارد نمی‌شد. تمرینات نوروفیدبک هاموند به مدت 8 جلسه سی‌دقیقه‌ای انجام و برای جلوگیری از خستگی افراد از چند نوع بازی و انیمیشن استفاده شد.
برای بررسی طبیعی‌بودن داده‌های کمتر از 50 نمونه، آزمون شاپیرو ویلک به کار گرفته می‌شود. فرض صفر در این آزمون طبیعی بودن داده‌هاست؛ بنابراین با توجه به آزمون شاپیرو ویلک و حجم نمونه پایین داده‌ها و نیز در نظرگرفتن مقادیر خمیدگی و کشیدگی یا نمودار طبیعی، فرض طبیعی بودن متغیرهای توجه پایدار (پاسخ‌های درست و نادرست و زمان واکنش) و ثبات دینامیک تأیید می‌شود. برای مقایسه نتایج به دلیل طبیعی بودن داده‌ها از آزمون اندازه‌گیری‌های مکرر استفاده شد. برای مقایسه زوجی نمرات تست در سه زمان مختلف، آزمون تی زوجی به کار گرفته شد. برای بررسی تغییرات امواج بتا در طی هشت جلسه نیز از آزمون اندازه‌گیری‌های مکرر استفاده شد. رسم نمودار با نرم‌افزار Excel (2007) و محاسبات آماری با نرم‌افزار SPSS نسخه 22 صورت گرفت. همچنین سطح معناداری برای تمام آزمون‌ها 05/0 در نظر گرفته شده است.
یافته‌ها
جدول شماره 1 اطلاعات جمعیت‌شناختی بیماران را نشان می‌دهد. هشت بیمار با جراحی جایگذاری دوطرفه مفصل زانو و میانگین سنی 5/67 وارد مطالعه شدند.
با توجه به طبیعی بودن توزیع نمرات توجه (پاسخ‌های درست و نادرست) از آزمون پارامتریک اندازه‌گیری‌های مکرر برای تحلیل داده‌ها استفاده شد که نتایج عدم معناداری را نشان داد؛ بدین‌معنا که بین میانگین نمرات در سه زمان، اختلاف معناداری از نظر آماری وجود نداشته است.
با توجه به طبیعی بودن توزیع داده‌های نمرات زمان واکنش آزمون توجه، از آزمون پارامتریک اندازه‌گیری‌های مکرر برای تحلیل داده‌ها استفاده شد؛ نتایج نشان داد که بین میانگین نمرات زمان واکنش در سه زمان، اختلاف معناداری از نظر آماری وجود دارد (001/0=P).
نتایج مقایسه زوجی به روش آزمون تی دونمونه‌ای وابسته نیز نشان داد که بین اولین تست زمان واکنش و سومین تست، اختلاف معناداری وجود دارد (001/0=P)؛ درحالی‌که بین اولین تست و دومین تست (053/0=P) و دومین تست و سومین تست (076/0=P) اختلاف معناداری وجود نداشت.
نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از آزمون ثبات دینامیک و آزمون توجه گوش‌به‌زنگی در جدول شماره 2 آمده است.
با توجه به طبیعی بودن توزیع داده‌های آزمون ثبات دینامیک، از آزمون پارامتریک اندازه‌گیری‌های مکرر برای تحلیل داده‌ها استفاده شد. نتایج نشان داد که بین میانگین نمرات آزمون در سه زمان، اختلاف معناداری وجود دارد (004/0=P)؛ همچنین نتایج حاصل از مقایسه‌های زوجی به روش آزمون تی دونمونه‌ای وابسته نشان داد که بین نمرات تست اول آزمون بایودکس با نمرات تست دوم (002/0=P) و همچنین تست سوم (004/0=P) اختلاف معناداری وجود دارد، درحالی‌که بین آزمون دوم با آزمون سوم بایودکس (998/0=P) اختلاف معناداری وجود نداشت.
تصویر شماره 1 و جدول شماره 3 مقادیر میانگین و انحراف از معیار تغییرات موج بتا در طول 8 جلسه درمانی را نشان می‌دهد. با توجه به نمودار، افزایش تدریجی در موج بتا در روند درمان دیده می‌شود، اما این افزایش از لحاظ آماری معنادار نبود (192/0=P).
بحث
هدف از مطالعه حاضر، بررسی تأثیر نوروفیدبک بر ثبات پوسچرال و توجه در بیماران پس از جراحی جایگذاری کامل دوطرفه مفصل زانو بود. بیماران در سه زمان قبل از شروع مداخله، چهارمین جلسه درمان و در پایان مداخله با آزمون‌های توجه گوش‌به‌زنگی از سیستم تست وین و آزمون ثبات دینامیک دستگاه تعادل‌سنج بایودکس ارزیابی شدند.
یافته‌های مربوط به تعادل پوسچرال در این پژوهش نشان داد که نوروفیدبک بر تعادل بیماران پس از جراحی جایگذاری دوطرفه مفصل زانو، تأثیری معنادار و مثبت داشته است، یعنی شاخص ثبات کاهش یافت؛ امری که نشان‌دهنده افزایش تعادل و ثبات وضعیتی در بیماران بود. این نتیجه با مطالعه آذرپیکان [38] و مطالعات هاموند [31] که به ترتیب تأثیر این درمان را بر تعادل بیماران دچار پارکینسونیسم و سکته مغزی بررسی کردند، هم‌راستا بود، اما متفاوت از نتایج نان و همکاران [39] بود که به بررسی تأثیر نوروفیدبک روی افراد سالم پرداختند. در توضیح این یافته باید گفت که در همان ابتدای کار، افراد سالم دارای کارایی و نمرات بالاتری نسبت به بیماران بودند. بالطبع بیماران دارای مشکلات تعادلی، فضای بهبودی بیشتری نسبت به افراد سالم دارند؛ همچنین تعیین تأثیر نوروفیدبک بر بهبود عملکرد تعادلی افراد سالم به علت طبیعی بودن سطح عملکردی آن‌ها دشوار است. علاوه‌براین، روش ارزیابی تعادل در افراد سالم و بیمار بسیار متفاوت است. تقریباً تمام روش‌های ارزیابی بیماران زمانی که برای افراد سالم استفاده شود، اثر سقف دارد و افراد سالم ممکن است برای تعادل بهتر نیاز به فرایند آموزش طولانی‌تری داشته باشند.
همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که بین ارزیابی اول و دوم، تفاوت معناداری در شاخص تعادل پوسچرال وجود داشت، اما بین ارزیابی دوم و سوم، عکس این قضیه صادق بود. این امر بیانگر بهبود سریع تعادل پوسچرال و بهبود عملکرد سیستم عصبی برای دریافت اطلاعات حس عمقی تنها با چهار جلسه درمان نوروفیدبک است.
علاوه‌براین، نتایج نشان داد که نوروفیدبک بر توجه پایدار بیماران پس از جراحی جایگذاری مفصل زانو تأثیر معناداری نداشت. این نتایج با دستاوردهای ورنون [40] و همکاران همسو و با یافته‌های کریستی [41] و همکاران متفاوت است. ورنون معتقد است که این برنامه تأثیر کمی روی اختلال شناختی داشته است. کریستی بیان می‌کند که افزایش موج SMR در ناحیه Cz بر اختلالات شناختی در سکته مغزی تأثیرگذار است. در توضیح این یافته باید اشاره کرد که هرکدام از امواج مغزی با توجه به فرکانس، وظیفه خاصی را بر عهده دارند. ازاین‌رو انتخاب نوع برنامه استفاده‌شده نیز بسیار مهم است و باید توجه زیادی به این امر داشت. در این مطالعه، نوروفیدبک در هشت جلسه ارائه شد. اگر جلسات آموزشی بیشتری برگزار می‌شد، ممکن بود نتایج بهتری در زمینه توجه به دست می‌آمد.
کاهش زمان واکنش بیماران، بیانگر بهبود سرعت واکنش آن‌هاست. در این زمینه، نتایج این مطالعه همسو با یافته‌های نبوی آل آقا و همکاران است که نشان دادند تمرین‌های نوروفیدبک می‌تواند موجب بهبود عملکرد اجرایی و زمان واکنش شرکت‌کنندگان شود [42] و با مطالعات دوپلمایر و وبرد نیز هم‌سوست که اثبات کردند تمرین‌های نوروفیدبک منجر به بهبود زمان واکنش ساده و انتخابی و همچنین توانایی‌های فضایی و خلاقیت می‌شود [43] و با یافته‌های پارسایی و همکاران نیز همخوانی دارد که نشان دادند نوروفیدبک باعث بهبود معنادار زمان واکنش سالمندان می‌شود [44].
با ورود به دوره سالمندی، حساسیت انتقال‌دهنده‌ها و دریافت‌کننده‌های حسی کاهش پیدا می‌کند و به خاطر ابهام در سیگنال‌ها برای پردازش در مغز و کاهش شدت و دقت ورودی‌ها و خروجی‌های حسی، پاسخ‌دهی فرد به محیط دچار اختلال می‌شود [45].
در رابطه با دامنه موج بتا، تغییرات مثبت اندکی در طول زمان ایجاد شد، ولی این تغییرات از لحاظ آماری معنادار نبود. طبق مطالعه کلر، دامنه‌ها ممکن است مهم‌ترین عامل در تغییرات درمانی نباشند [46] یا برای ایجاد تغییرات معنادار در امواج مغزی نیاز به جلسات درمانی بیشتری باشد.
از محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به این موارد اشاره کرد: مهم‌تر از همه، ممکن نبودن بررسی حجم نمونه بیشتر به علت محدودیت‌های زمانی و مالی نویسنده مسئول اول، نبود گروه کنترل هم‌زمان به دلیل کمبود نمونه‌ها، انجام مطالعه فقط در یک مرکز و عدم دسترسی به بیماران مرد بنا به دلایل فوق. با در نظر گرفتن این محدودیت‌ها و نتایج و با توجه به ماهیت مقدماتی آن، پژوهش حاضر قابل‌تعمیم به همه بیماران جایگذاری دوطرفه مفصل زانو به‌خصوص مردان نیست، ولی راهگشای استفاده از روش نوروفیدبک برای استفاده در توانبخشی ارتوپدی است.
پیشنهاد می‌شود برای دستیابی به شواهد قوی‌تر، این مطالعه حتی‌الامکان با تعداد نمونه بیشتر و طراحی قوی‌تر به صورت کارآزمایی کنترل تصادفی انجام شود و کارآزمایی‌هایی با هدف بررسی تأثیرات بلندمدت مداخلات نوروفیدبک در این بیماران نیز طراحی شود.
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه مقدماتی حاکی از وجود شواهد اولیه‌ای بود که نشان می‌داد احتمالاً در چهار ماه اولیه پس از جراحی، نوروفیدبک می‌تواند باعث بهبود سریع عملکرد ثبات پوسچرال در زنان مبتلا به استئوآرتریت زانو با جایگذاری دوطرفه مفصل زانو شود، اما در توجه پایدار، تأثیرات محدودی دارد؛ بنابراین می‌توان از این برنامه درمانی غیرتهاجمی و بدون عارضه به عنوان درمانی مکمل در فرایند توانبخشی این بیماران استفاده کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
رضایت‌نامه شرکت آگاهانه کسب شد. اجازه خروج از مطالعه در هر زمان داده شد. اطمینان داده شد که اطلاعات کسب شده از شرکت‌کنندگان محرمانه خواهد بود. شرکت در مطالعه هیچ هزینه‌ای برای شرکت‌کنندگان نداشت.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد نویسنده دوم، گروه کار درمانی، دانشکده علوم توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است.
مشارکت نویسندگان
نویسندگان به یک اندازه در نگارش مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این هیچ تعارض منافعی در این مقاله وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
در پایان از همکاران و اساتید گروه کاردرمانی و آزمایشگاه دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی که در اجرای این طرح ما را یاری رساندند سپاس‌گزاریم. همچنین از زحمات اساتید ارتوپدی، جناب آقایان دکتر بیان‌فر و دکتر سازگاری، جهت ارجاع بیماران کمال تشکر را داریم.
از سال 2000 تا 2016 میلادی، امید به زندگی جهانی به میزان 5 سال از 72 سال به 5/77 سال افزایش یافته است [1]. با بالا رفتن امید به زندگی شاهد افزایش بیماری‌های دژنراتیوی مثل استئوآرتریت هستیم. اگرچه در کشورهای خاصی مثل ایران بر اساس مطالعه COPCORD شیوع استئوآرتریت زانو در مناطق روستایی به میزان 3/19 درصد دیده شده، اما به‌طورکلی، شیوع این بیماری در کشورهای توسعه‌یافته بیشتر از کشورهای در‌حال‌توسعه است [2، 3]. استئوآرتریت زانو در زنان بیشتر از مردان رایج است [4]. این بیماری موضوع مهمی در سلامت عمومی است و باعث درد و ناتوانی مزمن می‌شود [7-5].
جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو مؤثرترین درمان در مرحله آخر استئوآرتریت علامتی زانوست که به طور چشمگیری درد و خشکی مفصل را کاهش می‌دهد. طبق برآوردها امروزه 8/4 درصد زنان و 4/3 درصد مردان بالای 50 سال در آمریکا با یک مفصل زانوی جای‌گذاری‌شده زندگی می‌کنند [8] . بااین‌حال، 37 تا 55 درصد بیماران حتی تا 6 ماه پس از جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو بهبود چشمگیری در تحرک عملکردی خود ندارند و حدود 50 درصد بیماران از نتیجه جراحی راضی نیستند [9، 10]. حفظ تعادل عامل پیش‌بینی‌کننده بنیادینی برای بهبود عملکرد پس از جراحی جایگذاری اولیه مفصل زانوست [11]. محققان اختلالات عصبی عضلانی و کنترل پوسچرال را مشابه به اختلال تعادل پس از جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو گزارش کرده‌اند [12، 13]. مطالعات نشان داده است که کاربرد تمرین تعادلی پس از جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو در بیماران استئوآرتریتی، عملکرد تعادلی را بهبود می‌بخشد [15 ،14].
کنترل تعادل نیاز به یکپارچگی ورودی‌های حسی در سطح سیستم عصبی مرکزی دارد تا پاسخ حرکتی مناسبی برای تثبیت وضعیت ضد جاذبه و نگاه کردن تولید کند [16]. کنترل پوسچر به درون‌دادهای حس عمقی و کنش‌های حسی حرکتی پیچیده وابسته است و با سیستم‌های وستیبولار، بینایی، حس عمقی، قدرت عضلانی و شناخت ارتباط دارد [17]؛ همچنین گیرنده‌های حس عمقی زانو به دنبال آسیب ساختارهای اطراف مفصل در روند آرتریت [18] و جراحی [19] دچار اختلال می‌شوند. این موضوع باعث کاهش درون‌دادهای حس عمقی به سیستم عصبی مرکزی می‌شود و در پی آن، هماهنگی عضلانی و افزایش نوسانات پوسچرال فرد بر هم می‌خورد.
علاوه بر این، با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از بیماران مبتلا به استئوآرتریت اولیه را سالمندان تشکیل می‌دهند، سیستم حسی دچار کاهش عملکردی مرتبط با سن خواهد شد که این موضوع کنترل تعادل را تحت تأثیر قرار می‌دهد [20] و آسیب‌پذیری و عواقب بعدی آن را افزایش می‌دهد. لوینگر و همکاران [21] به این نتیجه رسیدند که نقص در حس عمقی اندام تحتانی و ضعف در قدرت اکستانسیون زانو دو عامل به خطر افتادن در طول دوره اولیه پس از جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو (تا چهار ماه) است.
درحال‌حاضر برنامه‌های توانبخشی پس از جراحی بر افزایش دامنه حرکتی، تمرینات تقویتی، تحمل و تمرین‌های عملکردی مثل بالا و پایین رفتن از پله یا راه رفتن و غیره تمرکز دارد. توانبخشی پس از جراحی جایگذاری کامل مفصل زانو می‌تواند به صورت چشمگیری نتایج عملکردی و تحرک را در بیماران با استئوآرتریت زانو بهبود بخشد [25-22]؛ اما با توجه به اختلال آشکار تعادل در 4 ماه اولیه پس از جراحی [21] و همچنین به علت محدودیت‌های حرکتی به‌خصوص در افراد سالمند و استعداد پوکی استخوان [26، 27] و درنتیجه شکستگی ناشی از افتادن در این افراد، استفاده از چنین تمریناتی برای بهبود تعادل همیشه امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین روشی بدون عارضه و غیرتهاجمی برای بهبود تعادل لازم است. به‌کارگیری نوروفیدبک یکی از روش‌های نوینی است که برای بهبود تعادل در سطح سیستم عصبی مرکزی استفاده می‌شود.
نوروفیدبک روشی عصب‌درمانی است که می‌تواند با تأثیر بر فیزیولوژی عصبی و استفاده از شرطی‌سازی فعال موجب بهبود الگوی بی‌قاعده امواج مغزی کورتکس [28] و اصلاح EEG نابهنجار شود [29] و درنتیجه عملکرد رفتاری، شناختی و ورزشی را ارتقا دهد [30]. ازآنجاکه الگوهای خاص فعالیت قشر مغز با سطوح خاص عملکرد ارتباط دارد، استفاده از نوروفیدبک برای آموزش بیماران دارای نقایص حرکتی برای بازسازی الگوهای معمول فعالیت مغزی می‌تواند منجر به بهبود عملکرد و شناخت شود. هاموند ازجمله افراد پیشرو در استفاده از برنامه تعادلی نوروفیدبک برای بهبود تعادل به شمار می‌رود. او درمان موفقیت‌آمیز مشکلات تعادلی ناشی از سکته مغزی و ضایعات تروماتیک مغزی را در چهار بیمار به صورت کلینیکی گزارش کرد [31].
رضوی و همکاران تأثیر برنامه نوروفیدبک هاموند (هشت جلسه) و تصویرسازی ذهنی را بر تعادل سالمندان بررسی و تأثیرات مثبت و معناداری را مشاهده کردند [32]. صفری و همکاران نیز به بررسی تأثیر تمرینات جسمانی و نوروفیدبک بر تعادل بیماران مبتلا به سکته مغزی پرداختد و تأثیرات مثبتی را دیدند [33]. همچنین رضایی و همکاران به بررسی تأثیر نوروفیدبک بر تعادل ایستا و پویای مردان سالمند پرداختند و به نتایج مثبت و معناداری رسیدند [34]. در مطالعه دیگری، رضایی و همکاران تأثیر تمرینات برنامه نوروفیدبک هاموند را بر تکالیف تعادلی دوگانه حرکتی و شناختی مردان سالمند بررسی و تأثیرات مثبتی را در عملکرد تعادلی آن‌ها مشاهده کردند [35]. با توجه به کمبود مطالعات صورت‌گرفته در باب تأثیر نوروفیدبک بر تعادل بیماران با ماهیت ارتوپدیک در ایران، پژوهش حاضر با هدف آزمودن تأثیر برنامه نوروفیدبک هاموند بر عملکرد تعادلی و توجه بیماران دارای جایگذاری دوطرفه مفصل زانو انجام گرفت.
روش بررسی
پژوهش حاضر از نوع نیمه‌تجربی و کارآزمایی تک‌گروهی قبل / بعد بود. جامعه آماری این تحقیق تمام بیماران دارای جراحی جایگذاری دوطرفه مفصل زانو (میانگین زمانی سه ماه پس از جراحی) بودند که در سال 1396 با روش نمونه‌گیری در دسترس به کلینیک کاردرمانی دانشکده توانبخشی شهید بهشتی مراجعه کرده بودند. درمجموع تعداد هشت بیمار (میانگین سنی 5/67 سال) با در نظر گرفتن معیارهای ورود و خروج به مطالعه وارد شدند. معیارهای ورود شامل این موارد بودند: سن بالای 55 سال، سابقه جراحی جایگذاری دو طرفه مفصل زانو در دو تا چهار ماه گذشته، عدم سابقه جراحی در سایر مفاصل اندام تحتانی مثل مچ یا هیپ، سیمانی بودن جنس پروتز به‌کاررفته در زانو، عدم مشکلات شناختی (کسب حداقل نمره 20 در آزمون کوتاه وضعیت روانی MMSE مبتلا نبودن به بیماری‌های حاد عروقی قلب و فشارخون بالای کنترل‌نشده و یا نقایص میدان بینایی، اختلاف نداشتن طول اندام (بیشتر از یک سانتی‌متر)، معتاد نبودن به مواد مخدر و مشروبات الکلی، عدم اختلالات سیستم وستیبولار یا هرگونه عارضه‌ای که تعادل را مختل کند، توانایی راه رفتن مستقل، عدم استفاده از داروی اعصاب و خواب‌آور و همچنین دریافت نکردن نوروفیدبک تا قبل از این مطالعه. معیارهای خروج از مطالعه نیز شامل غیبت بیش از دو جلسه و عدم رضایت از مشارکت در پژوهش در نظر گرفته شد.
پژوهشگر ابتدا پس از کسب مجوز از دانشگاه به بیمارستان‌های ارتوپدی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی (بیمارستان اختر و بیمارستان امام حسین (ع) معرفی شد و مجوز انجام تحقیق از مدیریت مراکز را اخذ کرد. پس از مطالعه پرونده پزشکی و با در نظر گرفتن معیارهای ورود و خروج مطالعه، با بیماران واجد شرایط تماس گرفته و پس از ارائه توضیحات کافی از آن‌ها خواسته شد که در صورت تمایل در مطالعه شرکت کنند. همچنین برای محرمانه بودن اطلاعات به آن‌ها اطمینان داده و مختار بودنشان در خروج از پژوهش نیز مطرح شد. پژوهشگر ارزیابی و انجام مداخلات را با توضیحات کافی در کلینیک کاردرمانی دانشکده توانبخشی در سال۱۳۹۶ انجام داد. با کسب رضایت آگاهانه، بیمار فرایند تکمیل پرسش‌نامه و انجام آزمون‌ها را آغاز کرد. ارزیابی‌ها و ثبت داده‌ها در محل آزمایشگاه دانشکده و در سه زمان قبل از شروع مداخله، چهارمین جلسه درمان و در جلسه هشتم با ابزارهای زیر انجام شد:
تست بایودکس (آزمون ثبات وضعیت)
برای ارزیابی تعادل بیماران از دستگاه تعادل‌سنج بایودکس و آزمون ثبات دینامیک در سطح 6 استفاده شد. روایی و اعتبار آزمون ثبات دینامیک به ترتیب 94/0 و 90/0 گزارش شده است [36]. دستگاه تعادل‌سنج بایودکس دارای صفحه‌ای مدور و مانیتور و سیستم پردازشگر الکترونیکی است. این پردازشگر اطلاعات را با فرکانس 20 هرتز ثبت و هم‌زمان با پردازش، آن‌ها را به حافظه دستگاه منتقل می‌کند. برای اندازه‌گیری تعادل از افراد خواسته شد که بدون کفش روی صفحه مدور دستگاه قرار گیرند. سپس اطلاعات مربوط به زوایای هر دو پا و وضعیت قرار‌گیری پاشنه وارد شد. وضعیت فرد هنگام ایستادن روی دستگاه بدین صورت بود که هر دو پا روی صفحه تعادل، دو دست در کنار بدن، تنه مستقیم و سر روبه‌روی مانیتور دستگاه قرار می‌گرفت و فرد سه تلاش بیست‌ثانیه‌ای با 10 ثانیه استراحت بین آن‌ها انجام می‌داد. با شروع آزمون، صفحه زیر پای فرد از حالت ثبات خارج شد. فرد باید وضعیت ثبات خود را در طی تغییراتی که صفحه مدور ایجاد می‌کرد، حفظ می‌کرد و نشانگر را در مرکز دوایر نگه می‌داشت. درواقع، سیستم به ثبت میزان صفحه ثابت تعادل‌سنج می‌پردازد و نتایج دستگاه بدین‌صورت تفسیر می‌شود که هرچه نمره تعادل پایین‌تر باشد، تعادل فرد بیشتر است.
آزمون گوش‌به‌زنگی توجه پایدار از سیستم تست وین
برای ارزیابی توجه پایدار در این بیماران از خرده‌آزمون گوش‌به‌زنگی و سیستم تست وین استفاده شد. اعتبار آزمون بین 94/0 و 90/0 درصد گزارش شده است [37]. در این آزمون یک نقطه سفید در مسیری دایره‌ای رو به جلو حرکت و گاهی اوقات دو بار جهش می‌کند که در این صورت شرکت‌کننده باید دکمه‌ای را فشار دهد. تعداد کل محرک‌های آزمایش 1000 است که 100 مورد آن نقاط بحرانی است. محرک‌ها در فواصل نامنظم و بدون هشدار قبلی ظاهر می‌شوند. متغیرهای این آزمون شامل تعداد پاسخ‌های درست و نادرست و مقدار میانگین زمان واکنش به پاسخ درست (ثانیه) است. مدت‌زمان انجام این آزمون 28 دقیقه است.
نوروفیدبک
برای نوروفیدبک از دستگاه پروکامپ اینفینی (ProComp5 Infiniti) مدل SA7525 و نرم‌افزار بیوگراف اینفینیتی محصول شرکت تات تکنولوژی کانادا (Thought Technology Ltd) استفاده شد. برنامه آموزشی نوروفیدبک برای هر فرد سه روز در هفته و به مدت 8 جلسه تعریف شده بود. جلسات نوروفیدبک در اتاق مخصوصی در دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی طی ساعات 9-12 در محیطی آرام، با لامپ‌های خاموش (برای کاهش اثر نویز ناشی از لامپ‌ها) و بدون محرک‌های دیگر انجام شد. بیمار روی صندلی راحتی می‌نشست. ابتدا درباره کاری که در طول آزمودن امواج مغزی صورت می‌گیرد، توضیحات کافی و آموزش به بیماران داده شد. فرد در برابر کامپیوتر قرار گرفت و بعد از تنظیم صندلی، نصب الکترودها و بررسی صحت محل قرار‌گیری آن‌ها از او دو دقیقه سیگنال مغزی پایه چشم بازگرفته شد؛ سپس از فرد خواسته شد که چشمان خود را ببندد. در این حالت، دو دقیقه سیگنال مغزی پایه از فرد ثبت شد و در انتها مجدداً دو دقیقه سیگنال چشم باز و چشم بسته ثبت شد. در مرحله بعدی، برای اجرای مداخله برنامه تعریف‌شده هاموند تحت عنوان برنامه تعادلی، از کاهش فرکانس 7-4 هرتز (تتا) و تقویت فرکانس 18-15 هرتز (موج بتا 1) و برای مشخص‌کردن نقاط نصب الکترود روی جمجمه، از سیستم بین‌المللی 20-10 استفاده شد.
نحوه الکترودگذاری در این برنامه، نصب الکترود آبی (اکتیو) و زرد (رفرنس) در نقاط 2O و 1O و الکترود گراند به لاله گوش چپ بود. الکترودها صرفاً فعالیت امواج مغزی را به دستگاه منتقل می‌کردند و هیچ‌گونه جریان الکتریکی یا امواج و عامل آسیب‌رسان یا محرک از طریق دستگاه بازخورد عصبی به مغز وارد نمی‌شد. تمرینات نوروفیدبک هاموند به مدت 8 جلسه سی‌دقیقه‌ای انجام و برای جلوگیری از خستگی افراد از چند نوع بازی و انیمیشن استفاده شد.
برای بررسی طبیعی‌بودن داده‌های کمتر از 50 نمونه، آزمون شاپیرو ویلک به کار گرفته می‌شود. فرض صفر در این آزمون طبیعی بودن داده‌هاست؛ بنابراین با توجه به آزمون شاپیرو ویلک و حجم نمونه پایین داده‌ها و نیز در نظرگرفتن مقادیر خمیدگی و کشیدگی یا نمودار طبیعی، فرض طبیعی بودن متغیرهای توجه پایدار (پاسخ‌های درست و نادرست و زمان واکنش) و ثبات دینامیک تأیید می‌شود. برای مقایسه نتایج به دلیل طبیعی بودن داده‌ها از آزمون اندازه‌گیری‌های مکرر استفاده شد. برای مقایسه زوجی نمرات تست در سه زمان مختلف، آزمون تی زوجی به کار گرفته شد. برای بررسی تغییرات امواج بتا در طی هشت جلسه نیز از آزمون اندازه‌گیری‌های مکرر استفاده شد. رسم نمودار با نرم‌افزار Excel (2007) و محاسبات آماری با نرم‌افزار SPSS نسخه 22 صورت گرفت. همچنین سطح معناداری برای تمام آزمون‌ها 05/0 در نظر گرفته شده است.
یافته‌ها
جدول شماره 1 اطلاعات جمعیت‌شناختی بیماران را نشان می‌دهد. هشت بیمار با جراحی جایگذاری دوطرفه مفصل زانو و میانگین سنی 5/67 وارد مطالعه شدند.
با توجه به طبیعی بودن توزیع نمرات توجه (پاسخ‌های درست و نادرست) از آزمون پارامتریک اندازه‌گیری‌های مکرر برای تحلیل داده‌ها استفاده شد که نتایج عدم معناداری را نشان داد؛ بدین‌معنا که بین میانگین نمرات در سه زمان، اختلاف معناداری از نظر آماری وجود نداشته است.
با توجه به طبیعی بودن توزیع داده‌های نمرات زمان واکنش آزمون توجه، از آزمون پارامتریک اندازه‌گیری‌های مکرر برای تحلیل داده‌ها استفاده شد؛ نتایج نشان داد که بین میانگین نمرات زمان واکنش در سه زمان، اختلاف معناداری از نظر آماری وجود دارد (001/0=P).
نتایج مقایسه زوجی به روش آزمون تی دونمونه‌ای وابسته نیز نشان داد که بین اولین تست زمان واکنش و سومین تست، اختلاف معناداری وجود دارد (001/0=P)؛ درحالی‌که بین اولین تست و دومین تست (053/0=P) و دومین تست و سومین تست (076/0=P) اختلاف معناداری وجود نداشت.
نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از آزمون ثبات دینامیک و آزمون توجه گوش‌به‌زنگی در جدول شماره 2 آمده است.
با توجه به طبیعی بودن توزیع داده‌های آزمون ثبات دینامیک، از آزمون پارامتریک اندازه‌گیری‌های مکرر برای تحلیل داده‌ها استفاده شد. نتایج نشان داد که بین میانگین نمرات آزمون در سه زمان، اختلاف معناداری وجود دارد (004/0=P)؛ همچنین نتایج حاصل از مقایسه‌های زوجی به روش آزمون تی دونمونه‌ای وابسته نشان داد که بین نمرات تست اول آزمون بایودکس با نمرات تست دوم (002/0=P) و همچنین تست سوم (004/0=P) اختلاف معناداری وجود دارد، درحالی‌که بین آزمون دوم با آزمون سوم بایودکس (998/0=P) اختلاف معناداری وجود نداشت.
تصویر شماره 1 و جدول شماره 3 مقادیر میانگین و انحراف از معیار تغییرات موج بتا در طول 8 جلسه درمانی را نشان می‌دهد. با توجه به نمودار، افزایش تدریجی در موج بتا در روند درمان دیده می‌شود، اما این افزایش از لحاظ آماری معنادار نبود (192/0=P).
بحث
هدف از مطالعه حاضر، بررسی تأثیر نوروفیدبک بر ثبات پوسچرال و توجه در بیماران پس از جراحی جایگذاری کامل دوطرفه مفصل زانو بود. بیماران در سه زمان قبل از شروع مداخله، چهارمین جلسه درمان و در پایان مداخله با آزمون‌های توجه گوش‌به‌زنگی از سیستم تست وین و آزمون ثبات دینامیک دستگاه تعادل‌سنج بایودکس ارزیابی شدند.
یافته‌های مربوط به تعادل پوسچرال در این پژوهش نشان داد که نوروفیدبک بر تعادل بیماران پس از جراحی جایگذاری دوطرفه مفصل زانو، تأثیری معنادار و مثبت داشته است، یعنی شاخص ثبات کاهش یافت؛ امری که نشان‌دهنده افزایش تعادل و ثبات وضعیتی در بیماران بود. این نتیجه با مطالعه آذرپیکان [38] و مطالعات هاموند [31] که به ترتیب تأثیر این درمان را بر تعادل بیماران دچار پارکینسونیسم و سکته مغزی بررسی کردند، هم‌راستا بود، اما متفاوت از نتایج نان و همکاران [39] بود که به بررسی تأثیر نوروفیدبک روی افراد سالم پرداختند. در توضیح این یافته باید گفت که در همان ابتدای کار، افراد سالم دارای کارایی و نمرات بالاتری نسبت به بیماران بودند. بالطبع بیماران دارای مشکلات تعادلی، فضای بهبودی بیشتری نسبت به افراد سالم دارند؛ همچنین تعیین تأثیر نوروفیدبک بر بهبود عملکرد تعادلی افراد سالم به علت طبیعی بودن سطح عملکردی آن‌ها دشوار است. علاوه‌براین، روش ارزیابی تعادل در افراد سالم و بیمار بسیار متفاوت است. تقریباً تمام روش‌های ارزیابی بیماران زمانی که برای افراد سالم استفاده شود، اثر سقف دارد و افراد سالم ممکن است برای تعادل بهتر نیاز به فرایند آموزش طولانی‌تری داشته باشند.
همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که بین ارزیابی اول و دوم، تفاوت معناداری در شاخص تعادل پوسچرال وجود داشت، اما بین ارزیابی دوم و سوم، عکس این قضیه صادق بود. این امر بیانگر بهبود سریع تعادل پوسچرال و بهبود عملکرد سیستم عصبی برای دریافت اطلاعات حس عمقی تنها با چهار جلسه درمان نوروفیدبک است.
علاوه‌براین، نتایج نشان داد که نوروفیدبک بر توجه پایدار بیماران پس از جراحی جایگذاری مفصل زانو تأثیر معناداری نداشت. این نتایج با دستاوردهای ورنون [40] و همکاران همسو و با یافته‌های کریستی [41] و همکاران متفاوت است. ورنون معتقد است که این برنامه تأثیر کمی روی اختلال شناختی داشته است. کریستی بیان می‌کند که افزایش موج SMR در ناحیه Cz بر اختلالات شناختی در سکته مغزی تأثیرگذار است. در توضیح این یافته باید اشاره کرد که هرکدام از امواج مغزی با توجه به فرکانس، وظیفه خاصی را بر عهده دارند. ازاین‌رو انتخاب نوع برنامه استفاده‌شده نیز بسیار مهم است و باید توجه زیادی به این امر داشت. در این مطالعه، نوروفیدبک در هشت جلسه ارائه شد. اگر جلسات آموزشی بیشتری برگزار می‌شد، ممکن بود نتایج بهتری در زمینه توجه به دست می‌آمد.
کاهش زمان واکنش بیماران، بیانگر بهبود سرعت واکنش آن‌هاست. در این زمینه، نتایج این مطالعه همسو با یافته‌های نبوی آل آقا و همکاران است که نشان دادند تمرین‌های نوروفیدبک می‌تواند موجب بهبود عملکرد اجرایی و زمان واکنش شرکت‌کنندگان شود [42] و با مطالعات دوپلمایر و وبرد نیز هم‌سوست که اثبات کردند تمرین‌های نوروفیدبک منجر به بهبود زمان واکنش ساده و انتخابی و همچنین توانایی‌های فضایی و خلاقیت می‌شود [43] و با یافته‌های پارسایی و همکاران نیز همخوانی دارد که نشان دادند نوروفیدبک باعث بهبود معنادار زمان واکنش سالمندان می‌شود [44].
با ورود به دوره سالمندی، حساسیت انتقال‌دهنده‌ها و دریافت‌کننده‌های حسی کاهش پیدا می‌کند و به خاطر ابهام در سیگنال‌ها برای پردازش در مغز و کاهش شدت و دقت ورودی‌ها و خروجی‌های حسی، پاسخ‌دهی فرد به محیط دچار اختلال می‌شود [45].
در رابطه با دامنه موج بتا، تغییرات مثبت اندکی در طول زمان ایجاد شد، ولی این تغییرات از لحاظ آماری معنادار نبود. طبق مطالعه کلر، دامنه‌ها ممکن است مهم‌ترین عامل در تغییرات درمانی نباشند [46] یا برای ایجاد تغییرات معنادار در امواج مغزی نیاز به جلسات درمانی بیشتری باشد.
از محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به این موارد اشاره کرد: مهم‌تر از همه، ممکن نبودن بررسی حجم نمونه بیشتر به علت محدودیت‌های زمانی و مالی نویسنده مسئول اول، نبود گروه کنترل هم‌زمان به دلیل کمبود نمونه‌ها، انجام مطالعه فقط در یک مرکز و عدم دسترسی به بیماران مرد بنا به دلایل فوق. با در نظر گرفتن این محدودیت‌ها و نتایج و با توجه به ماهیت مقدماتی آن، پژوهش حاضر قابل‌تعمیم به همه بیماران جایگذاری دوطرفه مفصل زانو به‌خصوص مردان نیست، ولی راهگشای استفاده از روش نوروفیدبک برای استفاده در توانبخشی ارتوپدی است.
پیشنهاد می‌شود برای دستیابی به شواهد قوی‌تر، این مطالعه حتی‌الامکان با تعداد نمونه بیشتر و طراحی قوی‌تر به صورت کارآزمایی کنترل تصادفی انجام شود و کارآزمایی‌هایی با هدف بررسی تأثیرات بلندمدت مداخلات نوروفیدبک در این بیماران نیز طراحی شود.
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه مقدماتی حاکی از وجود شواهد اولیه‌ای بود که نشان می‌داد احتمالاً در چهار ماه اولیه پس از جراحی، نوروفیدبک می‌تواند باعث بهبود سریع عملکرد ثبات پوسچرال در زنان مبتلا به استئوآرتریت زانو با جایگذاری دوطرفه مفصل زانو شود، اما در توجه پایدار، تأثیرات محدودی دارد؛ بنابراین می‌توان از این برنامه درمانی غیرتهاجمی و بدون عارضه به عنوان درمانی مکمل در فرایند توانبخشی این بیماران استفاده کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
رضایت‌نامه شرکت آگاهانه کسب شد. اجازه خروج از مطالعه در هر زمان داده شد. اطمینان داده شد که اطلاعات کسب شده از شرکت‌کنندگان محرمانه خواهد بود. شرکت در مطالعه هیچ هزینه‌ای برای شرکت‌کنندگان نداشت.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد نویسنده دوم، گروه کار درمانی، دانشکده علوم توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است.
مشارکت نویسندگان
نویسندگان به یک اندازه در نگارش مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این هیچ تعارض منافعی در این مقاله وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
در پایان از همکاران و اساتید گروه کاردرمانی و آزمایشگاه دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی که در اجرای این طرح ما را یاری رساندند سپاس‌گزاریم. همچنین از زحمات اساتید ارتوپدی، جناب آقایان دکتر بیان‌فر و دکتر سازگاری، جهت ارجاع بیماران کمال تشکر را داریم.
References
World Health Organization. Life expectancy [Internet]. 2017 [Updated 2017]. Available from: Not Found Link
Cross M, Smith E, Hoy D, Nolte S, Ackerman I, Fransen M, et al. The global burden of hip and knee osteoarthritis: Estimates from the global burden of disease 2010 study. Annals of the Rheumatic Diseases. 2014; 73(7):1323-30. [DOI:10.1136/annrheumdis-2013-204763] [PMID]
Chopra A. The COPCORD world of musculoskeletal pain and arthritis. Rheumatology. 2013; 52(11):1925-8. [DOI:10.1093/rheumatology/ket222] [PMID]
Muraki S, Oka H, Akune T, Mabuchi A, En-yo Y, Yoshida M, et al. Prevalence of radiographic knee osteoarthritis and its association with knee pain in the elderly of Japanese population-based cohorts: The ROAD study. Osteoarthritis and Cartilage. 2009; 17(9):1137-43. [DOI:10.1016/j.joca.2009.04.005] [PMID]
Sharma L, Kapoor D. Epidemiology of osteoarthritis. In: Moskowitz RW, Altman RD, Hochberg MC, Buckwalter JA, Goldberg VM, editors. Osteoarthritis, Diagnosis and Medical/Surgical Management. Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins; 2007. https://books.google.com/books?id=YfFj8Gbq5H0C&printsec=frontcover&dq
Guccione AA, Felson DT, Anderson JJ, Anthony JM, Zhang Y, Wilson P, et al. The effects of specific medical conditions on the functional limitations of elders in the Framingham Study. American Journal of Public Health. 1994; 84(3):351-8. [DOI:10.2105/AJPH.84.3.351] [PMID] [PMCID]
Felson DT, Zhang Y. An update on the epidemiology of knee and hip osteoarthritis with a view to prevention. Arthritis and Rheumatism. 1998; 41(8):1343-55. [DOI:10.1002/1529-0131(199808)41:8<1343::AID-ART3>3.0.CO;2-9] [PMID]
Weinstein AM, Rome BN, Reichmann WM, Collins JE, Burbine SA, Thornhill TS, et al. Estimating the burden of total knee replacement in the United States. The Journal of Bone & Joint Surgery. 2013; 95(5):385-92. [DOI:10.2106/JBJS.L.00206] [PMID] [PMCID]
Stratford PW, Kennedy DM, Maly MR, MacIntyre NJ. Quantifying self-report measures’ overestimation of mobility scores postarthroplasty. Physical Therapy. 2010; 90(9):1288-96. [DOI:10.2522/ptj.20100058] [PMID]
Vissers MM, de Groot IB, Reijman M, Bussmann JB, Stam HJ, Verhaar JA. Functional capacity and actual daily activity do not contribute to patient satisfaction after total knee arthroplasty. BMC Musculoskeletal Disorders. 2010; 11:121. [DOI:10.1186/1471-2474-11-121] [PMID] [PMCID]
Schwartz I, Kandel L, Sajina A, Litinezki D, Herman A, Mattan Y. Balance is an important predictive factor for quality of life and function after primary total knee replacement. The Journal of Bone and Joint Surgery. British Volume. 2012; 94-B(6):782-6. [DOI:10.1302/0301-620X.94B6.27874] [PMID]
Gage WH, Frank JS, Prentice SD, Stevenson P. Organization of postural responses following a rotational support surface perturbation, after TKA: Sagittal plane rotations. Gait & Posture. 2007; 25(1):112-20. [DOI:10.1016/j.gaitpost.2006.02.003] [PMID]
Gage WH, Frank JS, Prentice SD, Stevenson P. Postural responses following a rotational support surface perturbation, following knee joint replacement: Frontal plane rotations. Gait & Posture. 2008; 27(2):286-93. [DOI:10.1016/j.gaitpost.2007.04.006] [PMID]
Piva SR, Gil AB, Almeida GJ, DiGioia III AM, Levison TJ, Fitzgerald GK. A balance exercise program appears to improve function for patients with total knee arthroplasty: A randomized clinical trial. Physical Therapy. 2010; 90(6):880-94. [DOI:10.2522/ptj.20090150] [PMID] [PMCID]
Liao CD, Liou TH, Huang YY, Huang YC. Effects of balance training on functional outcome after total knee replacement in patients with knee osteoarthritis: A randomized controlled trial. Clinical Rehabilitation. 2013; 27(8):697-709. [DOI:10.1177/0269215513476722] [PMID]
Wegener L, Kisner C, Nichols D. Static and dynamic balance responses in persons with bilateral knee osteoarthritis. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 1997; 25(1):8-13. [DOI:10.2519/jospt.1997.25.1.13] [PMID]
Hassan B, Mockett S, Doherty M. Static postural sway, proprioception, and maximal voluntary quadriceps contraction in patients with knee osteoarthritis and normal control subjects. Annals of the Rheumatic Diseases. 2001; 60(6):612-8. [DOI:10.1136/ard.60.6.612] [PMID] [PMCID]
Ritter M, Mamlin LA, Melfi CA, Katz BP, Freund DA, Arthur DS. Outcome implications for the timing of bilateral total knee arthroplasties. Clinical Orthopaedics and Related Research. 1997; 345:99-105. [DOI:10.1097/00003086-199712000-00014]
Sawada Y, Akagi M, Hamanishi C, Aasada S, Mori S, Maruo Y, et al. Perioperative changes in proprioception after total knee arthroplasty and identification of factors affecting it. Rigakuryoho Kagaku. 2008; 23(2):279-83. [DOI:10.1589/rika.23.279]
Ryu J, Saito S, Honda T. Simultaneous bilateral total knee arthroplasty. Journal of Orthopaedic Science. 1996; 1(6):351-5. [DOI:10.1007/BF02348764]
Levinger P, Menz HB, Wee E, Feller JA, Bartlett JR, Bergman NR. Physiological risk factors for falls in people with knee osteoarthritis before and early after knee replacement surgery. Knee Surgery, Sports Traumatology, Arthroscopy. 2011; 19(7):1082-9. [DOI:10.1007/s00167-010-1325-8] [PMID]
Fitzgerald GK, Childs JD, Ridge TM, Irrgang JJ. Agility and perturbation training for a physically active individual with knee osteoarthritis. Physical Therapy. 2002; 82(4):372-82. [DOI:10.1093/ptj/82.4.372]
Moffet H, Collet JP, Shapiro SH, Paradis G, Marquis F, Roy L. Effectiveness of intensive rehabilitation on functional ability and quality of life after first total knee arthroplasty: A single-blind randomized controlled trial. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 2004; 85(4):546-56. [DOI:10.1016/j.apmr.2003.08.080] [PMID]
Gstoettner M, Raschner C, Dirnberger E, Leimser H, Krismer M. Preoperative proprioceptive training in patients with total knee arthroplasty. The Knee. 2011; 18(4):265-70. [DOI:10.1016/j.knee.2010.05.012] [PMID]
Bade MJ, Stevens-Lapsley JE. Early high-intensity rehabilitation following total knee arthroplasty improves outcomes. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 2011; 41(12):932-41. [DOI:10.2519/jospt.2011.3734] [PMID]
Leidig G, Minne HW, Sauer P, Wüster C, Wüster J, Lojen M, et al. A study of complaints and their relation to vertebral destruction in patients with osteoporosis. Bone and Mineral. 1990; 8(3):217-29. [DOI:10.1016/0169-6009(90)90107-Q]
Madureira MM, Ciconelli RM, Pereira RM. Quality of life measurements in patients with osteoporosis and fractures. Clinics. 2012; 67(11):1315-20. [DOI:10.6061/clinics/2012(11)16]
Niv S. Clinical efficacy and potential mechanisms of neurofeedback. Personality and Individual Differences. 2013; 54(6):676-86. [DOI:10.1016/j.paid.2012.11.037]
Berner I, Schabus M, Wienerroither T, Klimesch W. The significance of sigma neurofeedback training on sleep spindles and aspects of declarative memory. Applied Psychophysiology and Biofeedback. 2006; 31(2):97-114. [DOI:10.1007/s10484-006-9013-7] [PMID] [PMCID]
Wang JR, Hsieh S. Neurofeedback training improves attention and working memory performance. Clinical Neurophysiology. 2013; 124(12):2406-20. [DOI:10.1016/j.clinph.2013.05.020] [PMID]
Hammond DC. What is neurofeedback: An update. Journal of Neurotherapy. 2011; 15(4):305-36. [DOI:10.1080/10874208.2011.623090]
Moshref-Razavi S, Sohrabi M, Sotoodeh MS. [Effect of neurofeedback interactions and mental imagery on the elderly’s balance (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2017; 12(3):288-99. [DOI:10.21859/sija.12.3.288]
Safari H, Eskandarnejad M. [Effect of physical training and neurofeedback on balance in patients with stroke (Persian)]. Motor Behavior. 2015; 7(21):95-110.
Rezayi S, Mohammadzadeh H, Eskandar-Nejad M. [Impact of neurofeedback on static and dynamic balance in old men (Persian)]. Journal of Health & Care. 2013; 15(1,2):9-15.
Rezaye S, Eskandarnejad M, Mohammadzadeh H, Abedini M. [Effect of neurofeedback training on dual balance tasks of motor and cognitive in older men (Persian)]. Scientific Journal of Rehabilitation Medicine. 2015; 4(3):19-27.
Cachupe WJ, Shifflett B, Kahanov L, Wughalter EH. Reliability of biodex balance system measures. Measurement in Physical Education and Exercise Science. 2001; 5(2):108-97. [DOI:10.1207/S15327841MPEE0502_3]
Ha K, Yoo H, Lyoo IK, Jeong DU. Computerized assessment of cognitive impairment in narcoleptic patients. Acta Neurologica Scandinavica. 2007; 116(5):312-6. [DOI:10.1111/j.1600-0404.2007.00891.x] [PMID]
Azarpaikan A, Torbati HT, Sohrabi M. Neurofeedback and physical balance in Parkinson’s patients. Gait & posture. 2014; 40(1):177-81. [DOI:10.1016/j.gaitpost.2014.03.179] [PMID]
Nan W, Qu X, Yang L, Wan F, Hu Y, Mou P, et al. In: Jaffray D, editor. World Congress on Medical Physics and Biomedical Engineering, June 7-12, 2015, Toronto, Canada. IFMBE Proceedings. Vol. 51. Cham: Springer; 2015. [DOI:10.1007/978-3-319-19387-8_294]
Vernon D, Egner T, Cooper N, Compton T, Neilands C, Sheri A, et al. The effect of training distinct neurofeedback protocols on aspects of cognitive performance. International Journal of Psychophysiology. 2003; 47(1):75-85. [DOI:10.1016/S0167-8760(02)00091-0]
Kristi B. Neurofeedback efficacy in the treatment of a 45-years old female stroke victim: A Case Study. Neurotherapy. 2010; 14(2):107-21. [DOI:10.1080/10874201003772155]
Nabavi Aleagha F, Naderi F, Heidarei A, Nazari M, Nicksirat A, Avakh F. [The effect of neurofeedback (SMR training) on performance and reaction time of individuals who undertake difficult tasks (Persian)]. Ebnesina. 2014; 15(4):36-41.
Doppelmayr M, Weber E. Effects of SMR and theta/beta neurofeedback on reaction times, spatial abilities, and creativity. Journal of Neurotherapy. 2011; 15(2):115-29. [DOI:10.1080/10874208.2011.570689]
Parsaei S, Shetab Bushehri N, Alboghebish S, Rezaeimanesh S, Barati P. Effect of neurofeedback training on improvement of reaction time in elderly, passive males. Iranian Journal of Ageing. 2017; 11(4):550-7. [DOI:10.21859/sija-1104550]
Woodford HJ, Price CIM. EMG biofeedback for the recovery of motor function after stroke. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2007; (2):CD004585. [DOI:10.1161/STROKEAHA.107.482687]
Keller I. Neurofeedback therapy of attention deficits in patients with traumatic brain injury. Journal of Neurotherapy. 2001; 5(1-2):19-32. [DOI:10.1300/J184v05n01_03]
نوع مطالعه: پژوهشی |
موضوع مقاله:
کاردرمانی
دریافت: 1397/10/17 | پذیرش: 1398/4/19 | انتشار: 1399/1/13
دریافت: 1397/10/17 | پذیرش: 1398/4/19 | انتشار: 1399/1/13
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
فصلنامه آرشیو توانبخشی
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خیابان کودکیار، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، معاونت پژوهشی، دفتر فصلنامه آرشیو توانبخشی
تلفن دفتر فصلنامه: 02171732812، 09941095452 (زمان تماس شنبه تا چهار شنبه ۸ صبح تا ۱۴ بعد از ظهر)
تلفن ناشر : 02145355555 - 02145355000
ایمیل: rehabilitationj@gmail.com
