هدف: جمهوری اسلامی ایران در چارچوب همکاری‌های دو و چند جانبه با دفتر مبارزه با مواد و جرم سازمان ملل و کشورهای همسایه ارائه خدمات پیشگیری از ویروس نقص ایمنی به پناهجویان افغان مصرف‌کننده مواد در ایران و پاکستان و بازگشتگان به افغانستان، را در قالب یک پروژه مشترک در دستور کار قرار داده است. در این پروژه خدمات امداد رسانی اجتماع محور از طریق همتا آموزی، ترویج و توزیع کاندوم، خدمات بهداشتی اولیه شامل درمان آبسه‌های عفونی، برنامه سرنگ و سوزن، درمان جایگزین مواد افیونی، ارجاع داوطلبانه به مراکز مشاوره و تست HIV، ارجاع در موارد خدمات درمان ضد ویروسی، خدمات روانی، اجتماعی و همچنین آزمایش و درمان سل، هپاتیت ث و هپاتیت ب به پناهندگان افغانی در ایران ارائه می‌شود.

روش بررسی: به‌منظور پایش و ارزیابی مرحله اول اجرایی این پروژه که در سال ۱۳۸۹ در شهرستان‌های مشهد و ورامین و در چهار مرکز گذری آغاز شد، به روشی کیفی، یک جلسه بحث گروهی متمرکز با شرکت ده نفر از کارشناسان، مجریان و مدیران اجرایی طرح در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۹۰ در محل اداره کل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری تشکیل گردید. مقاله حاضر نقاط قوت و ضعف و چالش‌های این برنامه را با توجه به نظرات کارشناسان، مدیران و مجریان برنامه بررسی می‌نماید.

یافته‌ها: تغییرات مثبتی در جهت اهداف فوق حاصل شده است. ازجمله: افزایش آگاهی‌های پناه‌جویان، کاهش رفتارهای پرخطری مثل استفاده از سرنگ مشترک و ارتباطات جنسی لجام‌گسیخته، افزایش آزمایشات اچ‌آی‌وی و شناسایی ناقلین و ارجاع به مراکز درمانی.

نتیجه‌گیری: پروژه دفتر مبارزه با مواد و جرم سازمان ملل برای ارائه خدمات پیشگیری، درمانی و کاهش آسیب عفونت نقص ایمنی انسانی به پناه‌جویان افغانی مصرف‌کننده مواد در ایران و پاکستان و بازگشتگان به افغانستان پاسخی به چالش موجود در این زمینه است.