Volume 19, Issue 2 (Summer 2018)
jrehab 2018, 19(2): 142-149 |
Back to browse issues page
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mirahadi S S, Kamran F, Mirahadi S S, Mansuri B, Tohidast S A, Rashtbari K, et al . Investigation of the Formant Structure of Persian Vowels in the Persian - Azari Bilingual Adults. jrehab 2018; 19 (2) :142-149
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2271-en.html
URL: http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-2271-en.html
Seyyedeh Samaneh Mirahadi * 
1, Farideh Kamran2 
, Seyyedeh Samaneh Mirahadi3 , Banafsheh Mansuri4 , Seyyed Abolfazl Tohidast5 , Kosar Rashtbari6 , Elahe Panahgholi6 , Aref Taghipur6
1, Farideh Kamran2 , Seyyedeh Samaneh Mirahadi3 , Banafsheh Mansuri4 , Seyyed Abolfazl Tohidast5 , Kosar Rashtbari6 , Elahe Panahgholi6 , Aref Taghipur6
1- Department of Speech Therapy, Faculty of Rehabilitation Sciences, Iran University of Medical Sciences, Tehran, Iran , s.mirahadi@yahoo.com
2- Department of Speech Therapy, School of Rehabilitation, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran.
3- Department of Speech Therapy, School of Rehabilitation, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran., Department of Speech Therapy, School of Rehabilitation, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran.
4- Department of Speech Therapy, School of Rehabilitation Sciences, Iran University of Medical Sciences, Tehran, Iran.
5- Neuromuscular Rehabilitation Research Center, Semnan University of Medical Sciences, Semnan, Iran.
6- Department of Speech Therapy, Faculty of Rehabilitation, Tabriz University of Medical Sciences, Tabriz, Iran.
2- Department of Speech Therapy, School of Rehabilitation, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran.
3- Department of Speech Therapy, School of Rehabilitation, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran., Department of Speech Therapy, School of Rehabilitation, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran.
4- Department of Speech Therapy, School of Rehabilitation Sciences, Iran University of Medical Sciences, Tehran, Iran.
5- Neuromuscular Rehabilitation Research Center, Semnan University of Medical Sciences, Semnan, Iran.
6- Department of Speech Therapy, Faculty of Rehabilitation, Tabriz University of Medical Sciences, Tabriz, Iran.
Full-Text [PDF 2067 kb]
(1468 Downloads)
| Abstract (HTML) (5086 Views)
References
Full-Text: (2305 Views)
مقدمه
در اثر عبور جریان هوا از حنجره و ارتعاش تارهای صوتی، صدا تولید می‌شود که به آن صوت می‌گویند. صوت بشر حامل زبان و سرنخ‌های غیرزبانی است که شنونده می‌تواند سن، جنسیت، خستگی و سایر حالات روحی گوینده را تنها با شنیدن صدای فرد تشخیص دهد [1]. برای درک گفتار، شنونده باید بتواند آواهای گفتاری گوینده را به‌درستی تمیز و تشخیص دهد که این به توانایی گوینده برای تولید صحیح آواها بستگی دارد [2].
بنابراین هدف اصلی برنامه‌ریزی گفتار، شکل‌دهی مجرای گفتار برای تولید واکه‌هاست، زیرا حرکت اندام‌های گویایی بر مبنای واکه به واکه انجام می‌شود. واکه‌ها بر مبنای عبور جریان هوا از حنجره و برخورد نکردن به هیچ مانعی تولید می‌شوند [5-3]. واکه، مرکز و محور هجا را تشکیل می‌دهد. خطاهای واکه‌ای منجر به درک نشدن همخوان‌های مجاور آن می‌شود [3]. بنابراین ضرورت تحلیل آوایی واکه‌ها از نظر آواشناسی فیزیکی روشن است.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فیزیکی واکه‌ها ساختار سازه‌ای است که به جنبه‌های تولیدی و ادراکی آن‌ها کمک می‌کند. اهمیت ساختار سازه‌ای از این نظر مشخص می‌شود که روابط میان سه سازه اول از اجزای تشخیص واکه توسط شنونده است. همچنین، کیفیت یک واکه به سازه‌های آن بستگی دارد [8-6]. سازه‌ها فرکانس‌هایی هستند که حین تولید واکه، در تشدید طبیعی، بیشترین شدت و دامنه را به دست آورده باشند [9 ،4].
هر واکه چندین سازه دارد که به طور کلی سه سازه اول در تمیز واکه‌ها توسط شنونده نقش اصلی دارند [4]، به طوری که از سازه‌های اول و دوم به عنوان خصوصیات آکوستیکی برای ارزیابی محدودیت‌های حرکتی زبان نام برده می‌شود [10]؛ به این صورت که بین سازه اول با ارتفاع واکه و همچنین سازه دوم با حداکثر جایگاه تنگ‌شدگی یا وضعیت قدامی و خلفی زبان در طی تولید واکه‌ها ارتباط نزدیکی وجود دارد [11]. علاوه بر زبان، شکل لب‌ها (گرد و گسترده بودن) نیز عامل مهمی در تغییر کیفیت آوایی واکه‌ها به شمار می‌رود. این ویژگی نشان‌دهنده سازه سوم واکه‌هاست [5].
جانسون معتقد است که این سازه‌ها نشان‌دهنده شکل و اندازه مجرای صوتی هستند، اما از آنجایی که مجرای صوتی هر فردی با دیگری تفاوتی جزئی دارد، سازه‌های یک واکه در افراد مختلف تا حدودی با هم متفاوت هستند [6]. از سازه‌ها می‌توان برای مقایسه واکه‌ها در زبان‌ها و لهجه‌های مختلف، ارزیابی‌های دقیق اختلالات گفتاری و تعیین مشخصه‌های گفتاری آن‌ها و بررسی ویژگی‌های آکوستیکی هر فرد متناسب با روند رشد آن‌ها استفاده کرد [14-12].
دوزبانگی پدیده‌ای است که در جوامع بشر رو به گسترش است. دوزبانگی به استفاده از دو زبان برای برقراری ارتباط با توجه به موقعیت‌های خاص گفته می‌شود، به طوری که فرد دوزبانه دارای توانایی تغییر رمز بین دو سیستم زبانی با توجه به موقعیت خاص است [15]. ایران کشوری است که پدیده دوزبانگی در آن رواج دارد. با توجه به اینکه زبان رسمی در ایران فارسی است، سخنوران زبان‌های دیگر مانند آذری، توانایی برقراری ارتباط به هر دو زبان را دارند.
زبان آذری شامل 9 واکه است که تنها در 6 واکه با زبان فارسی مشابه است [11]. زبان فارسی 6 واکه دارد که از نظر ارتفاع و جایگاه زبان و گردی لب‌ها به این شرح است: i: پیشین، بسته، گسترده؛ e: پیشین، متوسط، گسترده؛ æ: پیشین، باز، گسترده؛ A: پسین، باز، گسترده؛ U: پسین، بسته، گرد؛ o: پسین، متوسط، گرد [16].
بسیاری از مطالعات ویژگی‌های آکوستیکی واکه‌ها را بررسی کرده‌اند. یکی از مطالعاتی که ساختار سازه‌ای واکه‌ها را اندازه‌گیری کرده است مطالعه پترسون و برونی (1952) است. آن‌ها سه سازه واکه‌های زبان انگلیسی را در 76 کودک، آقا و خانم بررسی کردند. این پژوهشگران قسمت میانی موج صوتی تولیدشده در واکه‌ها را برای تحلیل انتخاب کردند. با توجه به این مطالعه، بین الگوهای ساختار سازه‌ای و درک واکه‌ها ارتباط معنی‌داری مشاهده شد [17]. ایکهورن و همکاران (2017) در پژوهشی، واکه‌های زبان انگلیسی را در افراد انگلیسی‌زبان بررسی کردند. یافته‌های آنان نشان داد در آقایان و خانم‌ها واکه‌های /a/ بازترین، /i/ پیشین‌ترین و گسترده‌ترین است [18].
در مطالعه محمدی و همکاران (2011)، بیشترین و کمترین مقدار سازه اول به ترتیب در واکه‌های /a/ و /i/ و بیشترین و کمترین سازه دوم و سوم در واکه‌های /i/ و /u/ گزارش شد [19]. محمدی و پورقریب (2008) ساختارهای سازه‌ای واکه‌های زبان فارسی را تعیین و آن‌ها را بین کودکان و بزرگ‌سالان فارسی‌زبان مقایسه کردند. یافته‌های آنان حاکی از آن بود که در هر چهار گروه (آقایان، پسران، خانم‌ها و دختران) واکه /æ/ بازترین، /i/ بسته‌ترین و پیشین‌ترین و /u/ پسین‌ترین بودند. همچنین نتایج نشان داد بسامد سازه‌ای در بزرگ‌سالان کمتر از کودکان است [9].
در پژوهش دیگری که محمدی و همکاران (2011) ساختارهای سازه‌ای و فضای واکه‌ای را در واکه‌های زبان فارسی بررسی کرده بودند، مشخص شد واکه /i/ بسته‌ترین، /æ/ بازترین، /i/ پیشین‌ترین و گسترده‌ترین، /u/ پسین و گردترین واکه‌ها هستند [20]. آقاجان‌زاده و همکاران (2015) در مطالعه خود نشان دادند بیشترین و کمترین مقدار سازه اول در آقایان و خانم‌های طبیعی مربوط به واکه‌های /æ/ و /i/ و بیشترین و کمترین مقدار سازه دوم در هر دو جنس مربوط به واکه‌های /i/ و /u/ و بیشترین و کمترین مقدار سازه سوم در هر دو جنس مربوط به واکه‌های /u/ و /i/ است [2].
در پژوهش مظفرزاده (2012) که فرکانس اول و دوم واکه‌های آذری را در لهجه تبریزی مقایسه کرده بود، واکه /i/ و /æ/ به ترتیب کمترین و بیشترین مقدار F1 و واکه‌های /o/ و /i/ کمترین و بیشترین مقدار F2 را داشتند [21]. نتایج مطالعه غفاروند (2016) با هدف بررسی ویژگی‌های آکوستیکی واکه‌های زبان آذری نشان داد سازه سوم نقش مهمی در تمیز واکه‌ها دارد و متوسط دیرش واکه‌های آذری برخلاف زبان‌های دیگر در آقایان بیشتر از خانم‌هاست [11]. همچنین نتایج مطالعه دوازده‌امامی (2017) که واکه‌های زبان فارسی را در بزرگ‌سالان ترک‌زبان در سطح ناکلمه بررسی کرده بود، بیانگر این بود که در خانم‌ها و آقایان واکه‌های /æ/ بازترین، /i/ پیشین‌ترین و بسته‌ترین و گسترده‌ترین، و /æ/ گردترین واکه است [22].
مطالعات انجام‌شده بیشتر، واکه‌های زبان فارسی را در افراد فارسی‌زبان و همچنین واکه‌های آذری را در افراد آذری‌زبان در سطح واکه بررسی کرده‌اند. تنها در مطالعه دوازده‌امامی واکه‌های زبان فارسی در بزرگ‌سالان ترک‌زبان در سطح ناکلمه بررسی شده است. تاکنون تحقیقی با هدف بررسی واکه‌های فارسی در گویندگان دو زبانه آذری فارسی در سطح کلمه انجام نشده است. با توجه به نقش مهم و محوری ساختار سازه‌ای به عنوان مشخصه فیزیکی واکه‌ها و اهمیت وجود داده‌های هنجار برای تحلیل‌های آکوستیکی به منظور فعالیت‌های پژوهشی و کارهای بالینی اعم از تعیین مناسب بودن ویژگی‌های آکوستیکی واکه‌ها متناسب با سن و جنسیت افراد، درمان اختلالات آکوستیکی ناشی از ندول تارصوتی، خیشومی‌شدگی، اختلالات تولیدی، اختلالات صوتی و تنفسی [24 ،23]،
بررسی ساختار سازه‌ای اهمیت زیادی دارد. لذا هدف از این پژوهش، بررسی ساختار سازه‌ای واکه‌های زبان فارسی در افراد دوزبانه آذری و فارسی است. نتایج این پژوهش می‌تواند اطلاعات پایه‌ای را در زمینه ساختار سازه‌ای واکه و ارزیابی دقیق، تشخیص و درمان در حیطه آسیب‌شناسی گفتار و زبان افراد دوزبانه آذری فارسی فراهم سازد و برای محققان و درمانگرانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند مفید و سودمند باشد.
روش بررسی
پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی بود که به روش مقطعی انجام شد. آزمودنی‌ها از بین دانشجویان دوزبانه (آذری فارسی) رشته‌های گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و کاردرمانی دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تبریز به یک نسبت به روش نمونه‌گیری غیراحتمالی در دسترس انتخاب شدند. مطالعه حاضر در دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تبریز در نیمه دوم سال 1393 انجام شد. حجم نمونه 50 نفر انتخاب شد که نیمی از شرکت‌کنندگان خانم و نیمی آقا بودند. محدوده سنی شرکت‌کنندگان 18 تا 24 سال (با میانگین سنی 21 سال) بود. برای تعیین حجم نمونه مطالعه حاضر با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه زیر و توان آزمون 80، کران خطای 0/05 و انحراف معیار 0/05 و 0/08در هر دو گروه، حجم نمونه در مجموع دو گروه حدود 28 نفر تعیین شد. به منظور کاهش مقدار خطا، 50 نفر در این مطالعه شرکت داده شدند.
در اثر عبور جریان هوا از حنجره و ارتعاش تارهای صوتی، صدا تولید می‌شود که به آن صوت می‌گویند. صوت بشر حامل زبان و سرنخ‌های غیرزبانی است که شنونده می‌تواند سن، جنسیت، خستگی و سایر حالات روحی گوینده را تنها با شنیدن صدای فرد تشخیص دهد [1]. برای درک گفتار، شنونده باید بتواند آواهای گفتاری گوینده را به‌درستی تمیز و تشخیص دهد که این به توانایی گوینده برای تولید صحیح آواها بستگی دارد [2].
بنابراین هدف اصلی برنامه‌ریزی گفتار، شکل‌دهی مجرای گفتار برای تولید واکه‌هاست، زیرا حرکت اندام‌های گویایی بر مبنای واکه به واکه انجام می‌شود. واکه‌ها بر مبنای عبور جریان هوا از حنجره و برخورد نکردن به هیچ مانعی تولید می‌شوند [5-3]. واکه، مرکز و محور هجا را تشکیل می‌دهد. خطاهای واکه‌ای منجر به درک نشدن همخوان‌های مجاور آن می‌شود [3]. بنابراین ضرورت تحلیل آوایی واکه‌ها از نظر آواشناسی فیزیکی روشن است.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فیزیکی واکه‌ها ساختار سازه‌ای است که به جنبه‌های تولیدی و ادراکی آن‌ها کمک می‌کند. اهمیت ساختار سازه‌ای از این نظر مشخص می‌شود که روابط میان سه سازه اول از اجزای تشخیص واکه توسط شنونده است. همچنین، کیفیت یک واکه به سازه‌های آن بستگی دارد [8-6]. سازه‌ها فرکانس‌هایی هستند که حین تولید واکه، در تشدید طبیعی، بیشترین شدت و دامنه را به دست آورده باشند [9 ،4].
هر واکه چندین سازه دارد که به طور کلی سه سازه اول در تمیز واکه‌ها توسط شنونده نقش اصلی دارند [4]، به طوری که از سازه‌های اول و دوم به عنوان خصوصیات آکوستیکی برای ارزیابی محدودیت‌های حرکتی زبان نام برده می‌شود [10]؛ به این صورت که بین سازه اول با ارتفاع واکه و همچنین سازه دوم با حداکثر جایگاه تنگ‌شدگی یا وضعیت قدامی و خلفی زبان در طی تولید واکه‌ها ارتباط نزدیکی وجود دارد [11]. علاوه بر زبان، شکل لب‌ها (گرد و گسترده بودن) نیز عامل مهمی در تغییر کیفیت آوایی واکه‌ها به شمار می‌رود. این ویژگی نشان‌دهنده سازه سوم واکه‌هاست [5].
جانسون معتقد است که این سازه‌ها نشان‌دهنده شکل و اندازه مجرای صوتی هستند، اما از آنجایی که مجرای صوتی هر فردی با دیگری تفاوتی جزئی دارد، سازه‌های یک واکه در افراد مختلف تا حدودی با هم متفاوت هستند [6]. از سازه‌ها می‌توان برای مقایسه واکه‌ها در زبان‌ها و لهجه‌های مختلف، ارزیابی‌های دقیق اختلالات گفتاری و تعیین مشخصه‌های گفتاری آن‌ها و بررسی ویژگی‌های آکوستیکی هر فرد متناسب با روند رشد آن‌ها استفاده کرد [14-12].
دوزبانگی پدیده‌ای است که در جوامع بشر رو به گسترش است. دوزبانگی به استفاده از دو زبان برای برقراری ارتباط با توجه به موقعیت‌های خاص گفته می‌شود، به طوری که فرد دوزبانه دارای توانایی تغییر رمز بین دو سیستم زبانی با توجه به موقعیت خاص است [15]. ایران کشوری است که پدیده دوزبانگی در آن رواج دارد. با توجه به اینکه زبان رسمی در ایران فارسی است، سخنوران زبان‌های دیگر مانند آذری، توانایی برقراری ارتباط به هر دو زبان را دارند.
زبان آذری شامل 9 واکه است که تنها در 6 واکه با زبان فارسی مشابه است [11]. زبان فارسی 6 واکه دارد که از نظر ارتفاع و جایگاه زبان و گردی لب‌ها به این شرح است: i: پیشین، بسته، گسترده؛ e: پیشین، متوسط، گسترده؛ æ: پیشین، باز، گسترده؛ A: پسین، باز، گسترده؛ U: پسین، بسته، گرد؛ o: پسین، متوسط، گرد [16].
بسیاری از مطالعات ویژگی‌های آکوستیکی واکه‌ها را بررسی کرده‌اند. یکی از مطالعاتی که ساختار سازه‌ای واکه‌ها را اندازه‌گیری کرده است مطالعه پترسون و برونی (1952) است. آن‌ها سه سازه واکه‌های زبان انگلیسی را در 76 کودک، آقا و خانم بررسی کردند. این پژوهشگران قسمت میانی موج صوتی تولیدشده در واکه‌ها را برای تحلیل انتخاب کردند. با توجه به این مطالعه، بین الگوهای ساختار سازه‌ای و درک واکه‌ها ارتباط معنی‌داری مشاهده شد [17]. ایکهورن و همکاران (2017) در پژوهشی، واکه‌های زبان انگلیسی را در افراد انگلیسی‌زبان بررسی کردند. یافته‌های آنان نشان داد در آقایان و خانم‌ها واکه‌های /a/ بازترین، /i/ پیشین‌ترین و گسترده‌ترین است [18].
در مطالعه محمدی و همکاران (2011)، بیشترین و کمترین مقدار سازه اول به ترتیب در واکه‌های /a/ و /i/ و بیشترین و کمترین سازه دوم و سوم در واکه‌های /i/ و /u/ گزارش شد [19]. محمدی و پورقریب (2008) ساختارهای سازه‌ای واکه‌های زبان فارسی را تعیین و آن‌ها را بین کودکان و بزرگ‌سالان فارسی‌زبان مقایسه کردند. یافته‌های آنان حاکی از آن بود که در هر چهار گروه (آقایان، پسران، خانم‌ها و دختران) واکه /æ/ بازترین، /i/ بسته‌ترین و پیشین‌ترین و /u/ پسین‌ترین بودند. همچنین نتایج نشان داد بسامد سازه‌ای در بزرگ‌سالان کمتر از کودکان است [9].
در پژوهش دیگری که محمدی و همکاران (2011) ساختارهای سازه‌ای و فضای واکه‌ای را در واکه‌های زبان فارسی بررسی کرده بودند، مشخص شد واکه /i/ بسته‌ترین، /æ/ بازترین، /i/ پیشین‌ترین و گسترده‌ترین، /u/ پسین و گردترین واکه‌ها هستند [20]. آقاجان‌زاده و همکاران (2015) در مطالعه خود نشان دادند بیشترین و کمترین مقدار سازه اول در آقایان و خانم‌های طبیعی مربوط به واکه‌های /æ/ و /i/ و بیشترین و کمترین مقدار سازه دوم در هر دو جنس مربوط به واکه‌های /i/ و /u/ و بیشترین و کمترین مقدار سازه سوم در هر دو جنس مربوط به واکه‌های /u/ و /i/ است [2].
در پژوهش مظفرزاده (2012) که فرکانس اول و دوم واکه‌های آذری را در لهجه تبریزی مقایسه کرده بود، واکه /i/ و /æ/ به ترتیب کمترین و بیشترین مقدار F1 و واکه‌های /o/ و /i/ کمترین و بیشترین مقدار F2 را داشتند [21]. نتایج مطالعه غفاروند (2016) با هدف بررسی ویژگی‌های آکوستیکی واکه‌های زبان آذری نشان داد سازه سوم نقش مهمی در تمیز واکه‌ها دارد و متوسط دیرش واکه‌های آذری برخلاف زبان‌های دیگر در آقایان بیشتر از خانم‌هاست [11]. همچنین نتایج مطالعه دوازده‌امامی (2017) که واکه‌های زبان فارسی را در بزرگ‌سالان ترک‌زبان در سطح ناکلمه بررسی کرده بود، بیانگر این بود که در خانم‌ها و آقایان واکه‌های /æ/ بازترین، /i/ پیشین‌ترین و بسته‌ترین و گسترده‌ترین، و /æ/ گردترین واکه است [22].
مطالعات انجام‌شده بیشتر، واکه‌های زبان فارسی را در افراد فارسی‌زبان و همچنین واکه‌های آذری را در افراد آذری‌زبان در سطح واکه بررسی کرده‌اند. تنها در مطالعه دوازده‌امامی واکه‌های زبان فارسی در بزرگ‌سالان ترک‌زبان در سطح ناکلمه بررسی شده است. تاکنون تحقیقی با هدف بررسی واکه‌های فارسی در گویندگان دو زبانه آذری فارسی در سطح کلمه انجام نشده است. با توجه به نقش مهم و محوری ساختار سازه‌ای به عنوان مشخصه فیزیکی واکه‌ها و اهمیت وجود داده‌های هنجار برای تحلیل‌های آکوستیکی به منظور فعالیت‌های پژوهشی و کارهای بالینی اعم از تعیین مناسب بودن ویژگی‌های آکوستیکی واکه‌ها متناسب با سن و جنسیت افراد، درمان اختلالات آکوستیکی ناشی از ندول تارصوتی، خیشومی‌شدگی، اختلالات تولیدی، اختلالات صوتی و تنفسی [24 ،23]،
بررسی ساختار سازه‌ای اهمیت زیادی دارد. لذا هدف از این پژوهش، بررسی ساختار سازه‌ای واکه‌های زبان فارسی در افراد دوزبانه آذری و فارسی است. نتایج این پژوهش می‌تواند اطلاعات پایه‌ای را در زمینه ساختار سازه‌ای واکه و ارزیابی دقیق، تشخیص و درمان در حیطه آسیب‌شناسی گفتار و زبان افراد دوزبانه آذری فارسی فراهم سازد و برای محققان و درمانگرانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند مفید و سودمند باشد.
روش بررسی
پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی بود که به روش مقطعی انجام شد. آزمودنی‌ها از بین دانشجویان دوزبانه (آذری فارسی) رشته‌های گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و کاردرمانی دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تبریز به یک نسبت به روش نمونه‌گیری غیراحتمالی در دسترس انتخاب شدند. مطالعه حاضر در دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تبریز در نیمه دوم سال 1393 انجام شد. حجم نمونه 50 نفر انتخاب شد که نیمی از شرکت‌کنندگان خانم و نیمی آقا بودند. محدوده سنی شرکت‌کنندگان 18 تا 24 سال (با میانگین سنی 21 سال) بود. برای تعیین حجم نمونه مطالعه حاضر با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه زیر و توان آزمون 80، کران خطای 0/05 و انحراف معیار 0/05 و 0/08در هر دو گروه، حجم نمونه در مجموع دو گروه حدود 28 نفر تعیین شد. به منظور کاهش مقدار خطا، 50 نفر در این مطالعه شرکت داده شدند.
متغیرهای بررسی‌شده شامل میانگین سازه‌های اول، دوم و سوم 6 واکه زبان فارسی در بافت کلمه است. همچنین ابزارهای استفاده‌شده در این پژوهش شامل پرسش‌نامه اطلاعات فردی (سن، جنسیت، دوزبانگی، وجود هرگونه بیماری مرتبط با سیستم تنفسی و گفتاری)، فرم رضایت‌نامه اخلاقی و یک دستگاه کامپیوتر همراه مجهز به نرم‌افزار پرَت و یک دستگاه ضبط‌صوت سونی بود. معیار ورود افراد به این مطالعه شامل، دوزبانه بودن و ویژگی‌های فیزیکی و صوتی طبیعی بود. معیار خروج از پژوهش نیز شامل، صوت غیرطبیعی و وجود هرگونه مشکل مرتبط با سیستم تنفسی و گفتاری و نیز از بین رفتن نمونه صدای افراد و مشاهده نویز در نمونه صوتی ضبط‌شده بود.
به منظور تشخیص ویژگی‌های صوتی طبیعی، یک نمونه گفتار کوتاه (معرفی مختصر خود) از افراد گرفته شد که معیار تعیین طبیعی بودن صدا، ارزیابی ادراکی بود. در این ارزیابی به ویژگی‌های زیروبمی (زیروبمی مناسب با سن و جنس، یکنواخت نبودن، نداشتن شکست و دامنه طبیعی زیروبمی) و بلندی (تغییرات بلندی، یکنواخت نبودن و محدوده طبیعی بلندی) و کیفیت صدا (نفس آلودگی، خشونت صدا، لرزش، تقلا) توجه شد [25]. روش‌های اندازه‌گیری متغیرها غیرتهاجمی بود و هیچ‌گونه آسیبی آزمودنی‌ها را تهدید نمی‌کرد. از تمام آزمودنی‌ها رضایت‌نامه شرکت در پژوهش گرفته شد. نمونه‌گیری در اتاقی آرام و دور از صداهای محیطی، در گروه گفتاردرمانی دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تبریز انجام شد. برای ضبط و تجزیه‌وتحلیل نمونه صدای آزمودنی‌ها از نرم‌افزار پرَت استفاده شد.
برای شرکت در مطالعه ابتدا اهداف پژوهش و نحوه اجرای هر مرحله، به آزمودنی‌ها توضیح داده شد. کلمات استفاده‌شده در این پژوهش شامل /ʃ/، /ʃor/، /ʃær/، /ʃad/، /ʃer/، /ʃur/ بودند (به استثنای کلمه /ʃad/، زیرا کلمه‌ای وجود نداشت که واکه موردنظر در بافت مناسب قرار گیرد). کلمات در یک کاغذ A4 با رعایت تمامی اصول آوانگاری تایپ و روی میز مقابل شرکت‌کنندگان قرار داده شد. برای جلوگیری از تورش ناشی از پدیده هماهنگی در تولید، از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا کلمات را با رعایت مکث کامل در ابتدا و انتها، بخوانند. در صورت وجود هرگونه اشکال در اجرای مراحل، نحوه اجرای آزمون مجدداً به آزمودنی توضیح داده و اجرای آزمون تکرار می‌شد.
پس از جمع‌آوری داده‌ها برای تحلیل آماری به منظور مقایسه دو گروه در صورت برخوردار بودن از توزیع طبیعی از آزمون t مستقل و در صورت برخوردار نبودن از توزیع طبیعی از آزمون من‌ویتنی استفاده شد. تجزیه‌وتحلیل‌های آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 18 انجام پذیرفت.
یافته‌ها
جامعه آماری پژوهش شامل 50 نفر از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تبریز در محدوده سنی 18 تا 24 سال (با میانگین سنی 21 سال) بود که 25 نفر از آن‌ها آقا و 25 نفر خانم بودند. کمترین سن گروه خانم‌ها و آقایان به ترتیب 19 و 18 سال و بیشترین سن افراد شرکت‌کننده در هر دو گروه 24 سال بود.
میانگینF1، F2 و F3 برای هر واکه به تفکیک جنسیت در جدول شماره 1 نشان داده شده است. بیشترین و کمترین مقدار F1 در آقایان و خانم‌ها مربوط به واکه‌های /æ/ و /i/، بیشترین و کمترین مقدار F2 در هر دو جنس مربوط به واکه‌های /i/ و/o/ گزارش شده است. درنهایت، بیشترین و کمترین مقدار F3 در آقایان مربوط به واکه‌های/i/ و /æ/ و در خانم‌ها مربوط به واکه‌های /i/ و /a/ است.
به منظور تشخیص ویژگی‌های صوتی طبیعی، یک نمونه گفتار کوتاه (معرفی مختصر خود) از افراد گرفته شد که معیار تعیین طبیعی بودن صدا، ارزیابی ادراکی بود. در این ارزیابی به ویژگی‌های زیروبمی (زیروبمی مناسب با سن و جنس، یکنواخت نبودن، نداشتن شکست و دامنه طبیعی زیروبمی) و بلندی (تغییرات بلندی، یکنواخت نبودن و محدوده طبیعی بلندی) و کیفیت صدا (نفس آلودگی، خشونت صدا، لرزش، تقلا) توجه شد [25]. روش‌های اندازه‌گیری متغیرها غیرتهاجمی بود و هیچ‌گونه آسیبی آزمودنی‌ها را تهدید نمی‌کرد. از تمام آزمودنی‌ها رضایت‌نامه شرکت در پژوهش گرفته شد. نمونه‌گیری در اتاقی آرام و دور از صداهای محیطی، در گروه گفتاردرمانی دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تبریز انجام شد. برای ضبط و تجزیه‌وتحلیل نمونه صدای آزمودنی‌ها از نرم‌افزار پرَت استفاده شد.
برای شرکت در مطالعه ابتدا اهداف پژوهش و نحوه اجرای هر مرحله، به آزمودنی‌ها توضیح داده شد. کلمات استفاده‌شده در این پژوهش شامل /ʃ/، /ʃor/، /ʃær/، /ʃad/، /ʃer/، /ʃur/ بودند (به استثنای کلمه /ʃad/، زیرا کلمه‌ای وجود نداشت که واکه موردنظر در بافت مناسب قرار گیرد). کلمات در یک کاغذ A4 با رعایت تمامی اصول آوانگاری تایپ و روی میز مقابل شرکت‌کنندگان قرار داده شد. برای جلوگیری از تورش ناشی از پدیده هماهنگی در تولید، از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا کلمات را با رعایت مکث کامل در ابتدا و انتها، بخوانند. در صورت وجود هرگونه اشکال در اجرای مراحل، نحوه اجرای آزمون مجدداً به آزمودنی توضیح داده و اجرای آزمون تکرار می‌شد.
پس از جمع‌آوری داده‌ها برای تحلیل آماری به منظور مقایسه دو گروه در صورت برخوردار بودن از توزیع طبیعی از آزمون t مستقل و در صورت برخوردار نبودن از توزیع طبیعی از آزمون من‌ویتنی استفاده شد. تجزیه‌وتحلیل‌های آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 18 انجام پذیرفت.
یافته‌ها
جامعه آماری پژوهش شامل 50 نفر از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تبریز در محدوده سنی 18 تا 24 سال (با میانگین سنی 21 سال) بود که 25 نفر از آن‌ها آقا و 25 نفر خانم بودند. کمترین سن گروه خانم‌ها و آقایان به ترتیب 19 و 18 سال و بیشترین سن افراد شرکت‌کننده در هر دو گروه 24 سال بود.
میانگینF1، F2 و F3 برای هر واکه به تفکیک جنسیت در جدول شماره 1 نشان داده شده است. بیشترین و کمترین مقدار F1 در آقایان و خانم‌ها مربوط به واکه‌های /æ/ و /i/، بیشترین و کمترین مقدار F2 در هر دو جنس مربوط به واکه‌های /i/ و/o/ گزارش شده است. درنهایت، بیشترین و کمترین مقدار F3 در آقایان مربوط به واکه‌های/i/ و /æ/ و در خانم‌ها مربوط به واکه‌های /i/ و /a/ است.
بر اساس داده‌های جدول شماره 1 برای مقایسه سازه‌های اول و دوم و سوم واکه‌ها بین دو گروه آقایان و خانم‌ها، با توجه به اینکه مقدار P کمتر از 05/0 است، تفاوت معنادار آماری در سازه‌های اول و دوم و سوم واکه /æ/، /e/ و /i/، سازه اول و دوم واکه /u/ بین دو گروه آقایان و خانم‌ها مشاهده شد. ولی در سایر واکه‌ها به علت اینکه مقدار P بیشتر از 05/0 است، تفاوت دیده نشد. در سازه‌های اول و دوم و سوم واکه‌های /o/، /a/ و سازه سوم واکه/u/ بین دو گروه از نظر آماری معنادار نیست. جزئیات مربوط به مقادیر P در جدول شماره 1 نشان داده شده است.
جدول شماره 1 نشان می‌دهد میانگین سازه اول و سوم در خانم‌ها در همه واکه‌ها به استثنای /u/ از آقایان بیشتر است. همچنین در سازه دوم در خانم‌ها نیز میانگین در همه واکه‌ها به استثنای /u/ و /o/ از آقایان بیشتر است. براساس جدول شماره 1 ترتیب میانگین سازه اول از کمترین به بیشترین در آقایان به صورت /i/، /e/، /u/، /o/، /a/، /æ/ و در خانم‌ها /i/، /u/، /o/، /e/، /a/، /æ/ است. ترتیب میانگین سازه دوم از کمترین به بیشترین در آقایان به صورت /o/ ،/a/ ،/u/ ،/æ/ ،/e/ ،/i/ و در خانم‌ها /o/ ،/u/ ،/a/ ،/æ/ ،/e/ ،/i/ است. همچنین، ترتیب میانگین سازه سوم از کمترین به بیشترین در آقایان /æ/ ،/a/،/e/ ،/o/ ،/u/ ،/i/ و در خانم‌ها /a/ ،/o/ ،/u/ ،/æ/ ،/e/، /i/ است.
بحث
مطالعه حاضر با هدف بررسی سازه‌های اول، دوم و سوم در 6 واکه زبان فارسی در بافت کلمه در افراد دوزبانه آذری و فارسی انجام پذیرفت. شکل و اندازه مجرای صوتی بر فرکانس‌های تشدیدشده سازه‌ها تأثیر می‌گذارد و منجر به پدید آمدن کیفیت‌های آوایی گوناگون یا به عبارتی واکه‌های گوناگون می‌شود [26].
سازه اول نمایانگر ارتفاع زبان در تولید واکه‌هاست. هر چه ارتفاع زبان کاهش یابد، فرکانس سازه اول نیز کاهش می‌یابد. بنابراین فرکانس سازه اول در واکه‌های بسته کمتر از واکه‌های باز است [27 ،20]. نتایج مطالعه حاضر نشان داد بیشترین و کمترین مقدار F1 در آقایان و خانم‌ها مربوط به واکه‌های /æ/ و /i/ در کلمات مربوطه است. این یافته با مطالعه محمدی و همکاران (2011) [20] و محمدی و پورقریب (2008) [9] در زبان فارسی و نیز پژوهش مظفرزاده (2012) و دوازده‌امامی و همکاران (2017) در زبان آذری هم‌راستا است [24].
در مطالعه کودا و بال بیشترین میزان F1 در واکه باز /æ/ و کمترین آن در واکه‌های /e/ و /i/ گزارش شد [28]. در مطالعه غفاروند که در زبان آذری انجام شد، بیشترین مقدار F1 در آقایان و خانم‌ها مربوط به واکه /æ/ گزارش شد [11]. نتایج مطالعه ایکهورن در زبان انگلیسی واکه /a/ را بازترین واکه نشان داد که این تفاوت با مطالعه حاضر می‌تواند به علت تفاوت در ویژگی‌های زبان‌شناختی زبان انگلیسی و آذری باشد. ترتیب قرارگیری واکه‌ها در مطالعه حاضر با مطالعه دوازده‌امامی و همکاران در خانم‌ها مطابقت داشت، اما در آقایان در ترتیب /e/ و /u/ تفاوتی جزئی داشت که می‌تواند به علت تفاوت در کلمه‌هایی باشد که واکه در آن بررسی شده است.
سازه دوم به فاصله تنگ‌شدگی مسیر صوتی تا حنجره مربوط می‌شود که با وضعیت قدامی و خلفی بودن زبان در ارتباط است. بنابراین هرچه واکه پسین‌تر باشد، مقدار فرکانس سازه دوم کاهش خواهد یافت [27 ،20]. در پژوهش حاضر همانند پژوهش‌های مظفرزاده (2012)، دوازده‌امامی و همکاران (2017) و غفاروند در زبان آذری، محمدی و پورقریب (2008)، محمدی و همکاران (2011) در زبان فارسی و ایکهورن (2017) در زبان انگلیسی، بیشترین مقدار F2 در هر دو جنس، مربوط به واکه /i/ (پیشین‌ترین واکه) گزارش شد [21 ،20 ،9]. با وجود اینکه در پژوهش محمدی و همکاران (2011) [20] و ایکهورن کمترین مقدار F2 مربوط به واکه /u/ در هر دو جنس گزارش شد، در مطالعه حاضر کمترین مقدار F2 مربوط به واکه /o/ است. این یافته با مطالعه مظفرزاده و غفاروند در زبان آذری، و محمدی و پورقریب در زبان فارسی همسو است [21 ،11]، اما در مطالعه دوازده‌امامی و همکاران کمترین مقدار F2 در آقایان /o/ و در خانم‌ها /u/ گزارش شده است. هچنین ترتیب واکه‌ها در مطالعه حاضر در آقایان با مطالعه دوازده‌امامی و همکاران همخوانی دارد، اما ترتیب واکه‌ها در خانم‌ها با مطالعه دوازده‌امامی و همکاران تفاوت قابل توجهی دارد که تفاوت در تکالیف مطالعات و تأثیر بافت همخوانی می‌تواند تاثیرگذار باشد.
در این بررسی مشخص شد در واکه‌های پیشین به دلیل فاصله زیاد سازه‌های اول و دوم، مقدار نسبت سازه دوم به اول افزایش می‌یابد و برعکس. در واکه‌های پسین عکس این قضیه اتفاق می‌افتد. مقدار فرکانس سازه سوم با شکل لب‌ها و گردشدگی آن‌ها در ارتباط است [27]. بنابراین هرچه فرکانس سازه سوم واکه‌ها کاهش یابد، گستردگی واکه‌ها کمتر خواهد شد. در پژوهش حاضر بیشترین مقدار F3 در آقایان و خانم‌ها مربوط به واکه /i/ است که این نتایج در دو مطالعه دیگر که توسط محمدی و همکاران (2011)، محمدی و پورقریب (2008)، دوازده‌امامی و همکاران (2017) و ایکهورن (2017) انجام شد نیز مورد تأیید است [20 ،9]، اما در مطالعه غفاروند در خانم‌ها بیشترین مقدار F3 مربوط به واکه /i/ و در آقایان واکه /o/ گزارش شده است[11].
نتایج مطالعه حاضر بیانگر این است که کمترین مقدار F3 در آقایان مربوط به واکه /æ/ است که با مطالعه غفاروند و دوازده‌امامی و همکاران در زبان آذری همسو است. در مطالعه محمدی و پورقریب (2008) کمترین مقدار سازه سوم در واکه /o/ گزارش شد. علت این مسئله این است که در مطالعه حاضر واکه‌های فارسی در افراد دوزبانه آذری فارسی بررسی شد، در حالی که در مطالعه محمدی و پورقریب (2008) واکه‌های فارسی در افراد تک‌زبانه فارسی‌زبان بررسی شد. احتمالاً این تفاوت‌ها مربوط به لهجه آذری افراد دوزبانه است که روی تولید واکه‌های فارسی تأثیر گذاشته و منجر به برخی تفاوت‌ها در ساختار سازه‌ای واکه‌های فارسی شده است که نیاز به انجام تحقیقات بیشتری دارد تا علت آن مشخص شود.
در مطالعه حاضر کمترین مقدار F3 در خانم‌ها مربوط به واکه /a/ است که با مطالعه محمدی و پورقریب (2008) در زبان فارسی همخوانی دارد. این در حالی است که در مطالعه محمدی و همکاران (2011) و ایکهورن و همکاران (2017) کمترین مقدار در هر دو جنس مربوط به واکه /u/ گزارش شده است [21 ،20 ،9]. علت این امر این است که در مطالعه حاضر ساختار سازه‌ای واکه‌ها در بافت کلمه بررسی شده است. در حالی که مطالعات ذکرشده سازه‌ها را تنها با استفاده از دیرش واکه بررسی کرده‌اند. ترتیب واکه‌های آقایان و خانم‌ها در مطالعه حاضر با یافته دوازده‌امامی تفاوت دارد که نیاز به بررسی پژوهشی بیشتری است تا علت مشخص شود.
از محدودیت‌های این پژوهش نبود فضای آکوستیکی مناسب در گروه گفتاردرمانی به منظور ضبط بهینه صدا بود. به دنبال نتایج حاصل از این پژوهش پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی، ساختارهای سازه‌ای کودکان و بزرگ‌سالان در افراد دوزبانه مقایسه شود. همچنین ساختارهای سازه‌ای واکه‌ها بین افراد دوزبانه طبیعی و افراد مبتلا به بیماری‌های دستگاه تنفسی و اختلالاتی مانند کم‌شنوایی و سندرم داون و غیره مقایسه شود.
نتیجه‌گیری
واکه /æ/ و /i/ در خانم‌ها و آقایان به ترتیب بازترین و بسته‌ترین واکه‌ها هستند. بیشتر بودن فرکانس سازه اول در خانم‌ها نشان‌دهنده ارتفاع بیشتر زبان حین تولید واکه است. واکه‌های /i/ و /o/ در هر دو جنس به ترتیب پیشین‌ترین و پسین‌ترین واکه‌ها هستند. کاهش فرکانس سازه دوم با خلفی‌تر شدن واکه می‌تواند به دلیل کوتاه شدن فاصله محل تنگ‌شدگی از منشأ تولید آوا یعنی تارهای صوتی باشد. گسترده‌ترین واکه در آقایان و خانم‌ها مربوط به واکه /i/ و گردترین واکه در آقایان /æ/ و در خانم‌ها /a/ است. همچنین افزایش فرکانس سازه سوم در خانم‌ها ناشی از بیشتر بودن دامنه حرکتی زبان در خانم‌هاست.
تشکر و قدردانی
این مقاله بخشی از پایان‌نامه مقطع کارشناسی نویسنده مسئول در گروه گفتاردرمانی، دانشکده توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز گرفته شده است. این پایان‌نامه با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی تبریز انجام شده است. از تمام شرکت‌کنندگان در این پژوهش و نیز گروه آموزشی گفتاردرمانی دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تبریز که در انجام این تحقیق ما را یاری کردند صمیمانه تشکر و قدردانی می‌کنیم.
جدول شماره 1 نشان می‌دهد میانگین سازه اول و سوم در خانم‌ها در همه واکه‌ها به استثنای /u/ از آقایان بیشتر است. همچنین در سازه دوم در خانم‌ها نیز میانگین در همه واکه‌ها به استثنای /u/ و /o/ از آقایان بیشتر است. براساس جدول شماره 1 ترتیب میانگین سازه اول از کمترین به بیشترین در آقایان به صورت /i/، /e/، /u/، /o/، /a/، /æ/ و در خانم‌ها /i/، /u/، /o/، /e/، /a/، /æ/ است. ترتیب میانگین سازه دوم از کمترین به بیشترین در آقایان به صورت /o/ ،/a/ ،/u/ ،/æ/ ،/e/ ،/i/ و در خانم‌ها /o/ ،/u/ ،/a/ ،/æ/ ،/e/ ،/i/ است. همچنین، ترتیب میانگین سازه سوم از کمترین به بیشترین در آقایان /æ/ ،/a/،/e/ ،/o/ ،/u/ ،/i/ و در خانم‌ها /a/ ،/o/ ،/u/ ،/æ/ ،/e/، /i/ است.
بحث
مطالعه حاضر با هدف بررسی سازه‌های اول، دوم و سوم در 6 واکه زبان فارسی در بافت کلمه در افراد دوزبانه آذری و فارسی انجام پذیرفت. شکل و اندازه مجرای صوتی بر فرکانس‌های تشدیدشده سازه‌ها تأثیر می‌گذارد و منجر به پدید آمدن کیفیت‌های آوایی گوناگون یا به عبارتی واکه‌های گوناگون می‌شود [26].
سازه اول نمایانگر ارتفاع زبان در تولید واکه‌هاست. هر چه ارتفاع زبان کاهش یابد، فرکانس سازه اول نیز کاهش می‌یابد. بنابراین فرکانس سازه اول در واکه‌های بسته کمتر از واکه‌های باز است [27 ،20]. نتایج مطالعه حاضر نشان داد بیشترین و کمترین مقدار F1 در آقایان و خانم‌ها مربوط به واکه‌های /æ/ و /i/ در کلمات مربوطه است. این یافته با مطالعه محمدی و همکاران (2011) [20] و محمدی و پورقریب (2008) [9] در زبان فارسی و نیز پژوهش مظفرزاده (2012) و دوازده‌امامی و همکاران (2017) در زبان آذری هم‌راستا است [24].
در مطالعه کودا و بال بیشترین میزان F1 در واکه باز /æ/ و کمترین آن در واکه‌های /e/ و /i/ گزارش شد [28]. در مطالعه غفاروند که در زبان آذری انجام شد، بیشترین مقدار F1 در آقایان و خانم‌ها مربوط به واکه /æ/ گزارش شد [11]. نتایج مطالعه ایکهورن در زبان انگلیسی واکه /a/ را بازترین واکه نشان داد که این تفاوت با مطالعه حاضر می‌تواند به علت تفاوت در ویژگی‌های زبان‌شناختی زبان انگلیسی و آذری باشد. ترتیب قرارگیری واکه‌ها در مطالعه حاضر با مطالعه دوازده‌امامی و همکاران در خانم‌ها مطابقت داشت، اما در آقایان در ترتیب /e/ و /u/ تفاوتی جزئی داشت که می‌تواند به علت تفاوت در کلمه‌هایی باشد که واکه در آن بررسی شده است.
سازه دوم به فاصله تنگ‌شدگی مسیر صوتی تا حنجره مربوط می‌شود که با وضعیت قدامی و خلفی بودن زبان در ارتباط است. بنابراین هرچه واکه پسین‌تر باشد، مقدار فرکانس سازه دوم کاهش خواهد یافت [27 ،20]. در پژوهش حاضر همانند پژوهش‌های مظفرزاده (2012)، دوازده‌امامی و همکاران (2017) و غفاروند در زبان آذری، محمدی و پورقریب (2008)، محمدی و همکاران (2011) در زبان فارسی و ایکهورن (2017) در زبان انگلیسی، بیشترین مقدار F2 در هر دو جنس، مربوط به واکه /i/ (پیشین‌ترین واکه) گزارش شد [21 ،20 ،9]. با وجود اینکه در پژوهش محمدی و همکاران (2011) [20] و ایکهورن کمترین مقدار F2 مربوط به واکه /u/ در هر دو جنس گزارش شد، در مطالعه حاضر کمترین مقدار F2 مربوط به واکه /o/ است. این یافته با مطالعه مظفرزاده و غفاروند در زبان آذری، و محمدی و پورقریب در زبان فارسی همسو است [21 ،11]، اما در مطالعه دوازده‌امامی و همکاران کمترین مقدار F2 در آقایان /o/ و در خانم‌ها /u/ گزارش شده است. هچنین ترتیب واکه‌ها در مطالعه حاضر در آقایان با مطالعه دوازده‌امامی و همکاران همخوانی دارد، اما ترتیب واکه‌ها در خانم‌ها با مطالعه دوازده‌امامی و همکاران تفاوت قابل توجهی دارد که تفاوت در تکالیف مطالعات و تأثیر بافت همخوانی می‌تواند تاثیرگذار باشد.
در این بررسی مشخص شد در واکه‌های پیشین به دلیل فاصله زیاد سازه‌های اول و دوم، مقدار نسبت سازه دوم به اول افزایش می‌یابد و برعکس. در واکه‌های پسین عکس این قضیه اتفاق می‌افتد. مقدار فرکانس سازه سوم با شکل لب‌ها و گردشدگی آن‌ها در ارتباط است [27]. بنابراین هرچه فرکانس سازه سوم واکه‌ها کاهش یابد، گستردگی واکه‌ها کمتر خواهد شد. در پژوهش حاضر بیشترین مقدار F3 در آقایان و خانم‌ها مربوط به واکه /i/ است که این نتایج در دو مطالعه دیگر که توسط محمدی و همکاران (2011)، محمدی و پورقریب (2008)، دوازده‌امامی و همکاران (2017) و ایکهورن (2017) انجام شد نیز مورد تأیید است [20 ،9]، اما در مطالعه غفاروند در خانم‌ها بیشترین مقدار F3 مربوط به واکه /i/ و در آقایان واکه /o/ گزارش شده است[11].
نتایج مطالعه حاضر بیانگر این است که کمترین مقدار F3 در آقایان مربوط به واکه /æ/ است که با مطالعه غفاروند و دوازده‌امامی و همکاران در زبان آذری همسو است. در مطالعه محمدی و پورقریب (2008) کمترین مقدار سازه سوم در واکه /o/ گزارش شد. علت این مسئله این است که در مطالعه حاضر واکه‌های فارسی در افراد دوزبانه آذری فارسی بررسی شد، در حالی که در مطالعه محمدی و پورقریب (2008) واکه‌های فارسی در افراد تک‌زبانه فارسی‌زبان بررسی شد. احتمالاً این تفاوت‌ها مربوط به لهجه آذری افراد دوزبانه است که روی تولید واکه‌های فارسی تأثیر گذاشته و منجر به برخی تفاوت‌ها در ساختار سازه‌ای واکه‌های فارسی شده است که نیاز به انجام تحقیقات بیشتری دارد تا علت آن مشخص شود.
در مطالعه حاضر کمترین مقدار F3 در خانم‌ها مربوط به واکه /a/ است که با مطالعه محمدی و پورقریب (2008) در زبان فارسی همخوانی دارد. این در حالی است که در مطالعه محمدی و همکاران (2011) و ایکهورن و همکاران (2017) کمترین مقدار در هر دو جنس مربوط به واکه /u/ گزارش شده است [21 ،20 ،9]. علت این امر این است که در مطالعه حاضر ساختار سازه‌ای واکه‌ها در بافت کلمه بررسی شده است. در حالی که مطالعات ذکرشده سازه‌ها را تنها با استفاده از دیرش واکه بررسی کرده‌اند. ترتیب واکه‌های آقایان و خانم‌ها در مطالعه حاضر با یافته دوازده‌امامی تفاوت دارد که نیاز به بررسی پژوهشی بیشتری است تا علت مشخص شود.
از محدودیت‌های این پژوهش نبود فضای آکوستیکی مناسب در گروه گفتاردرمانی به منظور ضبط بهینه صدا بود. به دنبال نتایج حاصل از این پژوهش پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی، ساختارهای سازه‌ای کودکان و بزرگ‌سالان در افراد دوزبانه مقایسه شود. همچنین ساختارهای سازه‌ای واکه‌ها بین افراد دوزبانه طبیعی و افراد مبتلا به بیماری‌های دستگاه تنفسی و اختلالاتی مانند کم‌شنوایی و سندرم داون و غیره مقایسه شود.
نتیجه‌گیری
واکه /æ/ و /i/ در خانم‌ها و آقایان به ترتیب بازترین و بسته‌ترین واکه‌ها هستند. بیشتر بودن فرکانس سازه اول در خانم‌ها نشان‌دهنده ارتفاع بیشتر زبان حین تولید واکه است. واکه‌های /i/ و /o/ در هر دو جنس به ترتیب پیشین‌ترین و پسین‌ترین واکه‌ها هستند. کاهش فرکانس سازه دوم با خلفی‌تر شدن واکه می‌تواند به دلیل کوتاه شدن فاصله محل تنگ‌شدگی از منشأ تولید آوا یعنی تارهای صوتی باشد. گسترده‌ترین واکه در آقایان و خانم‌ها مربوط به واکه /i/ و گردترین واکه در آقایان /æ/ و در خانم‌ها /a/ است. همچنین افزایش فرکانس سازه سوم در خانم‌ها ناشی از بیشتر بودن دامنه حرکتی زبان در خانم‌هاست.
تشکر و قدردانی
این مقاله بخشی از پایان‌نامه مقطع کارشناسی نویسنده مسئول در گروه گفتاردرمانی، دانشکده توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز گرفته شده است. این پایان‌نامه با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی تبریز انجام شده است. از تمام شرکت‌کنندگان در این پژوهش و نیز گروه آموزشی گفتاردرمانی دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تبریز که در انجام این تحقیق ما را یاری کردند صمیمانه تشکر و قدردانی می‌کنیم.
References
- Pisanski K, Rendall D. The prioritization of voice fundamental frequency or formants in listeners’ assessments of speaker size, masculinity, and attractiveness. The Journal of the Acoustical Society of America. 2011; 129(4):2201-12. [DOI:10.1121/1.3552866] [PMID]
- Aghajanzadeh M, Nikravesh M, Ghorbani H. Survey the frequency of first three formants of Persian vowels in patients with vocal polyps. Journal of Paramedical Sciences & Rehabilitation. 2015; 4(1):41-8.
- Pena Brooks A, Hegde MN. Assessment and treatment of articulation and phonological disorders in children: A dual-level text. Austin, Texas: Pro-Ed Inc; 2007.
- Ansarin AA. An acoustic analysis of modern Persian vowels. Paper presented at the 9th Conference Speech and Computer. 20-22 September 2004, Saint-Petersburg, Russia. [PMID]
- Nord L, Ericsson G. Acoustic investigation of cleft palate speech before and after speech therapy. Journal of STL-QPSR. 1985; 26(4):15-27.
- Johnson K. Acoustic and auditory phonetics. Phonetica. 2004; 61(1):56-8. [DOI:10.1159/000078663]
- Ladefoged P, Johnson K. A course in phonetics. Belmont: Thomson Wadsworth; 2006.
- Yunusova Y, Weismer G, Westbury JR, Lindstrom MJ. Articulatory movements during vowels in speakers with dysarthria and healthy controls. Journal of Speech, Language, and Hearing Research. 2008; 51(3):596-611. [DOI:10.1044/1092-4388(2008/043)]
- Mohamadi O, Pourgharib J. Persian vowels formants: An investigation and comparison between Persian children 7-9 years old and Persian adults 18-22 years old. Koomesh. 2008; 9(2):105-9.
- Hagino A, Inohara K, Sumita YI, Taniguchi H. Investigation of the factors influencing the outcome of prostheses on speech rehabilitation of mandibulectomy patients. Nihon Hotetsu Shika Gakkai Zasshi. 2008; 52(4):543-9. [DOI:10.2186/jjps.52.543] [PMID]
- Mokari PG, Werner S. An acoustic description of spectral and temporal characteristics of Azerbaijani vowels. Poznan Studies in Contemporary Linguistics. 2016; 52(3):503-18. [DOI:10.1515/psicl-2016-0019]
- Shriberg LD, Kent RD. Clinical phonetics. London: Pearson; 2003.
- Baken RJ, Orlikoff RF. Clinical measurement of speech and voice. Boston: Cengage Learning; 2000.
- Natour YS, Marie BS, Saleem MA, Tadros YK. Formant frequency characteristics in normal Arabic-speaking Jordanians. Journal of Voice. 2011; 25(2):e75-e84. [DOI:10.1016/j.jvoice.2010.10.018] [PMID]
- Jalilvand-Karimi L, Motlaghzadeh L, Mohammadkhani G, Baghban AA. The comparison of auditory capacity between bilinguals and monolinguals by consonant-vowel dichotic test. Rehabilitation Medicine. 2014; 2(3):19-30. [DOI:10.22037/r.m.v2i3.5693]
- Hakimi A. Comparative phonetic study of frequently used words in Iranian Farsi versus Tajik Farsi. Journal of American Science. 2012; 8(4):6-16.
- Peterson GE, Barney HL. Control methods used in a study of the vowels. The Journal of the Acoustical Society of America. 1952; 24(2):175-84. [DOI:10.1121/1.1906875]
- Eichhorn JT, Kent RD, Austin D, Vorperian HK. Effects of aging on vocal fundamental frequency and vowel formants in men and women. Journal of Voice. 2017; pii: S0892-1997(17)30161-3. [DOI:10.1016/j.jvoice.2017.08.003] [PMID]
- Mohammadi R, Mohammadi B. [Studying the Persian vowel formants in students of Rehabilitation School, Iran University of Medical Sciences (Persian)] [PhD dissertation]. Tehran: Iran University of Medical Sciences; 2003.
- Mohammadi H, Mohammadi R, Torabinezhad F, Rezaei M. [Formant structure and vowel space in Persian vowels (Persian)]. Bimonthly Audiology-Tehran University of Medical Sciences. 2011; 20(2):79-85.
- Peivasti SM. An acoustic analysis of Azerbaijani vowels in Tabrizi dialect. Journal of Basic and Applied Scientific Research. 2012; 2:7181-4.
- Davazdah Emami A, Ghelichi L, Jenabi M, Amiri SY, Modaresi Y, Kamali M. [A comparative study of Persian vowel quality in the speech of 18-28 year old Turkish speakers (Persian)]. Middle Eastern Journal of Disability Studies. 2017; 7:27.
- Dehqan A, Ansari H, Bakhtiar M. Objective voice analysis of Iranian speakers with normal voices. Journal of Voice. 2010; 24(2):161-7. [DOI:10.1016/j.jvoice.2008.07.005] [PMID]
- Peivasti SM. An acoustic analysis of Azerbaijani vowels in Tabrizi dialect. Journal of Basic and Applied Scientific Research. 2012; 2(7):7181-4.
- Casper JK, Leonard R. Understanding voice problems: A physiological perspective for diagnosis and treatment. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2006.
- Salehi F, Bahrami A, Pourgharib J, Torabinezhad F, Kamali M. [The Persian vowel formants in normal, moderate and severe hearing impaired students age 7-9 years in Isfahan (Persian)]. Audiology. 2009; 17(2):42-52.
- Samare Y. [Phoneticism of Persian language (sounds and soundtrack) (Persian)]. Tehran: Markaz-e Nashr-e Daneshgahi; 1999.
- Ball MJ, Gröne B. Imaging techniques. In: Ball MJ, Code C, editors. Instrumental Clinical Phonetics. London: Whurr; 1997. [DOI:10.1002/9780470699119]
Type of Study: Original |
Subject:
Speech & Language Pathology
Received: 24/12/2017 | Accepted: 1/04/2018 | Published: 22/06/2018
Received: 24/12/2017 | Accepted: 1/04/2018 | Published: 22/06/2018
References
1. Pisanski K, Rendall D. The prioritization of voice fundamental frequency or formants in listeners' assessments of speaker size, masculinity, and attractiveness. The Journal of the Acoustical Society of America. 2011; 129(4):2201-12. [DOI:10.1121/1.3552866] [PMID] [DOI:10.1121/1.3552866]
2. Aghajanzadeh M, Nikravesh M, Ghorbani H. Survey the frequency of first three formants of Persian vowels in patients with vocal polyps. Journal of Paramedical Sciences & Rehabilitation. 2015; 4(1):41-8.
3. Pena Brooks A, Hegde MN. Assessment and treatment of articulation and phonological disorders in children: A dual-level text. Austin, Texas: Pro-Ed Inc; 2007.
4. Ansarin AA. An acoustic analysis of modern Persian vowels. Paper presented at the 9th Conference Speech and Computer. 20-22 September 2004, Saint-Petersburg, Russia. [PMID] [PMID]
5. Nord L, Ericsson G. Acoustic investigation of cleft palate speech before and after speech therapy. Journal of STL-QPSR. 1985; 26(4):15-27.
6. Johnson K. Acoustic and auditory phonetics. Phonetica. 2004; 61(1):56-8. [DOI:10.1159/000078663] [DOI:10.1159/000078663]
7. Ladefoged P, Johnson K. A course in phonetics. Belmont: Thomson Wadsworth; 2006.
8. Yunusova Y, Weismer G, Westbury JR, Lindstrom MJ. Articulatory movements during vowels in speakers with dysarthria and healthy controls. Journal of Speech, Language, and Hearing Research. 2008; 51(3):596-611. [DOI:10.1044/1092-4388(2008/043)] [DOI:10.1044/1092-4388(2008/043)]
9. Mohamadi O, Pourgharib J. Persian vowels formants: An investigation and comparison between Persian children 7-9 years old and Persian adults 18-22 years old. Koomesh. 2008; 9(2):105-9.
10. Hagino A, Inohara K, Sumita YI, Taniguchi H. Investigation of the factors influencing the outcome of prostheses on speech rehabilitation of mandibulectomy patients. Nihon Hotetsu Shika Gakkai Zasshi. 2008; 52(4):543-9. [DOI:10.2186/jjps.52.543] [PMID] [DOI:10.2186/jjps.52.543]
11. Mokari PG, Werner S. An acoustic description of spectral and temporal characteristics of Azerbaijani vowels. Poznan Studies in Contemporary Linguistics. 2016; 52(3):503-18. [DOI:10.1515/psicl-2016-0019] [DOI:10.1515/psicl-2016-0019]
12. Shriberg LD, Kent RD. Clinical phonetics. London: Pearson; 2003.
13. Baken RJ, Orlikoff RF. Clinical measurement of speech and voice. Boston: Cengage Learning; 2000.
14. Natour YS, Marie BS, Saleem MA, Tadros YK. Formant frequency characteristics in normal Arabic-speaking Jordanians. Journal of Voice. 2011; 25(2):e75-e84. [DOI:10.1016/j.jvoice.2010.10.018] [PMID] [DOI:10.1016/j.jvoice.2010.10.018]
15. Jalilvand-Karimi L, Motlaghzadeh L, Mohammadkhani G, Baghban AA. The comparison of auditory capacity between bilinguals and monolinguals by consonant-vowel dichotic test. Rehabilitation Medicine. 2014; 2(3):19-30. [DOI:10.22037/r.m.v2i3.5693]
16. Hakimi A. Comparative phonetic study of frequently used words in Iranian Farsi versus Tajik Farsi. Journal of American Science. 2012; 8(4):6-16.
17. Peterson GE, Barney HL. Control methods used in a study of the vowels. The Journal of the Acoustical Society of America. 1952; 24(2):175-84. [DOI:10.1121/1.1906875] [DOI:10.1121/1.1906875]
18. Eichhorn JT, Kent RD, Austin D, Vorperian HK. Effects of aging on vocal fundamental frequency and vowel formants in men and women. Journal of Voice. 2017; pii: S0892-1997(17)30161-3. [DOI:10.1016/j.jvoice.2017.08.003] [PMID] [DOI:10.1016/j.jvoice.2017.08.003]
19. Mohammadi R, Mohammadi B. [Studying the Persian vowel formants in students of Rehabilitation School, Iran University of Medical Sciences (Persian)] [PhD dissertation]. Tehran: Iran University of Medical Sciences; 2003.
20. Mohammadi H, Mohammadi R, Torabinezhad F, Rezaei M. [Formant structure and vowel space in Persian vowels (Persian)]. Bimonthly Audiology-Tehran University of Medical Sciences. 2011; 20(2):79-85.
21. Peivasti SM. An acoustic analysis of Azerbaijani vowels in Tabrizi dialect. Journal of Basic and Applied Scientific Research. 2012; 2:7181-4.
22. Davazdah Emami A, Ghelichi L, Jenabi M, Amiri SY, Modaresi Y, Kamali M. [A comparative study of Persian vowel quality in the speech of 18-28 year old Turkish speakers (Persian)]. Middle Eastern Journal of Disability Studies. 2017; 7:27.
23. Dehqan A, Ansari H, Bakhtiar M. Objective voice analysis of Iranian speakers with normal voices. Journal of Voice. 2010; 24(2):161-7. [DOI:10.1016/j.jvoice.2008.07.005] [PMID] [DOI:10.1016/j.jvoice.2008.07.005]
24. Peivasti SM. An acoustic analysis of Azerbaijani vowels in Tabrizi dialect. Journal of Basic and Applied Scientific Research. 2012; 2(7):7181-4.
25. Casper JK, Leonard R. Understanding voice problems: A physiological perspective for diagnosis and treatment. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2006.
26. Salehi F, Bahrami A, Pourgharib J, Torabinezhad F, Kamali M. [The Persian vowel formants in normal, moderate and severe hearing impaired students age 7-9 years in Isfahan (Persian)]. Audiology. 2009; 17(2):42-52.
27. Samare Y. [Phoneticism of Persian language (sounds and soundtrack) (Persian)]. Tehran: Markaz-e Nashr-e Daneshgahi; 1999.
28. Ball MJ, Gröne B. Imaging techniques. In: Ball MJ, Code C, editors. Instrumental Clinical Phonetics. London: Whurr; 1997. [DOI:10.1002/9780470699119] [DOI:10.1002/9780470699119]
Send email to the article author
| Rights and permissions | |
 |
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License. |
Copyright © The Author(s);
This is an open access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (CC-By-NC), which permits use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original work is properly cited and is not used for commercial purposes.
Contact Information
This is an open access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (CC-By-NC), which permits use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original work is properly cited and is not used for commercial purposes.
Contact Information
