اهداف: دوره بلوغ و نوجوانی برای نوجوانان با اختلال طیف اُتیسم با عملکرد بالا از اهمیت زیادی برخوردار است. این نوجوانان نسبت به هم‌سالان خود نیاز به آموزش بیشتر در جهت درک دوره بلوغ و تغییرات همراه با آن دارند. عدم آگاهی والدین در نحوه برخورد صحیح با نوجوان، عدم تقویت مهارت‌های اجتماعی و عدم ارائه اطلاعات کافی به آن‌ها، می‌تواند باعث ایجاد مشکلات مختلف از جمله ایجاد و یا  افزایش مشکلات رفتاری و انطباقی شود. هدف از پژوهش حاضر بررسی اثربخشی برنامه آموزش مدیریت رفتار و مهارت‌های اجتماعی بر مشکلات رفتاری و انطباقی نوجوانان پسر با اختلال طیف اُتیسم با عملکرد بالاست.
روش بررسی: پژوهش حاضر یک طرح مورد منفرد از نوع A-B-A است. جامعه آماری دانش‌آموزان پسر با اختلال طیف اُتیسم با عملکرد بالا در شهر یزد را شامل می‌شد که به شیوه نمونه‌گیری هدفمند، سه پسر با اختلال طیف اُتیسم با عملکرد بالا انتخاب شدند. بر اساس بررسی تحقیقات مختلف در ارتباط با کاهش مشکلات رفتاری، رویکردهای شناختی‌رفتاری، راهنمای درمان موضوعات عاطفی و رفتاری و راهنمایی درمان سیستم بهبود مهارت‌های اجتماعی، برنامه آموزشی مادران و نوجوانان تدوین شد. برای بررسی روایی محتوای برنامه از روش لاوشه و برای سنجش میزان قابلیت اعتماد از ضریب کاپا استفاده شد. برنامه آموزشی در ۳۷ جلسه برای مادران و آزمودنی‌ها ارائه شد. در جهت جمع‌آوری داده‌ها، مادران و معلمان آزمودنی‌ها به سؤالات پرسش‌نامه سیستم ارزیابی رفتار کودکان BASC-۳ (فرم والدین و معلمان) قبل و بعد از مداخله پاسخ دادند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از تحلیل دیداری نمودار داده‌ها بر اساس شاخص‌های تحلیل دیداری و آمار توصیفی استفاده شد.
یافته‌ها: ابتدا داده‌های خام برای هر شرکت‌کننده در سه موقعیت خط پایه، مداخله و پیگیری به صورت نمودار رسم شد. سپس محفظه ثبات و روند برای نمودار داده‌های هر سه شرکت‌کننده در موقعیت خط پایه و مداخله ترسیم شد و با استفاده از شاخص روند و ثبات، جهت روند و میزان ثبات داده‌ها مشخص شد، درنهایت با استفاده از روش تحلیل درون‌موقعیتی و بین‌موقعیتی به تحلیل اثربخشی برنامه آموزشی بر مشکلات رفتاری و مهارت‌های انطباقی پرداخته شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که برنامه آموزشی بر کاهش مشکلات رفتاری با PND ۶۲/۵ برای آزمودنی اول و سوم و ۰/۷۵ برای آزمودنی دوم و افزایش مهارت‌های انطباقی با PND ۰/۷۵ برای آزمودنی اول و سوم و ۰/۸۷ برای آزمودنی دوم مؤثر بوده است.
نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌های پژوهش حاضر، به نظر می‌رسد آموزش مادران و نوجوانان بر اساس یک برنامه سازمان‌یافته، می‌تواند نقش مهمی در کاهش مشکلات رفتاری و افزایش مهارت‌های انطباقی در دوره نوجوانی و بلوغ داشته باشد. نوجوانان با اختلال‌های طیف اُتیسم به دلیل محدودیت‌های که با آن رو‌به‌رو هستند برای ارائه رفتار مناسب نیاز به دریافت آموزش بیشتری دارند، بنابراین تنظیم برنامه‌های آموزشی برای این گروه از نوجوانان و خانواده‌ها ضروری به نظر می‌رسد. یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های پژوهش حاضر تعداد کم نمونه‌هاست، بنابراین تعمیم نتایج باید با احتیاط انجام گیرد. با توجه به اینکه در ارتباط با کودکان با اختلال‌های طیف اُتیسم پژوهش‌های زیادی صورت گرفته است، پیشنهاد می‌شود در ارتباط با دوره بلوغ و نوجوانی در ارتباط با مسائل مختلفی که دختران و پسران با اختلال‌های طیف اُتیسم با آن ها رو‌به‌رو هستند، تحقیقات بیشتری انجام گیرد.