مقدمه
مهارت‌های واجی یک جنبه مهم از رشد زبان است و با رشد مهارت‌های سوادآموزی در سن مدرسه مرتبط است. بنابراین ارزیابی این حیطه حائز اهمیت است. ارزیابی مهارت واج‌شناختی کودکان از 3 جنبه دارای اهمیت است: تعیین سطح پایه مهارت واجی کودک، انتخاب اهداف مداخله و بررسی تأثیر مداخله بر کودک. جهت ارزیابی مهارت واج‌شناختی کودکان از روش‌های کمّی و کیفی می‌توان بهره‌ برد. روش‌های کمّی، به‌عنوان شاخصی از شدت مشکل واج‌شناختی کودک، امکان مقایسه کودک با گروه‌های دیگر را فراهم می‌کنند و به‌عنوان ابزاری مفید برای پایش نتایج مداخله به شمار می‌روند [1 ,2].
یکی از مقیاس‌های کمّی جهت ارزیابی مهارت واج‌شناختی، میانگین طول گفته واجی است. بنا به گفته آرچانا و همکاران «میانگین طول گفته واجی، مقیاس اندازه‌گیری کل کلمه است که مهارت واجی کودک را تعیین می‌کند و یکی از ابزار‌های جدید برای کمّی کردن رشد شکل کلمه در جمعیت‌های طبیعی و بالینی است» [3]. در مطالعات رشدی، میانگین طول گفته واجی، به‌عنوان معیاری جهت تمییز جمعیت‌های طبیعی و غیرطبیعی به کار می‌رود. این مقیاس، شامل 2 بخش است که هم کلمات تولیدی کودک و هم کلمات هدف در تولید معیار بزرگسالان را دربر می‌گیرد [4]. میانگین طول گفته واجی، توانایی ارزیابی 4 ویژگی رشد واج‌شناختی کودکان را دارد. این 4 ویژگی شامل مجاورت، پیچیدگی، صحت و تغییرپذیری است. مجاورت بازتابی از صحت کلمه است و زمانی که کودک کلمه را صحیح تولید می‌کند نمره نسبت مجاورت کل کلمه 1 می‌شود که نشان‌دهنده صحت تولید است. منظور از پیچیدگی، توجه به ساختار هجایی کلمه است. کلمات با ساختار تک و دو‌هجایی، به‌عنوان کلمات با ساختار ساده و کلمات با ساختار چندهجایی، به‌عنوان کلمات پیچیده در نظر گرفته می‌شوند. صحت یعنی صحیح تولید شدن همه اجزای زنجیره کلمه که شامل همخوان‌ها و واکه‌ها می‌شود. تغییرپذیری نشان‌دهنده این است که چگونه کودکان کلمات را مجزا از شکل واج‌شناختی آن تولید می‌کنند [4]. نسبت میانگین طول گفته واجی کلمات تولیدشده به هدف، یکی دیگر از مقیاس‌های کمّی واجی به نام نسبت مجاورت کل کلمه را ایجاد می‌کند که این مقیاس به‌طور غیرمستقیم بیانگر قابلیت وضوح گفتار است [5]. با توجه به اینکه مقیاس‌های کل کلمه در زبان فارسی مطالعه نشده‌اند، این مطالعه مقیاس میانگین طول گفته واجی و نسبت مجاورت کل کلمه در کودکان 48 تا 60 ماهه فارسی‌زبان اصفهانی را بررسی می‌کند. 
در ادامه به مهم‌ترین مطالعات انجام‌شده درزمینه مقیاس‌های کل کلمه، ازجمله میانگین طول گفته واجی در زبان‌های مختلف می‌پردازیم.
اینگرام، میانگین طول گفته واجی را به‌عنوان مقیاسی برای بررسی رشد واج‌شناختی در سطح کل کلمه معرفی کرد و قوانین محاسبه آن را ارائه کرد. اینگرام مقیاس‌های کل کلمه مثل میانگین طول گفته واجی، درصد همخوان‌های صحیح، نسبت مجاورت کل کلمه، نسبت تغییرپذیری کل کلمه و شناسایی ارزش مقیاس میانگین طول گفته واجی در اکتساب واج‌شناختی را در یافته‌های مربوط به کودکان تک‌زبانه انگلیسی‌زبان، کانتونی‌زبان، اسپانیایی‌زبان، کودکان دوزبانه انگلیسی‌اسپانیایی، انگلیسی‌هانگاریانی، کودکان با اختلالات واجی و کودکان با کاشت حلزون گزارش داد [4]. در ادامه به سایر مطالعاتی که بعد از اینگرام میانگین طول گفته واجی را بررسی کرده‌اند، اشاره خواهد شد.
کومار و بی هت میانگین طول گفته واجی را در 400 کودک طبیعی 3 تا 7 ساله کانادایی در بافت بازی بررسی کردند. تفاوت مقیاس میانگین طول گفته واجی در زبان کانادایی و زبان انگلیسی، به‌طورکلی نشان داد میانگین طول گفته واجی مقیاسی رشدی است که با افزایش سن بیشتر می‌شود. تفاوت معنادار در میانگین نمرات میانگین طول گفته واجی بین گروه سنی 3 تا 3/6 و 3/6 تا 4 و همچنین 3/6 تا 4 و 4 تا 4/6 (001/P<0) با آزمون آماری کوروسکال‌والیس نشان‌دهنده رشد سریع اکتساب واجی در بازه سنی ۳ تا ۴ سال بود. میانگین نمرات میانگین طول گفته واجی در بازه‌های شش‌ماهه 4 تا 5 سال کند‌ترین رشد را نشان داد ‌(05/P>0). آزمون آماری من‌ویتنی میانگین نمرات میانگین طول گفته واجی در دختران نسبت به پسران را بالاتر نشان داد، اما این تفاوت، ازنظر آماری معنادار نبود‌ (مقدار P گزارش نشده بود) [6].
بارو و گلدستین، مقیاس‌های اندازه‌گیری کل کلمه ازجمله درصد همخوان‌های صحیح، میانگین طول گفته واجی و نسبت مجاورت کل کلمه را در کودکان 38 تا 63 ماهه دوزبانه انگلیسی‌اسپانیایی مبتلا به اختلال صدا‌های گفتاری مطالعه کردند. آزمون همبستگی پیرسون برای این 3 متغیر صورت گرفت. درنهایت آزمون واریانس آنالیز چندگانه مانووا در 2 گروه تک‌زبانه و دوزبانه انجام شد که متغیرهای درصد همخوان‌های صحیح، میانگین طول گفته واجی و نسبت مجاورت کل کلمه به‌عنوان متغیرهای پیش‌بینی‌کننده وابسته در نظر‌گرفته شدند. نتایج این مطالعه نشان داد با اینکه هیچ تفاوت قابل‌توجهی برای این 3 مقیاس بین تک‌زبانه‌ها و دوزبانه‌ها وجود ندارد (05/P>0) ولی مقادیر این 3 مقیاس در تک‌زبانه‌ها بالاتر است. عدد P برای متغیر درصد همخوان‌های صحیح برابر با 0/178، P برای متغیر میانگین طول گفته واجی در گروه تک‌زبانه انگلیسی در مقایسه با دوزبانه‌های انگلیسی‌اسپانیایی برابر با 0/431 و برای گروه تک‌زبانه‌های اسپانیایی در مقایسه با دوزبانه‌های انگلیسی‌اسپانیایی برابر با 0/343 و P برای متغیر نسبت مجاورت کل کلمه در گروه تک‌زبانه انگلیسی در مقایسه با دوزبانه‌های انگلیسی‌اسپانیایی برابر با 0/264 و در گروه تک‌زبانه اسپانیایی در مقایسه با دوزبانه‌های انگلیسی‌اسپانیایی برابر با 0/344 است. نتیجه نشان می‌دهد تک‌زبانه‌ها تولیدات خود را دقیق‌تر تولید می‌کنند و به اهداف بزرگسالان نزدیک‌ترند. همچنین نتایج نشان داد با افزایش سن، میانگین طول گفته واجی نیز افزایش می‌یابد [7].
اینگرام و همکاران، رشد واجی 2 کودک دوقلو دو‌زبانه انگلیسی‌اسپانیایی را بررسی کردند. مادر این دو کودک انگلیسی‌زبان و پدرشان اسپانیایی‌زبان بود و کودکان در حال یادگیری هر دو زبان در اسپانیا بودند. نتایج این مطالعه نشان‌دهنده وجود تفاوت در مقدار میانگین طول گفته واجی در 2 زبان در هر 2 کودک بود. به‌طوری‌که نمرات میانگین طول گفته واجی در زبان اسپانیایی بالاتر بود [8].
آرچانا و همکاران، مقیاس میانگین طول گفته واجی را با استفاده از تست تولید در کودکان طبیعی و مبتلا به سندرم داون کانادایی‌زبان، مطالعه کردند. نتایج این مطالعه بر‌اساس آزمون تی مستقل نشان‌دهنده کمتر بودن میانگین طول گفته واجی در کودکان مبتلا به سندرم داون نسبت به همتایان طبیعی‌شان بود ‌(05/P<0) [3].
جایسینگانی و همکاران، 12 کودک 2 تا 3 ساله هندی‌زبان را با استفاده از تکرار کلمات آشنای آزمون ارزیابی صدا‌های گفتاری هندی بررسی کردند. تحلیل نتایج با استفاده از آزمون یو‌من‌ویتنی نشان داد نسبت مجاورت کل کلمه و میانگین طول گفته واجی در 2 بازه سنی 6 ماهه دارای تفاوت معنادار است (05/P<0). اگرچه شرکت‌کنندگان دختر نمره میانگین طول گفته واجی بالاتری داشتند، اما در کل تفاوت در 2 جنس معنادار نبود ‌(05/P>0) [9].
اسچوارتز و همکاران، در یک مطالعه طولی با ضبط ویدئویی تعاملات والد‌کودک، رشد واجی 9 کودک هلندی با کاشت حلزون را بررسی کردند. به ترتیب 5 ماهگی و 19 ماهگی زود‌ترین و دیر‌ترین زمان کاشت حلزون در این کودکان بوده است. نتایج نشان داد اغلب کودکان کاشت حلزون شده در رشد واج‌شناختی هم در اکتساب زنجیره‌ها و هم در مهارت واج‌شناختی کل کلمه، نسبت به کودکان طبیعی تأخیر داشتند. میانگین نمرات میانگین طول گفته واجی کودکان کاشت حلزون شده در طول مطالعه به نمرات میانگین طول گفته واجی کودکان طبیعی نرسید. درمجموع میانگین نمرات میانگین طول گفته واجی در کودکان کاشت شده 1/5 نمره پایین‌تر از کودکان طبیعی بود. بر‌اساس آنالیز‌های اولیه، کودکانی که زود‌تر کاشت حلزون شده بودند، رشد واجی سریع‌تری را نشان دادند [10].
واتسون و ترل به توصیف تغییرات در تولیدات کل کلمه با استفاده از مقیاس‌های درصد همخوان‌های صحیح، میانگین طول گفته واجی و نسبت مجاورت کل کلمه در گفتار کودکان در سن 2 تا 3 سالگی پرداختند. در تعاملات والد‌کودک 12 کودک انگلیسی‌زبان، تغییرات معناداری در مقیاس‌های کل کلمه مشاهده شد. به این معنا که هرچه کودک بزرگ‌تر می‌شد، نمرات میانگین طول گفته واجی کودک بیشتر می‌شد ‌(0/18=r و 001/P<0) و صحت و پیچیدگی کلمات تولیدشده توسط کودکان، پیوسته با سن افزایش می‌یافت ‌(0/86=r و 001/P<0) [11].
جمع‌بندی مطالعات مذکور نشان می‌دهد که مقیاس میانگین طول گفته واجی باید مختص هر زبان بررسی شود که تاکنون مطالعاتی در زبان‌های کانادایی،‌ هندی، اسپانیایی و غیره انجام‌شده است. با ‌وجود این، مطالعه‌ای جهت بررسی این مقیاس در زبان فارسی صورت نگرفته است‏. علاوه‌بر‌این اغلب این مطالعات مقیاس میانگین طول گفته واجی در سطح تک کلمه را بررسی کرده‌اند. این در حالی است که ارزیابی جامع واج‌شناختی در سطح گفتار پیوسته امکان‌پذیر است. مطالعه حاضر این مقیاس را در سطح گفتار پیوسته و داستان بررسی کرده است. بنابراین مطالعه حاضر بر‌اساس 3 ضرورت شکل گرفت. نخست اینکه طبق سوابق مطالعات میانگین طول گفته واجی و با توجه به تفاوت تعداد کلمات، طول کلمات و ساختار‌های هجایی و واجی کلمات مورداستفاده در زبان‌های مختلف، نیاز است که میانگین طول گفته واجی برای هر زبان، حتی با در نظر‌ گرفتن اثر لهجه نیز محاسبه شود [10 ,5, 6]. به‌علاوه دیدگاه زبان‌شناختی نیز با توجه به وجود تفاوت‌هایی در ساختار آوایی و واژگانی هر زبان، به گزارش و نرم‌یابی مقیاس میانگین طول گفته واجی در هر زبان به‌صورت مجزا تأکید دارد. در زبان فارسی هیچ مطالعه‌ای درزمینه بررسی مقیاس میانگین طول گفته واجی وجود ندارد.
دوم اینکه نتایج مطالعات در‌مورد ارتباط سن با میانگین طول گفته واجی متنوع است. به‌طور عمده تأثیر تغییرات رشدی زبان بیانی کودکان در طول ‌افزایش سن بر میانگین طول گفته واجی توسط اینگرام گزارش ‌شده است. برخی مطالعات به وجود دوره‌هایی از ثبات در رشد این مقیاس در کودکان اشاره‌کرده‌اند. درحالی‌که برخی سن مورد انتظار ثبات میانگین طول گفته واجی را بعد از 3 سالگی [11] و برخی سن بعد از 4 تا 5 سالگی را به‌عنوان سن ثبات میانگین طول گفته واجی معرفی می‌کنند [6]. بنابراین مطالعه میانگین طول گفته واجی در بازه سنی بعد از 3 سالگی برای اطمینان از اثر و ارتباط سن با میانگین طول گفته واجی لازم به نظر می‌رسید [11]‌.
سوم اینکه ارزیابی واج‌شناختی کامل با تحلیل سطح تک کلمات و گفتار پیوسته امکان‌پذیر است [12 ,13]. در طی ارزیابی تک کلمات امکان ارزیابی همه واج‌ها وجود دارد، ولی به‌هرحال در برخی کودکان، تنها استفاده از این ارزیابی کافی نبوده و نمی‌تواند عملکرد واقعی کودک را نمایش دهد. گفتار پیوسته می‌تواند برای فراهم کردن اطلاعاتی درمورد قابلیت فهم گفتار، نوای گفتار و ارتباط بین گفتار و زبان اجرا شود [12]. نتایج مطالعه‌ای بر روی میانگین طول گفته واجی با استفاده از نمونه‌گیری محاوره و تک کلمات تست گلدمن‌فریستو نشان داد در آزمون صدا‌های گفتاری، کلماتی به کودک ارائه می‌شود که پیچیده‌تر از آن چیزی است که برای کودک کاربرد روزمره دارد [4]. برخی مقیاس‌های اندازه‌گیری نظیر میانگین طول گفته واجی به‌طور خاص برای ارزیابی گفتار پیوسته کودک طراحی‌ شده‌اند. به‌علاوه ازجمله بافت‌هایی که برای جمع‌آوری نمونه گفتار کودک و تحلیل نمونه زبانی استفاده می‌شوند، بازی آزاد، توصیف یک فرایند، محاوره و روایت داستان هستند [14]. اگر‌چه بررسی نمونه‌های گفتار پیوسته کودکان با این روش‌ها دشوار‌تر است، اما به دلیل توانایی این روش‌ها در نشان دادن رشد طبیعی پیچیدگی کلمات، توجه به اثر مهارت‌های غیرواجی (مهارت‌های صرفی)، اثر مهارت‌های ساخت‌واژی، کاربرد تکواژ‌های دستوری، افزایش طول و پیچیدگی کلمات، جزء روش‌های ارزشمند به ‌شمار‌ می‌آیند [11]. بر‌‌این‌‌اساس، بررسی میانگین طول گفته واجی در نمونه گفتار پیوسته مناسب‌تر به‌ نظر می‌رسد، اما مطالعه‌ای برای بررسی این مقیاس در نمونه‌های مختلف گفتار‌ پیوسته در زبان فارسی وجود ندارد.
با توجه به مواردی که ذکر شد، در این مطالعه، هدف به دست آوردن و مقایسه مقادیر میانگین طول گفته واجی و نسبت مجاورت کل کلمه در کودکان 48 تا 60 ماهه فارسی‌زبان با لهجه اصفهانی، در 2 نوع نمونه‌گیری روایت داستان و محاوره بود. ازآنجایی‌که در مطالعات در خصوص حساس بودن این مقیاس به رشد، تناقضاتی مشاهده می‌شود به این سوال که آیا میانگین طول گفته واجی مقیاسی حساس به رشد است یا خیر؟ نیز پاسخ خواهیم‌ داد.
روش بررسی
این مطالعه، یک طرح تحقیقاتی با شماره 295089، از نوع مطالعات مشاهده‌ای است که به‌صورت تحلیلی‌مقطعی در سال 1395 به مدت یک سال در شهر اصفهان اجرا شد. جمعیت موردمطالعه شامل 100 کودک (49 نفر دختر و 51 نفر پسر) در گروه سنی 48 تا 60 ماهه طبیعی، از مهدکودک‌های شهر اصفهان بودند. با توجه به اینکه توزیع مهدکودک‌ها همانند تقسیم‌بندی نواحی آموزش‌وپرورش نبود، تعداد 25 مهدکودک به‌صورت تصادفی ساده از 4 منطقه جغرافیایی شمال، جنوب، شرق و غرب از بین 261 مهدکودک تحت نظارت سازمان بهزیستی استان اصفهان در سطح شهرستان اصفهان انتخاب شدند. در تعیین حجم نمونه بر‌اساس مطالعات هنجار‌یابی که حداقل حجم نمونه 100 نفر در هر بازه سنی در نظر گرفته می‌شود، تعداد نمونه برای بازه سنی یک سال 100 نفر در نظر گرفته شد [6]. معیار ورود کودکان به مطالعه، محدوده سنی 48 تا 60 ماه، فارسی‌زبان بودن و تک‌زبانه بودن آن‌ها بود که در مصاحبه اولیه از والدین، بررسی شد. عدم همکاری شرکت‌کنندگان جهت انجام ارزیابی، وجود تاریخچه مشکلات گفتاری، زبانی، عصبی و شنوایی از معیار‌های خروج این مطالعه بود.
4 محقق دانشجوی ترم آخر کارشناسی گفتاردرمانی به‌عنوان ارزیابگر آموزش‌دیده بودند و با تقسیم‌بندی تصادفی، برای حضور در مهدکودک انتخاب شدند و جهت حضور در مهدکودک و ارائه معرفی‌نامه و انجام مصاحبه با والدین، با یکدیگر هماهنگ شدند. در مصاحبه با والدین کودک، پس از ارائه توضیحات مرتبط با تکمیل پرسش‌نامه و در جریان گذاشتن آنان از روند کار، از آنان درخواست شد فرم رضایت اخلاقی شرکت در مطالعه و فرم غربالگری و پایش تکامل را تکمیل کنند. این ابزار غربالگری، قادر به تمییز کودکان با مشکلات بسیار خفیف است که می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات جدی در آینده شود. بر‌اساس یافته‌های وامقی و همکاران، نسخه فارسی پرسش‌نامه غربالگری و پایش تکامل با آلفای کرونباخ 0/76 تا 0/86 و پایایی بین آزمون 0/93 از اعتبار و قابلیت اطمینان مناسبی برای غربالگری اختلالات رشد کودکان در ایران برخوردار است [15]. پس از تحویل نسخه چاپی فرم‌ها به والدین، از آن‌ها تقاضا شد در بازه زمانی حداکثر 2 هفته فرم‌های تکمیل‌شده را به مهدکودک برگردانند. بعد از بررسی نتایج فرم غربالگری و پایش تکامل توسط محققان (آسیب‌شناسان گفتار و زبان) بر‌اساس دستورالعمل آن ‌که حاوی اطلاعات نقطه برش است، کودکانی که ازلحاظ معیار پایش تکامل، طبیعی بودند، انتخاب شدند. در این مرحله در هر مهدکودک با همکاری مربی و مراجعه به پرونده‌های آموزشی و بهداشتی کودکان، نمونه‌ها بر‌اساس محدوده سنی 48 تا 60 ماهه با نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. بعد از انتخاب نمونه‌ها، محققان با روش قضاوت بالینی درمانگر [16]، در یکی از اتاق‌های مهدکودک با استفاده از وسایل بازی موجود و بدون نیاز به حضور والدین، نسبت به ارزیابی وضعیت گفتار و زبان کودکان اقدام کردند.
در کلیه مراحل انجام تحقیق، ملاحظات اخلاقی رعایت شد. همه اطلاعات به‌دست‌آمده شامل نام، مشخصات و نتایج ارزیابی محفوظ ماند. کودکانی در مطالعه پذیرش شدند که علاقه و تمایل به شرکت در مطالعه را داشتند و هیچ‌گونه اجبار و اصراری در کار نبود. در صورت عدم تمایل کودک به ادامه همکاری در حین نمونه‌گیری، از ادامه کار صرف نظر می‌شد. ارزیابی‌ها هیچ‌گونه اثر سوئی روی جمعیت موردمطالعه نداشت. رضایت‌نامه کتبی مبنی بر اجرای مطالعه بر روی کودکان از اولیا اخذ شد.
با توجه به اینکه داستان‌گویی به‌عنوان یک بیان زبانی با قوانین مشخص‌شده و فرهنگی تعریف می‌شود [14] نیاز به کتاب داستانی بود که از نظر فرهنگی برای کودکان آشنا و در تحقیقات داخل ایران استفاده‌ شده باشد. داستان شنگول‌ومنگول در مطالعه قاسمی و همکاران به‌عنوان یک داستان مناسب از نظر روایی جهت ارزیابی روایت در کودکان معرفی شده است و اجرای آن با پیروی از دستورالعمل آن انجام شد [17]؛ بنابراین با استفاده از کتاب داستان شنگول‌ومنگول، از 100 کودک 48 تا 60 ماهه نمونه‌گیری انجام شد. اکثر کودکان با این داستان آشنایی داشتند و پس از درخواست محقق به‌صورت خودانگیخته آن را بیان می‌کردند، اما تعدادی از کودکان با این داستان آشنایی نداشتند که محقق با کمک تصاویر کتاب، داستان را برای آن‌ها تعریف می‌کرد. پس از 5 دقیقه وقفه جهت از بین بردن اثر یادگیری مستقیم، از کودک درخواست می‌شد تا داستان را بازگو کند.
پس از تعریف داستان به هر کودک، 5 دقیقه زمان برای بازی و استراحت داده می‌شد و سپس نمونه محاوره استخراج می‌شد. ازآنجایی‌که کودکان در محدوده سنی 2 تا 3‌ سالگی قادر به بیان داستان‌ها درمورد تجربه‌های شخصی خود هستند [18]، جهت تهیه نمونه محاوره، از موضوعاتی که برای کودکان آشنا و سرگرم‌کننده‌تر بود [17]، شامل نمونه محاوره تولد، خاطره یک روز گردش در پارک، توصیف ویژگی دختر خوب و پسر خوب و خاطره یک سفر با والدین استفاده شد. از بین 100 کودک طبیعی شامل 51 پسر و 49 دختر، در بخش روایت داستان و در بخش محاوره آن 67 کودک طبیعی، شامل 32 پسر و 35 دختر شرکت کردند. صدای همه کودکان، در یک اتاق ثابت و با نرم‌افزار یکسان Clear Record Lite نسخه 2/1 ضبط‌ شده است. بعد از پایان نمونه‌گیری، محققان صدای ضبط‌شده تک‌تک نمونه‌ها را گوش ‌داده و 50 کلمه ابتدایی مربوط به بافت داستان و محاوره را جداگانه بر‌اساس قوانین اینگرام [4]، آوانگاری کردند. 4 نفر دانشجوی گفتاردرمانی به تعداد مساوی نمونه‌های داستان و سپس 3 نفر از آن‌ها نمونه‌های محاوره را آوانگاری کردند و بر‌اساس فرمول، میانگین طول گفته واجی هر کودک به‌صورت مجزا هم برای داستان و هم محاوره محاسبه شد.
نمرات میانگین طول گفته واجی هدف و میانگین طول گفته واجی کودک، به‌ترتیب بر‌اساس گفتار بومی بزرگسالان طبیعی و بر‌اساس تولید اختصاصی هر کودک محاسبه شد. قوانین محاسبه بر‌اساس قوانین ارائه‌شده توسط اینگرام در نظر گرفته شد. برای مثال اگر کودک کلمه /baba/ (با همین تلفظ به‌عنوان تلفظ صحیح در زبان فارسی، به معنای پدر) را درست می‌گفت، برای محاسبه میانگین طول گفته واجی کودک، به ازای هر همخوان و واکه 1 امتیاز می‌گرفت و 1 امتیاز اضافه نیز به ازای هر همخوان صحیح دریافت می‌کرد‌ (6=‌2+‌4) و اگر همین کلمه را به‌صورت /bapa/ تولید می‌کرد به ازای هر همخوان و واکه 1 امتیاز و 1 امتیاز دیگر به ازای همخوان صحیح دریافت می‌کرد ‌(5=1+4). برای محاسبه میانگین طول گفته واجی هدف نیز از همین قانون محاسبه، استفاده شد با این تفاوت که در میانگین طول گفته واجی هدف، تولید معیار، مورد نظر بود بنابراین هر کلمه امتیازات کامل واکه‌ها و همخوان‌ها را اخذ می‌کرد. با تقسیم جمع کل نمرات به‌دست‌آمده بر 50، میانگین نمره میانگین طول گفته واجی هدف و میانگین نمره میانگین طول گفته واجی کودک، برای هرکدام از روش‌های نمونه‌گیری محاسبه شد. علاوه‌بر‌این، برای هر نوع روش نمونه‌گیری زبانی، میانگین نمره نسبت مجاورت کل کلمه از‌طریق تقسیم نمره میانگین طول گفته واجی کودک به نمره میانگین میانگین طول گفته واجی هدف به دست آمد.
جهت انجام پایایی بین آزمونگر، 20 نمونه (داستان) به‌صورت تصادفی از بین کل نمونه‌های داستان انتخاب شدند. بدین‌ترتیب که نمونه‌های داستان مورد نسخه‌نگاری و محاسبات مجدد میانگین طول گفته واجی از سوی ارزیابگر دیگر قرار گرفت و درصد توافق بین ارزیابگرها محاسبه و معیار بالاتر از 70 درصد برای نتایج پایایی در نظر گرفته شد.
نمرات به‌دست‌آمده برای اطلاعات شرکت‌کنندگان به تفکیک داستان و محاوره وارد نرم‌افزار SPSS نسخه 16 شد. برای بررسی توزیع داده‌ها از آزمون کلموگروف اسمیرنف استفاده شد که متناسب با توزیع داده‌ها برای مقایسه مقیاس‌ها از آزمون‌های تی زوجی و ویلکاکسون و برای بررسی همبستگی‌ها از آزمون‌های پیرسون و اسپیرمن استفاده شد.
یافته‌ها
روایت داستان و محاوره
در بخش روایت داستان 100 نمونه و در بخش محاوره 67 نمونه تحلیل شدند. از میان 100 نمونه 49 درصد در بازه سنی 48 تا 54 ماه و 51 درصد در بازه سنی 55 تا 60 ماه قرار داشتند. اما در محاوره این بازه‌های سنی به ترتیب 52/20 درصد و 47/80 درصد را به خود اختصاص داده ‌بودند. در جدول شماره 1 فراوانی جنسیت شرکت‌کنندگان نشان داده ‌شده است.


شاخص‌های مرکزی و پراکندگی مقیاس‌های میانگین طول گفته واجی کودک، میانگین طول گفته واجی هدف و نسبت مجاورت کل کلمه به تفکیک 2 روش نمونه‌گیری روایت داستان و محاوره در جدول شماره 2 قابل‌مشاهده است.


در جدول‌ شماره 3 شاخص‌های مرکزی و پراکندگی هر 3 مقیاس در روایت داستان و محاوره به تفکیک بازه‌های سنی 56 ماهه ارائه‌ شده است.


همبستگی میانگین طول گفته واجی و نسبت مجاورت کل کلمه با سن
نتایج بررسی همبستگی سن (برحسب ماه) و مقیاس‌های میانگین طول گفته واجی و نسبت مجاورت کل کلمه در 2 نوع نمونه‌گیری روایت داستان (توزیع نرمال) و محاوره (توزیع غیرنرمال) در جدول شماره 4 نشان داده‌ شده است.


برخلاف دیگر مقیاس‌ها، نسبت مجاورت کل کلمه داستان و محاوره، هردو، همبستگی معناداری با سن نشان دادند.
مقایسه نتایج نمونه‌گیری‌های روایت داستان و محاوره
برای بررسی توزیع نرمال داده‌ها از آزمون کلموگروف اسمیرنف استفاده شد که نتایج در جدول‌ شماره 5 نمایش داده ‌شده است.


با توجه به توزیع غیرنرمال مقیاس میانگین طول گفته واجی کودک و نسبت مجاورت کل کلمه، جهت مقایسه میانگین طول گفته واجی کودک در 2 روش نمونه‌گیری روایت داستان و محاوره از آزمون ناپارامتری ویلکاکسون استفاده شد که نتایج نشان‌دهنده رابطه معنادار مقیاس میانگین طول گفته واجی کودک در 2 روش نمونه‌گیری بود (0/000=P)، اما نسبت مجاورت کل کلمه در این 2 روش نمونه‌گیری، تفاوت معناداری نشان ‌نداد (0/973=P). با توجه به توزیع نرمال داده‌ها، نتیجه آزمون تی زوجی برای مقایسه میانگین طول گفته واجی هدف در 2 روش نمونه‌گیری روایت داستان و محاوره، نشان‌دهنده معنادار بودن این مقایسه در 2 نوع نمونه‌گیری بود که در جدول شماره 6 ارائه ‌شده است‌.


بحث
اولین هدف این مطالعه، تعیین مقادیر میانگین طول گفته واجی و نسبت مجاورت کل کلمه در زبان فارسی در کودکان 48 تا 60 ماهه فارسی‌زبان با لهجه اصفهانی در 2 نوع نمونه‌گیری روایت داستان و محاوره بود. میانگین طول گفته واجی کودک در نمونه‌گیری روایت داستان 8/794 و در نمونه‌گیری محاوره 9/068 به دست آمد که در مقایسه با کودکان کانادایی‌زبان در مطالعه مشابه و در همین محدوده سنی، پایین‌تر است [6].
مقیاس میانگین طول گفته واجی تحت تأثیر ویژگی‌های زبان مادری است [11]. هر زبانی ویژگی‌های مخصوص به خود را دارد و پیچیدگی کلمات و قوانین واج‌آرایی در هر زبان متفاوت است [8]. علاوه‌بر‌این، لهجه‌های مختلف در هر زبان ممکن است بر‌مقیاس میانگین طول گفته واجی اثر بگذارد [7].
مقیاس میانگین طول گفته واجی تاکنون در زبان‌های انگلیسی [11]‌، کانادایی [6 ،3]، هندی [9]، هلندی [16 ،10] و فنلاندی [1] بررسی شده است و همچنین در مقاله اینگرام [4] به زبان‌های کانتونی و انگلیسی‌هانگاریانی اشاره‌ شده است. مطالعاتی نیز به مقایسه میانگین طول گفته واجی در 2 زبان ازجمله انگلیسی با اسپانیایی [7, 8] و همین‌طور انگلیسی با یونانی [5] پرداخته‌اند. علت متفاوت بودن میانگین طول گفته واجی در مطالعات بر روی زبان‌های مختلف، علاوه بر وجود تفاوت‌های زبانی می‌تواند ناشی از مسائل دیگری نظیر عدم همسانی تکالیف مورداستفاده و حجم‌های متفاوت نمونه باشد. به عبارتی شاید علت تفاوت مشاهده‌شده در مطالعات در زبان‌های مختلف به‌طور کامل مرتبط با تفاوت‌های زبانی نباشد که به نظر می‌رسد در مطالعات آینده باید مورد توجه قرار گیرد.
دومین هدف در این مطالعه، بررسی همبستگی سن با مقیاس میانگین طول گفته واجی و نسبت مجاورت کل کلمه در کودکان طبیعی فارسی‌زبان با لهجه اصفهانی 4 تا 5 ساله بود. در بررسی همبستگی سن با میانگین طول گفته واجی کودک (P محاوره=0/276 و P روایت داستان=0/427) و میانگین طول گفته واجی هدف ‌(P محاوره=0/313 و P روایت داستان= 0/493) مشاهده می‌شود که میانگین طول گفته واجی با سن رابطه معناداری ندارد که این نتیجه با نتایج کومار در خصوص رشد کند واجی در بازه سنی 4 تا 5 سال همسو است [6].
اما نسبت مجاورت کل کلمه داستان و محاوره، هردو، با سن رابطه معناداری نشان می‌دهند. این رابطه به این صورت است که با افزایش سن، نسبت مجاورت کل کلمه هم در محاوره (032/P=0) و هم در روایت داستان (030/P=0) افزایش می‌یابد. نسبت مجاورت کل کلمه نشان‌دهنده ثبات بین تولیدات کودک و هدف است و نزدیکی تولیدات کودک به کلمات هدف با آنچه گوینده بزرگسال آن را تلفظ می‌کند را نشان می‌دهد. اکتساب واج‌شناختی فقط در اثر افزایش پیچیدگی کلمات رخ نمی‌دهد، بلکه بیشتر به علت نیاز کودک به حفظ دائم ارتباط بین تولیدات خود و هدف به دست‌ می‌آید [17]. بااین‌حال، این رابطه در مطالعه ما قدرت ضعیفی را نشان می‌دهد. به این معنا که سن صرفاً می‌تواند 0/094 از افزایش نسبت مجاورت کل کلمه داستان و 0/097 از افزایش نسبت مجاورت کل کلمه محاوره را تبیین کند. بنابراین برای دستیابی به نتیجه‌ای مطمئن‌تر، اجرای مطالعات بیشتر با حجم نمونه بالا‌تر لازم به نظرمی رسد.
آخرین هدف این مطالعه، بررسی تأثیر روش استخراج نمونه بر این مقیاس‌ها بود. در مقایسه میانگین طول گفته واجی هدف در داستان و محاوره (0/000=P)، میانگین طول گفته واجی کودک در داستان و محاوره، رابطه معناداری را نشان ‌دادند ‌(0/000=P) اما مقایسه نسبت مجاورت کل کلمه در داستان و محاوره معنادار نبود ‌(0/973=P).
در بین مطالعات موردبررسی به‌جز مطالعه اینگرام [4] هیچ مطالعه‌ای 2 نوع تکلیف نمونه‌گیری برای بررسی مقیاس میانگین طول گفته واجی بررسی نکرده بود. این مطالعه مقیاس میانگین طول گفته واجی در بیان تک کلمه در تست تولید گلدمن‌فریستو در مقایسه با محاوره در یک کودک با نقص واجی را بررسی کرده بود که به علت عدم همسانی نوع نمونه گفتاری و شرکت‌کننده‌ها مقایسه این مطالعه بامطالعه حاضر امکان‌پذیر نبود.
علت وجود تفاوت معنادار در نوع نمونه‌گیری روایت داستان و محاوره در بررسی مقیاس میانگین طول گفته واجی احتمالاً می‌تواند مرتبط با این موضوع باشد که روایت داستان نسبت به محاوره، مهارت‌های زبانی کودک را با چالش و سختی بیشتری مواجه می‌کند همان‌طور که مطالعه واگنر و همکاران هم در خصوص نمونه‌گیری روایت داستان به این موضوع اشاره دارد. همچنین اشاره می‌کند که قابلیت وضوح و روانی گفتار در محاوره بالاتر از روایت داستان است که علت آن را می‌توان در بار پردازشی و برنامه‌ریزی بیشتر روایت داستان یافت [18]. از طرفی می‌توان به این موضوع نیز اشاره داشت که نوع نمونه‌گیری روایت داستان نسبت به محاوره ساختارمند‌تر و کمتر طبیعی است و درنتیجه کودک از آزادی کمتری جهت کاربرد مهارت‌های واژگانی، ساخت‌واژی و واجی برخوردار است. کودکان در روایت داستان، واژه‌های مشابهی را به علت چارچوب تحمیل‌شده داستان به کار می‌برند، ولی در گفتار محاوره، کودک متناسب با توانایی‌های زبانی خود آزادانه‌تر مهارت‌هایش را بروز‌ می‌دهد. ضمن اینکه کودکان در محاوره به علت رهایی از چارچوب‌های غیرمنعطفی که در داستان وجود دارد، واژه‌های متنوع‌تری را به کار می‌برند. مطالعه ساتوود نیز به وجود این تفاوت‌ها معتقد است [19].
در ادامه به محدودیت‌های مطالعه حاضر اشاره می‌شود. کمبود مطالعات پژوهشی در ارتباط با مقیاس‌های کل کلمه یکی از محدودیت‌های پیش‌روی مطالعه حاضر بود. محدودیت دیگر عدم توزیع نرمال برخی از متغیر‌هاست که احتمالاً می‌توان با افزایش حجم نمونه در مطالعات آینده از بروز آن جلوگیری کرد و از آزمون‌های قوی‌تر آماری جهت تبیین داده‌ها استفاده کرد. مطالعه حاضر می‌تواند به‌عنوان یک مطالعه اولیه در حوزه ارزیابی کمّی واج‌شناختی کودکان مورداستفاده پژوهشگران قرار گیرد، اما داده‌های حاصل از مطالعه برای استفاده‌ درمانگران، به علت محدودیت‌های ذکرشده و همچنین مقطعی بودن مطالعه، بررسی در بازه سنی محدود و در لهجه اصفهانی، صرفاً به‌صورت توصیفی پیشنهاد می‌‌شود. علاوه بر این پیشنهاد می‌شود در مطالعات آینده میانگین طول گفته واجی در گروه‌های سنی وسیع‌تر، زبان‌ها، گویش‌ها، لهجه‌های رایج ایران و در وضعیت‌های اجتماعی‌اقتصادی و فرهنگی مختلف بررسی شود. همچنین بررسی این مقیاس در نمونه‌های گفتاری مختلف و مقایسه نتایج آن‌ها جهت اطمینان از تأثیر نوع نمونه‌گیری بر این مقیاس توصیه می‌شود. از طرفی استفاده از این مقیاس در گروه‌های بالینی و در مقایسه با کودکان بدون اختلال به‌منظور تعیین تفاوت‌های احتمالی و باهدف پاسخ‌گویی به این سؤال که آیا می‌توان از میانگین طول گفته واجی برای مقاصد تشخیصی نیز استفاده کرد یا خیر، می‌تواند مؤثر واقع شود.
نتیجه‌گیری
درمجموع نتایج این مطالعه و سایر مطالعات مشابه را می‌توان این‌گونه جمع‌بندی کرد که به علت اینکه هر زبانی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی، ازجمله پیچیدگی کلمات و قوانین واج‌آرایی خاص است، می‌تواند مقیاس‌های واجی ازجمله میانگین طول گفته واجی را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین دور از انتظار نیست که گفته شود میانگین طول گفته واجی تحت تأثیر ویژگی‌های زبان مادری است. از طرفی شرایط اجتماعی‌اقتصادی و فرهنگی متفاوت در هر کشور و زبان نیز ازطریق تأثیر بر نوع کلمات مورداستفاده، رشد واجی را متأثر می‌کند.
در بررسی رابطه سن با میانگین طول گفته واجی نیز با توجه به متناقض بودن نتایج، بررسی بازه‌های سنی گوناگون در مطالعات و روش‌های متفاوت مقالات بررسی جامع و اصولی در بازه‌های سنی مختلف ضروری به نظر می‌رسد. همچنین انجام مطالعه‌ای طولی جهت مشاهده تغییرات میانگین طول گفته واجی در طول رشد می‌تواند جهت روشن شدن رابطه این مقیاس واجی و رشد مفید باشد.
در بررسی تأثیر نوع نمونه‌گیری بر مقیاس میانگین طول گفته واجی و نسبت مجاورت کل کلمه، عدم رابطه معنادار نسبت مجاورت کل کلمه در داستان و محاوره به این نکته اشاره می‌کند که اگر از مقیاس نسبت مجاورت کل کلمه در کار بالینی استفاده شود، تفاوت در نوع نمونه گفتاری (روایت داستان یا محاوره) باعث ایجاد تفاوت نمی‌شود. ولی زمانی که مقیاس موردنظر میانگین طول گفته واجی باشد تفاوت در نوع نمونه‌گیری اثرگذار و مهم خواهد بود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه کد اخلاق با شماره مرجع (295089) را از پژوهشکده پیشگیری اولیه از بیماری‌های غیر واگیر دریافت کرده است. والدین شرکت‌کنندگان فرم رضایت آگاهانه را جهت مشارکت فرزندانشان در پژوهش تکمیل کردند. مشارکت در مطالعه کاملاً اختیاری بود و در صورت عدم تمایل به همکاری نمونه‌‍‌هامی‌توانستند از مطالعه خارج شوند. در کلیه مراحل انجام تحقیق، ملاحظات اخلاقی رعایت شد. همه اطلاعات به‌دست‌آمده شامل نام، مشخصات و نتایج ارزیابی محفوظ ماند. ارزیابی‌ها هیچ‌گونه اثر سوئی روی جمعیت موردمطالعه نداشت. 

حامی مالی
اجرای این پژوهش تحت حمایت مالی پژوهشکده پیشگیری اولیه از بیماری‌های غیر‌واگیر انجام ‌شده است. این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی فاطمه کریمیان، رؤیا محمدی، زهرا بمانی و نرگس طاهری در گروه گفتاردرمانی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان بوده است. 

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، روش‌شناسی، اعتبارسنجی: فرانک کیانفر، یلدا کاظمی؛ تحلیل: فرانک کیانفر، یلدا کاظمی، فاطمه کریمیان؛ تحقیق و بررسی: فاطمه کریمیان، رؤیا محمدی، زهرا بمانی، فرانک کیانفر؛ منابع: زهرا بمانی و فاطمه کریمیان؛ نگارش پیش‌نویس: رؤیا محمدی، فاطمه کریمیان؛ نهایی‌سازی نوشته، ویراستاری: فاطمه کریمیان، رؤیا محمدی، زهرا بمانی، فرانک کیانفر، یلدا کاظمی؛ بصری‌سازی: فاطمه کریمیان؛ نظارت: فرانک کیانفر؛ مدیریت پروژه: فرانک کیانفر، یلدا کاظمی؛ تأمین مالی: فرانک کیانفر.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از نرگس طاهری که در جمع‌آوری نمونه‌ها و تحلیل آن‌ها ما را یاری کردند، سپاسگزاریم.

 

References
1.Saaristo-Helin K, Savinainen-Makkonen T, Kunnari S. The phonological mean length of utterance: Methodological challenges from a crosslinguistic perspective. Journal of Child Language. 2006; 33(1):179-90. [DOI:10.1017/s0305000905007294] [PMID]
2.Tarameshlo M, Jalaei S, Rastagarian Zadeh N, Sheikh Najdi A, Keramati N, Tarazani M, et al. [Review of speech & language assessment tests (Persian)]. Journal of Modern Rehabilitation. 2010; 4(1):38-44. [Link]
3.Archana G, Sunila J, Veena KD, Supriya M, Rajashekhar B. Comparison of PMLU in Kannada speaking down’s and typically developing children. Language in India. 2011; 11(5):118-25. [Link]
4.Ingram D. The measurement of whole-word productions. Journal of Child Language. 2002; 29(4):713-33. [DOI:10.1017/s0305000902005275] [PMID]
5.Babatsouli E, Ingram D, Sotiropoulos D. Phonological word proximity in child speech development. Chaotic Modeling and Simulation. 2014; 4(3):295-313. [link]
6.Balasubramanium RK, Jayashree SB. Phonological mean length of utterance (Pmlu) in Kannada-speaking children. Language in India. 2009; 9:489-502. [Link]
7.Burrows L, Goldstein BA. Whole word measures in bilingual children with speech sound disorders. Clinical Linguistics & Phonetics. 2010; 24(4-5):357-68. [DOI:10.3109/02699200903581067] [PMID]
8.Ingram D, Dubasik V, Liceras J, Fernández Fuentes R, Saenz C, Leow R. Early phonological acquisition in a set of English-Spanish bilingual twins. In: Sanz C, Leow RP, editors. Implicit and explicit language learning: Conditions, processes, and knowledge in SLA and bilingualism. Washington: Georgetown University Press; 2011. [Link]
9.Jaisinghani P, Sreedevi N, Akshay M. Phonological mean length of utterance (pmlu) assessment of native Hindi speaking children: 2 to 3 years. Journal of Indian Speech Language and Hearing Association. 2012; 26(2):69-75. [Link]
10.Schauwers K, Taelman H, Gillis S, Govaerts P. The phonological development in young hearing-impaired children with a cochlear implant. Paper presented at: ELA (Emergence of Language Abilities) Congress. Lyon: France; 2005. [Link]
11.Watson MM, Terrell P. Longitudinal changes in phonological whole-word measures in 2-year-olds. International Journal of Speech-Language Pathology. 2012; 14(4):351-62. [DOI:10.3109/17549507.2012.663936] [PMID]
12.Stoel-Gammon C. The word complexity measure: Description and application to developmental phonology and disorders. Clinical Linguistics & Phonetics. 2010; 24(4-5):271-82. [DOI:10.3109/02699200903581059] [PMID]
13.Miccio AW, Elbert M, Forrest K. The relationship between stimulability and phonological acquisition in children with normally developing and disordered phonologies. American Journal of Speech-Language Pathology. 1999; 8(4):347-63. [DOI:10.1044/1058-0360.0804.347]
14.Heilmann J, DeBrock L, Riley-Tillman TC. Stability of measures from children’s interviews: The effects of time, sample length, and topic. American Journal of Speech-Language Pathology. 2013; 22(3):463-75. [DOI:10.1044/1058-0360(2012/11-0035] [PMID]
15.Vameghi R, Sajedi F, Mojembari AK, Habiollahi A, Lornezhad HR, Delavar B. Cross-cultural adaptation, validation and standardization of ages and stages questionnaire (ASQ) in Iranian children. Iranian Journal of Public Health. 2013; 42(5):522-8. [PMID] [PMCID]
16.Kazemi Y, Saeednia S. The clinical examination of non-word repetition tasks in identifying Persian-speaking children with primary language impairment. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology. 2017; 93:7-12. [DOI:10.1016/j.ijporl.2016.11.028] [PMID]
17.Qasemi M, Nakhshab M, Alineghad B, Shafiei M, Tazhibi M. [Description of particular language structures in normal 4-yearolds’ narrations and their sex-related differences according to narrative assessment protocol (NAP) (Persian)]. Journal of Research in Rehabilitation Sciences. 2012; 8(4):704. [Link]
18.Stein-Rubin C, Fabus R. A guide to clinical assessment and professional report writing in speech-language pathology. San Francisco: Slack; 2018. [Link]
19.van Noort-van der Spek IL, Franken MC, Wieringa MH, Weisglas-Kuperus N. Phonological development in very‐low‐birthweight children: An exploratory study. Developmental Medicine & Child Neurology. 2010; 52(6):541-6. [DOI:10.1111/j.1469-8749.2009.03507.x] [PMID]
20.Davidovich I, Bunta F, Ingram D. Evaluation of a bilingual child” s phonology: A holistic approach. Paper presented at: The Annual Meeting of The American Speech-Language-Hearing Association. November 2001; New Orleans, USA.
21.Wagner CR, Nettelbladt U, Sahlén B, Nilholm C. Conversation versus narration in pre‐school children with language impairment. International Journal of Language & Communication Disorders. 2000; 35(1):83-93. [DOI:10.1080/136828200247269] [PMID]
22.Southwood F, Russell AF. Comparison of conversation, freeplay, and story generation as methods of language sample elicitation. Journal of Speech, Language, and Hearing Research. 2004; 47(2):366-76. [DOI:10.1044/1092-4388(2004/030)] [PMID]
23.Islami M, Alizadeh Lamjiri S. [The verbal structure of the word in Persian language (Persian)]. Farsi language literature. 2009; 52(211):1-18. [Link]

پیوست شماره 1
دستورالعمل و قوانین
بر‌اساس طبقه‌بندی ویژگی‌های زبانی یونان و لاتین کلمات به انواع اسم، ضمیر، فعل، قید، صفت، حرف ‌اضافه، حرف ربط و صوت (حرف تعریف و ادات) طبقه‌بندی می‌شوند. همچنین به علت اینکه کلمات در واژگان ذهنی اهل هر زبان طبقه‌بندی‌شده‌اند، افراد بدون آموزش و صرفاً با اتکا به دانش زبانی خود می‌توانند واژه‌های جدید را در طبقات خاص قرار دهند و متناسب با ویژگی صرفی و نحوی آن‌ها را به کار برند [23].
قوانین کلی
در نمونه صوتی گفتار کودک، کلمات واضح را محاسبه کنید.
کلمات کودکانه که در گفتار بزرگسالان مورداستفاده نیست را خارج کنید.
عبارات قالب «یکی بود یکی نبود زیر گنبد کبود غیر از خدا هیچ‌کس نبود» را خارج کنید.
کلمات خارج از سیر داستان که کودک تولید می‌‌کند را خارج کنید، مثل برم صفحه بعد و غیره.
کلماتی را که کودک در طول نمونه عیناً تکرار می‌کند را فقط یک‌بار محاسبه کنید.
کلماتی که در آن‌ها لیسپ و یا فرایند قلب (قایم ... قامی) رخ‌داده را محاسبه نکنید.
اگر کودک گفتار خود را اصلاح می‌‌کند، موارد اصلاح‌شده را محاسبه نمایید.
گلوتال استاپ فقط نوشته شود، ولی در محاسبه امتیازی به‌عنوان همخوان به آن تعلق نمی‌گیرد.
نام‌آواهایی مثل: «تق‌تق» را محاسبه نکنید.
کلماتی که حامل هیجانات کودک است را محاسبه نکنید، مثل آخ جون، هورا، وای و غیره.
خطا‌های دستوری که شکل کلمه را متأثر می‌کند را محاسبه نکنید، مثل: بُروند، دوزید و غیره.
توجه کنید که معیار، شکل محاوره بزرگسالان است و در مواردی که کودک لهجه اصفهانی دارد با لهجه در نظر گرفته می‌شود.
تکواژ‌های تصریفی به‌عنوان بخشی از کلمه محاسبه می‌شوند، نه به‌صورت مجزا، مثلا بچه‌ها، یک کلمه محاسبه شد.
«و» به‌عنوان بخشی از کلمه محاسبه شود، زمانی که چسبیده به کلمه تولید می‌شود، مثل خوردو. اگر به‌صورت مجزا تولید شد با شکل تلفظی خودش مقایسه خواهد شد (توجه کنید درصورتی‌که توسط کودک مجزا تولید می‌شد، فقط یک‌بار محاسبه شود و موارد تکراری حذف خواهد شد)
قانون 14 در‌مورد «را» نیز صادق است، مثلاً پاهاشا (آ انتهای کلمه به‌عنوان بخشی از کلمه محاسبه شد) در صورت تولید مجزا «را»، فقط یک‌بار محاسبه می‌شود. درصورتی‌که کودک در یک کلمه در تولیدهای مجزا / رو - را/ به‌کاربرده بود و هردو یک معنا داشتند، آن کلمه فقط یک‌بار محاسبه شد. مثل: «در رو یا در را»
کلماتی، مثل بزبزی که دارای جزء تکرارشونده بود، خارج شد.
کلماتی که کودک بعد از آزمونگر تکرار می‌کند و درواقع کودک پس از الگو‌گیری بیان می‌کند، خارج شد.
زمانی که کودک کلماتی را با اشکال مختلف تولید می‌کند، مثل شنگول، شنگوله، شنگولا محاسبه شدند، اما درصورتی‌که کودک کلمات باارزش‌ و متفاوت‌تر تولید کرده بود، کلمات متنوع‌تر در نظر گرفته شدند.
کلماتی را که کودک به‌عنوان یک کل تولید کرده، یک کلمه در نظر بگیرید. مثل: آقا گرگه / خانم بزی / مامان بزی (البته این قانون زمانی صادق است که کودک در طول کل نمونه آن را به‌عنوان یک جزء تولید کرده باشد).
در کلماتی که حاوی یک معنا هستند، ولی به اشکال مختلف تولید می‌شوند، رایج‌ترین شکل کاربردی را محاسبه کنید. اگر به‌صورت برابر تکرار شدند، آخرین تولید آن کلمه در 51 کلمه را در نظر بگیرید، مثل بچه‌هاش / بچاش.
 در کلماتی، مثل کیه کیه / منم منم که حاوی 2 جزء تکراری هستند، فقط یک جزء را به‌عنوان یک کلمه محاسبه کنید.
جمله «با لنگ در می‌زنه یا بالنگر می‌زنه» را محاسبه نکنید.
قوانین افعال
افعال مرکب را به‌عنوان یک کلمه محاسبه کنید. افعال مرکب افعالی هستند که جداشدنی نیستند، در‌واقع با قرار دادن کلمه‌ای بین آن‌ها جمله‌ای بی‌معنا می‌شود و این وابستگی 2 جزء فعل را به یکدیگر نشان می‌دهد، مثل قایم شد، باز کرد. (توجه کنید که اگر نتوان کلمه‌ای بین دو فعل قرارداد، درحالی‌که ضمیر بتواند قرار بگیرد، بازهم فعل به‌عنوان فعل مرکب محسوب می‌شود مثلاً: باز کرد... بازش کرد).
افعالی جداشدنی‌اند که می‌توان کلمه‌ای را بین آن‌ها قرار داد و جمله‌ای بامعنا ساخت. در این صورت این افعال را به‌عنوان 2 کلمه محاسبه کنید، مثل: «در زد ...... در خونشون زد.»
افعال دارای فعل کمکی را به‌عنوان یک کلمه محاسبه کنید مثل: رفته بود، گفته بود و غیره.
شناسه فعل را به‌عنوان بخشی از خود کلمه محاسبه کنید.
اشکال مختلف یک فعل را محاسبه کنید، مثل: گفت، گفته، گفته بود و غیره.
افعال ماضی استمراری: داشتم، داشتی، داشت + صورت ماضی استمراری (می + بن مضارع)، مثل: داشت می‌خورد/ افعال مضارع استمراری: دارم، داری، دارد + حال ساده (می + بن مضارع) مثل: داره می‌بینه/ افعال آینده استمراری: می‌خواهم، می‌خواهی، می‌خواهد + مضارع التزامی (ب + بن فعل) مثل: می‌خوام بخورم را به‌عنوان یک کلمه محاسبه کنید.
قانون لهجه
جهت محاسبه، درصورتی‌که کودک لهجه دارد، معیار، محاوره بزرگسال با لهجه خواهد بود، مثلاً سیاهن... یک کلمه / مامان ماس... دو کلمه (توجه کنید که ماس را به‌عنوان یک کلمه محاسبه می‌کنیم) / پاواشم... یک کلمه و بردستشون... یک کلمه محاسبه می‌شود.